1, 2. ¿Imanasqam sumaqtaraq yuyaymanana kusirikuykunata akllanapaq?

 ¿IMATAM ruwawaq frutata kachuykuchkaspaykiña ismuchanta rikuruspaqa? ¿Hinatachu mikuruwaq icha wischuruwaqchu? ¿Icha ismullanta hurquruspachu allinnin kaqta mikuwaq?

² Yaqa chaynam kusirikuykunawanpas pasakun. Wakinmi allin kanman wakinñataqmi mana, ¿imanasqa? Achka kusirikuykunapim kan huchapakuykuna, maqanakuykuna utaq layqa ruwaykuna. Chaynaqa, ¿imatataq qamqa ruwanki kusirikuykunata akllanaykipaq? ¿Kikikichu  munasqaykiman hina akllakunki, icha allinta akllanaykipaqchu sumaqtaraq yuyaymananki? Sichum allinta yuyaymanaspaykiqa allin kusirikuykunatam akllanki.

3. ¿Imatam tapukunanchik imawanpas kusirikuyta munaspaqa?

³ Llapallanchikmi kusirikuyta utaq samariytaqa munanchik, ichaqa allintam tantiananchik imayna kusirikunapaq. Imawanpas kusirikuyta munaspaqa tapukunanchikmi: “¿Yanapawanqachu Diosman asuykunaypaq icha astawanchu paymanta karunchawanqa?”, nispa.

4. ¿Bibliapa ima nisqantaq yanapawasun kusirikuykunata allinta akllananchikpaq?

⁴ Jehova Diosllapaqña kawsakunapaq tantiakuspanchikmi nirqanchik imaña kaptinpas paypa munayninta ruwananchikpaq (qaway Eclesiastes 5:4). Nirqanchiktaqmi ‘Dios hatunchasqa kananpaq llapallanta ruwananchikpaqpas’ (1 Corintios 10:31). Manam huñunakuyllapichu utaq Diosmanta willakuspallachu Diospa munaynintaqa ruwananchik, imataña ruwaspanchikpas utaq kusirikuspanchikpas hinallam Diospa munaynintaqa ruwananchik. Chayta yuyariymi yanapawasun kusirikuykunata allinta akllanapaq.

5. ¿Imaynatam Jehova Diosta yupaychananchik?

⁵ Imapas ruwasqanchikqa Diostam kusichinman utaq llakichinmanpas, chaymi pay chaskiwananchikpaq hina imatapas ruwananchik. Pablom nirqa: “Kawsachkaq ofrendata hinayá cuerpoykichikta Diosman quychik chuyay-chuyayta hinaspa paypa chaskinanpaq hinata”, nispa (Romanos 12:1). Jesuspas nirqam: “Jehova Diosnikitam kuyanayki tukuy sunquykiwan, tukuy vidaykiwan, tukuy yuyaynikiwan hinaspa tukuy kallpaykiwan”, nispa (Marcos 12:30). Chaymi imapas allinnin kaqta quspanchik Jehova Diostaqa yupaychananchik. Ñawpaq watakunapipas Israel  runakunaqa sanon utaq allinnin kaq animaltam Diosmanqa qunanku karqa. Chay qusqanku animal imawanpas unquptinqa manam Diosqa chaskiqchu (Levitico 22:18-20). Chaynallataqmi Jehova Diosqa mana chaskiwachwanchu yupaychasqanchiktapas. ¿Imanasqa?

6, 7. ¿Mana allinkunawan kusirikuptinchikqa imaynam Dioswan tarikusun?

