1, 2. ¿Jerusalenpi imayna kananmantam Pabloqa yacharqaña?

 WAÑUYPA patanpi kasqanmanta librakuruptinpas Pablotaqa kaqmantam presocharurqaku. Jerusalenpi sasachakuykunapi kasqanqa manam qunqaymantachu karqa. Payqa ñam yacharqaña ‘presochasqa hinaspa ñakarichisqa kananmanta’ (Hech. 20:22, 23). Imakunawan ñakarinanmanta mana yachaspanpas Jesusrayku hinalla ñakarinanmantaqa manam iskayrayarqachu (Hech. 9:16).

² Jesuspa qatiqnin wakin profetakunam nirqaku Pabloqa watasqa hinaspa ‘huklaw nacionniyuq runakunaman entregasqa’ kananmanta (Hech. 21:4, 10, 11). Chay punchawkunallam achkallaña runakuna yaqalla wañurachirqaku. Chaykunapa qipallantataqmi judiokunapa cortenpi kaqkunapas tukuyta nispanku yaqaña imanarqakupas. Hinaptinmi Roma soldadokuna chay  runakunapa makinmanta qichumuspanku paykunapa cuartelninman pusarqaku. Chaypim suyarqa cortepi juzgasqa kananpaq (Hech. 21:31; 23:10). Chayraykum Pabloqa kallpanchaykunata necesitarqa.

3. ¿Imataq kallpanchawanchik Diosmanta hinalla willakunapaq?

³ Kay tukupay tiempopipas “Jesucristota qatispan tukuy sunqunwan Diosta serviy munaqqa chiqnikuq runakunapa maskasqanmi kanqa” (2 Tim. 3:12). Ñuqanchikpas Pablo hinam hinalla Diosmanta willakunapaqqa kallpanchasqa kayta necesitanchik. ¡Anchatamá kusikunchik ‘allin ruwaq yuyayniyuq sirviente’ qillqanchikkunawan hinaspa huñunakuykunawan yanapawasqanchikmanta hinaspa kallpanchawasqanchikmanta! (Mat. 24:45). Kikin Jehova Diosmi niwanchik chiqniwaqninchik runakunaqa imataña ruwaspankupas iñiqkunata mana chinkarachiwananchikmanta chaynataq Diosmanta willakusqanchiktapas mana sayarachinanmanta (Is. 54:17; Jer. 1:19). Hinalla rimarisunchik apostol Pablomanta. Payqa sasachakuypi kaspan, ¿kallpanchasqachu karqa Diosmanta hinalla willakunanpaq? Chayna kaptinqa, ¿pitaq kallpanchaykurqa hinaspa imaynam tarikurqa kallpanchaykusqanwan?

4, 5. ¿Imakunata nispam Jesusqa Pablota kallpancharqa? ¿Imanasqam Jesuspa chayna nisqanqa ancha allin karqa?

⁴ Bibliam willawanchik judiokunapa cortenmanta librasqa kasqan tuta Pablo kallpanchasqa kasqanmanta. Pablopa waqtanpi rikuriykuspanmi Jesus nirqa: “¡Ama manchakuychu! Imaynam Jerusalen llaqtapi ñuqamanta lliwta willakurqanki, chaynam Roma llaqtapipas willakunayki”, nispa (Hech. 23:11). Chaywanmi Jesusqa nichkarqa chiqniqninkuna Pablota mana wañuchinankumanta hinaspa Roma llaqtaman rispan chaypipas Diosmanta willakunanmanta.

⁵ Jesuspa chayna nisqanqa Pablopaqqa ancha allinmi karqa. Paqarintin punchawmi ‘40 masnin judiokuna Pablopa contranpi kanankupaq yachachinakurqaku, hinaspam ninakurqaku Pablota wañuchinankukama imatapas ama mikunankupaq hinaspa ama tomanankupaq’. Paykunaqa wañurachiytamá munarqaku. Chaymi piensarqaku wañuchinankupaq tantiasqankuman hina mana wañuchispankuqa ñakasqa kanankuta (Hech. 23:12-15). Chayna rimanakusqankuwanqa riqsisqa sacerdotekunapas chaynataq autoridadkunapas acuerdopim karqaku. Chaymi Pablota wañurachiy munaq runakuna paykunata nirqaku: “Judiokunapa cortenpi kaqkunapiwan soldadokuna kamachiq runata nimuychik Pablota qamkunaman pusamunanpaq. Pusarachimunkichikqa: ‘Pablomantam aswan allintaraq yachayta munaniku’, nispallam. Ñuqaykum ichaqa manaraqpas asuykamuchkaptin listoña kasaqku wañuchinaykupaq”, nispa.

