Bibliapi tarisqanchik yachachikuykunaqa chiqapmi, yanapawanchikmi Jehova Diospa ima piensasqanta hinaspa imayna tarikusqanta yachanapaq. Yanapawanchiktaqmi allinta tantiakunapaq hinaspa allin kaqta ruwanapaqpas, astawanraqmi imapas ruwanapaq bibliapi kamachikuy mana kaptinqa. Diospa kamachikuyninkunaqa yachachikuyninkunaman hinam kachkan.

▸ 1 kaq yachachikuy 8 parrafo

Jehova Diosta kasukuspaqa sunqumantam imapas kamachiwasqanchikta ruwasunchik. Payqa munanmi kuyasqanchikrayku kasukunanchikta (1 Juan 5:3). Diosta kuyaspanchikqa hinaspa paypi hapipakuspanchikqa, niwasqanchikkunatam haykapipas kasukusunchik, wakinpi sasa rikchakuwaptinchikpas. Jehova Diosta kasukuyqa allinninchikpaqmi. Yanapawanchikmi kunan kusisqa kawsakunapaq hinaspa hamuq tiempopi achka bendicionkunata chaskinanchikpaq (Isaias 48:17).

▸ 1 kaq yachachikuy 10 parrafo

Jehova Diosqa manam carrota hinachu unanchawarqanchik. Carroqa runa manejaptillanmi maymanpas rin. Ñuqanchikmi ichaqa kikinchikmanta imapaqpas tantiakunchik (Deuteronomio 30:19; Josuey 24:15). Tantiakuy atisqanchikta allinta servichikuspaqa allintam imapaqpas tantiasunchik, mana allinta servichikuspam ichaqa mana allintachu tantiasun. Sapakama tantiakuy atiq kasqanchikraykum, kikinchik tantiakunanchik Jehova Diosman sunqu kananchikpaq hinaspa payta kuyasqanchikta qawachinanchikpaqpas.

▸ 1 kaq yachachikuy 12 parrafo

Jehova Diosqa kamachikuykunatam quwanchik munasqanman hina kawsanapaq. Bibliapim yachachwan kamachikuyninkuna mayqinkuna  kasqanmanta, imayna yanapawasqanchikmanta hinaspa Jehova Diosta kusichinapaq yanapawasqanchikmantapas (Proverbios 6:16-19; 1 Corintios 6:9-11). Diospa kamachikuyninkunaqa yanapawanchikmi imakuna allin utaq mana allin kasqanta yachananchikpaq. Yachachiwanchikmi kuyakuq hinaspa llakipayakuq kananchikpaq, yanapawanchiktaqmi allinta tantiakunapaqpas. Runakunaqa mana allin ruwaykunatam allinpaqña hapinku, Diosmi ichaqa imapas mana allin kaqkunataqa chiqnin (Deuteronomio 32:4-6; Malaquias 3:6). Chaymi kamachikuyninkunata kasukuspanchikqa mana ñakarisunchu nitaq hukmanyasunchu.

▸ 1 kaq yachachikuy 17 parrafo

Cuenta qukuq kasqanchikraykum imam allin utaq imam mana allin kasqanta yachanchik. Chaynatam Diosqa llapallanchikta unanchawarqanchik (Romanos 2:14, 15). Ichaqa imam allin utaq imam mana allin kasqanmanta chaylla cuentata qukunapaqqa kallpanchakunanchikmi bibliapa yachachikuyninkunamanta allinta yachanapaq. Chaynata ruwaspaqa Diospa munasqanman hinam imatapas tantiasun (1 Pedro 3:16). Cuenta qukuq kasqanchikraykum wakinpiqa manaraq imatapas ruwachkaspa musyakunchikña imam mana allin kasqanmanta, chayna kasqanchikraykutaqmi mana allinta ruwaruspaqa hukmanyasqa tarikunchik. Wakinpim mana cuenta qukuqña rikuriruchwan, chaymi kallpanchakunanchik Diospa yanapakuyninta maskananchikpaq. Chaylla cuenta qukuq kaspanchikqa hawka hinaspa allinmi tarikusunchik.

▸ 2 kaq yachachikuy 3 parrafo

Diosta manchakuspaqa paytam kuyasun, hinaspapas respetasunmi, manam ruwasunchu imapas chiqnisqantaqa. Chaymantapas allin kaqtam ruwasunchik, mana allin kaqtañataqmi chiqnisunchik (Salmo 111:10). Diosta manchakuspanchikqa tukuy ima niwasqanchiktam sumaqta uyarisunchik, hinaspapas Diosman imapas nisqanchiktam ruwasunchik. Chaymantapas allintam piensasun, hukkunawanpas allinllam kasunchik, allintataqmi tantiasunpas.

