1-3. (1) ¿Ima ruway atiqtam Jehova Diosqa unanchawarqanchik? (2) ¿Imaynatam mana rimananchikchu? (3) ¿Imaynatam rimananchik?

 KAYPI yuyaymanay: Huk taytam kuyasqan churinman bicicletata quykunman. Taytanqa kusisqam kachkan churinpa munasqanta quykusqanrayku. Ichaqa, ¿imaynataq taytanqa tarikunman chay bicicletata mana allinta servichikuptin utaq loco hina purispan pitapas churin saruruptinqa? Llakisqam tarikunqa.

² Jehova Diospas ‘imapas allin kaqkunatam’ quwarqanchik (Santiago 1:17). Payqa rimay atiqtam unanchawarqanchik. Chayraykum atinchik imapas piensasqanchikmanta hinaspa imayna tarikusqanchikmanta willakuyta. Rimasqanchikwanqa atichwanmi hukkuna kallpanchaytapas. Mana allinta servichikuspa utaq mana allinta rimaspam ichaqa hukkunata sientirachichwan. Chaymi mana allintaqa mana rimananchikchu.

³ Rimasqanchikqa hukkunatam kusirachinman utaq llakirachinmanpas, chaymi Jehova Diosqa yachachiwanchik imayna rimananchikpaq. Diosninchikqa kaynatam niwanchik: “Amayá simikichikmantaqa qacha rimaykunapas lluqsichunchu, aswanqa necesitakusqanman hinayá  kallpanchanapaq allin rimaykunallata rimaychik, chaynapi uyariqnikichikkunapa allinninpaq kananpaq”, nispa (Efesios 4:29). Chaymi allinta rimananchik, chaynapi Jehova Diosta kusichinapaq hinaspa hukkunatapas kallpanchanapaq. Chaymantam kunan yachasunchik.

4, 5. ¿Imatam Proverbios qillqa yachachiwanchik rimaymanta?

⁴ Rimasqanchikwanqa hukkunatam kallpanchachwan utaq llakichichwanpas, chaymi imaynata utaq imatapas rimananchikpaqqa allinta tantiananchik. Proverbios 15:4 nin: ‘Llampu simiqa kawsay qukuq sacha hinam, mana allin rimaymi ichaqa sunquta llakichin’, nispa. Imaynam sachaqa pitapas llantuykuspan hawkayaykachin, chaynam sumaq rimasqanchikpas uyariwaqninchikkunata hawkayaykachin. Nanay simiwan rimasqanchikmi ichaqa hukkunata llakichin hinaspa hukmanyachin (Proverbios 18:21).

⁵ Proverbios 12:18 nin: “Nanay simikunapa rimayninqa espada hinam kuchukun, yachayniyuq runapa rimayninmi ichaqa hampi [hinaraq]”, nispa. Nanay simiwan rimaspaqa hukkunatam ñakarichisun hinaspa llakichisun, manam ñuqanchikwan kuska kaytapas munanqakuchu. Yachaywan rimaptinchikmi ichaqa hukkunaqa allin tarikunqaku. Chaymi manaraq rimachkaspa allinta yuyaymananchik, chaynapim llakisqakunata kallpanchasun, kuyasqanchik runakunawanpas allinllam kasunchik (qaway Proverbios 16:24). Rimasqanchikqa hukkunatam kallpanchanman utaq llakichinmanpas, chaymi sumaqta tantiaspa rimananchik.

6. ¿Imanasqam sasa kanman rimasqanchikta controlayqa?

⁶ Rimananchikpaqqa allintataqmi tantiananchik llapallanchik pantaq kasqanchikrayku. Bibliapa nisqanman hinaqa sunqunchikpi kaqtam rimanchik, sunqunchikñataqmi ‘mana allinkunallataña’ munaq (Genesis 8:21;  Lucas 6:45). Chaymi wakinpiqa sasa kanman rimasqanchikta controlayqa (qaway Santiago 3:2-4). Chaywanpas atichwanmi sumaqllata rimaytaqa, chaypaqmi ichaqa hinalla kallpanchakunanchik.

7, 8. ¿Imataq kanman rimasqanchikta mana controlaptinchikqa?

⁷ Chaymantapas rimasqanchikmantaqa Diosmanmi cuentata qusun, chayraykutaqmi rimananchikpaqqa allinta tantiananchik. Santiago 1:26 nin: “Dios yupaychaq kasqanta piensachkaspa rimasqanta mana controlaq runaqa kikintapunim engañakuchkan, Dios yupaychasqanpas yanqapaqmi”, nispa. Imapas rimasqanchikta mana controlaptinchikqa Diosmi manaña kuyawasunchu (Santiago 3:8-10).