6. ¿Imaynatam Pablo yacharurqa wañuchiy munasqankuta? ¿Pablopa sobrinon imayna kasqantam musu-sipaskuna qatipakunmanku?

⁶ Pablota wañuchiy munasqankumanta sobrinon yacharuspanmi payman willaq rirqa. Willaykuptinmi Pabloñataq soldadokunapa kamachiqnin Claudio Lisiasman willamunanpaq sobrinonta kacharqa (Hech. 23:16-22). Pablopa sobrinonqa mana manchakuqmá karqa. Jehova Diosqa chayna musu-sipaskunatam anchata kuyan. Paykunaqa kikinkupa allinninta maskanankumantaqa Jehova Diospa munayninta ruwanankupaqmi kallpanchakunku.

7, 8. ¿Imatam Claudio Lisias ruwarqa Pablota mana wañurachinankupaq?

⁷ Pablota wañuchinankumanta yacharuspanmi 1.000 soldadokunapa kamachiqnin Claudio Lisias, hina chay tutalla nirqa 470 soldadokuna Pablota Cesareaman pusanankupaq. Chaypim gobernador Felixpa makinpiña kanan karqa. a Cesarea llaqtapi runakunaqa manam llapallankuchu judiokuna karqaku, chaymi Pabloqa hawkalla kanan karqa. Chaymantapas, Cesarea llaqtapi runakunaqa manam Jerusalenpi runakuna hinachu chiqnikuqllaña hinaspa chaqwa ruwaqllaña karqaku. Hinaspapas kamachiqkunapa chaynataq militarkunapa chawpinpi kasqanraykum Pabloqa allin cuidasqa kanan karqa.

⁸ Roma llaqtapa leyninman hinam Claudio Lisiasqa Felixman cartaspan Pablomanta rimarqa. Chay cartapim nirqa Pablota judiokuna hapiruspanku wañurachinankupaqña kachkaptinku, Roma nacionniyuq kasqanta yacharuspan libraykusqanmanta. Nirqataqmi presochasqa utaq wañuchisqa kananpaqqa Pablo mana huchayuq kasqanmanta.  Chaymantapas nirqam judio runakuna wañuchiy munasqankurayku gobernador Felixman pusachinanpaq tantiarusqanmanta, chaynapi acusaqninkunata hinaspa Pablota uyarispan juzgananpaq (Hech. 23:25-30).

9. (1) ¿Imanasqataq ninchik Pablopa Roma nacionniyuq derechonta mana respetasqankuta? (2) ¿Imakuna kaptintaq nacionkunapa hurqusqanku leyta servichikuchwan?

⁹ ¿Pablomanta Claudio Lisiaspa lliw nisqanchu cierto karqa? Manam. Yaqachusmi payqa munarqa runakunapa allin qawasqan kayta. Chaymi llullakuspan nirqa Roma nacionniyuq Pablo kasqanta yacharuspan libraykusqanmanta. Manataqmi willakurqachu cadenawan watasqa kasqanmantapas hinaspa azotespanku tapunankupaq kikin kamachisqantapas (Hech. 21:30-34; 22:24-29). Payqa manamá Pablopa Roma nacionniyuq derechontaqa respetarqachu. Kunan tiempopipas satanasqa tukuytam ruwachkan chiqniwaqninchik runakuna Dios serviyninchikta harkakunankupaq, ichaqa apostol Pablo hinam nacionkunapi leykuna hurqusqankuta servichikunchik hinaspa derechonchikkunata valechikunchik.

10. ¿Ima mana allinkunatam Pablopa contranpi nirqaku?

