Admirakuypaq rurasqam kachkanchik

‘Chayna admirakuypaq rurasqam kachkani.’ (SALMO 139:14.)

1. ¿Imanasqataq achka runakuna ninku Allpapi admirakuypaq kaqkuna Diospa unanchasqan kasqanta?

ALLPAQA admirakuypaq kaqkunawanmi huntasqa kachkan. ¿Imaynatam rikurimurqaku? Wakin runakunam ninku mana Diosllawanmi chay tapukuytaqa kutichichwan nispa. Hukkunataqmi ninku Unanchaqmanta yachachkaspa manam payqa kanchu niyqa sasachanmi rurasqankunamanta entiendeyta. Piensankutaqmi allpapi kawsaqkunamanta llumpay sasallaña entiendey hinaspa tukuy rikchaq kasqanta, chaynataq kikillankumanta rikurimunankupaqqa llumpay admirakuypaq kasqantapas. Achka runakunamanta yachaysapa runakunapas ninkum, cielopas allpapas yachayniyoqpa, atiyniyoqpa hinaspa kuyakuqpa Unanchasqanmi nispa. *

2. ¿Imanasqataq Davidqa Jehová Diosta alabarqa?

² Ñawpa Israel nacionpa reynin Davidmi yacharqa admirakuypaq kaqkuna Unanchasqanmanta Dios alabasqa kananta. Yachaysapa runakunamanta puntata kawsaspapas qawarqam muyuriqninpi admirakuypaq Diospa unanchasqankunata. Cuerponta qawakuykuspanmi Davidqa admirakurqa Unanchaq Diospa atiyninmanta. “Chayna mana entiendey atina rurawasqaykimantam graciasta qoyki. Chayna admirakuypaq rurawasqaykimantam graciasta qoyki. Admirakuypaqmi chay rurasqaykikunaqa. Sumaqtam yachani chaykunataqa”, nispam qellqarqa. (Salmo 139:14.)

3, 4. ¿Imanasqataq allin kanman Jehová Diospa unanchasqankunapi llapallanchik yuyaymanayninchik?

³ Allinta yuyaymanasqanraykum Davidqa seguropuni karqa Unanchaqnin Dios kasqanmanta. Kunan tiempoqa runapa imayna rikurimusqanmanta willakuykunam lloqsimun televisionpi, radiopi, periodicopi hinaspa escuelakunapipas yachachinkutaqmi, chaykunam iñiyta chinkachin. David hina iñiyniyoq kananchikpaqqa ñoqanchikpas allintam yuyaymanananchik.  Manam saqenachu hukkuna ñoqanchikpaq piensanankutaqa aswanraqchá Diospa kasqanmanta hinaspa Unanchaq kasqanmantapas.

⁴ Chaymantapas tukuy imaymana unanchasqankunata qawaymi wiñachinqa kuyakuyninchikta, agradecekuyninchikta chaynataq promesankuna suyasqanchiktapas, chaytaqmi kallpanchawanchik payta astawan reqsispa servinanchikpaq. Chaynaqa qawasunyá imaynam kunan tiempo yachayniyoq runakunapas David hinam ninku ‘admirakuypaq rurasqam kachkanchik’, nispa.

Cuerponchik admirakuypaq wiñasqanmanta

5, 6. a) ¿Imaynatam vidanchik rikurimun? b) ¿Imakunatam ruran cuerponchikpi rurunninchikkuna?

⁵ “Qanmi cuerpoypa ukunpi kaqkunata rurarqanki. Qanmi mamaypa wiksanpi wiñachiwarqanki.” (Salmo 139:13.) Llapallanchikmi mamanchikpa wiksanpi wiñayta qallarirqanchik chullalla celula nisqamanta, chayqa kay qellqayta tukuspa puntocha churasqamanta aswan uchuychallam. Imayna kasqanqa mana rikuy atinam hinaspapas llumpay sasa entiendenam, estudianapaqpas llumpay uchuychallam. Utqayllamanmi wiñanpas. Iskay killallapim cuerponchikpa partenkuna rikurimun, iskaynin rurunninchikkunapas. Nacemuptinchikmi rurunninchikkunaqa listoña karqa yawar chuyayachinanpaq, alimentokunata takyachinanpaq hinaspa cuerponchikpi dañaqkunata chaynataq llumpay yaku kaqtapas wischunanpaq. Iskaynin rurunninchikkuna allin kaspaqa yawarpa yakuntam chuyayachin (yuyayniyoq runapi pichqa litrota hina) ¡sapa 45 minutopi!

