1, 2. (1) ¿Imatam quwarqanchik Jehova Diosqa? (2) ¿Imatawanraqmi Diosqa quwarqanchik munasqanman hina kawsakunanchikpaq?

 JEHOVA DIOSMI kawsakuyta quwarqanchik (Genesis 1:27). Chaymi munasqanman hina kawsakunanchik. Chaypaqmi bibliapi yachachikuykunata quwarqanchik imamantapas allinta tantiakunanchikpaq. Bibliapa yachachikuyninkunawanmi yanapachikunanchik imam allin utaq imam “mana allin kaqtapas” yachananchikpaq (Hebreos 5:14). Bibliapi yachachikuykunawan yanapachikuspaqa saqikuchkanchikmi Jehova Dios allinta tantiananchikpaq yanapawananchikta. Chayta ruwaspaqa allinllam kawsakusunchik. Bibliapi yachachikuykuna yanapawasqanchikraykum anchata chaninchanchik.

² Chaywanpas wakinpi imatapuni ruwanapaq bibliapi kamachikuy mana kasqanraykum sasachakuchwan tantiayta. Ichapas unquptinchik doctor niwachwan yawarta servichikuspa hampichikunamanta. Chayna kaptinqa, ¿imaynatam Diospa munasqanman hina tantiachwan? Bibliapi yachachikuykunawan yanapachikuspam. Bibliaqa willawanchikmi kawsakuyninchikmanta hinaspa yawarmanta Jehova Diospa ima piensasqanta. Chay yachachikuykunata entiendespanchikqa allintam tantiasun,  hinaspapas hawkam tarikusun (Proverbios 2:6-11). Yachaykusunyá bibliapa imakuna nisqanmanta.

3, 4. (1) ¿Imatam Jehova Diosqa yawarmanta nirqa Cainman chaynataq Noeyman? (2) ¿Ima hinataq yawarqa?

³ Bibliaqa ninmi Diosqa kawsakuyninchikta anchata chaninchasqanmanta, nintaqmi kawsakuyninchikta hina yawartapas qawasqanmanta. Chaymi Abelta Cain wañurachiptin Jehova Diosqa nirqa: ‘Wawqikipa allpaman chaqchusqayki yawarninmi justicia ruwanaypaq qaparispa qayakamuwachkan’, nispa (Genesis 4:10). Qaparispan yawarpa ‘qayakusqanqa’ tuparqam Abelpa kawsakuyninwan.

⁴ Chaymantam sinchi para pasayta Jehova Diosqa Noeytawan ayllunta nirqa aychataqa mikunankupaq. Ichaqa nirqataqmi: “Amam mikunkichikchu kawsachiqnin yawarniyuq aychataqa”, nispa (Genesis 9:4, Chuya Qellqa 1987). Chay kamachikuytaqa Noeypa llapallan mirayninkunam kasukunanchik. Jehova Diospaqqa kawsakuyninchik hinam yawarqa. Chaynamá ñuqanchikpaqpas kanan (Salmo 36:9).

5, 6. ¿Imatam Diosqa nirqa kawsakuymantawan yawarmanta Moisespa chaskisqan kamachikuypi?

⁵ Moisespa chaskisqan kamachikuypipas Jehova Diosqa nirqam: ‘Israelpa mirayninkunamanta utaq qamkunawan yachaq huk law llaqtayuqkunapas yawarta mikuruptinqa paypa contranpim kasaq, hinaspam llaqtamanta chinkarachisaq. Animalpa vidanqa yawarninpim kachkan’, nispa (Levitico 17:10, 11).

⁶ Moisespa chaskisqan kamachikuypiqa nirqataqmi mikunanpaq pipas animalta wañuchispanqa yawarninta pampaman sutuchinanpaq. Chayta ruwaspam Israel runakunaqa qawachirqaku animalpa kawsakuyninta chaninchasqankuta  hinaspa Jehova Diosmanta chay kawsakuy kasqanta riqsikusqankutapas (Deuteronomio 12:16; Ezequiel 18:4). Ichaqa manamá Jehova Diosqa kamachirqachu animalpa llapallan yawarninta pampaman sutuchinankupaqqa. Chaywanpas yawarta allinta sutuchispankuqa hawkam wañuchisqanku animaltaqa mikunanku karqa. Animalpa yawarninta pampaman sutuchispankum qawachirqaku kawsakuy quwaqninchik Jehova Dios respetasqankuta. Diosqa kamachirqataqmi huchankumanta pampachasqa kanankupaq animalta wañuchispanku kañapunankupaqpas (qaway 19 hinaspa 20 kaq willakuykunata).