⁸ Yachamusqanchikman hinam, imatapas rimananchikpaq utaq imaynata rimananchikpaqpas allinta tantiananchik. Ichaqa yachananchikmi Jehova Dios imayna rimananchikta mana munasqanmanta, chaynapim rimasqanchikwanqa mana llakichisunchu.

9, 10. (1) ¿Kunan tiempopi runakunaqa imaynatam rimanku? (2) ¿Imanasqataq qacha rimaykunataqa mana rimananchikchu?

⁹ Kunan tiempopi runakunaqa qacha rimaqllañam kanku. Runakunaqa piensankum qacha rimaykunata rimaptin hukkuna kasunanmanta. Asichikuq runakunapas qacha rimaykunawanmi runakunata asichinku. Ichaqa apostol Pablom nirqa: “Kunanqa manañam kanaykichikchu: Rabiakuqqa, piñakuqqa, mana allin ruwaqqa, runa insultaqqa nitaq qacha simiqa”, nispa (Colosenses 3:8). Nirqataqmi Diosta yupaychaqkunaqa “tupa-tupaykachispapas” mana rimanankupaq (Efesios 5:3, 4).

¹⁰ Jehova Diosqa manam munanchu qacha rimaykunata rimananchiktaqa, chaymi ñuqanchikpas mana rimananchikchu. Pipas qacha rimaykunata rimaspanqa “millakuypaq” huchamanmi wichiykun, hinaspapas ‘aychapa munasqanman hinam’ kawsachkan (Galatas 5:19-21). Millakuypaq huchaman wichiykuqqa aswan-aswan mana allinkunatam ruwayta qallaykunman. Diosta yupaychaqkuna qacha rimaykunata hinalla rimaspanqa Diospa llaqtanmantapas qarqurachikunmanmi (2 Corintios 12:21; Efesios 4:19; qaway 23 kaq willakuyta).

11, 12. (1) ¿Imaynatam cuento qipiña rikuriruchwan? (2) ¿Imanasqataq mana allinchu yanqamanta pitapas tumpaykuyqa?

¹¹ Manataqmi cuento qipiqa kananchikchu. Wakinpiqa huk runakunawan rimaspanchikmi tapunchik ayllunkuna utaq kuyasqan runakuna imayna kasqanmanta. Ñawpaq tiempopi Diosta yupaychaqkunapas iñiqmasinkuna imayna kasqankumanta hinaspa imaynata yanapanankumantam yachaykuyta munaqku (Efesios 6:21, 22; Colosenses 4:8, 9). Hukkuna imayna kasqankumanta yachaykuyqa allinmi, ichaqa wakinpim mana kaqtaña utaq ñuqallanchikpaq pipapas willawasqanchikta hukkunaman willakachakuyta qallaykuchwan, chayna kaspaqa cuento  qipiñam rikuriruchwan. Cuento qipi kaspanchikqa yanqamantam runamasinchikta tumpaykuchwan. Chaynam fariseokunapas Jesusta yanqamanta tumpaykurqaku (Mateo 9:32-34; 12:22-24). Yanqamanta pitapas tumpaykuptinchikqa tumpasqanchik runam mana allin qawasqaña kanqa utaq pinqaypi qipanqa, kuyaqnin runakunapas chiqniytañam qallaykunqaku (Proverbios 26:20).

¹² Jehova Diosqa munanmi hukkunata yanapanapaq hina chaynataq kallpanchanapaq hina rimananchikta, payqa manam munanchu chiqninachinapaq hina rimananchiktaqa nitaq wawqintinta chiqninachinanchiktapas (Proverbios 6:16-19). Satanasmi puntataqa Jehova Diosta yanqamanta tumpaykurqa (Apocalipsis 12:9, 10). Kunanqa runakunaqa yaqa llapankum hukkunata yanqakunamanta tumpanku. Ichaqa manam Diospa llaqtanpiqa chaykunaqa kananchu (Galatas 5:19-21). Chaymi anchata kallpanchakunanchik allinta rimanapaq hinaspa manaraq rimachkaspa allinta yuyaymananapaq. Pimantapas manaraq hukkunaman willachkaspam kaynata tapukunanchik: “¿Chiqaptachu willakusaq? ¿Willakuspayqa kuyakuq kasqaytachu qawachisaq? ¿Allinpaqchu willakusqay kanqa? ¿Kusisqachu iñiqmasiy tarikunqa willawasqanta hukkunaman willakuptiy? ¿Imaynataq tarikuyman ñuqamantapas chaynata rimaptinku?”, nispa (qaway 1 Tesalonicenses 4:11).

13, 14. (1) ¿Imaynam pipas tarikunman paypa ‘contranpi mana allinta rimaptinchikqa? (2) ¿Imaynatam pipas rimasqanwan hukkunata hukmanyachinman? (3) ¿Imanasqam mana qaqchakuq kananchik?