▸ 2 kaq yachachikuy 9 parrafo

Wanakuyqa imapas mana allin ruwasqanchikmanta ñakakuymi. Diosta kuyaqkunaqa anchatam llakikunku Diospa kamachikuyninkunata mana kasukusqankumanta musyakuspanku. Imapas mana allinta ruwaruspanchikqa, Jehova Diostam Jesuspa sutinpi mañakunanchik pampachawananchikpaq (Mateo 26:28; 1 Juan 2:1, 2). Sunqumanta wanakuspanchikqa hinaspa mana allin ruwaykunata saqispanchikqa, manam iskayrayananchikchu Jehova Dios pampachawananchikmantaqa. Hinaspapas manañam hukmanyananchikchu ñawpaqpi ruwasqanchikkunamantaqa (Salmo 103:10-14; 1 Juan 1:9; 3:19-22). Pantasqanchikkunamantam yachananchik, allin kaqtañam piensananchik hinaspam Jehova Diospa kamachisqanman hinaña kawsakunanchik.

▸ 2 kaq yachachikuy 18 parrafo

Huk kaqnin iñiqmasinchik huchallikuruspan mana wanakuptinqa hinaspa Jehova Diospa kamachikuyninkunata kasukuyta mana munaptinqa, Diospa llaqtanmantam qarqusqa kanan. Pipas qarqusqa kaptinqa, manañam paywanqa hukllawakunanchikchu nitaq rimananchikchu (1 Corintios 5:11; 2 Juan 9-11). Chayqa Jehova Diospa sutin hinaspa llaqtan chuya kananpaqmi (1 Corintios 5:6). Qarqusqa kayninqa huchallikuqtam yanapanman wanakuspan Jehova Diosman kutimunanpaq (Lucas 15:17).

▸ 3 kaq yachachikuy 19 parrafo

Jehova Diosqa kuyawasqanchikraykum munan llapanchikta yanapaykuyta. Chaymi palabranwan hinaspa yupaychaqninkunawan yanapawanchik hinaspa anyaykuwanchik. Pantaq runakuna kasqanchikraykum chayqa llapanchikpaq allin (Jeremias 17:9). Jehova Diospa churasqan runakunata uyarispanchikqa, Diosta respetasqanchikta hinaspa kasukusqanchiktam qawachinchik (Hebreos 13:7).

▸ 4 kaq yachachikuy 2 parrafo

Pantaq runakuna kasqanchikraykum kikillanchikpaq munaspa hatun tukunchik. Jehova Diosmi ichaqa munan llampu sunqu kananchikta. Jehova Dioswan tupachikuspanchikqa manam imapas kanchikchu, chayta yuyariymi yanapawasun mana hatun tukuq kananchikpaq (Job 38:1-4). Manam kikillanchikpa munasqallanchikpichu piensananchik, aswanqa hukkunapa munasqankupim piensananchik. Hatun tukuq runaqa hukkunamanta aswan allinpaqmi hapikun. Llampu sunqu runam ichaqa mana chaynachu, yachanmi imakuna ruway atisqanta utaq mana ruway atisqantapas. Mana pinqakuspanmi pantasqanta riqsikun hinaspa pampachaykunanpaqpas mañakun, uyarikuntaqmi pantasqanmanta pipas rimapayaykuptinqa. Hinaspapas Jehova Diospi hapipakuspanmi kamachisqanta kasukun (1 Pedro 5:5).

▸ 4 kaq yachachikuy 4 parrafo

Pipas autoridadniyuq kaspanqa imatapas ruwananpaq utaq tantiananpaqmi churasqa kachkan. Jehova Diosllam hanaq pachapipas hinaspa kay pachapipas aswan autoridadniyuqqa. Diosqa pimantapas aswan atiyniyuqmi, hinaspapas tukuy imatam unancharqa. Allinninchikpaqmi imatapas kamachiwanchik. Saqintaqmi wakin runakuna ñuqanchikmanta nanachikunanpaq. Tayta-mamakunata, punta apaqkunata hinaspa llaqtapi kamachikuqkunatam churarun hukkunamanta nanachikunankupaq, Diosqa munanmi paykunata kasukunanchikta (Romanos 13:1-5; 1 Timoteo 5:17). Ichaqa Diosta qipanchananchikpaq runakuna kamachiwaptinchikqa, Jehova Diostam puntataqa kasunanchik (Hechos 5:29). Diospa churasqan runakunata kasukuspanchikqa, qawachichkanchikmi Jehova Diospa tantiasqanta respetasqanchikta.