7. ¿Ima ruwasqanwanmi Davidqa qawachirqa yawarta anchata chaninchasqanta?

⁷ Davidpas anchatam chanincharqa yawartaqa. Huk kutipim soldadonkuna musyarurqaku Davidta yakunayasqanta, hinaspankum enemigonku Filistea tropakunapa campamentonman rispanku yakuta aparamurqaku kawsakuyninkutapas wañuyman churaspanku. Davidmi ichaqa chay yakutaqa mana tomayta munarqachu, hinaspanmi pampaman tallirurqa. Nirqataqmi: ‘¡Dios taytalláy ¿tomaymanraqchu kay runakunapa yawarninpa chanin yakuta utaq wañuyman wischukuspanku apamuwasqanku yakuta?!’, nispa. Davidqa yacharqam Diosqa kawsakuytawan yawarta anchata chaninchasqanta (2 Samuel 23:15-17, CQ, 87).

8, 9. Kunan tiempopi Diosta yupaychaqkunaqa, ¿imatam nichwan yawarmanta?

⁸ Jesuspa wañukusqan qipamanqa manañam Diosqa kamachirqañachu paypaq animalkunata kañapunankupaqqa. Ichaqa hinallam kasukunanku karqa Moisespa chaskisqan kamachikuypi yawarmanta kamachikuytaqa. Chayta mana kasukuyqa karqa huchapakuy hinaspa taytacha-mamacha yupaychay hinam (Hechos 15:28, 29).

⁹ Kunan tiempopi Diosta yupaychaqkunaqa, ¿imatam  nichwan yawarmanta? Ñuqanchikpas hinallam yawarmanta kamachikuytaqa kasukunanchik. Yachanchikmi Jehova Dios kawsakuyta lliwman quwasqanchikmanta. Imaynam yawarqa Jehova Diospaqqa ancha chaninniyuq chaynam ñuqanchikpaqpas ancha chaninniyuq, yawarllawanmi kawsanchikqa. Chaymi unquruspanchikqa imaynata hampichikunanchikpaq utaq yawarninchikwan imata ruwanankupaq allinta tantiakunanchik. Chaypaqqa bibliapa nisqanmantam sumaqta yachananchik.

10, 11. (1) ¿Imatam Jehova Diospa testigonkunaqa piensanku yawar churachikuymanta? (2) ¿Imatam sapakama tantiakunanchik?

¹⁰ Bibliapa nisqanman hinaqa manam yawartaqa mikunanchikchu, tomananchikchu nitaq cuerponchikmanqa churachikunanchikchu. Chayraykum Jehova Diospa testigonkunaqa mana pimanpas yawarninchiktaqa qunchikchu, manataqmi churachikunchikchu nitaq munanchikchu churarayaq yawarllanchikta kaqmanta kutiykachiwananchiktapas. Manataqmi churachikunchikchu yawarpa tawa partenkunatapas, chaykunaqa globulos rojos, globulos blancos, plaquetas hinaspa plasma nisqankunam.

¹¹ Wakin doctorkunaqa yawarpi kaq globulos rojos, globulos blancos, plaquetas hinaspa plasma nisqankumantam hurqunkuraq uchuy partechakunata, chay partechakunatam sutichanku “fracciones sanguineas” nispa. Chaykunawan hampichikunapaqqa sapakamam Diosta yupaychaqkunaqa tantiakunanchik. Sapakamataqmi tantiakunanchik hampiwananchikpaq doctorkuna yawarninchikwan imata ruwanankupaqpas. Tantiakunanchiktaqmi operawaptinchik utaq imapaqpas yawarninchikta hurquptinku yawarninchikwan imata ruwanankupaqpas (qaway 21 kaq willakuyta).

12. (1) ¿Imatam qawachin sapakamapa imapas tantiasqanchikqa? (2) ¿Imatam ruwananchik imayna hampichikunamanta manaraq tantiachkaspa?

