1, 2. (1) ¿Pitataq kasukunanchik? (2) ¿Ima tapukuykunamantam yachasun?

 TAKSALLARAQ kaspanchikqa tayta-mamanchikpa imapas kamachiwasqanchiktam wakinpiqa mana kasukurqanchikchu. Paykunata kuyaspapas hinaspa kasukunanchikta yachaspapas manamá wakinpiqa kasukuqchu kanchik.

² Yachanchikmi taytanchik Jehova Dios kuyawasqanchiktaqa. Paymi tukuy imata quwarqanchik kusisqa kawsakunanchikpaq. Wakinpiqa runakunatam valekun yanapawananchikpaq. Chayraykum Jehova Diosta kasukunanchik (Proverbios 24:21). Ichaqa, ¿imanasqam wakinpi kasukuytaqa sasachakunchik? ¿Imanasqam kasukuq kananchik? ¿Imaynatam qawachichwan kasukuq kasqanchikta? (qaway 9 kaq willakuyta). Chaykunamantayá yachaykusun.

3, 4. (1) ¿Imanasqataq runakunaqa pantaqllaña kanchik? (2) ¿Imanasqataq sasachakunchik kamachiwaqninchikkunata kasukuyta?

³ Adanwan Eva pantarusqankumantapacham yaqa llapanchik imapas ruwanapaq kamachiwaptinchikqa  sasata kasukunchik. Mana pantaqta Dios unanchaptinpas Diospa contranpi hatarisqankuraykum Adanwan Evaqa huchayuqña rikurirurqaku. Paykunapa miraynin kasqanchikraykum lliw runakunaqa pantaqña kanchik. Chayraykum Jehova Diosta hinaspa runakunatapas kasukuytaqa mana munanchikchu. Astawanraqmi kasukuytaqa mana munanchikchu kamachiwaqninchik runakuna pantaq kasqankurayku (Genesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

⁴ Chaymantapas pantaq runakuna kasqanchikraykum hatun tukuqllaña kanchik. Hatun tukuq kaspaqa astawanraqmi kasukuytaqa sasachakunchik. Chaynam karqa Corey sutiyuq runawanpas, payqa Moisestam hatun tukuspan mana kasukurqachu, Moisesqa Jehova Diospa llaqtanta pusananpaq akllasqam karqa. Moisesqa Diospa llaqtanpi punta apaq kaspanpas manam hatun tukurqachu, chaymi bibliapi nin payqa tiemponpi runakunamantapas aswan llampu sunqu kasqanmanta. Coreymi ichaqa mana kasukuq kaspan wakin runakunatapas umacharqa Moisespa contranpi kanankupaq. ¿Imapitaq Coreywan chay wakin runakunaqa tukurqaku? Jehova Diospa wañuchisqanmi karqaku (Numeros 12:3; 16:1-3, 31-35). Bibliapiqa willakunraqmi achka runakuna hatun tukuq kaspa mana allinpi tukusqankumanta (2 Cronicas 26:16-21; qaway 10 kaq willakuyta).

5. ¿Imaynataq ñawpaq tiempopi runakunaqa karqaku kamachikuq kaspanku?

⁵ Chaymantapas qallariymantapacham achka runakuna kamachiq kaspanku runamasinkuta llumpayta ñakarichirqaku (qaway Eclesiastes 8:9). Chaynam Saulpas karqa, payqa Israel nacionpi kamachiq kananpaq Jehova Dios akllaptinqa allin runa hinaspa mana hatun  tukuqmi karqa. Ichaqa qipakunaman hatun tukuq hinaspa chiqnikuq rikuriruspanmi Dios kuyaq Davidta wañuchinanpaq qatikacharqa (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Chaymantam Davidpas Israel nacionpi kamachiq kananpaq akllasqa karqa, payqa allintam kamachirqa. Ichaqa kamachikuq kasqanraykum munasqantaña ruwayta qallaykurqa, chaymi Uriaspa warmin Betsabeywan huchapakururqa. Chaymantam huchanta pakayta munaspan kamachirqa tropakunapa ñawpaqninpi Uriasta churanankupaq chaynapi wañurachinankupaq (2 Samuel 11:1-17).

6, 7. (1) ¿Imanasqataq Jehova Diospa kamachikuyninkunata kasukunchik? (2) ¿Imaynatam Jesuspa kasukuq kasqanta qatipakuchwan?

