‘Mana allinta rurasuptikiqa ama chaynata kutichiychu’

“Runakuna mana allinta rurasuptikichikqa amayá chaynatachu kutichiychik. Runakunapa qayllanpiqa allin kaq ruraytayá munaychik.” (ROMANOS 12:17.)

1. ¿Ima ruraytam runakunaqa allinpaq hina hapinku?

WARMACHATA wawqen tanqaruptinqa chaypunillam kutichikunpas. Llakikunapaq hinam ichaqa, manamá warmachakunallachu kutipakunku. Aswanqa achkallañam yuyayniyoq runakunaqa insultaruptinku vengakuyta munanku. Manamá llapallankuchu tanqaytaqa-tanqanakunqaku, ichaqa achka runakunam maqachikusqankuta mana musyaylla kaqkunawan kutichinku. Insultaqninmantaqa yanqa cuentokunatach willakunqaku otaq imaymanatapas imanaruytaqa munanqaku. Imataña ruraptinpas chay runaqa vengakuytapunim munanqa.

2. a) ¿Imanasqataq cheqap cristianokunaqa kallpanchakunchik vengakuyta munasqanchikta atipananchikpaq? b) ¿Ima tapukuykunatam kutichisunchik, hinaspa Bibliapi Romanos libropa ima rakiyninmanta yachasunchik?

² Vengakuytaqa runakuna allinpaq hapiptinkupas, cheqap cristianokunaqa kallpanchakunchik chayta atipananchikpaq, hinaspa apostol Pablopa nisqanta kasukunanchikpaqpas, paymi nin: “Runakuna mana allinta rurasuptikichikqa amayá chaynatachu kutichiychik” nispa (Romanos 12:17). ¿Imataq yanapawasuchik kaypi nisqanta kasukunanchikpaq? Mana allinta rurawasqanchikmanta, ¿pikunatam astawanqa mana chaynallataqa kutichinanchikchu? ¿Imaynatam yanapawasunchik  mana vengakuptinchikqa? Kay tapukuykunata kutichinanchikpaqqa, Romanos libropi 12 rakiyninpi apostol Pablopa nisqantayá qawasunchik. Chaypim yachasunchikpas mana vengakuy munaqkunaqa allin kaqta ruraspa, kuyakuspa chaynataq humillakuspa rurasqantapas. Chaynaqa kay kimsa kaqkunamanta chulla-chullallamanta qawasunchik.

‘Chaynaqa ruegakuykichik’

3, 4. a) ¿Imakunamantam apostol Pabloqa Romanos libropi 12 rakiyninmantapacha yachachin, hinaptin imanasqam chay rakiyninpa qallariyninllapi “chaynaqa” nispa nisqanqa allinpuni kanman? b) ¿Imatam Roma llaqtapi cristianokunaqa ruranmanku karqa Diosqa anchata kuyapayasqanmanta?

³ Romanos libropi 12 rakiyninmanta, apostol Pabloqa cristianopa imayna kawsasqanpi allinta qawakunanpaq willanmi tawa kaqkunamanta: Jehová Diospa agradonpaq kananchikmanta, chaymanta iñiqmasinchikunawan, mana iñiqkunawan chaynataq autoridadkunawanpas allinlla kananchikmanta. Puntaqa apostol Pabloqa willawanchik imanasqataq vengakuytawan mana allin ruray munasqanchikta atipananchikta. Paymi qellqarqa: “Chaynaqa wawqe-panillaykuna, Diosninchikpa kuyapayakuyninraykum ruegakuykichik” nispa (Romanos 12:1). Piensasunchikyá “chaynaqa” nispa nisqanpi, chaypim nichkan “yachachisqaykichikman hina” nispa. Chaywanqa Pabloqa nichkarqa: “Tukuy imata yachachisqaykichikman hina, ruegakuykichik nisqayta kasukunaykichikpaq” nispa. ¿Imatataq Pabloqa Roma llaqtapi cristianokunataqa yachachirqa?

