1, 2. ¿Imatam Balaam sutiyuq runa tantiarurqa Israel runakunata huchallichinanpaq?

 KAYPI yuyaymanay: Pipas challwa hapiqqa yachanmi maypi achka challwakuna kasqanta. Hinaspam anzueloman ima uruchatapas hinaykuspan yakuman wischuykun. Payqa pacienciawanmi suyan anzuelopi uruchata challwa kachuramunanta, kachuruptinmi kallpawan chutaspan challwata yakumanta hurqun.

² Runakunapas wichiykuchwanmi ima tuqllamanpas. ¿Imaynata? Chaymanta yachanapaqyá yuyarisunchik Israel runakunata ima pasasqanmanta. Manaraq prometesqa allpaman yaykuchkaptinkum Moab law pampakunapi samarqaku. Moab nacionta kamachiq runam Balaam sutiyuq runata nirqa Israel runakunata ñakaykuptin achka qullqita qunanmanta. Hinaptinmi Balaamqa tantiarurqa Israel runakunata huchallichinanpaq, chaynapi Jehova Dios paykunata manaña yanapananpaq. Chaymi achka sipaskunata kamachirqa Israel runakunapa kasqanman rispanku qarikunawan huchapakunankupaq (Numeros 22:1-7; 31:15, 16; Apocalipsis 2:14).

3. ¿Imapim Balaam sutiyuq runapa tantiasqanqa tukurqa?

 ³ ¿Israel runakunaqa wichiykurqakuchu chay tuqllaman? Arí. Waranqantin qarikunam Moab nacionniyuq ‘warmikunawan huchapakururqaku’. Chaymantapas taytacha-mamachakunatam yupaychayta qallaykurqaku, huk kaqninmi karqa Baal-peor sutiyuq millakuypaq taytacha. Chaykunata ruwasqankuraykum 24.000 Israel runakuna wañururqaku prometesqa allpaman yaykuykunankupaqña kachkaspanku (Numeros 25:1-9).

4. ¿Imanasqam waranqantin Israel runakuna huchapakururqaku?

⁴ ¿Imanasqam achka Israel runakunaqa huchapakururqaku? Kikillankupaq munaq kasqankuraykum hinaspa aychanku kusichiyta munasqankuraykum. Qunqarurqakutaqmi Jehova Dios paykunapaq tukuy ima ruwasqantapas. Diosqa paykunatam Egipto nacionpi sirviente kasqankumanta hurqumurqa, chunniqpipas mikuchirqam, prometesqa allpapa hichpankamataqmi hawkallata hinaspa sumaqllata pusarqa (Hebreos 3:12). Tukuy chaykunaraykum paykunaqa Diosman sunqu kananku karqa. Ichaqa huchapakururqakum. Chaymi apostol Pablo nirqa: ‘Amayá wakinkunapa huchapakusqankuman hinaqa huchapakusunchu’, nispa (1 Corintios 10:8).

5, 6. ¿Imatam yachachiwanchik Israel runakunata ima pasasqan?

⁵ Ñuqanchikpas Israel runakuna hinam musuq pachaman yaykunapaqña kachkanchik (1 Corintios 10:11). Kay tiemponchikpi runakunapas Moab nacionpi hinam huchapakuypi umayuqllaña kanku, chaymi Diosta yupaychaqkunatapas pantarachiwachwan. Chaypaqmi satanasqa huchapakunanchikta munan, chay tuqllanmanmi aswan achka wichichkanku (Numeros 25:6, 14; 2 Corintios 2:11; Judas 4).

⁶ Chaymi tapukunanchik: “¿Munasqallayta ruwaspay pisi tiempolla kusikuspay kawsakuytachu munani icha musuq pachapi wiñaypaq kusisqa kawsakuytachu? ¿Iskayrayanichu mana ‘huchapakunaypaq’ Diospa kamachiwasqan allinniypaq kasqanmanta?”, nispa (1 Corintios 6:18).

7, 8. (1) ¿Imakunata ruwaspam huchapakunku? (2) ¿Imanasqataq huchapakuyqa llumpay mana allin?

⁷ Achka runakunam Diostaqa manaña kasukunkuchu, chaymi mana pinqakuspa huchapakunku. Bibliapa nisqanman hinaqa manaraq casarakuspa warmi-qari puñuspankuqa huchapakuchkankum. Huchapakuchkankutaqmi qarimasillanwan utaq warmimasillanwan utaq animalkunawan kakuspankupas, hinaspa qari utaq warmi kayninta hukpa siminman churaspankupas utaq hatun ispanantakama huchallikuspankupas, chaynataq qari kayninta utaq warmi kayninta llapchanakusqankupas (qaway 23 kaq willakuyta).