 ¹² Jehova Diosqa qawamuchkanmi yawarmanta sapakama ima tantiasqanchiktaqa. Imapas tantiasqanchikwanmi qawachinchik sunqunchik imayna kasqanta, Jehova Diosqa yachanmi sapakamapa sunqunchik imayna kasqantaqa (qaway Proverbios 17:3; 24:12). Chaymi yawarninchikwan doctorkuna imata ruwanankupaq hinaspa imayna hampichikunapaqpas manaraq tantiachkaspa, Diospa yanapakuyninta mañakunanchik hinaspa imayna hampichikunamantapas sumaqta yachananchik. Manam hukkunataqa ninanchikchu tantiapuwananchikpaqqa. Bibliapa nisqanman hinaqa sapakamam “Diosman cuentata qusunchik” (Romanos 14:12; Galatas 6:5).

13. ¿Imatam Jehova Diosmanta yachanchik bibliapi yawarmanta kamachikuykunawan?

¹³ Jehova Diosqa kuyawasqanchikraykum imatapas kamachiwanchik, chaymantapas kamachiwasqanchikqa allinninchikpaqmi (Salmo 19:7-11). Ichaqa manam kamachikuyninkuna allinninchikpaq kasqanraykullachu kasukunchik, aswanqa Diosta kuyasqanchikraykum. Chaymi yawartaqa mana churachikunchikchu (Hechos 15:20). Yawarta mana churachikuspaqa manam chayllachu imawanpas unqurusun. Runakunapas yaqa lliwmi ninku yawarta churachikuyqa mana allin kasqanta, wakin doctorkunapas ninkum mana yawarllawan operayqa aswan allin kasqanmanta. Yawarmanta Diospa kamachikuyninkunawanmi yachanchik Jehova Diospa ‘ñanninqa’ utaq kamachikuyninkunaqa alli-allin kasqanta hinaspa kuyawaspanchik kamachiwasqanchiktapas (qaway Isaias 55:9; Juan 14:21, 23).

14, 15. (1) ¿Ima kamachikuykunatam Jehova Diosqa Israel runakunaman qurqa sasachakuypi mana tarikunankupaq? (2) ¿Imaynatam kawsakuyninchik chaninchasqanchikta qawachichwan?

 ¹⁴ Diospa kamachikuyninkunaqa haykapipas allinninchikpaqmi. Jehova Diosmi Israel runakunaman kamachikuykunata qurqa imapas sasachakuypi mana tarikunankupaq. Huk kaqnin kamachikuypim nirqa musuq wasita ruwaspankuqa altosninpi pirqata ruwanankupaq, chaynapi mana pipas wichiykuspa wañurunanpaq (Deuteronomio 22:8). Nirqataqmi toronku piña kaptinqa sumaqta watanankupaq, chaynapi pitapas mana waqrarunanpaq (Exodo 21:28, 29). Chay kamachikuykunata mana kasukuptinku pipas wañuruptinqa huchayuqmi karqaku.

¹⁵ Yachamusqanchikman hinam, Jehova Diosqa kawsakuyninchikta anchata chaninchan. Chaymi kawsakuyninchik chaninchasqanchikta qawachinanchik wasinchikta utaq imanchiktapas allinta allichaspanchik, carronchik kaptinqa sumaqllata manejaspa hinaspa kusirikuykunatapas allinta akllaspa. Wakin runakunaqa kawsakuyninkuta mana chaninchaspankum llutanpi imatapas ruwanku, astawanraqmi wakin musu-sipaskunaqa. Jehova Diosmi ichaqa chayna kananchiktaqa mana munanchu, payqa munan kawsakuyninchikta hinaspa hukkunapatapas chaninchananchiktam (Eclesiastes 11:9, 10).

16. ¿Imaynataq Diosqa tarikun manaraq naceq wawata runakuna wañuchiptinkuqa?

¹⁶ Jehova Diosqa manaraq naceq wawapa kawsakuynintapas anchatam chaninchan. Moisespa chaskisqan kamachikuyman hinaqa, pipas wiksayuq warmita mana munachkaspanpas wañurachiqqa utaq wiksanpi kaq wawata wañurachiqqa huchayuqmi karqa. Chayta mana munastin ruwaruspanpas wañurachiq runaqa kikinpas wañuchisqam kanan karqa (qaway Exodo 21:22, 23). Diospaqqa manaraq naceq wawapas kawsaq runañam. Chaymi  manaraq naceq wawata runakuna wañuchiptinkuqa llumpayta llakikun.