⁶ Jehova Diosmi kamachiwanchik: “Chuyam kanaykichik, ñuqapas chuya kasqayrayku”, nispa (1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Jehova Diosta kusichinapaqqa chuyam kananchik (Deuteronomio 15:21). Jehova Diospa chiqnisqan kaqkunata ruwaptinchikqa utaq huchapakuptinchikqa, maqanakuptinchikqa hinaspa layqakunaman riptinchikqa yupaychasqanchikqa manam chuyañachu kanqa (Romanos 6:12-14; 8:13). Chaymantapas Jehova Diosqa chay chiqnisqan kaqkunawan kusirikunanchiktaqa manam munanchu. Chaykunawan kusirikuspanchikqa manañam Dioswanqa allinñachu tarikusun, chaymantapas Diosqa manañam chaskiwasunchu nitaq kuyawasunchu.

⁷ Hinaptinqa, ¿imaynatam kusirikuykunata allinta akllanchikman? ¿Bibliapa ima nisqankunataq yanapawasun kusirikuykuna allin utaq mana allin kasqanta yachananchikpaq?

8, 9. ¿Imakunawanmi mana kusirikunanchikchu, hinaspa imatam qawachisun chaykunawan mana kusirikuspaqa?

⁸ Kunanqa tukuy imaymana kusirikuykunam kachkan. Wakinwanqa kusirikuchwanmi, wakinwanmi ichaqa mana. Imakunawan mana kusirikunamantayá puntata yachaykusunchik.

⁹ Kunanqa televisionpi, internetpi hinaspa pukllanakunapipas rikurimunmi millakuypaq huchapakuykuna, maqanakuykuna utaq layqa ruwaykunapas, takikunapipas  chayllamantañam uyarikun. Chayna kusirikuykunaqa mana allin kaspapas asikunapaq hinaraqmi hinaspa allin hinaraqmi rikchakunman. Ichaqa Diosqa manam munanchu chaykunawan kusirikunanchiktaqa. Chaymi Diosta yupaychaqkunaqa allinta yuyaymanaspa kusirikuykunataqa akllananchik. Manam kusirikunanchikchu Jehova Diospa mana munasqankunawanqa (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10). Mana allinkunawan mana kusirikuspanchikqa mana allinkunata chiqnisqanchiktam qawachisun (Salmo 34:14; Romanos 12:9).

10. ¿Imam pasaruwachwan mana allinkunawan kusirikuptinchikqa?

¹⁰ Wakin runakunam piensanku televisionpi utaq internetpi huchapakuymanta, maqanakuymanta utaq layqa ruwasqankumanta qawasqankuqa allin kasqanta. Ichapas ninmanku: “Qawayllam-qawachkani, manam paykuna hinaqa haykapipas ruwasaqchu”, nispa. Ñuqanchikpas chaynata nispanchikqa pantachkachwanmi. ¿Imanasqa? Bibliam nin: ‘Runapa sunqunqa, tukuy imamantapas aswan engañakuq hinaspa mana allinpa huntasqanmi’, nispa (Jeremias 17:9). Diospa chiqnisqan kaqkunataqa chiqninanchikmi, ichaqa Diospa chiqnisqankunawan kusirikuspanchikqa, ¿nichwanchu chiqnisqanchikta? Manamiki ¿aw? Chaymantapas mana allinkunawan hinalla kusirikuspanchikqa, allinpaq hinañam chaykunata hapichwan. Manataqmi cuentatapas qukusunñachu imam allin utaq imam mana allin kasqanmantaqa (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Imaynatam Galatas 6:7 yanapawanchik kusirikuykunata akllanapaq?

¹¹ Galatas 6:7 nin: “Runaqa imapas tarpusqantam cosechanqa”, nispa. Bibliapa kayna nisqanman hinaqa, mana allinkunata qawaspanchikqa hinaspa ñawinchaspanchikqa utaq uyarispanchikqa chay mana allinkunatam ruwayta  qallaykuchwan. Wakin iñiqmasinchikkunam huchapakuykunata qawaspanku kusirikurqaku, chaymi paykunapas huchapakururqaku. Mana chaykunaman chayanapaqmi Jehova Diosqa yanapawanchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq. Yachasunyá imaynata yanapawasqanchikmanta.

12. ¿Imataq yanapawasunchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq?