¹⁰ Cesareaman chayaruptinmi Pablotaqa Herodespa palacionpi cuidachirqaku. Chaypim suyarqa Jerusalenmanta chiqniqninkuna chayamunanta (Hech. 23:35). Pichqa punchawmantam chayaramurqa sacerdotekunapa kamachiqnin Ananias, achka autoridadkuna hinaspa abogado Tertulo. Chay abogadoqa Felixta alabaspanmi judiokunapa allinninpaq imapas ruwasqanmanta rimayta qallaykurqa. Chaynataqa rimarqa favorninpi Felix sayananpaqmi. b Chaymantañataqmi Pablomanta ­rimayta qallaykuspan nirqa: ‘Kay runaqa chaqwakunata hatarichiqmi, payqa enteron pachapim lliw judiokunata autoridadkunapa contranpi hatarinanpaq umachan, payqa Nazareno sutiyuq religionpa punta apaqninmi. Payqa Diospa wasinmantapas mana allintam rimayta munarqa, chaymi hapirurqaniku’, nispa. “Chaynata niptinmi judiokunapas ‘arí, chaynam’ nirqaku” (Hech. 24:5, 6, 9). Chay tiempopiqa autoridadkunapa contranpi hatarinankupaq umachaqqa, Nazareno sutiyuq religionpa punta apaqninqa chaynataq Diospa wasinmanta mana allinta rimaqqa wañuchisqam kanan karqa.

11, 12. ¿Ima nispataq apostol Pabloqa defiendekurqa contranpi rimaptinku?

¹¹ Chaymantam Pablotaña nirqaku rimarinanpaq, hinaptinmi Pabloqa rimayta qallaykuspan nirqa: ‘Confianzawanmi kunanqa defiendekusaq’, nispan.  Paymi nirqa Diospa wasinmanta mana rimasqanmanta chaynataq llaqtapi runakuna chaqwata ruwanankupaq mana umachasqanmanta. Nirqaraqtaqmi Jerusalen llaqtamanqa unay watamantaña ‘yanapakuyta apastin’ kutisqanmantapas (chay yanapakuy apasqanqa karqa muchuy kasqanrayku utaq qatikachasqa kasqankurayku wakcha iñiqmasinkunapaqmi). Pabloqa nirqataqmi Diospa wasinman yaykunanpaqqa ‘chuyanchasqa’ kasqanmanta, hinaspapas ‘Diospa chaynataq runakunapa qayllanpi allin concienciayuq kananpaq’ tukuy tiempo kallpanchakusqanmantapas (Hech. 24:10-13, 16-18).

¹² Chaymantam nirqa: “Musuq religionwan sutichasqankuman hina imayna kawsasqaytam ichaqa riqsikuni. Chaynatam ñawpaq abueloykunapa Diosninta servichkani”, nispa. Nirqataqmi ‘Moisespa chaskisqan kamachikuykunapi chaynataq Diosmanta willakuqkunapa lliw qillqasqankupi creesqantapas’. Apostol Pabloqa nirqataqmi chiqniqnin wakin runakuna hina allin ruwaq hinaspa mana allin ruwaq runakuna kawsarimunanta suyasqanmantapas. Chaynata niruspanmi Pabloqa nirqaraq: “Kaypi kaqkunayá kikinku rimachunku, ima mana allintataq tariwarqaku judiokunapa cortenpi juzgawaspanku. Kaspaqa kanman paykunapa qayllanpi sayachkaspay kallpawan kayna nisqallaychá: ‘¡Ñuqaqa wañuqkuna kawsarimunanpi iñisqayraykum qayllaykichikpi juzgasqa kachkani!’”, nispa (Hech. 24:14, 15, 20, 21).

13-15. ¿Imaynatam Pablota qatipakuchwan autoridadkunapa qayllanpi rimananchik kaptinqa?

¹³ Diosta servisqanchikrayku chiqniwaqninchik runakuna chaqwa ruwaq kasqanchikta, pantay yachachiq kasqanchikta hinaspa kamachiqkunapa contranpi hatarisqanchikta piensaspanku autoridadkunaman apawaptinchikqa ancha allinmi kanman Pablota qatipakuyninchik. Pabloqa manam abogado Tertulo hinachu gobernadortaqa alabaqtukurqa.  Payqa respetowanmi sumaqllata rimapayarqa. Chaymantapas defiendekunanpaqmi allinta piensaykuspa imam kaqta autoridadpa qayllanpi rimarqa. Nirqam Asia provinciamanta wakin acusaqnin judiokuna juicioman mana hamusqankumanta. Paykunaqa Pablotam acusarqaku, “Diospa wasinmantam mana allinkunata rimarqa” nispanku. Chaymi Pablo nirqa gobernadorpa qayllanman hamuspa acusasqankumanta rimanankupaq (Hech. 24:18, 19).