17. ¿Imanasqataq manaña ñakakunanchu manaraq Diosta riqsichkaspan wiksallanpiraq wawanta wañurachiq warmiqa?

¹⁷ Pi warmipas Diosmanta manaraq yachachkaspan wiksallapiraq wawanta wañurachispanqa Jesuspa wañukusqanraykum pampachasqa kanman (Lucas 5:32; Efesios 1:7). Chaymi sunqumanta wanakuspanqa mana allin ruwasqanmantaqa manaña ñakakunanchu. Bibliapim nin Jehova ‘Diosqa llakipayarikuq’ hinaspa ‘kuyakuq’ kasqanmanta. Nintaqmi: ‘Imaynam intipa qispimunan lawpas intipa siqaykunan lawmantaqa karupi kachkan, chaynatam huchanchikkunatapas ñuqanchikmanta karupi churarun’, nispa (Salmo 103:8-14).

18. ¿Imanasqam chiqnikuyqa mana allinchu?

¹⁸ Runamasinchikta sunqumanta kuyaspaqa kawsakuy chaninchasqanchiktam qawachinchik. Apostol Juanmi nirqa: “Pipas iñiqmasinta chiqniqqa runa wañuchiqmi rikurirun”, nispa (1 Juan 3:15). Wakinpiqa mana musyakuspallam pitapas chiqnichkachwan. Chiqnikuq kaspaqa hukkunatam mana respetasunchu, yanqakunamantam tumpachwan utaq wañunantapas munachwan. Ichaqa mana musyakuptinchikpas Jehova Diosqa qawachkanmi sunqunchiktaqa (Levitico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22). Chaymi pitapas chiqnisqanchikta musyakuspaqa kallpanchakunanchik sunqunchikmanta chiqnikuyta chinkachinapaq (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).

19. ¿Imaynatam kawsakuyninchikta chaninchanchik?

¹⁹ Runakunaqa kusikunkum imapipas maqanakuyta qawaspanku, Diosmi ichaqa mana munanchu runakuna maqanakunankutaqa, “payqa mana allin runataqa chiqninmi” (Salmo 11:5). Chaymi ñuqanchikqa  wañuchinakuykunata hinaspa maqanakuykunata qawaspaqa mana kusirikunanchikchu. Aswanmi umanchiktaqa huntachinanchik allin kaqkunallawan (qaway Filipenses 4:8, 9). Chaynatam kawsakuyninchikta chaninchachkanchik.

20-22. (1) ¿Imaynataq Jehova Diospaqqa kanku satanaspa munaychakusqan runakunaqa? (2) ¿Imanasqam ninchik “kay pachapi runakuna hina” mana kasqanchikta?

²⁰ Satanaspa munaychakusqan runakunaqa manam chaninchankuchu kawsakuytaqa. Chayraykum paykunaqa runa wañuchiq hina Jehova Diospaqqa kanku. Ñawpaq tiempopipas kamachikuq runakunam achka-achka runakunata wañuchirqaku, wañuchirqakutaqmi Jehova Dios yupaychaqkunatapas. Chay kamachikuqkunatam bibliaqa tupachin manchakuypaq animalkunawan (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13:1, 2, 7, 8). Kunan tiempopiqa achka runakunam runamasinta wañuchinankupaq armakunata rantikuspanku qullqisapa kanku. Tukuy chaykuna kasqanraykum ninchik Diosta mana kasukuq runakunaqa satanaspa makinpi kasqanta (1 Juan 5:19).

²¹ Jehova Diosta yupaychaqkunam ichaqa mana “kay pachapi runakuna hinachu” kanchik, ¿imanasqa? Ñuqanchikqa manam kamachikuqkunamanqa sayapakunchikchu nitaqmi guerramanpas rinchikchu. Manam runamasinchiktaqa wañuchinanchikchu nitaqmi hukkunatapas umachanchikchu runamasinta wañuchinankupaqqa (Juan 15:19; 17:16). Manataqmi ñakarichiwaqninchik runakunatapas mana allinkunataqa ruwanchikchu. Jesusqa yachachirqa chiqniwaqninchikkunatapas kuyanapaqmi (Mateo 5:44; Romanos 12:17-21).