▸ 4 kaq yachachikuy 7 parrafo

Jehova Diosqa iñiqkunapi punta apaqkunatam servichikun yupaychaqninkunata yanapanankupaq (Deuteronomio 1:13; Hechos  20:28). Paykunam yanapawanchik Jehova Dioswan hinalla kuyachikunanchikpaq hinaspa hawkalla chaynataq huk sunqulla yupaychananchikpaq (1 Corintios 14:33, 40). Punta apaqkuna kanankupaqqa bibliapa yachachisqanman hinam kawsananku, bibliaqa chuya espiritupa yanapakuyninwan qillqasqam kachkan. Chaymi ninchik punta apaqkunaqa Diospa chuya espiritunwan akllasqa kasqankuta (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Pedro 5:2, 3). Diospa llaqtanmanta mana iskayrayasqanchikraykum punta apaqkunata yanapananchik hinaspa sunqumanta kasukunanchik (Salmo 138:6; Hebreos 13:17).

▸ 4 kaq yachachikuy 8 parrafo

Jehova Diosmi taytakunata kamachin wasinpi kaqkunata sumaqta uywananpaq. Bibliam yachachin qusakuna ayllupi nanachikunanmanta. Ichaqa qusa mana kaptinqa warmim ayllunmanta nanachikunman. Nanachikuqkunaqa wasipi uywaspam ayllunta mikuchinan hinaspa pachachinan. Chaymantapas aylluntam yanapanan Jehova Diosta yupaychanankupaq. Yanapananmi Diosmanta willakunankupaq, bibliamanta yachanankupaq hinaspa huñunakuykunaman rinankupaq. Chaymantapas ayllupi nanachikuqmi imapaqpas tantianan kanqa. Paykunaqa kallpanchakunankum Jesus hina kuyakuq hinaspa entiendeq kanankupaq. Manam nanay simiwanqa rimanankuchu nitaq aylluntaqa maqanankuchu. Chayna kaspankum ayllunwan kusisqa kawsakunqaku hinaspa Jehova Dioswanpas astawan kuyachikunqaku.

▸ 4 kaq yachachikuy 12 parrafo

Paykunaqa kanku hanaq pachaman rinankupaq akllasqa iñiqmasinchikkunam, hinaspapas Diosmi paykunataqa servichikun iñiqmasinkunata yanapanankupaq, chaynapi Diospa munayninta hinalla ruwanankupaq. Apostolkunapa tiemponpipas, Diospa llaqtanpi punta apaqkunaqa iñiqmasinkutam yanaparqaku Diosta yupaychanankupaq hinaspa Diosmanta willakunankupaq (Hechos 15:2). Kunanpas Diospa llaqtanpi punta apaqkunaqa iñiqmasinkutam yachachinku hinaspa tukuypi yanapanku. Imatapas tantiaspankuqa bibliawan  hinaspa chuya espirituwanmi yanapachikunku. Jesusmi paykunata suticharqa: “Allin ruwaq yuyayniyuq sirviente”, nispa (Mateo 24:45-47).

▸ 4 kaq yachachikuy 15 parrafo

Wakinpim Diospa llaqtanpi qarikunapa ruwasqankuta warmikuna ruwananku kanqa. Chayna kaptinqa, warmi iñiqmasinchikqa umantam tapakunan Jehova Diospa churasqan runakunata respetasqanta qawachinanpaq. Umantaqa tapakunmanmi qusanwan kuska utaq bautizasqa qari iñiqmasinchikwan bibliamanta yachachispan (1 Corintios 11:11-15).

▸ 4 kaq yachachikuy 17 parrafo

Kaywanqa nichkanmi mayqan kamachiqmanpas mana sayapakunamanta (Juan 17:16). Diosta yupaychaqkunaqa munaynin ruwakunanpaqmi imatapas ruwanchik. Jesusta qatipakusqanchikraykum mana ruwanchikchu imapas mana allin ruwaykunataqa.

Jehova Diosmi kamachiwanchik ‘autoridadkunata hinaspa kamachikuqkunata’ kasukunanchikpaq (Tito 3:1, 2; Romanos 13:1-7). Chaymantapas niwanchikmi pitapas mana wañuchinanchikpaq. Chaymi soldado kaytaqa mana munanchikchu, manataqmi guerramanpas rinchikchu. Wakin nacionkunapim soldado kananpaq mana munaqkunata llaqtapaq huk tiempo llamkanankupaq kamachinku, chaymi soldado kananchikmantaqa chay llamkaykunata ruwanapaq sapakama tantiakunanchik.

Jehova Diosllatam yupaychananchik unanchaqninchik kasqanrayku. Nacionninchikta utaq banderata respetaspanchikpas manam makinchiktaqa qasqunchikmanqa churananchikchu nitaq nacionninchikpaq takisqankutaqa takinanchikchu (Isaias 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Corintios 10:14). Diosta yupaychaqkunaqa manam pi runatapas akllanchikchu kamachiqninchik kananpaqqa, ñuqanchikqa Diostam kamachiwananchikpaq akllakurunchikña (Mateo 22:21; Juan 15:19; 18:36).