⁸ Bibliaqa ninmi pipas huchapakuqqa Diospa llaqtanmanta qarquchikunanmanta (1 Corintios 6:9; Apocalipsis 22:15). Chaymantapas huchapakuq runakunaqa manañam kaqpaqpas hapikunkuñachu, hukkunapa mana allin qawasqanñam kanmankupas. Pipas huchapakuruspanqa sasachakuykunapim kanqa, wakinpiqa sunqunpim hukmanyasqallaña tarikunman, mana munachkaspam wiksayakurunman, casado vidanpipas manam allinchu kawsakunqa, hinaspapas tukuy unquywan hapirachikuspanmi wañuymanpas chayarunman (qaway Galatas 6:7, 8). Huchapakuy chayna sasachakuykunata apamusqanpi runakuna yuyaymanaspankuqa manachá chay huchamanqa wichinmankuchu. Ichaqa achka runakunam aychankupa munasqallanta ruwayta munanku, chayraykum huchapakuymanqa wichiykunku. Huchapakuymanqa yaqa llapanmi chayanku qalalla kaqkunata qawasqankurayku.

9. ¿Imanasqam llumpay mana allin qalalla kaqkunata qawayqa?

⁹ Qalalla kaqkunata qawasqankum runakunata tanqan warmiwan utaq qariwan puñuyta munanankupaq. Kunanqa  qalalla kaqkunaqa tarikunmi qillqakunapi, takikunapi, televisionpi hinaspa internetpipas. Achka runakunam ninku: “Qalalla kaqkunata qawayqa manam imananchu”, nispa. Ichaqa chayta qawayqa llumpay mana allinmi. Pipas chayta qawaqqa warmiwan utaq qariwan puñuytam llumpayta munapayanman, hinaspam millakuypaq kaqkunatapas ruwayta munanman. Chaymantapas qari kayninwan utaq warmi kayninwanmi millakuypaq kaqkunata ruwanman, casado vidanpipas sasachanmanmi, rakinakuymanpas chayarunmankum (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19; qaway 24 kaq willakuyta).

10. ¿Imaynatam Santiago 1:14, 15 nisqan yanapawanchik huchapakuyman mana wichiykunapaq?

¹⁰ ¿Imakunaraqtaq apawachwan huchapakuyman? Chaypaq qawaykusun Santiago 1:14, 15 nisqanta, chaypim nin: “Pipas sasachakuypiqa tarikun munasqankunawan aysachikuspa hinaspa apachikuspanmi. Hinaptinmi chay munasqan aswan atiparuptin huchallikun, chaymi hucha ruwasqanrayku wañun”, nispa. Chaynaqa, mana allin munaykuna umanchikman chayamuptinqa chayllam chinkachinanchik, chaynapi mana allinkunata mana ruwarunanchikpaq. Qunqayllamanta mana allinkuna computadorapi utaq televisionpipas rikuriykamuptinqa, chayllam huk lawta qawananchik, huktaña qawananchikpaq akllananchik utaq apagananchikpas. Chayta mana ruwaspanchikqa mana allinkunata munapayaspam huchamanpas wichiykuchwan (qaway Mateo 5:29, 30).

11. ¿Imaynatam Jehova Diosqa yanapasun huchapakuy munapayayta umanchikmanta chinkachinanchikpaq?

¹¹ Jehova Diosqa ñuqanchikmantapas astawanmi riqsiwanchik. Chaymi yachan imakunapi pantaq kasqanchikta. Yachantaqmi mana allin munaykunata atipayta atinanchiktapas. Paymi nin: “Cuerpoykichikpa mana allin ruway munayninkunatayá chinkachiychik, chinkachiychikyá:  Huchapakuyta, millakuypaq ruwaykunata, qariwan utaq warmiwan puñuy munapayayta, mana allin ruway munayta hinaspa imatapas llumpayta munapayayta, imatapas munapayayqa taytacha-mamacha yupaychay hinam”, nispa (Colosenses 3:5). Kay kamachikuyta kasukuyqa sasam, ichaqa Jehova Diosmi pacienciakuspan yanapawasunchik (Salmo 68:19). Musuchallaraq kachkaspanmi huk iñiqmasinchik qalalla kaqkunata qawayman hinaspa qari kayninwan millakuypaq ruwayman qukururqa. Estudiaqmasin warmakunaqa allinta hinam chay ruwaykunataqa qawaqku. Ichaqa iñiqmasinchikmi nin: “Chayta ruwasqayraykum mana hawkachu tarikurqani, hinaspapas huchapakururqanim”, nispa. Payqa cuentatam qukurqa aychanpa munasqankunawanqa mana aysachikunanmanta, chaymi chay millakuypaq ruwasqantaqa Jehova Diospa yanapakuyninwan saqirurqa. Huchapakuyta munaykuna umanchikman chayamuptinqa, chayllam Jehova Diosta mañakunanchik, hinaptinqa Diosqa yanapawasunmi  ‘hatu-hatun atiyniyta’ quwaspanchik, chaynapim chaymana allinkunapiqa manaña piensasunchu (2 Corintios 4:7; 1 Corintios 9:27).

