1, 2. ¿Imanasqam Pabloqa Jerusalenman kutirqa? ¿Ima sasachakuykunapim tarikurqa?

 APOSTOL Pablom kaqmanta purirqa Jerusalen llaqtapi. Jerusalen llaqtaqa ñawpaq tiempomantaraqmi ancha riqsisqa karqa chay llaqtapi Jehova Diosta yupaychasqankurayku. Jerusalenpi yachaqkunaqa yaqa llapallankum alabakuqku ñawpaq tiempopi llaqtanku riqsisqa kasqanmanta. Pabloqa yacharqam Jesuspi iñiq judiokunapas Moisespa chaskisqan kamachikuykunaman hinallaraq hapipakusqankuta hinaspa Diosta imaynataña yupaychanapaq kamachikuyta mana kasukusqankuta. Chaypi iñiqkunaqa mikuyninkumanta utaq imankumantapas pisirqakum, chaywanpas aswan llakikuypaqqa karqa iñiyninkupi chiriyarusqankum. Chayraykum Pabloqa sasachakuykunapi tarikunanta yachachkaspanpas Efeso llaqtamanta Jerusalenman rirqa (Hech. 19:21).

² ¿Ima sasachakuykunapim Pabloqa Jerusalenpi tarikurqa? Jesuspa qatiqninkunam Pablomanta llullakunata creeruspanku paypaq piñasqa kachkarqaku. Chaymantapas Jesuspa enemigonkuna yanqakunamanta tumpaykuptinkum maqapasqa hinaspa wañuypa patanpi karqa. Chaynapi tarikuchkaspanpas Diosmanta yachasqantam mana hatuntukuspan, mana manchakuspan hinaspa allin iñiywan defienderqa. Chaymantayá yachaykusun.

3-5. (1) ¿Pikunawanmi Pabloqa huñunakurqa hinaspa imamantam rimarqaku? (2) ¿Imatam yachachiwanchik Jerusalenpi punta apaqkunawan Pablopa huñunakusqan?

³ Jerusalen llaqtaman chayasqan punchawpa paqarinnintam apostol Pablo hinaspa riqmasinkuna huñunakurqaku chay llaqtapi punta apaqkunawan. Chay huñunakusqankupi mayqin apostolpas paykunawan huñunakusqantaqa manam ­yachanchikchu, ichapas chay tiempopaqqa paykunaqa huklaw nacionkunapiña Diosta servichkarqaku. Ichaqa Jesuspa wawqin Santiagom chay llaqtapi kachkarqa. Paychusmi Pablowan punta apaqkunapa ruwasqanku huñunakuytapas qallarichirqa (Hech. 21:18; Gal. 2:9).

⁴ Punta apaqkunata “rimakuykuspam Pabloqa willakurqa yachachisqanwan huklaw nacionkunapipas Diospa tukuy ima ruwasqanmanta” (Hech. 21:19). Paykunaqa mayna kallpanchasqachá tarikur­qaku tukuy chaykunamanta Pablopa willakusqanta uyarispankuqa. Ñuqanchikpas anchatam kusikunchik huklaw nacionkunapi achka ­runakuna Diospi iñikusqankumanta yachaspanchikqa (Prov. 25:25).

 ⁵ Apostol Pabloqa punta apaqkunawan rimaspanqa Europa lawpi iñiqkuna imata apachimusqankumantapas willarqachá. Punta apaqkunaqa kusikurqakuchá hinaspapas agradecekurqakuchá karu-karu llaqtakunapi yachaq iñiqkuna paykunamanta llakikusqankuwanqa. Chaymi Pablopa nisqanta ‘uyariruspanku paykunaqa Diosta hatunchayta qallaykurqaku’ (Hech. 21:20a). Kunanpas iñiqmasinchikkunaqa ima unquywanpas utaq ima sasachakuypipas tarikuptinku imanchikwanpas yanapaykusqanchikmantam hinaspa kallpanchaykusqanchikmantam anchata agradecekunku.

6. ¿Imamantam Pabloman willarqaku?