▸ 5 kaq yachachikuy 2 parrafo

Satanaspa piensasqanman hina piensanapaqmi kay pachapi imapas mana allin kaqkunaqa tanqawanchik. Satanas hinam piensanku Diosta mana kuyaq runakunaqa, paykunaqa manam Diostaqa kasukunkuchu (1 Juan 5:19). Bibliam nin yaqa llapallan runakuna chaynata piensasqankumanta hinaspa mana allinkunata ruwasqankumanta (Efesios 2:2). Ñuqanchikqa manam Diosta mana kasukuq runakuna hinaqa piensananchikchu (Efesios 6:10-18). Aswanmi Jehova Diospa kamachikuyninkunata kasukunanchik hinaspa kallpanchakunanchik pay hina piensananchikpaq.

▸ 5 kaq yachachikuy 7 parrafo

Diospa llaqtanta qipanchaqkunaqa manam bibliapa yachachisqanman hinachu yachachinku. Jehova Diosta hinaspa kamachiqninchik Jesustam qipanchanku, hinaspam hukkunatapas umachanku chayta ruwanankupaq (Romanos 1:25). Paykunaqa Jehova Dios yupaychaqkunatam iskayrayachinku. Apostolkunapa tiemponpipas wakin iñiqkunaqa Diostam qipancharurqaku, chaynam kunanpas kachkan (2 Tesalonicenses 2:3). Jehova Diosman sunqu kayta munaspanchikqa, Diospa llaqtanta qipanchaq runakunawanqa manam hukllawakunanchikchu. Manam imamantapas yachayta munasqanchikraykuqa utaq hukkuna hikutawaptinchikqa paykunapa nisqankutaqa uyarinanchikchu nitaq qillqasqankutapas ñawinchananchikchu. Jehova Diosman sunqu kasqanchikraykum payllata yupaychananchik.

▸ 5 kaq yachachikuy 9 parrafo

Moisespa chaskisqan kamachikuypim nirqa Israel runakuna kawsaykunata, aceiteta hinaspa animalkunata Diosman qunankupaq, chaynapi huchankumanta pampachasqa kanankupaq. Chayta ruwasqankuwanmi yuyarirqaku Israel lliw runakunapa huchankuta Jehova Dios  pampachay atisqanta. Chaymanta qipatam Jesusqa huchanchik pampachasqa kananpaq wañukurqa, chayraykum Diospaqqa manaña imatapas kañapunanchikchu. Jesusqa ñuqanchikraykum huk kutillata cuerponta ‘wiñaypaq qurqa’ (Hebreos 10:1, 4, 10).

▸ 7 kaq yachachikuy 6 parrafo

Moisesman qusqan kamachikuykunapim Diosqa nirqa animalkunata mikunankupaq, nirqataqmi kañapunankupaqpas (Levitico 1:5, 6). Ichaqa Jehova Diosqa manam haykapipas munarqachu animalkunata maqapanankutaqa (Proverbios 12:10). Aswanmi nirqa sumaqllata uywanankupaq (Deuteronomio 22:6, 7).

▸ 7 kaq yachachikuy 6 parrafo

Yawarpiqa astawanmi kan kay tawa kaqkuna: Globulos rojos, globulos blancos, plaquetas hinaspa plasma nisqankuna. Kay tawa kaqkunamantam tukuy imataraq hurqunku, chay hurqusqankutam sutichanku “fracciones sanguineas” nispa. Fracciones sanguineas nisqanmantañataqni ruwanku hampikunata. *

Diosta yupaychaqkunaqa manam yawartaqa nitaq globulos rojos, globulos blancos, plaquetas hinaspa plasma nisqankutapas churachikunchikchu. Ichaqa, ¿churachikuchwanchu “fracciones sanguineas” nisqata? Bibliaqa manam chaymantaqa imatapas ninchu, chaymi bibliapa nisqanman hina sapakama tantiakunanchik.

Wakin iñiqmasinchikkunaqa “fracciones sanguineas” nisqankuwanqa manam hampichikuyta munankuchu. Ichapas chaynataqa tantiakunku: “Diosqa israel runakunatam kamachirqa yawarta pampaman tallinankupaq”, nispanku (Deuteronomio 12:22-24).

 Wakinkum ichaqa “fracciones sanguineas” nisqanwanqa hampichikunku. Chaykunawan hampichikuqkunaqa ninkum: “Fracciones sanguineas nisqaqa manañamiki yawarñachu”, nispanku.

Imataña tantiakuspapas kaykunamantam allinta yachananchik:

• “Fracciones sanguineas” nisqankuwan mana hampichikunapaq tantiakuspaqa, nichkanchiktaqmi yawarninchik sutuptin takyachinapaq hampikunatapas mana munasqanchikta.

• “Fracciones sanguineas” nisqawan hampichikunapaq tantiaruspaqa, ¿atichwanchu doctorman niyta imanasqa wakinta chaskisqanchikmanta wakintañataq imanasqa mana chaskisqanchikmanta?