⁴ Cartasqanpi chunka hukniyoq puntasqan rakiyninkunapi Pabloqa willarqa judiokunapaq chaynataq mana judio kaqkunapaqpas Diospa Munaychakusqanpi Cristowan kamachikunankupaq suma-sumaq kasqanta, chay sumaq suyakuytaqa Israel casta runakunam wischupakurqaku (Romanos 11:13-36). Chay suma-sumaq suyakuyqa “Diosninchikpa kuyapayakuyninraykum” kasqa. Diosmá chay cristianokunataqa anchata kuyapayasqa. ¿Imatamá paykunaqa ruranmanku karqa? Sonqonkumanta anchallataña agradecekuspanku kasukunmanku karqa qatiqninpi Pablopa nisqanta: “Cuerpoykichiktaqa Diosmanyá qoychik kawsachkaq ofrendata hina hinaspayá payllapaqña kawsaychik agradowan chaskisunaykichikpaq. Kaynatam sonqoykichikmantapuni Diostaqa yupaychanaykichik” nispa (Romanos 12:1). Chaynaqa, ¿imatam chay cristianokunaqa ruranmanku “kawsachkaq ofrendata hina” Diosman qokuykunankupaq?

5. a) ¿Imatam rurananchik “kawsachkaq ofrendata hina” Diosman qokuykunanchikpaq? b) ¿Ima yachachikuytam cristianoqa tukuy ima rurasqanpi kasukunan?

 ⁵ Pabloqa nintaqmi: “Amayá runakunapa imaynam kunan tiempopi kawsasqallantaqa qatipakuychikchu aswanqa imam piensasqaykichiktayá allinmanña tikraychik chaynapi vidaykichik aswanraq mosoqyananpaq. Chaynata kawsaspam yachankichik Diospa munasqanta, imam allin rurayta, imam agradonpaq kasqanta hinaspa imam allinpuni kasqanta” nispa (Romanos 12:2). Kay pachapi mana allin ruraykunata qatikunankumantaqa, imam piensasqankuta allinmanña tikrananku karqa Cristopa piensasqanman hinam piensanankupaq (1 Corintios 2:16; Filipenses 2:5). Chay yachachikuytaqa llapallan cheqap cristianokunam tukuy ima rurasqankupipas kasukunanku.

6. Romanos 12:1, 2 nisqanpi yachachisqanman hina, ¿imataq kallpanchawanchik vengakuy munasqanchikta atipananchikpaq?

⁶ ¿Imaynatam Romanos 12:1, 2 yachachisqanqa yanapawanchik? Roma llaqtapi chuya espiritupa sapaqchasqan cristianokuna hina, ñoqanchikpas anchatam agradecekunchik Diosninchikpa sapa kutilla chaynataq anchallataña kuyapayawasqanchikmanta. Chaynaqa, Diosta agradecekusqanchikmi kallpanchawanchik tukuy kallpanchikwan, kapuqninchikkunawan chaynataq tukuy ima ruray yachasqanchikwanpas servinanchikpaq. Chaymantapas kallpanchawanchikmi kay pachapi mana allin rurasqankuta mana qatikunanchikpaq aswanqa Jesucristopa piensasqanman hina piensanapaq. Hinaptin pay hina piensasqanchiktaqa, qawachisunchikmi iñiqmasinchikkunapaq chaynataq mana iñiqkunapaqpas imakunata rurasqanchikpi (Galatas 5:25). Chaymantapas Cristopa piensasqanman hina piensaspanchikqa, vengakuy munasqanchiktam atipasunchik (1 Pedro 2:​21-23).