⁶ Rurunninchikkunaqa controlantaqmi allpamanta lloqsimuq alimentokuna cuerponchikpi kamaqlla kananpaq, puchqolliyta chaynataq mayna kallpawan yawarpa purinantapas. Chaymantapas mikuypi vitamina D nisqatam apan tullunchik wiñananpaq hinaptinmi rikurimun eritropoyetina nisqan, kaywanñataqmi tullunchikpi rikurin yawar pukayachiq otaq globulos rojos nisqa. Chaymi mana yanqachu rurunninchikkunataqa sutichanku “cuerpopa imayna kasqanta ruraqkuna”, nispa. *

7, 8. a) Punta semanakunallapi mamanpa wiksanpi wawachapa wiñasqanmanta rimariy. b) ¿Imaynatataq wiñan ‘Allpapa ukunpi hina’ mamanpa wiksanpi wiñaq wawaqa?

⁷ “Pakasqallapi tulluypa rikurisqanpas  qanmantaqa manam pakasqachu karqa. Allpapa ukunpi hina wiñasqaypas qanmantaqa manam pakasqachu karqa.” (Salmo 139:15.) Qallariyninpi sapallan kaq celulam yapa-yapamanta mirarun hinaspam pisi tiempollapi miraq celulakuna sapakamaña rakikurunku, chaynatam rikurimun anku rikurichiq, aycha rikurichiq, aycha qara rikurichiq celulakuna chaynataq hukkunapas. Rikchaq puralla celulakuna huñunakuruspankum cuerponchikpa partenkunata rikurichimun. Ejemplopaq, kimsa kaq semanallapim llapallan tullunchikkuna rikuriyta qallarin. Qanchis kaq semanapiñataqmi 2,5 centimetros nisqa sayayniyoq kachkaptinchik llapallan 206 tullunchikkunapas karqaña, ichaqa manam hatun runapa hinaraqchu.

⁸ Kayna admirakuypaq mamanchikpa wiksanpi wiñasqanchikqa karqa Allpapa ukunpi pakasqa hinam, runapa mana rikusqanmi. Mamanpa wiksanpi wawachapa imayna wiñasqanqa hinallam sasa entiendena kachkan. Qawarisun, ¿imataq celulakunapi kamachin rikchaq puralla huñunakuruspanku cuerponchikpa partenkunata rikurichimunanpaq? Yaqapaschá yachaysapa runakunaqa haykapipas chay tapukuy kutichiyta atinmanku, ichaqa Davidpa qawasqanman hinaqa Jehová Diosqa yacharqañam.

9, 10. ¿Imaynanpim ‘Diospa libronpi qellqasqaña kachkan’ sullu wawachapa imayna wiñananqa?

⁹ “Sulluchallaraq kachkaptiymi rikuwarqankiña ñoqataqa. Ruranaykunaqa librollaykipi qellqasqañam karqa. Manaraqpas nacechkaptiymi qellqasqaña karqa.” (Salmo 139:16.) Punta kaq celula nisqapim qellqasqaña kachkan imayna cuerponchik kananpaq. Chayman hinam wiñarqanchik isqon killantin mamanchikpa wiksanpi chaynataq wiñay tukunakamapas. Chay tiempokunapim cuerponchikpiqa ima cambiokunapas kan, punta kaq celulapi imayna kananchikpaq qellqasqa kasqanman hina.