Doctorkuna imayna hampisqankumanta. Diosta yupaychaqkunaqa manam yawartaqa pimanpas qunchikchu. Manaraq operachikuspapas manataqmi saqinchikchu yawarninchikta hurquruptinku churarayanantaqa. Ichaqa wakinpim operachikuspaqa tantiananchik imaynata hampichikunapaq utaq yawarninchikwan imata ruwanankupaq.  (Astawan yachanaykipaq qaway 2000 watapa 15 octubre killapi La Atalaya qillqapa 30 hinaspa 31 paginankunata).

Wakinpiqa pitapas manaraq operachkaspankum doctorkunaqa unquqpa yawarninta llañu manguerachawan bolsaman sapaqchanku, ichaqa hinallam chay manguerachaqa cuerponman tupachisqa kachkan. Chaymantam cuerponpi qipaq yawarman imatapas yapanku, hinaspam operachkaspanku utaq operayta tukuruspankuña chay sapaqchasqanku yawarninta kutiykachinku, chaytam sutichanku “hemodilucion”, nispa.

Wakinpiñataqmi, operaptinku lluqsiq yawarta huk aparatoman pasachinku, chayta ruwaptinkupas hinallam yawarqa cuerponman tupachisqa kachkan, hinaspam chuyanchaspankuña cuerponman kutiykachinku.

Doctorkunaqa manam chaynallatachu hampinku. Chaymi manaraq operachikuchkaspa utaq manaraq hampichikuchkaspa sumaqta yachananchik yawarninchikwan imata ruwanankumanta.

Hampichikuspa yawarninchikwan imata ruwanankumanta tantiakuspaqa, kaykunapim yuyaymanana:

• ¿Hawkachu tarikusaq wakin yawarniyta manguerachawan sapaqcharuspanku chaylla kutiykachiwaptinku? (Deuteronomio 12:23, 24).

• ¿Hawkachu tarikuyman operawaptinku lluqsiq yawarniyta aparatoman pasachispanku chuyancharuspankuña cuerpoyman kutiykachiwaptinku utaq hampiwanankupaq chay yawarta servichikuptinku?

•   Chaymantapas kaytam yachananchik: Yawarninchikwan mana imatapas ruwanankupaq doctorman nispanchikqa, nichkanchikmi yawarninchikta imapaqpas hurquchikuyta mana munasqanchikmanta. Nichkanchiktaqmi Hemodialisis nisqata ruwachikuyta mana munasqanchiktapas hinaspa corazonninchikmanta operachikuspa ima aparatotapas servichikunankuta mana munasqanchiktapas.

“Fracciones sanguineas” nisqata servichikunapaq hinaspa imaynata hampichikunapaq manaraq tantiakuchkaspam, puntataraq Diosta mañakunanchik hinaspa qillqanchikkunatapas sumaqta qawananchik (Santiago 1:5, 6). Hinaspañam bibliapa nisqanman hina allinta tantiananchik. Manam hukkunachu niwananchik imata ruwananchikpaqqa. Manataqmi ñuqanchikpas hukkunataqa ninanchikchu, “kaynata utaq waknatam ruwanayki”, nispaqa (Romanos 14:12; Galatas 6:5).

▸ 7 kaq yachachikuy 11 parrafo

Piensasqanchikpas, rimasqanchikpas hinaspa ruwasqanchikpas Diospa munasqanman hinam chuya kanan. Jehova Diosqa kamachiwanchikmi mana huchapakunanchikpaq (Proverbios 1:10; 3:1). Diospa kamachikuyninman hina kawsakunanchikpaqmi tantiakunanchik mana allinkunaman manaraq wichiykuchkaspa. Jehova Diospa yanapakuynintam sapa kuti mañakunanchik yuyayninchikpi chuya kananchikpaq, hinaspapas huchapakuyman mana wichiykunanchikpaqmi tukuyta ruwananchik (1 Corintios 6:9, 10, 18; Efesios 5:5).

▸ 8 kaq yachachikuy 11 parrafo

‘Mana pinqakuspa mana allin ruwaq’ runaqa Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuspanmi mana allinkunata riman utaq ruwan. Chayna runataqa manam imapas qukunchu Diospa kamachikuyninkunamantaqa. Chayraykum iñiqkunapi kimsa punta apaqkuna  bibliawan rimapayaspanku yanapanku, chay runa mana wanakuptinqa qarqunankum. ‘Millakuypaq ruwaq’ runapas tukuy rikchaq huchakunatam ruwan. Ruwasqan llumpay mana allin kasqanman hinam iñiqkunapi kimsa punta apaqkuna ‘millakuypaq ruwaq’ runata bibliawan rimapayanku, mana wanakuptinqa qarqunankum (Galatas 5:19-21; Efesios 4:19; astawan yachanaykipaq qaway 2006 watapa 15 julio killapi La Atalaya qillqapa “Preguntas de los lectores” niqta).