¹⁴ Chaymantapas Pabloqa mana manchakuspam kawsarimuypi creesqanta kaqmanta willakurqa. Chaymantaqa willakurqañam judiokunapa cortenpi, chaymi saduceokunawan fariseokunaqa atipanakuyta qallaykurqaku (Hech. 23:6-10). Defiendekusqanpiqa, ¿imanasqataq Pabloqa kawsarimuy kananmanta rimarqa? Jesusmanta hinaspa kawsarimusqanmanta yachachinanpaq kamachisqa kasqanraykum. Chaytaqa chiqniqnin runakunaqa manam creerqakuchu (Hech. 26:6-8, 22, 23). Chaynaqa, chaqwataqa ruwarqaku kawsarimuy kananpi hinaspa Jesus kawsarimusqanpi mana creesqankuraykum.

¹⁵ Ñuqanchikpas atichwanmi autoridadkunapa qayllanpi Pablo hina mana manchakuspa rimariytaqa. Chaypaqmi yanapawachwan qatiqninkunata Jesuspa nisqan, paymi nirqa: “Qamkunaqa sutiyraykum llapallan runakunapa chiqnisqan kankichik, tukupaykama aguantaqmi ichaqa salvasqa kanqa”, nispa. Chaynaqa, ¿preocupakunanchikchu autoridadkunapa qayllanpi ima rimananchikmanta? Manam. Jesusmi kaynata niwarqanchik: “Autoridadkunaman pusasuchkaptikichikqa amayá llakikuychikchu imam rimanaykichikmantaqa, rimaychikqa chay horapi chuya espiritunwan Dios rimachisusqaykichiktayá, manam kikillaykichikmantachu rimankichik aswanqa Diospa atiyninwanmi”, nispa (Mar. 13:9-13).

16, 17. (1) ¿Imatam Felix nirqa hinaspa ruwarqa Pablota juzgaspan? (2) ¿Imanasqataq Felixqa mancharikurqa? ¿Imanasqam Pablota achka kutita qayachirqa?

¹⁶ Gobernador Felixqa manam chayllaraqchu Jesusmantaqa uyarirqa. Chaymi bibliapipas kaynata nin: “Kamachiq Felixmi chay asuntota chaymantaña atiendenanpaq runakunata kaynata nirqa: ‘Soldadokuna kamachiq Lisias chayaramuptinñam kay asuntoykichikmantaqa tantiasaq’, nispan. Felixqa Diospa ñanninmantam allintapuni yacharqa. Hinaspam soldadokunapa capitanninta kamachirqa Pablota cuidanankupaq, ichaqa nirqam Pablo imatapas ruwananta hinaspa imapas necesitasqanpi amistadninkuna yanapananta ama llumpayta harkakunankupaq”, nispa (Hech. 24:22, 23).

¹⁷ Chaymanta punchawkuna pasayllatam gobernador Felixqa Judea llaqtayuq warmin Drusilapiwan Pablota qayachimurqa, “hinaspam uyarirqa Jesucristoman iñikuymanta willasqanta” (Hech. 24:24). Ichaqa “Pablom rimarqa allin ruwanamanta, controlakuymanta hinaspa hamuq tiempopi juicio punchawmanta, chaymi Felixqa mancharikurqa”. Yaqapaschá Pablopa chay nisqanwan conciencianpi hukmanyasqa tarikurqa mana allinkunata ruwasqanrayku. Chaymi apostol Pablota nirqa: “Pasakuy, tiempoy kaptinñam qayachimusqayki”, nispan. Pabloqa achka kutikamam Felix qayachiptin rirqa, qayachirqaqa manam Jesusmanta yachayta munasqanraykuchu, aswanqa qullqi qunanta munasqanraykum (Hech. 24:25, 26).