¹² Wakinpiqa chayllam musyanchik ima kusirikuykunata Jehova Dios chiqnisqanmanta, chaymi ñuqanchikpas chiqninanchik. Wakinpim ichaqa mana chayllachu musyanchik. Chayna kaptinqa, ¿imatam ruwachwan kusirikuykunata allinta akllananchikpaq? Bibliapa yachachikuyninkunata qawaspam imam allin utaq imam mana allin kasqanmanta cuentata qukunanchik (qaway Galatas 6:5). Chaymi Jehova Diosqa mana kamachiwanchikchu “kaytam utaq waktam qawanayki, uyarinayki hinaspa ñawinchanayki” nispaqa. Bibliapi yachachikuyninkunata qawaspaqa yachasunmi Diospa imam piensasqankunamanta. Yachasuntaqmi ‘Diospa munaynin ima kasqanmantapas’, chaynapim paypa munasqanman hina allinta tantiasunchik (Efesios 5:17).

13. (1) ¿Imanasqataq Diosta yupaychaqkunaqa mana chaynallatachu kusirikunchik? (2) ¿Imatam ruwananchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq?

¹³ Manam llapanchikchu chaynallata kusirikunchik. ¿Imanasqa? Hukninchikta imapas kusichiwaqninchikqa manam wakintaqa kusichinmanchu. Hinaspapas wakinkunapa kusirikuy akllasqankuqa hukmanmi ñuqanchikpaqqa rikchakuwachwan. Chayna kaptinpas, llapallanchikmi Diosta yupaychaqkunaqa kusirikuykunataqa allinta akllachwan, ichaqa chaypaqmi bibliapa yachachikuyninkunawan yanapachikunanchik (Filipenses 1:9). Chay  yachachikuykunam yanapawasunchik Diospa munasqanman hina allin kusirikuykunata akllananchikpaq (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. (1) Kusirikunapaqqa, ¿imapim yuyaymanananchik? (2) ¿Imatam Pablo nirqa iñiqmasinkunaman?

¹⁴ Chaymantapas yuyaymanananchikmi kusirikuykunapi hayka tiempo kananchikmanta. Hayka tiempo kusikusqanchikwanmi yachasun imam ñuqanchikpaq aswan allin kasqanta. Jehova Diosta yupaychaqkunapaqqa ‘paypa munayninta’ ruwaymi imamantapas puntapi kanan (qaway Mateo 6:33). Ichaqa mana musyakuspallam kusirikuykunaman qukuruchwan. Chaymi iñiqmasinkunata Pablo nirqa: “Imayna kawsasqaykichiktayá allintapuni qawakuychik, kawsaychikqa amayá mana  yachayniyuqkuna hinachu aswanqa yachayniyuqkuna hinayá tiempoykichikta ama usuchispa”, nispa (Efesios 5:15, 16). Manam kusirikuyllamanñaqa qukurunanchikchu, chaynapim Jehova Diospa munayninta hinalla puntata ruwasunchik (Filipenses 1:10).

15. ¿Imaynatam Jehova Dioswan hinalla kuyachikuchwan?

¹⁵ Jehova Diospa chiqnisqan kusirikuykunawanqa manam kusirikunanchikchu. Ichaqa, ¿imatam ruwananchik chay kusirikuy allin utaq mana allin kasqanmanta mana sumaqta yachaspanchikqa? ¿Manachu chaywan kusirikuchwan? Chaymanta yachanapaq kaypi yuyaymanasun: Hatun urquman rispaykiqa ¿yaqachu qaqa patallanta riwaq? Manam ¿aw? Mana wichiykunaykipaqqa allin ñanninta rinaykipaqmi tantiakuwaq. Chaynallataqmi imawan kusirikunapaq tantiakuspapas yachaywan akllananchik. Diosmi niwanchik: “Mana allin ñanmantaqa chakikita asuchiy”, nispa (Proverbios 4:25-27). Yachamusqanchikman hinam wakin kusirikuykuna mana allin kasqanmantaqa chaylla cuentata qukunchik, wakinmantam ichaqa iskayrayanchik allin utaq mana allin kasqanmantapas. Ichaqa Dioswan hinalla kuyachikunanchikpaqqa manam chay iskayrayachiwasqanchik kusirikuykunawanpas kusikunanchikchu.