“Cheqaptapuniyá kuyanakuychikqa”

7. Romanos libropi 12 rakiyninpiqa, ¿imayna kuyakuymantataq willawanchik?

⁷ Allinta rurayta munaspapas kuyakuymi kallpanchawanchik mana vengakunanchikpaq. Qawasunchikyá apostol Pablopa kuyakuymanta imayna yachachisqanta. Roma congregacionman cartasqanpi Pabloqa achka kutitam griego rimaypi a·gá·pe (kuyakuy) ninanmanta willakurqaña Diospas chaynataq Cristopas kuyawasqanchikmanta willawananchikpaq (Romanos 5:5, 8; 8:35, 39). Ichaqa 12  rakiyninpiqa sapaq kaqmanta willan: chaypiqa willanmi runamasinchikta kuyananchikmanta. Puntaqa Diospa qosqan allinnin kaqkuna manam llapallanchikpa hinalla kapuwasqanchikmanta willaspaña, Pabloqa ninmi llapallanchik sumaq kayta hatallinanchikmanta: “cheqaptapuniyá kuyanakuychikqa” nispa (Romanos 12:4-9). Cheqapmá, runamasinchikta kuyaymi reqsichiwanchik cheqap cristianota hina (Marcos 12:28-31). Hinaptinmi Pabloqa kallpanchawanchik sonqomantapuni kuyakuq kananchikpaq.

8. ¿Imaynatam cheqaptapuni kuyanakusqanchikta qawachichwan?

⁸ Chaymantapas, Pabloqa willanmi imaynatam cheqaptapuni kuyasqanchikta qawachichwan, nintaqmi: “Mana allin kaqkunata cheqnipakuspayá imapas allin kaqkunata ruraychik” nispa (Romanos 12:9). “Cheqnipakuspayá” hinaspa “imapas allin kaqkunata ruraychik” nisqanqa kasukunapaqmi. “Cheqnipakuspayá” nispa nisqanqa nichkanmi “llumpaytayá cheqniychik” nispa. Manam cheqninallanchikchu mana allinkuna rurasqanchikta, aswanqa cheqninanchikmi mana allin ruray munasqanchikta (Salmo 97:10). Chaymanta, “imapas allin kaqkunata ruraychik” nispa nisqanqa, griego rimaypim “(imamanpas) ratakuychik” nispam nichkan. Sonqonmantapuni kuyapayakuq cristianoqa allin kaqkunamanta “ratakuchkaq” hinam, sumaq sonqollawan imatapas ruraspam reqsichikun.

9. ¿Imata ruranapaqmi Pabloqa achka kutita kallpanchawanchik?

⁹ Pabloqa achka kutitam willan imaynatawan kuyanamantapas kaynata nistin: “Amayá ñakaychikchu ñakarichisuqnikichikkunataqa, aswanqa Diospa bendicionnintayá mañapuychik”. “Runakuna mana allinta rurasuptikichikqa amayá chaynatachu kutichiychik.” “Kuyasqay wawqe-panillaykuna, amayá pitapas vengakuychikchu.” “Amayá mana allinwanqa vencechikuychikchu aswanqa mana allintayá venceychik allin kaqkunata ruraspa” nispa (Romanos 12:14, 17-19, 21). Apostol Pablopa nisqanqa clarotam qawachiwanchik imaynatam mana iñiqkunata chaynataq ñakarichiwaqninchikkunatapas qawananchikmanta.

‘Ñakarichisuqnikichikkunapaq Diospa bendicionnintayá mañapuychik’

10. ¿Imaynatam ñakarichiwaqninchikkunapaq Diospa bendicionninta mañapuchwan?

