1. ¿Ima librotaq willawanchik hamuq tiempopi imapas pasakunanmanta?

TELEVISIONPI noticiakunata qawaspayki haykallapipas tapukurqankichu, ¿imaynaraq kay pacha kanqa tiempo risqanman hina, nispa? Kunan tiempopim qonqaymanta tukuy desgraciakuna pasakun, manataqmi pipas yachanmanchu paqarin punchaw imapas pasanantaqa (Santiago 4:14). Jehová Diosmi ichaqa yachan (Isaias 46:10). Ñawpa tiempomantaraqmi Bibliaqa willakurqaña hatun desgraciakuna kananmanta, chaymantapas willakurqataqmi hamuq tiempopi ima allinkuna pasananmantapas.

2, 3. ¿Imamantam discipulonkunaqa Jesusta tapurqaku, hinaptinqa ima nispanmi payqa kutichirqa?

² Jesucristom rimarqa Diospa Munaychakusqanmanta, chay gobierno millay ruraykunata chinkachinanmanta hinaspa kay Allpa pachata sumaq paraisoman tikrachinanmantapas (Lucas 4:43). Jesusta uyariq runakunam yachayta munarqaku Diospa Gobiernon haykapi chayamunanmanta. Discipulonkunapas tapurqakum: “¿Imaynataq yachasaqku kutimunaykimantaqa hinaspa kay pacha puchukananmantaqa?”, nispa (Mateo 24:3). Jesusqa nirqam kay pachapi mana allin ruraqkunapa puchukayninmantaqa  Jehová Dioslla yachasqanta (Mateo 24:36). Ichaqa willakurqam Diospa Gobiernon manaraq kay Pachaman hawka kawsakuyta apamuchkaptin imakunapas pasakunanmanta. Chay willakusqanmi kunanpuni cumplikuchkan.

³ Puchukay tiempopi kasqanchik pruebakunamanta manaraq qawachkaspa, puntataqa yachasun mana pipapas rikusqan hatun guerramanta. Kay guerraqa hanaq pachapim karqa, chaypi sucedesqanñataqmi imaymana sasachakuykunata apamuwarqanchik.

4, 5. a) ¿Imataq hanaq pachapi sucederqa Jesuspa kamachikuynin qallariptin qepallanta? b) Apocalipsis 12:12 nisqanman hina, ¿imataq sucedenman hanaq pachapi guerra pasakusqanrayku?

⁴ 8 kaq yachachikuypim yacharurqanchik 1914 kaq watapi hanaq pachapi Jesus kamachikuyta qallarisqanmanta (Daniel 7:13, 14). Qepallanmanmi guerraqa qallaykurqa. Bibliam kaynata nin: “Chaymantam hanaq pachapi hatu-hatun guerra karurqa. Miguelmi [Jesuspa huk kaqnin sutin] angelninkunapiwan pelearqa dragon [Satanas] sutiyoq animalpa contranpi. Dragonpas angelninkunapiwanmi pelearqa”, nispa. * Diablom millay sonqoyoq angelninkunapiwan guerrapi vencerachikurqaku hinaspam Allpaman wischurachikamurqaku. Diosman sonqo angelkunañataqmi kusikurqaku Satanas demonionkunapiwan hanaq pachamanta qarqorachikamusqankumanta. Runakunam ichaqa ancha llakipi tarikunmanku. Bibliam kaynata nirqa: “¡Ay! imaynaraq kanqa kay pachapi kaqkunaqa! Diabloqa piñasqallañam uraykaramun qamkunaman, payqariki yachachkanmi pisi tiempoyoqllaña kasqanta”, nispa (Apocalipsis 12:7, 9, 12).

⁵ Kay Pachaman wischumusqa kasqanraykum Diabloqa piñasqallaña kaspam runakunata tukuy imapi ñakarichinman. Kunanmi chay sasachakuy tiempopi kawsachkanchik. Chay tiempoqa ‘pisi tiempollam kanan’, Satanaspas chaytaqa yachanmi. Bibliam kay tiempotaqa sutichan ‘tukupay tiempokuna’,  nispa (2 Timoteo 3:1). ¡Maynatam kusikunchik kay Allpa pachamanta Diablota Jehová Dios ña chinkachinanmanta! Qawasunyá imakunatam Biblia nirqaña kunan tiempopi pasakunanmanta. Chay sucedesqankunam qawachiwanchik tukupay tiempopipuni kawsasqanchikta hinaspa imaynam Diospa Gobiernonpiqa Jehová Diosta kuyaqkuna wiñaypaq bendicionkunata chaskinankumanta. Puntataqa yachasun tiemponchikpaq tawa willakuykunamanta Jesuspa rimasqanmanta.

