ÑAWPA TIEMPOTA QAWARISUN
Ignác Semmelweis
IGNÁC SEMMELWEIS sutiyuq doctormi mana ancha riqsisqa kaspanpas achka ayllukunata yanaparqa. Payqa Budapest llaqtapim nacerqa Hungría nacionpi. Viena llaqtapa universidadninpim Austria nacionpi estudiarqa doctor kananpaq, chaymi 1844 watapiqa papelninkunataña hurqurqa. 1846 watapiñataqmi wachakuq warmikunapa hospitalninpi yanapakurqa. Chay hospitalpim qawarqa achka warmikuna wachakusqanmanta qipaman “fiebre puerperal” nisqanku unquywan wañusqankuta.
Chay unquymantam tukuyta niqku imanasqa rikurisqanmanta, ichaqa manam imawan hampispankupas unquq warmikunataqa allinyachirqakuchu. Achka warmikuna allimanta ñakarispanku wañusqankuta qawasqanraykum, Semmelweis doctorqa tantearurqa chay unquypaq hampita maskarunanpaq.
Chay llamkasqan hospitalpim wachakuq warmikunapaq karqa iskay sapaqchasqa wasikuna. Huknin wasipim doctor kanankupaq estudiaqkuna wachakuq warmikunata atiendeqku, hukninpiñataqmi wachakuq warmikunata atiendenallankupaq estudiaqkuna. Ichaqa huknin wasipim aswan achka warmikuna wañuqku chay unquywan. Hinaptinqa, ¿imanasqataq huknin wasipiqa aswan warmikuna wañuqku? Chayta yachananpaqmi, Semmelweis doctorqa qatipayta qallaykurqa, ichaqa manam chayllaqa yacharqachu.
1847 watapim Jakob Kolletschka sutiyuq amistadnin wañukurqa, wañusqa runakunata nakachkaspan heridakurusqanrayku. Imanasqa wañusqanmanta yacharuspanmi musyarurqa fiebre puerperal nisqa unquywan wañuq warmikuna hina unquspan wañusqanta. Chaymi musyarurqa wañuq runakunapa unquynin wachakuq warmikunaman rataykusqanta. Doctorpaq estudiaqkunawan doctorkunaqa ayakunatam kuchuqku imawan wañusqankuta yachanankupaq, hinaspam pasaqkutaq wachakuq warmikunata atiendenankupaqpas, chaynapim mana musyakuspallanku chay unquytaqa wachakuq warmikunaman rataykachiqku. Mana doctorpaq estudiaqkunañataqmi mana ayakunataqa hapiqkuchu, chaymi paykunapa atiendesqanku warmikunaqa mana anchachu wañuqku.
Chaymi Semmelweis doctorqa chay punchawmanta kamachirqa, haykam wiksayuq warmikunata atiendeqkunaqa, sumaqta makinkuta mayllakunankupaq. Chaynata ruwasqankuraykum manaña anchachu warmikunaqa wañurqaku.
Ignác Semmelweis doctormi nirqa: “Munanim wachakuq warmikuna mana wañunanta, qarikunapas mana viudo qipananta chaynataq wawakunapas mamayuq kananta”, nispa.
Ichaqa manam llapan runakunachu Semmelweis doctorpa nisqantaqa allinpaq qawarqaku. Llamkasqan hospitalpi kamachiq runapas mana allinpaq qawasqanraykum paytaqa qarqururqa. Hinaptinmi Hungría nacionninman kutikuspam Departamento de Obstetricia del Hospital San Roque nisqapi Budapest llaqtanpi kamachikuq karqa. Chaypipas makinkuta mayllakuspanku warmikunata atiendeptinkuqa manañan fiebre puerperal nisqa unquywanqa anchachu wañuqku.
1861 watapim Semmelweis Doctorqa chay unquyta achka watakuna estudiasqanrayku ruwarqa Etiología, concepto y profilaxis de la fiebre puerperal, niq sutiyuq qillqanta. Ichaqa unay watakuna pasaytañam chayraq allinpaq hapirqaku willakusqanta. Chaymi chay watakunapiqa achka runakuna hinalla wañurqaku fiebre puerperal nisqa unquywan.
Ignác Semmelweis doctormi maki mayllakuyta hospitalpi qallarichirqa (cuadro de Robert Tom).
Kunanqa Semmelweis doctortaqa riqsinku maki mayllakuyta qallarichiq runa nispam. Maki mayllakuy ancha allin kasqanraykum, kunanpas tukuytaña ruwarunku unquykunawan mana ratachikunapaq. Chayraykum doctorkunapas astawan yacharunku imaynam wakin unquyqa hapiykusqalla pimanpas rataykuq kasqanta. Ichaqa ñam bibliaqa rimarqaña yaqa 3.000 wata ñawpaqtaraq wañusqakunata llachpaqkunaqa makinkuta sumaqta aywikunankumanta.