⁶ Jehova Diostaqa kasukunchik pimantapas astawan kuyasqanchikraykum hinaspa sunqunta kusichiyta munasqanchikraykum (qaway Proverbios 27:11; Marcos 12:29, 30). Adanwan Eva Eden huertapi kasqankumantapacham satanasqa tukuyta ruwachkan Diosta qipanchananchikpaq. Payqa manam munanchu Jehova Dios kamachiqninchik kanantaqa. Ichaqa bibliapim nin: “Tukuy atiyniyuq Jehova Diosllayku, tukuy imata unanchasqaykiraykum qamlla kanki llapallanpa hatunchanan hinaspa yupaychanan”, nispa (Apocalipsis 4:11).

⁷ Imaynam taksa kaspanchik tayta-mamanchikta kasukunapaq sasachakurqanchik, chaynam Jehova Diosta kasukunapaqpas wakinpiqa sasachakunchik. Ichaqa Diosta kuyasqanchikraykum kasukunapaq tukuyta ruwanchik. Jesustam qatipakunanchik. Payqa, sasaña kaptinpas Jehova Diostam tukuypi kasukurqa. Chaymi  taytanta nirqa: “Amayá ñuqapa munasqaychu ruwasqaqa kachun, aswanqa qampa munasqaykiyá”, nispa (Lucas 22:42; qaway 11 kaq willakuyta).

8. ¿Imaynatam Jehova Diosqa yanapawanchik? (qaway “ Uyarikusunyá pipas anyaykuwaptinchikqa” niqta).

⁸ Jehova Diosqa bibliawanmi hinaspa iñiqkunapi punta apaqkunawanmi imapipas yanapawanchik. Chaymi punta apaqkunata kasukuspaqa Jehova Diosta kasukusqanchikta qawachinchik, mana kasukuspañataqmi Jehova Diosta qipanchanchik. Chaynam karqa Moisespa tiemponpipas. Israel runakunam Moisesta mana kasukurqakuchu, chaywanqa Jehova Diostam qipanchachkarqaku (Numeros 14:26, 27; qaway 12 kaq willakuyta).

9. ¿Imanasqam kasukuspaqa iñiqmasinchikkuna kuyasqanchikta qawachinchik?

⁹ Kasukuq kaspaqa iñiqmasinchikkuna kuyasqanchiktapas qawachinchikmi. Yuyaymanasun kaypi: Terremoto utaq ima hatun sasachakuypas pasakuptinqa ñakariqkunata yanapanankupaqmi runakuna huñunakunku. Ñakariqkunata allinta yanapanankupaqqa huk kaqninmi imayna yanapanankupaq kamachinan, llapallankutaqmi kamachisqanta kasukunanku. Ichaqa, ¿imataq kanman kamachiqpa nisqanta mana kasukuspan mayqinninpas munasqanman hina ruwaptinqa? Ruwasqan allin rikchakuptinpas, kamachiqpa nisqanta mana kasukuptinqa llamkaqmasinkunam wañurunmanku. Chaynallataqmi Jehova Diosta hinaspa paypa churasqan runakunata mana kasukuspaqa hukkunata llumpayta sasachachwan. Jehova Diosta kasukuspanchikmi ichaqa pay respetasqanchikta hinaspa iñiqmasinchikkuna kuyasqanchikta qawachinchik (1 Corintios 12:14, 25, 26).

10, 11. ¿Imamantam qatiqninpi yachasun?

 ¹⁰ Jehova Diospa imapas niwasqanchikqa allinninchikpaqmi. Ayllunchikpi, Diospa llaqtanpi hinaspa llaqtapi kamachikuq runakunata kasukuspaqa lliwmi hawka kawsakusunchik (Deuteronomio 5:16; Romanos 13:4; Efesios 6:2, 3; Hebreos 13:17).

¹¹ Qatiqninpim yachasun ayllunchikpi, Diospa llaqtanpi hinaspa llaqtapi kamachikuqkunatapas imakunapi kasukunamanta. Diosmi niwanchik kamachikuqkunata kasukunanchikpaq, imanasqa kasukunanchikta munasqanmanta yachaspaqa chayllam kasukusunchik.

12. ¿Imaynatam qusaqa kasukusqanta qawachin?

¹² Jehova Diosmi qaritawan warmita kuskancharqa  churi-wawayuq kanankupaq, hinaspam sapakamaman imata ruwanankupaqpas kamachirqa. Chaymi sapakama Diospa nisqanta kasukuspankuqa hawkalla hinaspa kusisqalla kawsakunqaku (1 Corintios 14:33). Jehova Diosmi qusata akllarqa ayllunpi uma kananpaq utaq wasinpi kaqkunamanta nanachikunanpaq, chaymi Diosqa munan qusaqa warmintawan churinkunata kuyakuywan uywananta hinaspa yachachinanta. Jehova Diosqa imayna ruwasqanmantam cuentata mañanqa. Diosta yupaychaq qusaqa Jesus hinam kuyakuqllaña kanan, chayna kaspanmi Jehova Dios kasukusqanta qawachin (Efesios 5:23; qaway 13 kaq yachachikuyta).