6, 7. ¿Imaynatam kunan tiempopi cumplikuchkan guerrakunamantawan muchuykunamanta Jesuspa willakusqan?

⁶ “Huk nacionmi peleanqa huklaw nacionwan chaynataq huk gobiernopas huklaw gobiernowan.” (Mateo 24:7.) Kay pachak watakuna pasasqanpim wara-waranqanpi runakuna guerrakunapi wañurqaku. Inglaterra nacionmanta historiador runam nirqa: “1900 watamanta 2000 watakamam mana haykapipas wañuchinakusqankuta runakunaqa wañuchinakurqaku. [. . .] Chay watakunapiqa yaqa tukuy tiempopim qatinaslla guerrakunaqa karqa enteron pachapi”. Worldwatch Instituto nisqamanta willakuymi nirqa: “Punta pachak wata ukumanta 1899 watakama guerrakunapi runakuna wañusqankumantaqa 1900 watakuna ukupim kimsa kutita hinaraq guerrakunapiqa wañurqaku”, nispa.  Chaymi 1914 watamantapacha pachak wara-waranqamanta masninraq runakunaqa wañurqaku. Chaynapimá achkallaña runakunapa kuyasqan ayllunkuna guerrakunapi wañurqaku. Yaqapaschá kikikipa aylluykikunapas wañurqaku hinaspa ancha llakipi tarikurqanki.

⁷ “Kanqam muchuykuna.” (Mateo 24:7.) Yachaq runakunam ninku kay kimsa chunka qepa watakunapi kawsaykuna astawan qespisqanta. Chayna kaptinpas hinallam muchuyqa kachkan, runakuna mana chakrayoq tarpukunankupaq nitaq mikunata rantinankupaq mana qollqeyoq kasqankurayku. Wakcha nacionkunapim wara-waranqa runakuna sapa punchaw yaqa kimsa solesllawan hina kawsanku, chaymi yaqa llapanku yarqaymanta tukuy tiempo ñakarinku. La Organización Mundial de la Salud sutichasqa institucionmi nin imaynam sapa wata pichqa wara-waranqa masninraq warmachakuna wañunku, yaqa llapanpiqa wañunkus mana allin mikusqankumanta.

8, 9. ¿Imataq qawachiwanchik terremotokunamantawan onqoykunamanta Jesuspa willakusqan cumplikusqanta?

⁸ ‘Manchakuypaq terremotokuna.’ (Lucas 21:11.) Servicio Geológico de Estados Unidos nisqanman hinaqa, sapa watam yaqa 19 terremotokuna pasakunan. Chay terremotokunaqa hatun wasikunata tuñichiqmi chaynataq Allpa pachatapas raqrachiqmi. Yaqa sapa watam terremotokunaqa hatu-hatun wasikunatapas qalaypaq tuñichin. Wakin estudiaqkunam ninku terremotokuna kasqanrayku  1900 watamantapacha iskay millon runakuna wañusqanmanta. Huk willakuypas nintaqmi: “Yachaysapa runakuna yanapakunankupaq tukuytaña rurachkaptinkupas hinallam runakunaqa wañuchkanku”, nispa.

⁹ Kanqam “onqoykuna.” (Lucas 21:11.) Onqoykunata chinkachinankupaq doctorkuna tukuytaña ruraptinkupas hinallam runakunaqa onqochkanku reqsisqa chaynataq mana reqsisqa onqoykunawanpas. Huk willakuypa nisqanman hinam kay qepa watakunapi astawan mirarun iskay chunka reqsisqa kay onqoykuna: tuberculosis, paludismo (otaq malaria) hinaspa cólera; wakin onqoykunapaqmi hanpikunapas sasasasata tarikun. Chaynallataqmi kimsa chunka mana reqsisqanchik onqoykunapas rikuriramun, wakinmi chaylla wañuchiq, wakinpaqñataqmi mana hampipas kanchu.

10. ¿Imayna kawsayniyoq runakunatam kunan punchawkunapi qawanki 2 Timoteo 3:1-5 nisqanman hina?