12. ¿Imanasqam sunqunchikta waqaychananchik?

¹² Salomonmi qillqarqa: ‘Tukuy ima waqaychasqaykimantapas, aswanqa sunquykitayá waqaychay, chaymantam imayna kawsakusqaykipas [kanqa]’, nispa (Proverbios 4:23). Bibliapi ‘sunqumanta’ rimaspanqa imayna runa kasqanchikmantam rimachkan. Jehova Diosqa sunqunchik imayna kasqantam qawan. Chaymi sunqunchikqa chuya kanan, chaypaqqa manam qawananchikchu imapas mana allin kaqkunataqa. Diosman sunqu Jobmi nirqa: “Ñawiywanmi contratota ruwarqani sipaskunata mana munapayanaypaq”, nispa (Job 31:1). Job hinam mana allinkunataqa mana piensanachu nitaq qawanachu. Chaymantapas Salmos qillqaq runa hinam Jehova Diosta kaynata mañakunanchik: ‘Mana allinkunata mana qawanaypaq ñawillayta sapaqchaykuy’, nispa (Salmo 119:37).

13. ¿Imayna runakunawanmi Dinaqa hukllawakurqa?

¹³ Hukllawakusqanchik runakunaqa allinninchikpaq utaq mana allinninchikpaqpas kanmanmi. Diospa kamachisqanta kasukuq runakunawan hukllawakuptinchikqa, yanapawasunmi paykuna hina kananchikpaq (Proverbios 13:20; qaway 1 Corintios 15:33). Dinata ima pasasqanmi yachachiwanchik piwan hukllawakunanchikpaq allinta akllanamanta. Dinaqa Jacobpa churinmi karqa, payqa Jehova Diosta yupaychaq ayllupim wiñarqa. Manam huchapakuypi puriq warmichu karqa, ichaqa Canaan nacionniyuq sipaskunawanmi hukllawakuyta qallaykurqa. Canaan nacionniyuq runakunaqa manam Jehova Diostaqa yupaycharqakuchu, paykunaqa manam Diosta  yupaychaqkuna hinachu warmi-qari puñuymantaqa piensaqku. Chay runakunaqa huchapakuqllañam karqaku (Levitico 18:6-25). Dinaqa hukllawakusqan sipaskunawan kachkaspanmi Canaan nacionniyuq Siquem musuta riqsirurqa, payqa Dinatam qawapayayta qallaykurqa. Siquem sutiyuq musuqa “ayllunkunapa ancha respetasqanmi karqa”, ichaqa manam Jehova Diostaqa kuyarqachu (Genesis 34:18, 19).

14. ¿Imam Dinata pasarurqa?

¹⁴ Siquemqa Dinawan kakuyta llumpayta munasqanraykum “mana munakuchkaqta” abusarurqa, chay ruwasqanqa paypaqqa manam huchachu karqa (qaway Genesis 34:1-4). Chay pasarusqanwanmi Dinapas hinaspa ayllunpas hatun llakipi tarikurqaku (Genesis 34:7, 25-31; Galatas 6:7, 8).

15, 16. ¿Imakunatam ruwananchik yachayniyuq kanapaq?

¹⁵ Jehova Diospa kamachikuyninkuna allinninchikpaq kasqanta yachananchikpaqqa, manam Dina hina llakipiraqchu tarikunanchik. Proverbios 13:20 nin: “Yachayniyuqkunawan hukllawakuqqa yachayniyuqmi kanqa, mana yachayniyuqkunawan hukllawakuqmi ichaqa sasachakuypi tarikunqa”, nispa. Chaymi allinta yachananchik Jehova Diospaq imakuna ‘allin ruway’ kasqanmanta, chaynata ruwaspanchikqa manam sasachakuykunapiqa tarikusunchu (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).