²² Bibliam pantasqa religionkunata sutichan “Hatun  Babilonia” nispa. Pantasqa religionpi kaqkunam achka-achka runakunata wañuchirqaku, chaymi biblia paykunamanta nin: “Diosmi [Hatun Babiloniapi] tarirurqa paymanta willakuqninkunapa hinaspa runankunapa yawarninta, tarirurqataqmi kay pachapi llapallan wañuchisqakunapa yawarnintapas”, nispa. Chaymi Jehova Dios niwanchik: ‘Runallaykuna, chaymantayá lluqsiychik’, nispa. Jehova Diosta yupaychaqkunaqa manam hukllawakunchikchu pantasqa religionkunamanqa (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24).

23. ¿Imatam ruwananchik pantasqa religionmanta lluqsikunanchikpaq?

²³ ¿Imatam ruwananchik pantasqa religionmanta lluqsikunanchikpaq? Chaypaqqa punta risqanchik religionpi manaña kasqanchikta yachanankupaqmi willakunanchik, chaynapi sutinchikta qillqankumanta hurqunankupaq. Chaymantapas chiqninanchikmi pantasqa religionkunapa tukuy mana allinkuna ruwasqankuta. Pantasqa religionkunapiqa kanmi huchapakuqkuna, imatapas llumpayta munapayaqkuna hinaspa kamachiqkunaman sayapakuqkunapas (qaway Salmo 97:10; Apocalipsis 18:7, 9, 11-17). Chayna kasqankuraykum achka-achka runakuna wañurqaku.

24, 25. ¿Imanasqam hawkaña tarikunchik?

²⁴ Jehova Diosta manaraq riqsispanchikqa llapanchikmi satanaspa munaychakusqan runakuna hina imatapas ruwarqanchik. Kunanmi ichaqa chay ruwaykunataqa saqirunchikña. Kunanqa hawkañam tarikunchik ñuqanchikrayku Jesuspa wañukusqanta riqsikuspa, Diosllapaqña kawsakunapaq tantiakuspa hinaspa Diospa munasqanta ruwaspa (Isaias 1:18; Hechos 3:19).

²⁵ Ñawpaqtaqa ichapas kawsakuytaqa mana kaqpaq hinata hapirqanchik, ichaqa ñuqanchikrayku Jesuspa wañukusqanwanmi  Jehova Diosqa pampachawanchik. Kunanqa anchatam Diospa quwasqanchik kawsakuytaqa chaninchanchik. Chayraykum runakunata yanapananchik Jehova Diosman asuykunankupaq, mana allinkunamanta karunchakunankupaq hinaspa Jehova Dioswan kuyachikunankupaq (2 Corintios 6:1, 2).

26-28. (1) ¿Imamanta willakunanpaqmi Jehova Diosqa Ezequielta kamachirqa? (2) ¿Imata ruwanapaqmi Jehova Diosqa ñuqanchiktapas kamachiwanchik?

²⁶ Ñawpaq watakunapim Jehova Diosqa paymanta willakuq Ezequielwan Israel runakunaman willachirqa Jerusalen llaqta chinkachisqa kananmanta, willachirqataqmi imata ruwaspanku mana wañunankumantapas. Chaymi Ezequielqa kawsakuyta chaninchasqanrayku Diospa kamachisqanta runakunaman willakurqa, mana willakuspanqa runakuna wañuruptinkum huchayuq kanman karqa (Ezequiel 33:7-9).

²⁷ Diosqa ñuqanchiktapas kamachiwanchikmi satanaspa munaychakusqan chinkachisqa kananmanta runakunaman willanapaq. Kamachiwanchiktaqmi runakunaman paymanta yachachinapaq hinaspa imata ruwaspa runakuna wiñay kawsayta haypanankumanta yanapanapaqpas (Isaias 61:2; Mateo 24:14). Chayta ruwanapaq anchata kallpanchakuspanchikqa Pablo hinam nisunchik: “Ñuqaqa manam huchayuqchu kani pipas mana salvakuptinqa, Diospa tukuy ima nisqantaqa mana upallaspam willarqaykichik”, nispa (Hechos 20:26, 27).

²⁸ Chaynaqa taytanchik Diosta qatipakuspam kawsakuytawan yawartaqa anchata chaninchananchik, hinaspapas chuyam imapipas kananchik, chaynatam Dioswan hinalla kuyachikusunchik. Qatiqninpim yachasun imapipas chuya kanamanta.