¹⁰ Bibliaqa manam tukupay tiempokunapi imakunapas pasanallanmantachu willakurqa, willakurqataqmi runakunapa imayna kawsayninku kananmantapas. 2 Timoteo 3:1-5 nisqanpi hinam apostol Pablo nirqa “tukupay tiempokunaqa sasallaña kananmanta”. Nisqanman hinaqa kaynam runakunaqa kachkan:

•   kikillanpaq munaqkuna

• qollqella kuyaqkuna

• mama-taytanku mana kasukuqkuna

• runamasin traicionaqkuna

• mana kuyakuqkuna

• mana controlakuqkuna

• mana llakipayakuqkuna

• Dios yupaychayta qepaman churaspanku kikinkupa munasqallanpi purikuqkuna

• yanqalla Diosta serviq tukuspanku sonqonkuwan mana creeqkuna

11. Salmo 92:7 nisqanman hinaqa, ¿imataq pasanqa mana allin ruraq runakunata?

¹¹ ¿Chaynachu kachkanku llaqtaykipi runakuna? Ariyá, tukuy hinastinpim runakunaqa chayna kachkanku. Kaykunam qawachin imatam Dios prontolla ruranamanta, Bibliam nin: “Mana allin runakunam qora hina ikllirimun. Mana allin runakunam qora hina waytarimun. Chaywanpas chinkachisqam kanqaku. Wiñaypaq chinkachisqam kanqaku”, nispa (Salmo 92:7).

12, 13. ¿Ima ejemplotaq kan kay ‘tukupay tiempopi’ ‘aswan-aswan yachay’ kasqanmanta?

¹² Cheqaptapunim Bibliapa nisqanman  hina kay tukupay tiempokunapiqa achka sasachakuykunallaña kachkan. Ichaqa Jehová Diospa serviqninkunapaqmi kusikuypaq willakuykuna kachkan.

¹³ ‘Aswan-aswan yachaymi kanqa’, nispam Diosmanta willakuq Daniel nirqa. ¿Haykapitaq cumplikunman kay willakusqan? ‘Tukupay tiempopim’ (Daniel 12:4). 1914 kaq watamantapacham Jehová Dios yanaparqa serviqnin munaqkunata Bibliapa yachanapaq kaq yachachikuyninkunata allinta entiendenankupaq. Ejemplopaq, sutinmantawan munayninmanta, rantinchikpi Jesuspa wañusqanmanta, wañusqakuna imayna kasqankumanta hinaspa kawsarimuymantapas. Jehová Diospa serviqninkunaqa sumaq kawsakuytañam yacharunku, chayna kawsayninkuwanmi Diosta hatunchanku. Allintapunim yacharunku imam Diospa Reinon kasqanmanta chaynataq kay Pachapi sasachakuykunata imayna allichananmantapas. ¿Imatataq rurachkanku chay yachasqankuwan? Kay tapukuypa kutichiyninmi yanapawanchik kay tukupay tiempokunapi huk willakuypa cumplikusqanmanta yachanapaq.

14. ¿Hayka nacionkunapitaq Diospa Munaychakusqanmanta allin noticiakunata willakuchkan, hinaspa pikunataq willakuchkanku?

¹⁴ “Diospa munaychakusqanmanta kay allin noticiam willakusqa kanqa enterollan kay pachapi” nispam nirqa Jesucristo ‘kay pachapa puchukayninmanta’ rimaspan (Mateo 24:3, 14). Enteron pachapim Diospa Munaychakusqanmanta allin noticiakunata willakuchkan, imam Diospa Reinon kasqanmanta, imam rurananmanta chaynataq bendicionninkunata chaskinapaq ima ruranamantapas. Kay allin noticiakunatam willakuchkan 230 masnin nacionkunapi, chaynallataq 400 masnin rimaykunapipas. Wara-waranqanpi Jehová Diospa testigonkunam “llapallan nacionkunamanta, ayllukunamanta, castakunamanta hinaspa tukuy rikchaq rimayniyoqkunamanta” kusikuywan willakuchkanku Diospa Munaychakusqanmanta allin noticiakunata (Apocalipsis 7:9). Hinaspapas mana qollqellapaqmi millonninpi yachay munaq runakunaman Bibliamanta yachachinku. Aswan admirakuypaqraqmi kay willakuypa cumplikusqanqa Jesuspa nisqanpi hina cheqap cristianokunata ‘llapa runakuna cheqniwaptinchikpas’ (Lucas 21:17).