▸ 9 kaq yachachikuy 7 parrafo, 12 kaq yachachikuy 10 parrafo

Jehova Diosqa ninmi casarakuspallanku warmi-qari puñunankumanta. Ichaqa pipas qari utaq warmi kayninwan millakuypaq kaqkunata ruwaspanqa manam allintachu ruwachkan. Chayta ruwaspanqa manañam tukuy sunqunwanñachu Diostaqa kuyachkanman. Warmi-qari puñuytapas pukllayta hinañam utaq mana allintañam qawanman (Colosenses 3:5). Chay ruwayta saqiyta munaspaqa mana amiruspam hinalla kallpanchakunanchik (Salmo 86:5; 1 Juan 3:20). Chaymantapas Jehova Diostam sunqumanta mañakunanchik. Manataqmi qawananchikchu mana allinkunataqa nitaq qalalla kaqkunataqa. Qari kayninwan utaq warmi kayninwan millakuypaq ruwaykunata pipas saqiyta munaspanqa, rimananmi yuyayniyuq iñiqmasinwan utaq Diosta yupaychaq tayta-mamanwan (Proverbios 1:8, 9; 1 Tesalonicenses 5:14; Tito 2:3-5). Jehova Diosqa kusikunmi munasqanman hina kawsakunanchikpaq kallpanchakusqanchikta qawamuspan (Salmo 51:17; Isaias 1:18).

▸ 9 kaq yachachikuy 9 parrafo

Runata Dios unanchaspanqa munarqam qaripas huk warmiyuqlla kananta, warmipas huk qariyuqlla kananta. Manam munarqachu achkawan casarakunankutaqa. Ñawpaq Israel nacionpim Jehova Diosqa saqirqa qarikuna achka warmiyuq kanankuta, kunanqa manam  chaytaqa munanchu. Qariqa huk warmiyuqllam kanan, warmipas huk qusayuqllataqmi kanan (Mateo 19:9; 1 Timoteo 3:2).

▸ 10 kaq yachachikuy 12 parrafo

Jehova Diosqa munarqam casarasqakuna mana rakinakuspanku kuska kawsakunankuta (Genesis 2:24; Malaquias 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Corintios 7:39). Ichaqa huk kaqnin hukwan pierdekuruptinqa saqinmi papelwan rakinakunankuta. Jehova Diospa nisqanman hinaqa mana huchallikuqmi tantiakunan papelwan rakinakunanpaq utaq manapas (Mateo 19:9).

Wakinpim ichaqa casarasqa iñiqmasinchikkunapas tantiakunmanku sapakamaña yachanankupaq (1 Corintios 7:11). ¿Imakuna kaptintaq tantiakunmanku sapakamaña yachanankupaq?

• Qusakuna ayllunta uywayta mana munaptin. Wakinpim qusakunaqa ayllunpaq mana imatapas quyta munankuchu, wakinpiqa ayllunta qunqaruspanmi mana imayuqta saqirunku (1 Timoteo 5:8).

• Qusan utaq warmin llumpayta maqaptin. Wakinpim qariqa utaq warmiqa yananta llumpayta maqapanman, chaymi unquruspan wañuy patanpiña tarikunman (Galatas 5:19-21).

• Jehova Diosta yupaychananta qusan utaq warmin llumpayta harkakuptin (Hechos 5:29).

▸ 11 kaq yachachikuy 19 parrafo

Llapanchikmi munanchik pipas kallpanchaykuwananchiktaqa (Proverbios 12:25; 16:24). Atichwanmi sumaq rimaykunawan hinaspa kuyakuywan kallpanchanakuyta. Chayta ruwayqa iñiqmasinchikkunatam yanapan sasachakuykuna kaptinpas Jehova Diosta hinalla yupaychanankupaq (Proverbios 12:18; Filipenses 2:1-4). Pipas hukmanyasqa tarikuptinqa, imayna tarikusqanmanta willawaptinchikmi sumaqta uyariykunanchik. Chaynapim atisun imata nispa utaq imata ruwaspa  yanapayta (Santiago 1:19). Kallpanchakunanchikmi llapan iñiqmasinchikkunata riqsinanchikpaq, chaynapi imayna tarikusqankuta yachananchikpaq. Chaynata ruwaptinchikqa musyakunqakum Jehova Dios sunqunkuta tiyaykachisqanta (2 Corintios 1:3, 4; 1 Tesalonicenses 5:11).