16. (1) ¿Imakunatam Jehova Diosqa chiqnin? (2) ¿Imaynatam Jehova Diospa chiqnisqan kaqkunata chiqnisqanchikta qawachichwan?

¹⁶ Biblia qillqaqmi nirqa: “[Jehova] Diosta kuyaqkuna, mana allinta chiqniychik”, nispa (Salmo 97:10). Bibliaqa willawanchikmi Jehova Dios imakuna chiqnisqanmanta hinaspa ima munasqanmantapas. Chaymi tapukunanchik: “¿Imaynatam bibliamanta yachasqaykuna yanapawanman Jehova Diospa chiqnisqankunata chiqninaypaq?”, nispa. Bibliata qawaspam yachanchik Diosqa “llullakuyta”, “runa  wañuchiyta, mana allinkunallata tantiaq sunquta”, hinaspa “mana allin ruwayman chaylla kallpaqta” chiqnisqanta (Proverbios 6:16-19). Yachanchiktaqmi huchapakuyqa, taytacha-mamacha yupaychayqa, layqa ruwaykunaqa, chiqninakuykunaqa, liryanakuykunaqa, envidianakuykunaqa, sinkakuykunaqa hinaspa mana pinqakuspa kusirikuykunaqa mana allin kasqanta, chaykunata mana ruwaspam Diospa chiqnisqan kaqkunata chiqnichkanchik (Galatas 5:19-21). Bibliata qawaspam yachanchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq. Jehova Diospa kamachikuyninkunataqa tukuypim kasukunanchik, sapallanchikpipas utaq hukkunawan kaspapas (2 Corintios 3:18). Sapallanchikpi kaspa imapas tantiasqanchikmi qawachin imayna runa kasqanchikta (Salmo 11:4; 16:8).

17. Imapas kusirikuykunata akllaspanchikqa, ¿imatam tapukunanchik?

¹⁷ Chaymi kusirikuykunata akllaspanchikqa tapukunanchik: “Imapas tantiasqay, ¿yanapawanqachu Jehova Dioswan kuyachikunaypaq? Chaywan kusirikuruspayqa, ¿imaynataq sunquypi tarikusaq?”, nispa. Yachaykusunyá bibliapa wakin yachachikuyninkunata, chaykunam yanapawasunchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq.

18, 19. (1) ¿Ima nirqam Pablo iñiqmasinkunata? (2) ¿Bibliapa mayqan yachachikuyninkunam yanapawasun kusirikuykunata allinta akllanapaq?

¹⁸ Imawan kusirikusqanchikman hinam allinkunapi utaq mana allinkunapipas piensayta qallaykuchwan. Chayraykum iñiqmasinkunata Pablo kaynata nirqa: “Hinallayá piensaychik imapas chiqap kaqkunapi, imapas ancha allin kaqkunapi, imapas allin ruway kaqkunapi, imapas chuya kaqkunapi, imapas kuyanapaq kaqkunapi, imapas respetana kaqkunapi, imapas allin kaqkunapi chaynataq imapas alabanapaq kaqkunapi”, nispa (Filipenses 4:8). Tukuy kaykunawan umanchikta huntachispanchikqa nisunchikmi:  “Dios taytalláy, amparakunay qaqam kanki, libraykuqniymi kanki, rimasqaywan yuyaymanasqaypas qampaq hinayá kachun”, nispa (Salmo 19:14).