¹⁶ Yachayniyuq kananchikpaqqa bibliatam estudiananchik, manaraq imatapas tantiachkaspam Diosta mañakunanchik hinaspa allin ruwaq yuyayniyuq sirvientepa yachachiwasqanchikta kasukunanchik (Mateo 24:45; Santiago 1:5). Imapipas pantaruspaqa chayllam ninchik: “Llapanchikmiki pantaq kanchik”, nispa (Jeremias 17:9). Ichaqa, ¿imatam ruwasun huchapakuyman mana wichiykunanchikpaq pipas rimapayawaptinchik? Chayna kaptinqa  mana piñakuspallam chaylla uyarikunanchik (2 Reyes 22:18, 19).

17. Willarimuy hukkunapa rimapayawasqanchik imanasqa allinninchikpaq kasqanmanta.

¹⁷ Kaypi yuyaymanay: Huk warmi iñiqmasinchiktam Diosta mana yupaychaq qari asikachaspan ninman purikuq rinankupaq. Chay qariqa kuyakuq hinaspa allin runamanraqmi rikchakunman. Huk iñiqmasinchikñataqmi paykunata kuskata rikurunman, hinaspam chay warmi iñiqmasinchikta rimapayanman chay runawan ama purinanpaq. ¿Imatam ruwanqa chay runawan puriq iñiqmasinchikqa? ¿Uyarikunqachu rimapayasqanta, icha mana kaqpaqpas hapispanchu munasqanta ruwanqa? Payqa Jehova Diosta kuyasqanraykuchá allin kaqta ruwayta munanqa, ichaqa chay runawan hinalla purispanqa, ‘kikillanpi hapipakuspanmi’ sunqunpa munasqallanta ruwachkan, huchapakuymanpas chayarunmanmi (Proverbios 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41).

18, 19. ¿Imatam Josey ruwarqa huchapakuyman mana wichiykunanpaq?

¹⁸ Joseyqa musullaraq kaspanmi Egipto nacionpi sirviente karqa, chaymi patronninpa wasillanpi llamkanan karqa. Patronninpa warminmi sapa kuti Joseyta niq paywan puñunanpaq, Joseyqa yacharqam chay ruwayqa mana allin kasqanta. Payqa Jehova Diostam kuyarqa hinaspa kusichiytapas munarqa. Chaymi puñunankupaq chay warmi nipayaptinpas Joseyqa mana munarqachu. Huk punchawmi patronninpa warminqa Joseyta hapiruspan hikutarqa paywan puñunanpaq, hinaptinmi Joseyqa chaylla ayqikuspan wasimanta lluqsirurqa (qaway Genesis 39:7-12).

¹⁹ Joseyqa manachá ayqikunmanchu karqa huchapakuyllapi utaq chay warmillapi umayuqllaña kaspanqa. Joseypaqqa Jehova Dioswan kuyachikuyninmi imamantapas aswan allin karqa. Chaymi puñunanpaq hikutaptin chay warmita nirqa: ‘Patronniyqa [...] wasinpi tukuy iman kaqkunatam nanachikunaypaq saqiykuwan, qamllatañam manaqa saqiwarqachu warmin kasqaykirayku. ¿Imaynamá kay mana allinta ruwaspayqa Diospa contranpiqa huchallikuyman?’, nispa (Genesis 39:8, 9).

20. ¿Imaynatam yachanchik Joseypa ruwasqanwan Jehova Dios kusisqa kasqanta?

²⁰ Joseyqa wasinmanta hinaspa ayllunkunamanta karupi kaspanpas Diosman sunqum karqa, chayraykum Jehova Diosqa bendecirqa (Genesis 41:39-49). Jehova Diosqa kusisqam tarikurqa payman sunqu Josey kaptin (Proverbios 27:11). Chayllam huchapakuymanqa pipas wichiykuchwan, ichaqa yuyarinanchikmi bibliapa kayna nisqanta: ‘Diosta kuyaqkuna, mana allinta chiqniychik, payqa hapipakuqninkunatam waqaychan, mana allin runakunamantam libraykun’, niqta (Salmo 97:10).

21. ¿Imaynatam huk musu iñiqmasinchik Joseyta qatipakurqa?