¹⁰ Davidqa manam yacharqachu celulakunamanta nitaq celulakunapa ukunpi kaq genes nisqamantapas, manataqmi paypaqqa karqachu mana rikuy atina kaqta qawanapaq aparatonpas; ichaqa kikinpa cuerponpim musyakurqa imayna kananpaq ñawpaqmantaraq qellqasqa kasqanta. Yacharqapaschá mamanpa wiksanpi chaynataq ñawpaqmantaraq allichasqa kasqanman hina wawapa wiñananmanta. Chaymi sumaqllataña takipi hinaraq nirqa ‘librollaykipi qellqasqañam kachkan’, nispa.

11. ¿Imanasqataq tayta-mamanchikman otaq abuelonchikkunamanpas rikchakunchik?

 ¹¹ Kunanqa yachanchikmi tayta-mamanchikman otaq abuelonchikkunamanpas sayayninchikpi, chukchanchikpi, ñawinchikpi hinaspa imayna kasqanchikpipas rikchakusqanchikqa celulanchikpi qellqasqaña kasqanta. Sapa celula ukunpim kachkan chunka waranqa genes nisqakuna, sapa genes nisqam ADN (ácido desoxirribonucleico) nisqapa partenkunataq. Cuerponchik imayna kananpaq kamachiyqa ADN nisqapim ‘qellqasqa’ kachkan. Sapa kuti mosoq celulakuna kananpaq otaq gastasqa celulakunata cambiananpaqqa ADN nisqam chaytaqa kamachin, chaynapim hinalla kawsakunchik chayna rikchayniyoqlla. ¡Mayna admirakuypaqmi yachayniyoq hinaspa atiyniyoq Unanchawaqninchikqa!

Yuyayninchikqa mana tupachiy atinam

12. ¿Imapim animalkunaqa runakunaman mana igualanchu?

¹² “Diosnilláy, ¡mayna suma-sumaqmi qampa piensasqaykikunaqa! ¡Mayna achka-achkam tukuy chaykunaqa! Aqomantapas aswan achkaraqmi chaykunata yupayta munaptiypas.” (Salmo 139:​17, 18a.) Animalkunapas admirakuypaq rurasqam kachkanku, wakinkunaqa ancha musyaqmi kanku hinaspa hukkunapiqa runatapas llallinraqmi. Ichaqa yuyayniyoqtam runakunata Diosqa unancharqa, chaymi animalkunamantaqa aswan yuyayniyoq kanchik. “Allpapi kawsaqkunaman wakinkunapi rikchakuspapas runaqa mana tupachiy atinam kanchik rimasqanchikpi chaynataq piensasqanchikpipas —chaynatam yachaysapa runakunapa libron nin—. Chaynataq runaqa kikinchikmanta imatapas yachayta munanchik: ¿Imaynataq cuerponchikqa kachkan? ¿Imayna unanchasqataq karqanchik?” Kaykunatam Davidpas tapukurqa.

13. a) ¿Imaynatataq Davidqa Diospa yachayninkunapi yuyaymanarqa? b) ¿Imaynatam Davidpa rurasqanta qatikunchikman?

¹³ Diospa yachayninkunapim runaqa yuyaymananchik, animalkunam ichaqa mana chaytaqa rurayta atinkuchu. * Kayna sumaq yachayniyoq kayqa qawachinmi ‘Diosman rikchakuq’ rurasqa kasqanchikta (Genesis 1:27). Davidqa yachaynintam allinta servichikurqa.  Chaymi Diospa kasqan qawachiq pruebakunapi hinaspa Diospa sumaq kayninkunatapas unanchasqanpi qawaspa yuyaymanarqa. Chaymantapas Bibliapa qallariyninpi kaq libronkunam paypaqa karqa, chay librokunapim Diosmanta willakurqa chaynataq rurasqankunamantapas. Diosmanta hamuq kay qellqakunam yanaparqa Diospa yachayninmanta, imayna kasqanmanta hinaspa imakuna rurananmantapas yachananpaq. Chay Qellqakunapi, unanchasqakunapi hinaspa imayna paywan Dios kasqanpi yuyaymanasqanmi Davidta yanaparqa Unanchaqnin Diosta alabananpaq.

¿Ima ninantaq iñiyniyoq kayqa?