¹⁹ Tapukuy: “¿Imawantaq umayta huntachichkani? Televisionpi imatapas qawaruspay, ¿hawkachu hinaspa allinllachu sunquypi tarikuni?”, nispa (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). Chaymantapas tapukuy: “Televisionpi imatapas qawaruspayqa, ¿hawkallachu tarikuni Jehova Diosta mañakuspay? Icha, ¿sunquychu hukmanyachiwan? Imapas qawasqaywanqa, ¿aswan kuyakuqchu kasaq, icha aswan piñakuqchu, huchapakuypichu piensasaq? Imapas kusirikuykuna akllasqayqa, ¿‘runakunapa imayna kawsasqankuta’ qatipakunaypaqchu kallpanchawan?”, nispa (Romanos 12:2; Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). Kayna tapukuykunata ruwakuspanchikmi Dioswan hinalla kuyachikunapaq imakuna ruwananchikmanta yachasun. Bibliapi nisqanman hinam Jehova Diosta kaynata mañakunanchik: “Mana allinkuna qawaymanta ñawillayta sapaqchaykuy”, nispa (Salmo 119:37). *

20, 21. ¿Imanasqam kusirikuykunata akllaspanchikqa hukkunapi piensananchik?

²⁰ Bibliapa kayna yachachisqantapas yuyarinanchikmi, ninmi: ‘Tukuy imatam ruwachwan, ichaqa manam tukuy imachu kallpanchawanchik. Sapakamayá maskasun wakinkunapa allinninta, amayá kikillanchikpa allinninchiktachu’, nispa (1 Corintios 10:23, 24). Imatapas ruway atisqanchikraykuqa manam munasqanchiktaqa ruwananchikchu. Imapas tantiasqanchikqa hukkunapa allinninpaq  utaq mana allinninpaqmi kanman, chaypim yuyaymanananchik.

²¹ Manam llapanchikchu chaynallataqa tantianchik. Ichapas imapas qawananchikpaq akllasqanchikqa ñuqanchikpaqqa allin kanman, iñiqmasinchikpaqñataq mana allin kanman. ¿Imatam ruwachwan chayna kaptinqa? Qawananchikpaq akllasqanchik allin kaptinpas, piensananchikmi iñiqmasinchik imayna tarikunanpi. Manachayqa iñiqmasinchikmi hukmanyayta qallaykunman, hinaptinmi ñuqanchikqa ‘Cristopa contranpi huchallikuchwan’ (1 Corintios 8:12). Manam imatapas ruwananchikchu iñiqmasinchikta hukmanyachinapaq hinaqa (Romanos 14:1; 15:1; 1 Corintios 10:32).

22. ¿Imaynatam qawachinchik iñiqmasinchikkunapa tantiasqankuta respetasqanchikta?

²² Ichaqa, ¿imatam ruwananchik iñiqmasinchikpa imapas qawasqan, ñawinchasqan utaq imapas ruwasqan ñuqanchikta hukmanyachiwaptinchikqa? Chayna kaptinqa iñiqmasinchikta kuyasqanchikrayku hinaspa respetasqanchikraykum mana hikutananchikchu ñuqanchik hina piensananpaqqa. Imaynam carro manejaqkunapas mana hukkunataqa hikutankuchu munasqankuman hina manejanankupaqqa, chaynallataqmi iñiqmasinchikkunatapas mana hikutananchikchu ñuqanchikpa munasqanchikman hina kusirikunankupaqqa. Imawan kusirikunapaq mana chaynallata tantiakuspapas kasukuchkanchikmi bibliapa nisqankunataqa (Eclesiastes 7:16; Filipenses 4:5).

23. ¿Imatam ruwananchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq?

²³ Hinaptinqa, ¿imatam ruwananchik kusirikuykunata allinta akllananchikpaq? Chaypaqqa bibliapa yachachisqanman hinam allinta tantiananchik, hinaspapas iñiqmasinchikkuna imayna tarikunankupim yuyaymanananchik. Chaynata ruwaspanchikqa, kusisqam tarikusunchik tukuy imata “Dios hatunchasqa kananpaq” ruwasqanchikrayku.