13. ¿Imaynatam casada warmiqa kasukuq kasqanta qawachin?

¹³ Diosta yupaychaq casada warmipas Dios kasukusqantam qawachin ayllunmanta qusan allinta nanachikunanpaq yanapaspan. Payqa qusanwan kuskam  warmankunataqa yachachinan. Kasukuq kaymanta yachachispanqa kikinmi puntataqa imapipas kasukunan (Proverbios 1:8). Warmiqa qusanta kasukuspanmi ima tantiasqanpipas yanapanan. Qusanpa imapas tantiasqan paypaq mana allin rikchakuptinqa kuyakuyllawanmi qusanwan rimarinan. Chayqa aswan sasam kanman qusan Jehova Diosta mana yupaychaq kaptinqa. Chaywanpas kuyakuywan hinalla rimapayaptinqa ichapas tiempopa risqanman hina Jehova Dios yupaychaq kanman (qaway 1 Pedro 3:1).

14. ¿Imaynatam churi-wawakunaqa tayta-mamankuta hinaspa Jehova Diosta kusichinmanku?

¹⁴ Jehova Diosqa anchatam kuyan warmachakunatapas. Chaymi paykunaqa tayta-mamankupa allin uywasqan hinaspa allin yachachisqan kananku. Kasukuspankuqa tayta-mamankupa sunquntam kusichinku, astawanraqmi Jehova Diospa sunquntaqa (Proverbios 10:1). Wakinpim warmakunaqa taytanpa utaq mamanpa uywasqallan kanku. Chayqa sasam kanman. Ichaqa uywaqnin taytanta utaq mamanta warmakuna kasukuptinqa llapallankum allinlla kawsakunqaku. Sasachakuykunaqa kanqam, ichaqa sapakama Jehova Diospa nisqanta kasukuspankuqa kusisqam kawsakunqaku. Chayqa unanchaqninku Jehova Diostam hatunchanqa (Efesios 3:14, 15).

15. ¿Imaynatam Diospa llaqtanpi kasukuq kasqanchikta qawachinchik?

¹⁵ Jehova Diosqa llaqtanwanmi yachachiwanchik. Jesustapas iñiqkunapa uman kananpaqmi churarun (Colosenses 1:18). Jesusñataqmi ‘allin ruwaq yuyayniyuq sirvienteta’ akllarun Diospa llaqtanmanta  nanachikunanpaq (Mateo 24:45-47). Kunanqa ‘allin ruwaq yuyayniyuq sirvientetam’ riqsinchik “Diospa llaqtanpi punta apaqkuna” nispa. Paykunam mikuchichkaq hina yachachiwaspanchik Diosta hinalla yupaychananchikpaq yanapawanchik. Llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikkunapas, iñiqkunapi punta apaqkunapas hinaspa punta apaqkunapa yanapaqninkunapas yanapawananchikpaqmi Diospa churasqan kachkanku, paykunaqa Diospa llaqtanpi punta apaqkunatam kasukunku. Llapallankum ruwayninkuta imayna ruwasqankumanta Diosman cuentata qunqaku. Chaymi paykunata kasukuspaqa kikin Jehova Diosta kasukuchkanchik (qaway 1 Tesalonicenses 5:12; Hebreos 13:17; qaway 14 kaq willakuyta).

16. ¿Imanasqataq nichwan punta apaqkunawan yanapaqninkunaqa chuya espirituwan akllasqa kasqankumanta?

¹⁶ Iñiqkunapi punta apaqkunawan yanapaqninkunaqa Diosman sunqu kanapaqmi hinaspa huk sunqulla kanapaqmi yanapawanchik. Ichaqa paykunapas ñuqanchik hinam pantaq kanku. Hinaptinqa. ¿imayna akllasqataq paykunaqa kanku? Akllasqa kanankupaqqa bibliapa kamachisqantam kasukunanku, bibliapim nichkan ima kamachikuykunata kasukunankumanta (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Jehova Diosmi chuya espiritunwan biblia qillqaqkunataqa yanaparqa chay kamachikuykunata qillqanankupaq. Chaymi iñiqkunapi punta apaqkunaqa Diospa chuya espiritunta mañakunku pikuna akllasqa kananmanta tantianankupaq. Chaymi nichwan Diospa llaqtantaqa kikin Jehova Dios hinaspa Jesus pusasqanmanta (Hechos 20:28). Nichwantaqmi akllasqa iñiqmasinchikkunaqa Diospa quwasqanchik kasqantapas (Efesios 4:8).