⁶ Chaymantam punta apaqkunaqa Pablota nirqaku runakuna paymanta ima nisqankumanta. Kaynatam nirqaku: “Wawqilláy, qawasqaykiman hinaqa judiokunamantam kachkan waranqantin iñiqkuna, llapallankum paykunaqa Moisespa chaskisqan kamachikuykunaman hapipakunku. Paykunaqa uyarirqakum qanmanta runakuna rimasqankuta, qamqa huklaw nacionkunapi kaq lliw judiokunatas yachachichkanki Moisespa chaskisqan kamachikuykunata manaña kasukunankupaq, nichkankis churinkupa qari kayninpi manaña señalanankupaq chaynataq costumbrenkutapas manaña ruwanankupaq”, nispa (Hech. 21:20b, 21). a

7, 8. (1) ¿Imamantam hinallaraq piensarqaku yaqa llapallan judio kaq iñiqkunaqa? (2) ¿Chay ñawpaq kamachikuykunata hinallaraq kasukuyta munasqankuraykuchu nichwan Diosta qipanchasqankuta?

⁷ Iskay chunka wata masnin ñawpaqmantaraqmi Moisespa chaskisqan kamachikuykunata kasukunankupaqqa manaña obligasqachu karqaku (Col. 2:14). Chaynaqa, ¿imanasqataq achka iñiqkuna chay kamachikuykunaman hinallaraq hapipakuchkarqaku? 49 watapim Jerusalenpi apostolkuna hinaspa punta apaqkuna llapallan congregacionkunaman cartata apachirqaku. Chaypim nirqaku mana judio kaq iñiqkuna qari kayninpi  señalachikunankupaq chaynataq Moisespa chaskisqan kamachikuyta kasukunankupaq manaña obligasqa kasqankumanta. Ichaqa manam nirqakuchu judio iñiqkunapas manaña obligasqa kasqankumantaqa (Hech. 15:23-29). Chayraykum judio iñiqkunaqa yaqa llapallanku chay kamachikuykunata hinallaraq kasukuna kasqanta piensarqaku.

⁸ ¿Chayna piensasqankuraykuchu nichwan Jesuspa qatiqnin manaña kasqankuta? Manam. Paykunaqa manam taytacha-mamachakunatachu yupaychachkarqaku, nitaq mana allinkunatachu ruwachkarqaku. Chay hapipakusqanku kamachikuykunataqa kikin Jehova Diosmi qurqa, chayraykum mana nichwanchu pantay yachachikuykuna kasqantaqa. Chayna kaptinpas chay tiempopi iñiqkunaqa Jesuspa musuq contrato ruwasqantañam kasukunanku karqa. Moisespa chaskisqan kamachikuyta kasukunankupaqqa manañamá obligasqachu karqaku. Chaytam judio iñiqkunaqa mana entiendechkarqakuchu. Chaymantapas, chay kamachikuyta hinalla kasukusqankuwanqa imaynataña yupaychanankupaq Diospa nisqantam mana kasukuchkarqakuchu. Chaynaqa, Jesuspa musuq contrato ruwasqanman hinañam Diostaqa yupaychananku karqa (Jer. 31:31-34; Luc. 22:20). b

9. ¿Imatam Pabloqa yachachiq Moisespa leyninmanta?

⁹ Pablomanta runakuna ima rimasqankumantam punta apaqkuna nirqaku: ‘Qamqa huklaw nacionkunapi kaq lliw judiokunatas [...] nichkanki churinkupa qari kayninpi manaña señalanankupaq chaynataq costumbrenkutapas manaña ruwanankupaq’, nispa. ¿Ima nichwantaq chayna nisqankumanta? Manaraq imatapas nichkaspa kayta yuyarisun: Pabloqa mana judio kaqkunaman Diosmanta yachachinanpaqmi akllasqa karqa, yachachiqmi qari kayninkupi señalachikunankupaq manaña obligasqa kasqankumanta. Chaymantapas qari kayninkupi señalachikunankupaq hinaspa leyta kasukunankupaq hikutaqkunatam niq pantaypi kasqankuta (Gal. 5:1-7).  Llaqtan-llaqtan watukusqanpiqa yachachiqtaqmi judiokunamanpas. Uyariqninkunataqa nirqachá Jesuspa wañukusqanrayku Moisespa chaskisqan leytaqa manaña kasukunankumanta. Diospa chaskisqan kanankupaqqa manañam Moisespa leyninta kasukuymantañachu karqa, aswanqa iñiyniyuq kaymantañam (Rom. 2:28, 29; 3:21-26).

10. ¿Imaynatam apostol Pabloqa entiendeq kasqanta qawachirqa?