14. ¿Imanasqataq mana llapantaraqchu Diosmanta yachana paypi iñinapaqqa?

¹⁴ Unanchasqakunata hinaspa Bibliata astawan estudiaspam Davidqa yacharqa Diospa llapallan yachayninkuna mana entiendey atina kasqanta (Salmo 139:6). Chaynamá ñoqanchikpas: manam haykapipas Diospa llapallan rurasqankunamantaqa entiendeyta atisunchu (Eclesiastes 3:11; 8:17). Jehová Diosmi ichaqa “reqsichikun” Palabranpi hinaspa unanchasqankunapi achka yachayta qowaspanchik, chaymi ima tiempopipas cheqap maskaqpa iñiyninqa kay yachasqankunawan takyanqa (Romanos 1:19, 20; Hebreos 11:1, 3).

15. ¿Imawantaq iñiytawan Dioswan allin kayta tupachichwan?

¹⁵ Iñiyniyoq kayqa manam vida qowaqninchik hinaspa allpatawan cielotapas Unanchaq Diosmanta yachayllachu. Aswanqa Jehová Diospi confiaymi, imaynam pipas reqsinanchikta hinaspa paywan allin kananchikta munachkanmanpas hina (Santiago 4:8). Tupachichwanmi kuyakuq taytanpi churinpa confiasqanwan. Huk runañataq chay churita ichapas ninman taytaykiqa sasachakuypi kaptikiqa manachusmi yanapasunkichu nispa. Churiqa manapaschá mana chayna kasqanta convencechiyta atinqachu, ichaqa yachanmi taytanpa imayna kasqanta hinaspa mana llullakunantapas. Chaynataq ñoqanchikpas Jehová Diospi confiakunchik Palabranta estudiaspa reqsisqanchikrayku, unanchasqankunata qawarispa hinaspa mañakusqanchikkunata uyariwasqanchikwanpas. Chay yachasqanchik hinaspa mana imatapas suyaspa kuyasqanchik chaynataq sonqomanta servisqanchikmi, kallpanchawanchik Paymanta  astawan yachaspa wiñaypaq servinapaq. Chayna ruraytaqa pipas munanmanchá (Efesios 5:1, 2).

Unanchawaqninchikpa yanapakuyninta maskasunchik

16. ¿Imatam yachanchik Davidpa Jehová Dioswan allin kasqanmanta?

¹⁶ “Diosnilláy, qawapaykuspayá sonqollayta reqsiykuy. Pruebaman churawaspaykiyá piensasqaykunata yachaykuy. Qawaykuyá mana allinta kawsaptiyqa. Wiñay kawsaypaq hinayá kawsachiway ñoqataqa.” (Salmo 139:23, 24.) Davidqa yacharqam Unanchaqnin Jehová Dios paymanta lliw yachasqanta (Salmo 139:1-12; Hebreos 4:13). Diospa sumaq resisqan kaspanmi Davidqa seguro sientekurqa imaynam tayta-mamanpa marqayninpi hawkalla tarikuq warmacha hina. Davidqa Jehová Dioswan allin kaynintam anchallataña chanincharqa manataqmi chinkachiytapas munarqachu, chaypaqmi kallpanchakurqa Diospa unanchasqankunapi yuyaymanaspa chaynataq mañakuspanpas. Davidpa kaykuna rurasqanqa takinapaq mañakuykunam chaynataq Salmo 139 nisqapas. Chaynataqmi yuyaymanaywan mañakuypas Jehová Diosman asuykunapaq yanapawanchik.

17. a) ¿Imanasqataq Davidqa piensasqankunata otaq sonqonpi kaqkunata Jehová Dios qawarinanta munarqa? b) Libre kasqanchikman hina kawsasqanchik, ¿imatam kawsayninchikpi tarichiwasunchik?