 ²¹ Sapa punchawmi Jehova Diosta yupaychaqkunaqa mana allinkunata chiqnisqankuta hinaspa allin kaqkuna kuyasqankuta qawachinku (Amos 5:15). Hayka watayuqña kaspaykipas atiwaqmi Jehova Diosman sunqu kaytaqa. Musullaraq iñiqmasinchikmi escuelanpi sasachakuypi tarikurqa. Huk sipasmi payta nirqa examenninpi yanapaykuptinqa paywan puñunanpaq. ¿Imatam chay musuqa ruwarqa? Joseytam qatipakurqa. Paymi willakun: “Chayllam chay sipasta nirqani paywan mana puñunaymanta. Bibliapa yachachisqanman hina ruwasqayraykum pinqaypiqa mana qiparqanichu”, nispa. Huchapakuyqa manam unaypaqchu kusikuytaqa apamun, aswanmi llakikuyllata hinaspa sasachakuykunallata apamun (Hebreos 11:25). Jehova Diosta kasukuymi ichaqa wiñaypaq kusikuyta apamun (Proverbios 10:22).

22, 23. ¿Imaynatam Jehova Diosqa yanapawanchik huchapakuyman wichiykuptinchik?

²² Satanasqa tukuytam ruwachkan huchapakuyman wichiykunanchikpaq. Wakinpiqa mana allinkunam umanchikman chayamunman (Romanos 7:21-25). Jehova Diospas chaytaqa yachanmi, payqa yuyanmi ‘allpamanta ruwasqa kasqanchikta’ (Salmo 103:14). Hinaptinqa, ¿imatam ruwachwan Diosta yupaychachkaspa huchapakuyman wichiykuspaqa? Sunqumantam wanakunanchik. Hatun hucha kaptinpas, ‘hucha pampachaykuq’ Jehova Diosninchikmi yanapawasun (Salmo 86:5; Santiago 5:16; qaway Proverbios 28:13).

²³ Iñiqkunapi punta apaqkunatam Jehova Diosqa kuyakuywan yanapawananchikpaq churarqa (Efesios 4:8, 12; Santiago 5:14, 15). Paykunaqa yanapawasunmi Dioswan hinalla kuyachikunanchikpaq (Proverbios 15:32).

24, 25. ¿Imaynataq allin yuyayniyuq runaqa, hinaspa chayna runaqa imamanmi mana wichinchu?

²⁴ Allinta tantiananchikpaqqa Jehova Diospa kamachikuyninkuna allinninchikpaq kasqanmantam mana iskayrayananchikchu. Manamá munanchikchu Proverbios 7:6-23 nisqanpi mana ‘yuyayniyuq’ musu hina kaytaqa. Payqa mana allin yuyayniyuq kasqanraykum huchapakuyman wichiykurqa. Chaymi ñuqanchikqa allin yuyayniyuq kananchik, ichaqa allin yuyayniyuq kayqa manam yachayniyuq kayllachu, aswanqa Diospa munasqanman hina ruwanapaq kallpanchakuymi. Chaymi Proverbios 19:8 nin: “Yachayniyuq runaqa kikintam kuyakun, yachayta waqaychaqqa allin kaqtam tarirun”, nispa.

²⁵ ¿Iskayrayanchikchu Diospa kamachikuyninkuna aswan allin kasqanmanta hinaspa kasukuspanchikqa kusisqa kananchikmanta? (Salmo 19:7-10; Isaias 48:17, 18). Chaykunamanta hinalla iskayrayaspaqa yuyaymananchikmi tukuy imata Jehova Dios ñuqanchikpaq ruwasqanpi. Bibliam nin: ‘Qawaykuychik, [Jehova] Diospa allin kasqanta riqsiykuychik’, nispa (Salmo 34:8). Tukuy imata Jehova Dios qampaq ruwasqanpi yuyaymanaspaykiqa, astawanmi payta kuyanki. Paypa kuyasqankunatam kuyananchik, chiqnisqankunatañataqmi chiqninanchik. Yuyayninchiktapas huntachinanchikmi imapas chiqap kaqwan, imapas allin kaqwan hinaspa imapas chuya kaqwan, imapas kuyanapaq chaynataq imapas respetanapaq kaqkunawanpas (Filipenses 4:8, 9). Jehova Diospa yachachikuyninkunawan yanapachikuspaqa Josey hinam huchapakuymanqa mana wichiykusunchu (Isaias 64:8).

26. ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik?

²⁶ Jehova Diosqa munanmi casarasqa kaspanchikpas utaq sapallanchik kaspanchikpas kusisqa kawsakunanchikta. Qatiqnin iskay yachachikuypim yachasunchik casado vidapi kusisqa kawsakunapaq imakuna yanapawananchikmanta.