15. a) ¿Creenkichu tukupay tiempokunapi kawsasqanchikta, imaynanpim chaynata ninki? b) ¿Imataq pasanqa puchukay punchawpi Jehová Diospa contranpi kaqkunata chaynataq Gobiernon kasukuqkunatapas?

¹⁵ ¿Manachu kunan punchawpi Bibliapa willakuyninkuna cumplikusqan tukupay tiempokunapi kawsasqanchikta qawachisunki? Diospa sumaq noticiankunam Jehová Diospa munasqankama willakunqa, chayñam cheqaptapuni “kay tiempoqa tukunqa” otaq ‘kay pachaqa puchukanqa’ (Mateo 24:3, 14). ‘Kay pachaqa puchukanqa’ nispa niptinqa mana allin ruraq runakunata Dios puchukachinanmantam rimachkan. Jesustakamam hinaspa atiyniyoq angelninkunatakamam Jehová Diosqa contranpi hoqarikuq runakunataqa puchukachinqa (2 Tesalonicenses 1:6-9). Satanaswan demonionkunaqa manañam kay pachapi runakunataqa pantachinqañachu. Chaymantañataqmi Diospa Gobiernon achka bendicionkunata apamunqa llapallan kasukuqkunaman (Apocalipsis 20:1-3; 21:3-5).

16. ¿Ima ruraykunapi kallpanchakuynikim allinpuni kanman?

¹⁶ Satanaspa munaychakusqanpa puchukaynin chayaykamusqanraykum sapakama tapukunanchik “¿Imatataq ñoqa rurachkayman, nispa?”. Allinpunim kanman Jehová Diosmanta hinalla yachayniki hinaspa munayninta ruraypi kallpanchakuynikipas (Juan 17:3). Tukuy sonqowan kallpanchakuspayki Bibliata estudiay. Jehová Diospa munayninta ruraypi kallpanchakuqkunapa huñunakuyninkunaman riyta ama qonqaychu (Hebreos 10:24, 25). Diospa achkallaña yachayninmantam hinalla yachanayki hinaspa Diospa munasqanman hina kawsakuypi kallpanchakunayki (Santiago 4:8).

17. ¿Imanasqataq millay ruraq runakunapa puchukayninqa mana pipas musyakuchkaptillan chayaramunqa?

¹⁷ Jesusqa nirqam yaqa lliw runakuna tukupay tiempopi kawsasqanchikmanta señalkunapi mana reparanankumanta. Millay ruraq runakunapa puchukayninqa qonqayllamantam mana pipas musyakuchkaptillan chayaramunqa, imaynam tutallanpi suwapa hamuynin hina (1 Tesalonicenses 5:2). Jesusmi nirqa: “Imaynam Noeypa tiemponpi sucedekurqa chaynam sucedekunqa Diosmanta Hamuq Runa kutimuptiypas. Chay tiempopim  manaraq sinchi para chayamuchkaptin runakuna mikurqaku, upyarqaku, casarakurqaku hinaspa casarachinakurqaku Noey buqueman yaykunankama. Manam musyakurqakuchu sinchi para chayamuspan llapallanta chinkarachinankama. Chaynam kanqa Diosmanta Hamuq Runa kutimuptiypas”, nispa (Mateo 24:37-39).

18. ¿Jesuspa ima nisqantam kasukunanchikpuni?

¹⁸ Chaymi Jesus nirqa: “Allintayá qawakuychik, yanqañataqmi viciokunapi, machakuykunapi hinaspa kay pachapi imapas kaqkunapi afanakuchkaqta qonqayllamanta chay punchawkuna tariramusunkichikman. Kay pachapi llapallan runakunataqa toqlla hinam qonqayllamanta hapiramunqa. Listolla kaspayá tukuy tiempopi Diosta mañakuychik tukuy kaykuna hamuqmanta lluptinaykichikpaq chaynapi Diosmanta Hamuq Runapa qayllaypi kanaykichikpaqpas”, nispa (Lucas 21:34-36). Kasukunanchikpunim Jesuspa chay nisqantaqa. ¿Imarayku? Jehová Diospa hinaspa Jesucristopa chaskisqan runakunam kawsanqaku Satanaspa munaychakuynin taniruptin. Hinaspam wiñay kawsayta haypanqaku hichpaykamuq sumaqllaña mosoq pachapi (Juan 3:16; 2 Pedro 3:13).