¹⁰ Chaywanpas Pabloqa entienderqam wakin judiokuna costumbreman hina sabado punchawpi samayta munaptinkuqa utaq wakin mikuykunata mana mikuptinkuqa (Rom. 14:1-6). Manataqmi obligarqachu pipas manaña señalachikunanpaqqa. Kikin Pablomá Timoteota Greciamanta taytan kasqanrayku judiokuna imatapas mana ninankupaq qari kayninpi señalarurqa (Hech. 16:3). Payqa yacharqam señalachikuyqa utaq mana señalachikuyqa sapakamamanta kasqanta, chaymi Galaciapi iñiqkunaman kaynata qillqarqa: “Manam imananchu señalasqa utaq mana señalasqa kaypas. Ancha allinqa Diospi iñikuymi, Diospi iñikuqqa kuyakuywanmi imatapas ruwan”, nispa (Gal. 5:6). Chaynaqa, mana allinqa karqa Moisespa leyninta kasukuspa señalachikuymi utaq señalachikuspalla Diospa chaskisqan kanankuta piensaymi. Chaynata ruwaspankuqa Diostam mana kasukuchkarqakuchu.

11. ¿Imata ruwananpaqmi Pablota punta apaqkuna nirqaku? ¿Imata ruwananku kaptintaq Pabloqa chay tawa qarikunata mana yanapanmanchu karqa? (Qawaytaq willakuytapas).

¹¹ Pablomanta rimasqanku llulla kachkaptinpas judio iñiqkunaqa hinallam hukmanyasqa kachkarqaku, chayraykum iñiqkunapi punta apaqkuna Pablota nirqaku: “Ñuqaykuwanmi kachkan kikinkumanta Diosman prometekusqankuta cumplinankupaq tawa qarikuna. Paykunata pusaspaykiyá paykunawan kuska chuyanchakamuy  hinaspa gastonkunata pagaykapuy chukchankuta kachiy-­kachiyta rutuchikunankupaq. Chaynapim llapallanku yachanqaku qanmanta rimasqankuta uyarisqankuqa yanqa kasqanta, yachanqakutaqmi qampas Moisespa chaskisqan kamachikuykunata kasukuspa allin kawsakusqaykita”, nispa (Hech. 21:23, 24). c

12. ¿Imatam apostol Pablo ruwarqa iñiqmasinkunawan allinlla kayta munaspan?

¹² Apostol Pabloqa ninmanpaschá karqa judio iñiqkuna Moisespa leyninman hapipakusqankurayku chay sasachakuykuna kasqanta. Chaywanpas payqa iñiqmasinkunawan allinlla kayta munaspanmi nisqankuta kasukurqa Diospa kamachikuyninkunapa contranpi mana kaptinqa. Ñawpaqtaraqmi Pabloqa qillqarqa: “Kamachikuykunata kasukuqkunawanmi kamachikuykunata kasukuchkaq hina kani, mana kasukunay kachkaptinpas chaytaqa ruwani kasukuqkunata yanapanaypaqmi”, nispa (1 Cor. 9:20). Chaymi Pabloqa Jerusalenpi punta apaqkunata kasukurqa. Paypa chayna ruwasqanmi kallpanchawanchik punta apaqkunata kasukunapaq hinaspa munasqanchikman hina imapas ruwakunanta munaspa mana hikutakunapaq (Heb. 13:17).

13. (1) ¿Imanasqam judiokuna templopi chaqwata ruwarqaku? (2) ¿Imaynatam wañuymanta Pablo librakururqa?

¹³ Prometekusqankuta cumplinankupaq punchawkuna chayamuchkaptinmi Pabloqa temploman rirqa, ichaqa Asia lawmanta wakin judiokunam rikuruspanku yanqamanta nirqaku Pabloqa mana judio kaqkunata temploman yaykuchisqanta, hinaspankum chaqwata ruwaspanku wañurachinankupaq hapirurqaku. Roma nacionniyuq soldadokunapa kamachiqnin mana harkakuptinqa maqaspankum wañurachinmanku karqa, chaymi Pablotaqa mana wañurachinankupaq soldadokunapa kamachiqnin carcelman aparachirqa. Chaymantapacham Pabloqa tawa wata carcelpi karqa. Soldadokunapa kamachiqninmi judio runakunata tapurqa Pablota imanasqa ­wañuchiy munasqankumanta, chaymi llapallanku qaparispanku tukuyta Pablomanta niyta qallaykurqaku. Chayna chaqwa kasqanraykum soldadokunapa kamachiqninqa mana imatapas allinta yachaytaqa atirqachu. Llumpayta chaqwata ruwasqankuraykum achka soldadokunata kamachirqa chaymanta Pablota hurqunankupaq. Soldadokuna Pablota carcelman apachkaptinkum payqa soldadokunapa kamachiqninta nirqa: “Ruegakuykim llapa runakunata rimapayanaypaq”, nispa (Hech. 21:39). “Arí” niykuptinmi Pabloqa iñiyninmanta mana manchakuspan rimarqa.