18. ¿Imanasqataq Pabloqa Felixmanwan warminman willarqa “allin ruwanamanta, controlakuymanta hinaspa hamuq tiempopi juicio punchawmanta”?

 ¹⁸ ¿Imanasqataq Pabloqa Felixmanwan warminman willarqa “allin ruwanamanta, controlakuymanta hinaspa hamuq tiempopi juicio punchawmanta”? Kikinkum nirqaku ‘Jesucristoman iñikuy’ imayna kasqanmanta willananpaq. Pabloqa yacharqam paykunaqa huchapakuq, mana kuyapayakuq hinaspa mana allin runa kasqankuta. Chaymi nirqa Jesuspa qatiqnin kanapaq imakuna ruwanamanta. Chaywanmi nichkarqa Felixwan warminqa Diospa kamachikuyninman hina mana kawsakusqankuta. Paykunaqa cuentatachá qukurqaku piensasqanchikmanta, rimasqanchikmanta hinaspa imapas ruwasqanchikmanta Diosman cuentata qunamanta. Cuentataqa qukurqakutaqchá Pablota juzgasqankumantaqa Diospa juzganan punchaw aswan manchakuypaq kananmantapas. ¡Chayraykuchá Felixqa mancharikurqa!

19, 20. (1) ¿Imatam ruwananchik Diosmanta yachay munaqtukuq runakunata tarispanchikqa? (2) ¿Felixpa ima ruwasqanwantaq yachanchik Pablota mana yanapay munasqanta?

¹⁹ Diosmanta willakuspanchikmi Felixta hina achka runakunata tarinchik. Chay runakunaqa qallariypiqa Diosmantam yachayta munaqtukunku, ichaqa hinallam munasqankuman hina kawsakuyta munanku. Chayna runakunawan tupaspaqa Pablo hinam nichwan Diospa kamachikuyninman hina kawsakuy imayna kasqanta. Chaynata niptinchikqa ichapas cuentata qukunmanku mana allin ruwasqankumanta. Ichaqa vidanta mana cambiay munasqankumanta cuentata qukuspaqa saqinanchikmi. Hinaspam maskananchik Diospa munasqanman hina kawsakuy munaq runakunata.

²⁰ Hechos libropa willakusqanwanmi yachanchik gobernador Felixqa vidan cambiayta mana munasqanta. Bibliapim nin: “Iskay wata pasaruptinmi Felixpa rantinpi Porcio Festo sutiyuq runaña kamachirqa. Felixmi judiokunawan allinlla kayta munaspan Pablotaqa presochasqallata saqirurqa”, nispa (Hech. 24:27). Felixqa manamá Pablota yanapaytaqa munarqachu. Payqa yacharqam Jesuspa qatiqninkunaqa mana chaqwa ruwaq kasqankuta, kamachiqkunapa contranpi mana hatarisqankuta chaynataq Pablopas Roma nacionpa leyninpa contranpi mana kasqanta (Hech. 19:23). Chayta yachachkaspanpas Felixqa ‘judiokunawan allinlla kayta munaspanmi Pablotaqa presochasqallata saqirurqa’.

21. ¿Imataq Pablota pasarqa Porcio Festoña gobernador kaptin? ¿Imataq Pablota ­yanaparqa ima sasachakuypiña kaptinpas?

²¹ Hechos libropa 24 capitulonpa tukuyninpi nisqanman hinam Felixpa rantinpiqa Porcio Festoña gobernador karqa. Pay kamachichkaptinpas Pabloqa hinallaraqmi preso karqa. Chaynapimá payqa hukpa-hukpa qayllanpi juzgasqa karqa. Pablota ima pasasqanqa Jesuspa willakusqanman hinamá karqa, paymi nirqa: “Sutiyraykum pusasunkichik kamachiqkunaman hinaspa autoridadkunaman”, nispa (Luc. 21:12). Qatiqninpim yachasun Pabloqa mana manchakuspan ancha riqsisqa autoridadman Diosmanta willasqanmanta. Pabloqa ima sasachakuypiña kaspanpas hinallam Jehova Diospi hapipakurqa, chaypaqqa yanaparqa Jesuspa “¡ama manchakuychu!” nisqanmi.