▸ 12 kaq yachachikuy 16 parrafo

Bibliaqa manam ninchu imayna casarakunamantaqa. Manataqmi llapallan llaqtapichu chaynallata casarakunku (Genesis 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Lucas 14:8). Casarakuqkuna Diospa qayllanpi wiñaypaq kuyanakunankupaq ninakusqankum ima ruwayninkumantapas aswan allinqa. Achka casarakuqkunam ayllunkuta hinaspa riqsinakusqankuta ninku chay punchaw paykunawan kuska kanankupaq, hinaspapas iñiqkunapi huk kaqnin punta apaqmi casarakuqkunata bibliapa nisqanman hina yachachin. Casarakuqkunaqa tantianankum fiesta ruwanankupaq utaq manapas, tantianankutaqmi fiesta imayna kananpaqpas (Lucas 14:28; Juan 2:1-11). Imayna kananmanta tantiaspankuqa, tukuy imatam ruwananku Jehova Dios hatunchasqa kananpaq (Genesis 2:18-24; Mateo 19:5, 6). Bibliapa yachachikuyninkunam chaypaq yanapanqa (1 Juan 2:16, 17). Casarakuqkuna tomanapaq kaqkunata quspankuqa qawanankum pipas mana sinkarunanta (Proverbios 20:1; Efesios 5:18). Takikuna utaq imapas kusirikuykuna kananta munaspaqa, tukuy imatam ruwananku Jehova Diosta hatunchanankupaq. Casarakunankupaq imapas ruwayllankupi llumpayta afanakunankumantaqa Jehova Diospa munayninta ruwanankupaqmi astawanqa kallpanchakunanku (Proverbios 18:22; astawan yachanaykipaq qaway 2006 watapa 15 octubre killapi La Atalaya qillqapa 18-31 paginankama).

▸ 13 kaq yachachikuy 18 parrafo

Bibliapa yachachisqanman hinam tantiananchik. Wakinpim Diosta mana yupaychaq qusanchik utaq warmichanchik niwanchikman huk kaqnin fiestaman rispa ayllunchikwan mikunanchikpaq. ¿Imatam qam ruwawaq? Rinaykipaq tantiakuruspaykiqa, warmikita utaq  qusaykitam niwaq imapas ruwasqankupi mana yanapanaykimanta. Chaymantapas tapukunaykim: “¿Riptiyqa hukkunachu hukmanyanqaku?”, nispa (1 Corintios 8:9; 10:23, 24).

Ichapas patronninchik niwachwan navidad fiestarayku utaq ima fiestaraykupas qullqita quwananchikpaq. ¿Chaskikuchwanchu icha manachu? Chayqa kanqa patronninchik chay fiestata imayna qawasqanmantam. ¿Fiesta ruwayta hinachu qawan, icha llamkasqanchikmanta agradecekusqallantachu qawachichkan? Chaykunapim yuyaymanananchik chay qullqita chaskikunanchikpaq utaq manapas.

Chaymantapas wakinpim pipas navidad punchawkunapi imatapas qususpayki nisunkiman: “Yachaniñam navidad fiestata mana ruwasqaykita, chaywanpas kaytam quyta munayki”, nispa. Ichapas chay runaqa kuyasusqaykiraykulla qusuchkanki, ichapas mana. Chaymi manaraq chaskikuchkaspayki kaykunapi yuyaymananayki: Ichapas Diosta mana kasukunaykita munaspan qusuchkankiqa utaq chay fiestata allinpaq hapinaykita munaspan. Chaykunapi yuyaymanaspaykim tantiakunayki imapas qususqaykita chaskikunaykipaq utaq manapas. Imata tantiaspanchikpas munanchikmi sunqunchikpi hawkalla tarikuyta hinaspa Jehova Diosman sunqu kaytapas (Hechos 23:1).

▸ 13 kaq yachachikuy 22 parrafo

Sasachakuykunata chaylla hinaspa sumaqllata allichaspanchikqa, manam hatun sasachakuymanqa chayasunchu (Mateo 5:23-26). Jehova Diosta hatunchayninchik hinaspa iñiqmasinchikkunawan huk sunqulla kayninchikmi imamantapas aswan allinqa (Juan 13:34, 35; 1 Corintios 13:4, 5).

Diosta yupaychaqkuna ima negociokuna ruwasqankupipas sasachakuspankuqa kikinpurallam allichananku, manam quejanakuypiqa purinankuchu. 1 Corintios 6:1-8 versiculokunapim, apostol Pablo iñiqmasinkunata nirqa sasachakuyninkuta imayna allichanankupaq. Autoridadkunaman iñiqmasinchikkunata apaspaqa Jehova Diospa sutintam hinaspa llaqtantam pinqaypi churachwan. Mateo 18:15-17 versiculokunapim chayna sasachakuykuna kaptin  imayna allichananchikpaq willawanchik. 1) Puntataqa sasachawaqninchik iñiqmasillanchikwanraqmi rimananchik. 2) Iskayllanchik allichayta mana atispanchikqa huk utaq iskay yuyayniyuq iñiqmasinchikpa yanapakuynintam maskananchik. 3) Chaymantañam iñiqkunapi punta apaqkunapa yanapakuynintaqa mañakunanchik. Paykunam bibliawan yanapawasun sumaqllata allichananchikpaq. Huk kaqninchik bibliapa kamachisqanta kasukuyta mana munaptinchikqa, kimsa punta apaqkunam pantasqanchikmanta rimapayawasun.