17. ¿Imaynatam wakin kutikunapiqa warmi kaq iñiqmasinchikqa kasukuq kasqanta qawachinman?

 ¹⁷ Wakin llaqtakunapiqa manam kanchu Diospa llaqtanpi wakin ruwaykunapaq punta apaqkunapas nitaq yanapaqninkunapas. Hinaptinqa bautizasqa wakin qarikunam tukuyta ruwananku. Bautizasqa qarikunapas mana kaptinqa utaq mana chaypaq hinaraq kaptinqa warmi kaq iñiqmasinchikmi qaripa ruwanan kaqkunata ruwanman. Chaypaqmi ichaqa umankuta tapakunanku sombrerowan utaq imawanpas (1 Corintios 11:3-10). Chayta ruwaspaqa wasinkupipas hinaspa Diospa llaqtanpipas qarikuna umanku kasqanta riqsikusqankutam qawachinku (qaway 15 kaq willakuyta).

18, 19. (1) ¿Imatam Romanos 13:1-7 nisqaqa yachachiwanchik? (2) ¿Imaynatam autoridadkunata hinaspa hukkunata respetasqanchikta qawachichwan?

¹⁸ Autoridadkunaqa Jehova Dios saqiptinmi kachkan, chaymi paykunatapas kasukunanchik. Paykunam imatapas tantianku may llaqtapipas runakuna allinlla hinaspa hawkalla kanankupaq. Jehova Diosta yupaychaqkunaqa Romanos 13:1-7 (qaway) nisqanpi kamachikuykunatam kasukunanchik. Chaypi nisqanman hinam autoridadkunata hinaspa llaqtapi imapas kamachisqankuta kasukunanchik. Llaqtapiqa kamachinmankum imapas kapuqninchikmanta qullqita qunanchikpaq, autoridadkunapa tapukusqankumanta imam kaqta willakunanchikpaq hinaspa imapaqpas. Chayna kamachisqankutaqa kasukunanchikmi. Ichaqa, ¿imatam ruwachwan autoridadkuna Diospa contranpi imatapas ruwanapaq kamachiwaptinchikqa? Apostol Pedropa  nisqanman hinam ‘runakunamantaqa Diosta kasukunanchik’ (Hechos 5:28, 29).

¹⁹ Juezkunawan, policiakunawan hinaspa pi autoridadwanpas rimaspaqa kuyakuywanmi rimananchik. Warmakunapas profesorninkuta hinaspa escuelankupi llamkaqkunatam rimakuykunanku chaynataq kasunanku. Llamkasqanchik lawpipas patronninchikwan rimaspaqa kuyakuywanmi rimananchik hinaspa kasukunanchik chayta wakin mana ruwaptinpas. Chaynatam apostol Pablota qatipakusun, payqa sasa kaptinpas respetowanmi autoridadkunawanqa rimarqa (Hechos 26:2, 25). Runakuna nanay simiwan rimawaptinchikpas utaq mana allinta ruwawaptinchikpas hinallam respetakuq kananchik (qaway Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. ¿Imanasqam ancha allin kasukuqllaña hinaspa respetakuqllaña kayqa?

²⁰ Kunanqa aswanmi mana kasukuq hinaspa mana respetakuq runakuna kachkan. Jehova Dios yupaychaqkunam ichaqa mana chaynachu kanchik, ñuqanchikqa apostol Pedropa nisqanpi hinam ‘lliw runata respetananchik’ (1 Pedro 2:17). Respetakuq kasqanchikqa sutillam qawakun. Chaymi Jesuspas nirqa: “Runakunapa qayllanpi achkiychik, chaynapi allin ruwasqaykichikta qawaspanku hanaq pachapi kaq taytaykichikta hatunchanankupaq”, nispa (Mateo 5:16).

²¹ Kasukuqllaña hinaspa respetakuqllaña wasinchikpi, Diospa llaqtanpi hinaspa huk lawkunapipas kaptinchikqa Jehova Diosmantam hukkunapas yachayta munanqaku. Chayta ruwaspaqa Jehova Dios kasukusqanchiktam qawachichkanchik. Chayqa paytam kusichin, hinaspapas kuyasqanchiktam qawachin.