¹³ Llapallanchikmi rimaspaqa pantanchik, hinaspam rimasqanchikmanta pesakunchik. Ichaqa manam hukkunataqa kaminanchikchu nitaq rimasqanchikwanqa hukmanyachinanchikchu. Manataqmi hukkunapa contranpiqa mana allintaqa rimananchikchu. Apostol Pablom nirqa: “Qamkunaqa saqiychikñayá rabiakuyta,  piñakuyta, qaqchakuyta, sientikuqlla kayta, hukkunapa contranpi mana allin rimayta”, nispa (Efesios 4:31). Wakin bibliakunaqa “hukkunapa contranpi mana allin rimayta” saqinamanta rimaspam ninku “kaminakuyta” saqinapaq. Kamiyqa runakunatam hukmanyachin hinaspa mana valeqta hinaña qawachin. Warmakunaqa astawanraqmi pipas kamiptinqa hukmanyanku, chayraykum paykunataqa kuyakuyllawan rimapayananchik (Colosenses 3:21).

¹⁴ Pipas hukkunata qaqchaspanqa utaq sapa kutilla kamispanqa hukmanyachinqam. Bibliaqa ninmi mana qaqchanakunapaq. Pipas qusanta utaq warminta chaynataq warmankunata qaqchaptinqa hukmanyasqallañam tarikunqaku. Pipas Diosta yupaychachkaspan hinalla qaqchakuq kaptinqa, Diospa llaqtanmantam qarqurachikunman (1 Corintios 5:11-13; 6:9, 10). Yachamusqanchikman hinam qacha rimayqa, mana kaqta rimayqa utaq nanay simiwan rimayqa Dioswan hinaspa runamasinchikwan kuyachikusqanchikta yanqacharunman.

15. ¿Imaynatam rimananchik hukkunata kallpanchanapaq?

¹⁵ ¿Imaynata rimananchiktam Jehova Diosqa munan? Bibliaqa manam ninchu hukkunawan rimaspa imata ninanchikpaqqa, ichaqa ninmi rimasqanchikwan hukkunata “kallpanchanapaq” (Efesios 4:29). Rimasqanchikwan hukkunata kallpanchanapaqqa imam kaqta hinaspa kuyakuywanmi rimananchik, manataqmi qacha simichu kananchik. Jehova Diosqa munanmi imapas rimasqanchikwan hukkunata kallpanchananchikta hinaspa sunqunkuta tiyaykachinanchikta. Chaypaqqa allintam yuyaymananchik, ¿imanasqa? Runaqa chayllam siminchikpa hapisqanta hinaspa mana allinkunata rimarunchik (Tito 2:8). Yachasunyá hukkunata imayna kallpanchanamanta.

16, 17. (1) ¿Imanasqam hukkunata kallpanchananchik? (2) ¿Pikunatam kallpanchachwan?

 ¹⁶ Jehova Diospas hinaspa Jesuspas “allintam ruwachkanki” niq hinam kallpanchawanchik, chaynatam ñuqanchikpas hukkunata kallpanchananchik (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Rimasqanchikwan kallpanchananchikpaqqa hukkunatam allinta riqsinanchik, hinaspam imatapas ninanchikpaq sumaqtaraq yuyaymanananchik. Proverbios 15:23 nin: ‘¡Mayna allinmi tiempollanpi rimayqa!’, nispa. “Allintam ruwachkanki” nispa pipas niwaptinchikqa utaq sunqumanta kallpanchaykuwaptinchikqa kusisqa hinaspa allinmi tarikunchik (qaway Mateo 7:12; qaway 27 kaq willakuyta).

¹⁷ Hukkunapa allinkuna ruwasqankuta qawananchikpaq kallpanchakuspanchikqa, mana sasachakuspallam paykunata sunqumanta kallpanchasunchik. Ichapas huk kaqnin iñiqmasinchik sumaqta huñunakuypi yachachirqa utaq rimarinanpaqpas kallpanchakurqa. Utaq huk kaqnin musu-sipas escuelanpi Diosta kasukurqa, utaq yuyaq iñiqmasinchik kallpanchakuchkan sapa kuti Diosmanta willakunankupaq. Sichu ruwasqankumanta “allintam ruwachkanki” nispa niykusun, hinaptinqa hukmanyaspa kachkaspankupas kallpatam hapinqaku. Qusakunapas warmichankutam ninanku: “Kuyaykim, tukuypim allinta ruwachkanki”, nispa (Proverbios 31:10, 28). Imaynam plantakunapas yakuwanqa sumaqta hinaspa allinta wiñanku, chaynam runakunapas kuyasqa kaspankuqa allin hinaspa kallpanchasqa tarikunqaku. Astawanraqmi warmachakunaqa kuyasqa kayta munanku. Chaynaqa warmayki allin kaqkunata ruwaptinqa niykuy allinta ruwasqanta. Sunqumanta kallpanchaptinchikqa warmakunaqa mana manchakuq hinaspa mana iskayrayaqmi kanqaku, hinaspapas kallpanchasqam tarikunqaku allin kaqkunata hinalla ruwanankupaq.