Wakinpim ichaqa autoridadkunaman rina kanqa sasachakuykunata allichanapaqqa. Chaymanqa rinmankum papelwan rakinakunankupaq, warmanman hayka qullqita qunanmanta yachananpaq hinaspa pi uywananmanta yachananpaqpas, wañukuqpa imankutapas rakinakunankupaq utaq testamentota ruwachinankupaqpas. Chaykunata hawkalla allichanapaq autoridadkunaman rispanchikqa manam Pablopa nisqanpa contranpichu kachkanchik.

Warma abusasqa kaptin utaq pitapas maqaruptinku, suwaruptinku hinaspa wañurachiptinku autoridadkunaman willakuspapas manam Pablopa nisqanpa contranpichu kachkanchik.

▸ 14 kaq yachachikuy 14 parrafo

Qallariymantapacham satanasqa runakunata pantachichkan (Genesis 3:1-6; Apocalipsis 12:9). Satanasqa munanmi pay hina piensananchikta, chaynapi mana allinta ruwarunanchikpaq (2 Corintios 4:4; Santiago 1:14, 15). Satanasqa kamachiqkunata, religionta, negociokunata, kusirikuykunata, estudiokunata hinaspa tukuy imatam servichikun pay hina piensananchikpaq hinaspa piensasqan allin rikchakuwananchikpaqpas (Juan 14:30; 1 Juan 5:19).

Satanasqa yachanmi runakunata pantachinanpaq pisi tiempoyuqllaña kasqanta, chaymi anchata kallpanchakuchkan achka runakunata pantachinanpaq. Astawanraqmi Dios yupaychaqkunataqa (Apocalipsis 12:12). Qawan-qawanlla mana kaptinchikqa pisi-pisimantam pay hinaña piensayta qallaykuchwan (1 Corintios 10:12). Casarakuymanta rimarisun. Achka runakunam piensanku casarakuyqa pukllay hinalla kasqanta, chaymi imapas kaptinqa chaylla rakikurunku. Chayna  piensasqankuqa televisionpipas qawakunmi. Jehova Diosmi ichaqa munan casarasqa kaqkunaqa wañukunankukama kuskalla kanankuta (Mateo 19:5, 6, 9). Ñuqanchikqa manam casarakuymantaqa runakunapa piensasqanman hinachu piensananchik.

Satanasqa munantaqmi munasqallanchikman hina imatapas ruwananchikta (2 Timoteo 3:4). Mana qawan-qawanlla kaspanchikqa, Jehova Diospa akllasqan runakunatam manaña kasukuchwanchu, punta apaqkunapa rimapayawasqanchiktapas manañam uyarichwanchu (Hebreos 12:5). Warmi iñiqmasinchikkunapas hukmanyaytam qallaykunmanku ayllunpi uma kananpaq qusankuta Jehova Dios churasqanmanta (1 Corintios 11:3).

Kallpanchakunanchikmi Jehova Dios hina piensananchikpaq hinaspa ‘hanaq pachapi kaqkunallapi’ piensananchikpaqpas, qawan-qawanllataqmi kananchik satanaspa piensasqanman hina mana piensananchikpaqpas (Colosenses 3:2; 2 Corintios 2:11).

▸ 16 kaq yachachikuy 9 parrafo

Llapanchikmi unquytaqa mana munanchikchu, unquruspapas munanchikmi sumaqta hampiykuwananchikta (Isaias 38:21; Marcos 5:25, 26; Lucas 10:34). Doctorkunapas hinaspa wakin runakunapas tukuy imaymanatam hampinku. Imawan hampichikuyta tantiakuspaqa, bibliapa yachachisqanman hina ruwanapaqmi kallpanchakunanchik. Dios kamachimuptinñam mana unquspaqa kawsakusun. Unquruspaqa manam unquyllanchikpi umayuqllachu kananchik, manachayqa Diospaq ruwayninchikkunatam saqiruchwan (Isaias 33:24; 1 Timoteo 4:16).

Hampichikuspaqa manam layqa ruwaqkunawanqa hampichikunanchikchu (Deuteronomio 18:10-12; Isaias 1:13). Chaymi manaraq hampichikuchkaspanchik sumaqta yachananchik chay hampikuna maymanta hamusqanta hinaspa imayna ruwasqa kasqanmanta (Proverbios 14:15). Manam qunqananchikchu tukuy chaykunawan satanas tuqllanman wichiykachiwananchikmantaqa. Ima hampipas layqa ruwaqkunapa kasqanta musyaspanchikqa, manam rantinanchikchu (1 Pedro 5:8).

▸ 16 kaq yachachikuy 18 parrafo