14, 15. (1) ¿Imatam Pabloqa willarqa judiokunaman? (2) ¿Imatam soldadokunapa kamachiqnin ruwarqa judiokuna piñasqallaña kasqankumanta yachananpaq?

¹⁴ Pablom hebreo rimaypi nirqa: ‘Defiendekunaypaq nisqaytayá uyariykuwaychik’, nispa (Hech. 22:1).  Rimayninkupi rimasqanraykum runakunaqa upallarurqaku. Paykunamanmi Pablo willarqa imanasqa Jesuspa qatiqninña kasqanmanta. Willakurqam ancha riqsisqa Gamalielpa yachachisqan kasqanmanta hinaspa Jesuspa qatiqninkunata ñawpaqta ñakarichisqanmanta, chaytaqa paykunapas yacharqakum. Nirqataqmi Damasco lawman richkaspan Jesusta kawsarisqataña rikusqantapas chaynataq pay rimapayasqantapas. Willarqataqmi riqmasinkunapas pay hina kancharichkaq achkita rikusqankuta hinaspa rimasqanta uyarispankupas mana entiendesqankuta (Hechos 9:7; 22:9 nisqanpaq willakuyta qaway Biblia de Estudio nisqanpi). Kancharichkaq achki ñawsayarachisqanraykum makinmanta aysarqaku Damasco llaqtaman, chaypim Diospa atiyninwan Ananias ñawinta kicharurqa. Ananiasqa judiokunapa ancha riqsisqanmi karqa.

¹⁵ Pabloqa willakurqataqmi Jerusalenman kutiruptinpas templopi Jesus rikuriykusqanmanta. Chayta uyariruspankum judiokunaqa piñakuspanku qaparirqaku: “¡Kay runata wañuchiy, payqa wañunanmi!”, nispanku (Hech. 22:22). Mana wañurachinankupaqmi soldadokunapa kamachiqninqa cuartelpi wichqarachirqa. Imanasqa llumpayta chiqnisqankumanta  yachayta munaspanmi azotespa tapuchinankupaq kamachirqa. Ichaqa Pablom defiendekunanpaq nirqa Roma nacionniyuq kasqanta. Kunanpas Pablo hinam leykunata valekunchik Diosta hawka servinapaq. (Qaway “ Roma llaqtapa leyninmantawan runankunamanta” niqta hinaspa “ Kunan tiempopi juezkunaman apasqa kasqanchikmanta” niqta). Roma llaqtayuq kasqanta yacharuspanmi soldadokunapa kamachiqninqa Pablotaqa kachaykachirqa, hinaspam imanasqa acusasqankumanta allintapuni yachayta munaspan paqarintin aparachirqa judiokunapa hatun cortenman.

16, 17. (1) Rimarimuy judiokunapa cortenpi Pablo rimayta qallaykuptin ima pasasqanmanta. (2) ¿Imatam laqichuruchkaptinkupas Pablo ruwarqa mana hatuntukuq kasqanrayku?

¹⁶ Judiokunapa cortenpim Pablo defiendekuyta qallaykuspan nirqa: “Wawqillaykuna, Diospa qayllanpim kunankama concienciay hawkalla kachkan”, nispa (Hech. 23:1). Chaynata nichkaptinmi ‘sacerdotekunapa kamachiqnin Ananias Pablopa ladonpi sayaqkunata kamachirqa siminpi laqichunankupaq’ (Hech. 23:2). Chay kamachisqanqa pinqaypaqmi karqa. Pablo defiendekunanpaq imatapas manaraq nichkaptinmi Ananiasqa llullapaqña hapirqa. Chaymi Pabloqa nirqa: “Yaw iskay uya runa, Diosmi qamtapas castigasunki. ¿Moisespa chaskisqan kamachikuykunaman hina juzgawanaykipaq tiyachkaspachu chayta mana kasukuspayki kamachichkanki laqichuwanankupaq?”, nispa (Hech. 23:3).