18, 19. (1) ¿Imanasqam kallpanchakunanchik hukkunapa sunqunta tiyaykachinapaq hinaspa kallpanchanapaq? (2) ¿Imakunata ruwaspam hukkunata kallpanchachwan hinaspa sunqunkuta tiyaykachichwan?

 ¹⁸ Hukkunapa sunqunta tiyachispanchikqa hinaspa kallpanchaspanchikqa, Jehova Diostam qatipakuchkanchik. Payqa hukmanyasqakunata utaq ‘ñakariq’ runakunata llakipayaspanmi kallpanchaykun (Isaias 57:15, Chulla Qellqa 1987). Chaymi Diosqa munan kallpanchanakunanchikta hinaspa llakipa intusqan runakunapa sunqunkuta tiyaykachinanchikta (1 Tesalonicenses 5:11, 14). Payqa yachanmi chayta ruwananchikpaq kallpanchakusqanchikta, hinaspam anchata kusikun.

¹⁹ Ichapas musyanki huñunakuypi pipas hukmanyasqa  utaq llakisqa kasqanta. ¿Imatam niwaq yanapanaykipaq? Ichapas mana atiwaqchu sasachakuyninta allichaytaqa, ichaqa kuyasqaykitam qawachiwaq. Ichapas paywan kuska kanaykipaq tiempochakuwaq. Ñawinchapuwaqtaqmi bibliapa ima nisqanta utaq Diostapas mañakuwaqchik (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31). Niwaqtaqmi lliw iñiqmasinchikkuna kuyasqantapas (1 Corintios 12:12-26; Santiago 5:14, 15). Sunqumantam rimapayanayki, chaynapim uyarisuqnikiqa kuyasqaykimantawan nisqaykimantaqa mana iskayrayanqachu (qaway Proverbios 12:25).

20, 21. ¿Imaynata rimapayawaptinchikmi mana sasachakuspalla kasukuchwan?

²⁰ Hukkunataqa kallpanchachwantaqmi kuyakuyllawan  imapas pantarusqanmanta rimapayaspa utaq anyaykuspa. Llapallanchikmi imapipas pantanchik, chaymi pantarusqanchikmanta pipas rimapayaykuwasqanchikqa allinninchikpaq. Proverbios 19:20 nin: “Rimapayasusqaykita chaskikuy, hinaspaqa yachayniyuqmi rikurinki”, nispa. Iñiqkunapi punta apaqkunaqa pipas pantaruptinmi rimapayananku utaq anyaykunanku. Tayta-mamakunapas warmankutam yachachinanku (Efesios 6:4). Warmi iñiqmasinchikkunapas kikinkupuram sumaqta yanapanakunmanku (Tito 2:3-5). Iñiqmasinchikkunata kuyasqanchikraykum, pantasqanmantaqa sumaqllata rimapayaykunanchik. ¿Imaynatam chayta ruwachwan?

²¹ Ichapas huk kaqninpi pipas sumaqta rimapayasurqanki hinaptin qamñataq mana sasachakuspalla kasukurqanki. ¿Imanasqam mana sasachakurqankichu? Ichapas chay rimapayasuqniki kuyasusqaykita musyakusqaykirayku, utaq sumaqllata hinaspa kuyakuyllawan rimapayasusqaykirayku (Colosenses 4:6). Chaymantapas yaqapaschá bibliawan rimapayasurqanki (2 Timoteo 3:16). Pitapas pantasqanmanta rimapayaspaqa bibliapa nisqanman hinam rimapayananchik, manam piensasqallanchikman hinachu. Manataqmi nisqanchik allin kasqanta piensaspaqa bibliapa nisqanmanqa imatapas yapaparunanchikchu. Pitapas sumaqllata rimapayananchikpaqqa, tapukunanchikmi: “¿Pantaruptiy imayna rimapayaykuwanantataq munayman?”, nispa.

22. ¿Imapaqmi kallpanchakunanchik?

²² Jehova Diosqa rimay atiqtam unanchawarqanchik. Payta kuyasqanchikraykum sumaqta rimananchik. Yuyarinanchikmi imayna rimasqanchikqa hukkunata kallpanchananmanta utaq hukmanyarachinanmantapas. Chaynaqa kallpanchakusunyá rimasqanchikwan llakisqakunapa sunqunta tiyaykachinapaq hinaspa hukkunata kallpanchananchikpaq.