¹⁷ Diosman rikchakuq unanchasqa kasqanchikraykum ima ruranapaqpas libre kanchik, chaymi allin kaqta otaq mana allin kaqtapas akllakuchwan. Chayna libre kaspapas imayna kawsasqanchikmantam cuentata qosun. Davidqa manamá munarqachu mana allin ruraq runa hina kaytaqa (Salmo 139:19-22). Ñakarichikuq huchakuna ruraytaqa manataqmi munarqachu. Chaymi allintapuni Jehová Diospa resisqanmanta yuyaymanaspan, humillakuspa mañakurqa piensasqankunata otaq sonqonpi kaqkunata qawarinanpaq hinaspa kawsayman apaq ñanninta pusananpaqpas. Allin kawsanapaq Jehová Diospa kamachikuyninkunaqa llapanchikpaqmi, chaymi ñoqanchikpas allinta akllakunanchik. Jehová Diosqa kasukunanchiktam munan. Chayna kaptinqa, paymantam kusikuyta tarisun hinaspapas bendicionkunatam chaskisunchik (Juan 12:50; 1 Timoteo 4:8). Jehová Diosta sapa punchaw kasukuspaqa sonqonchikpim hawkayayta tarisun llumpay sasachakuykunapiña kaspapas (Filipenses 4:6, 7).

 Admirakuypaq Unanchawaqninchikta qatikusun

18. ¿Ima yachaytam Davidqa tarirqa Diospa tukuy unanchasqankunata qawarispa?

¹⁸ Achka watam mozo kayninpi Davidqa ovejakunata michirqa. Ovejakuna mikunankukamam payqa altopi kaqkunata qawaq. Tutanñataq cielopi qawasqankunapi hinaspa qawasqankuna ima yachachisqanpipas yuyaymanarqa. “Diospa atiynillanmantam cielokuna willawanchik. Rurallasqanmantam chaypi kaqkunapas rimawanchik. Sapa punchawpunim chaykunaqa rimapayawanchik. Tutan-tutanraqmi Diosmantapas reqsiykachiwanchik”, nispam qellqarqa. (Salmo 19:1, 2.) Davidqa entienderqam sumaqllaña Unanchaq Diosta maskaspa servinanta. Chaynatam ñoqanchikpas rurananchik.

19. ¿Imapitaq yanapawanchik mozo-sipaskunata hinaspa yuyaqkunatapas ‘admirakuypaq rurasqa’ kasqanchikta yachasqanchik?

¹⁹ Davidqa churin Salomonpa mozo-sipaskunaman kay consejo qosqanmantam sumaq ejemplo karqa: “Mozollaraq kachkaspaykiyá unanchaqnikimanta yuyariy [. . .]. Chaynaqa Diostayá respetay qamqa. Paypa kamachikuyninkunatayá kasukuy qamqa. Chayllam runapa tukuy rurananqa”, nispa (Eclesiastes 12:1, 13). Mozollaraq kasqanmantam Davidqa yacharqa ‘admirakuypaq rurasqa’ kasqanta, kaymi allinta kawsachirqa, hinaptinmi achka bendicionkunatapas chaskirqa. Ñoqanchikpas mozo-sipasllaraq otaq yuyaqña kaspapas, Admirakuypaq Unanchawaqninchikta servispaqa, kunanpas hamuq tiempopipas kusikuytam tarisunchik. Jehová Dioswan purispa kasukuptinchikqa Bibliaqa prometewanchikmi: Machuyaruspankupas hinallaraqmi kanqaku rapisapallaña sacha hinam kanqaku. Chaynapim willakunqaku Jehová Dios mana faltayoq kasqanta nispa (Salmo 92:​14, 15). Chaymantapas admirakuypaq Unanchawaqninchikpa rurasqankunawanmi wiñaypaq kusisqa kawsakusun.

[Willakuykuna]

¿Atiwaqchu kutichiyta?

• ¿Imaynatam sullu wawachapa wiñasqan qawachin ‘admirakuypaq rurasqa’ kasqanchikta?

• ¿Imanasqataq Jehová Diospa yachayninkunapi yuyaymanananchik?

• ¿Imaynanpitaq iñiywan hinaspa Dioswan allin kayqa huklla kanman?

[Kay yachachikuypa tapukuyninkuna]