¹⁷ Wakin chaypi kaqkunam llumpayta piñakururqaku, ichaqa manam Pablota laqichurusqankuraykuchu, aswanqa pay imaynata contestakusqanraykum, chaymi nirqaku: “¿Sacerdotekunapa kamachiqnintachu insultachkanki?”, nispanku. Chaymi Pabloqa Moisespa leyninta respetasqanta qawachinanpaq mana hatuntukuspan nirqa: “Wawqillaykuna, manam yacharqanichu sacerdotekunapa kamachiqnin kasqantaqa. Qillqasqamiki kachkan: ‘Llaqtayki kamachiq autoridadmantaqa amam mana allintaqa rimankichu’, niq”, nispa (Hech. 23:4, 5; Ex. 22:28). d Judiokunapa cortenpi fariseokuna hinaspa saduceokuna kasqanta qawaspanmi Pabloqa kaynata nirqa: “Wawqillaykuna, ñuqaqa kani fariseom, tayta-mamaypas fariseom. Kaypiqa juzgawachkanku wañuqkuna kawsarimunanpi iñisqayraykum”, nispa (Hech. 23:6).

18. ¿Imanasqam Pablo nirqa fariseo kasqanta? ¿Imaynatam ñuqanchikpas Pablota qatipakuchwan?

¹⁸ ¿Imanasqataq Pabloqa nirqa “fariseom kani” nispa? Chaynataqa nirqa tayta-maman fariseo  religionniyuq kasqankuraykum, chaychá wakin runakunaqa hinallaraq piensarqaku Pablopas fariseo kasqanta. e ¿Imaynanpitaq Pabloqa fariseo kasqanta nirqa kawsarimuymanta fariseokunapa creesqanku Jesuspa yachachisqanwan mana tupachkaptinqa? Fariseokunaqa creeqku pipas wañukuptin alman hinallaraq kawsasqanpim hinaspa allin runa kaspanqa kaqmanta runa hina nacesqanpim. Pablopa creesqanqa manamá chaynachu karqa, payqa wañukuqkuna kawsarimunanpiqa creerqa Jesuspa yachachisqanman hinam (Juan 5:25-29). Chaywanpas fariseokuna hinam creerqa runa wañukuspanqa mana chayllapi tukusqanta, saduceokunam ichaqa wañuqkuna kawsarimunanpiqa manapuni creeqkuchu. Kunan tiempopipas Pablo hinam catolicokunawan hinaspa evangelicokunawan rimaspanchikqa creesqanchikwan paykunapa creesqanku imapi tupasqanmanta rimachwan. Ichapas nichwan “ñuqaykupas qamkuna hinam Diospi creeniku” nispa. Arí, ñuqanchikqa bibliapa nisqan Diospimá creenchik, wakinkuñataqmi creenku trinidadpi. Chaywanpas Dios kasqanpi creesqanchikwanmi tupanchik.

19. ¿Imanasqataq judiokunapa cortenpi atipanakuyta qallaykurqaku?

¹⁹ Pablo chaynata niruptinmi cortepi kaq “runakunaqa llumpayllataña qayaykachakuyta qallaykurqaku, hinaptinmi fariseokunawan kaq wakin escribakuna atipanakurqaku: ‘Manam kay runapiqa ima mana allintapas tarinikuchu, ichapas ima angelpas utaq ima espiritupas paytaqa rimapayarqa’”, nispanku (Hech. 23:9). Pablowan huk angel rimasqanta nisqankuwanqa saduceokunaqa llumpaytachá piñakurqaku. ¿Imanasqa? Paykunaqa manam creeqkuchu angelkunapiqa nitaq espiritukunapiqa (qaway “ Saduceokunamanta hinaspa fariseokunamanta” niqta). Llumpayta atipanakuyta qallaykuptinkum soldadokunapa kamachiqninqa Pablota paykunamanta qichumunanpaq soldadokunata kamachirqa (Hech. 23:10). Pablota wañuymanta libraruptinpas hinallam vidanqa peligropi karqa. ¿Imataq pasanan karqa? Chaymantam qatiqninpi yachasun.