¹⁰ Piensasunchikyá Pablopa nisqanpi: “Ñakarichisuqnikichikkuna[paq]qa, [. . .] Diospa bendicionnintayá  mañapuychik” nispa (Romanos 12:14). ¿Imaynatam Pablopa nisqantaqa qatikuchwan? Jesusmi qatiqninkunata kamachirqa: “Kuyaychik enemigoykichikkunata, mañapuychiktaq ñakarichisuqnikichikkunapaqpas” nispa (Mateo 5:44; Lucas 6:27, 28). Chaynaqa, ñakarichiwaqninchikkunapaqpas Jehová Diostam mañapuchwan allin noticiakunata entiendeykachinanpaq mana entiendespanku imatapas mana allinta rurawaptinchikqa (2 Corintios 4:⁠4). Manachiki allinpaqqa hapisunchikchu ñakarichiwaqninchikkunapaq Diosta mañapuytaqa, ichaqa Cristopa piensasqanman hina piensaypi kallpanchakuspanchikqa, mana hukmanyastinmi enemigonchikkunatapas kuyasunchik (Lucas 23:34). Hinaptinqa, ¿imaynatam yanapanman chaynata kuyayqa?

11. a) ¿Imatam Estebanpa rurasqanqa yachachiwanchik? b) Pablopa pasasqanman hina, ¿imaynatam cristianokunata ñakarichiqkunamanta wakinninqa cambianmanku?

¹¹ Estebanpa rurasqanpas allinmi kanman qatikunanchikpaq, payqa Diostam mañapurqa ñakarichiqninkunapaq, chay mañakusqanqa manam yanqapaqchu karqa. Jesucristopa qatiqninkunata ñakarichiqkunaqa 33 watapi Pentecostes punchawpa qatiqnin punchawkunallapi Estebanta hapiruspanku waykarurqaku Jerusalenpa cantonkama hinaspa rumiwan choqaparurqaku. Wañukunanpaqña kachkaptin mañakurqa: “[Jehová Dioslláy], amayá castigaychu kay hucha rurasqankumantaqa” nispa (Hechos 7:58–8:1). Chaypim Estebanqa mañapurqa Saulo sutiyoq runapaqpas, payqa Estebanta wañuchisqankuta qawaspan allinpaqmi hapirqa. Chaymantañam, Diospa kawsarichisqan Jesucristoqa rikuriykurqa Sauloman, hinaptinñataq Cristopa qatiqninkunata manañam ñakarichirqachu. Aswanqa kay runaqa Cristopa qatiqninñam rikurirurqa, chaymanta tiempopa risqanman hina Roma llaqtapi congregacionman carta apachiq apostol Pabloñam karqa (Hechos 26:12-18). Estebanpa mañakusqanman hina Jehová Diosqa Pablota pampachaykurqa Cristopa qatiqninkunata ñakarichisqanmanta (1 Timoteo 1:12-16). ¡Chaychiki Pabloqa cristianokunata kallpancharqa: ‘Ñakarichisuqnikichikkunapaq Diospa bendicionnintayá mañapuychik’! nispa. Payqa kikin pasasqanman hina yacharqam ñakarichiqkunamanta wakinqa Diospa serviqninmanña tikrakunanmanta. Tiemponchikpipas Jehová Diospa testigonkunapa hawka sonqolla kasqankuta qawaspanku ñakarichiqninkunamanta wakinninqa iñiytaña qallaykurqaku.

 “Imatapas ruraychik llapallanwan hawkalla kawsanaykichikpaq”

12. ¿Imapitaq tupan Romanos 12:9 nisqanqa Romanos 12:17 nisqanwan?

¹² Pabloqa kallpanchawanchikmi llapallan runakunata allinta qawananchikpaq, iñiqpas otaq mana iñiqpas kaptin: “Runakuna mana allinta rurasuptikichikqa amayá chaynatachu kutichiychik” nispa. Kaytaqa consejarqa ñawpaqpi: “Mana allin kaqkunata cheqnipaku[ychik]yá” nispa nisqanta yuyarichinanpaqmi. Manamá allinchu kanman mana allin kaqkunata cheqninim nispanchikqa, mana allinta ruraspa vengakuptinchikqa. Chaynata ruraspaqa manachiki ‘cheqaptapuniqa’ kuyachwanchu. Chaymi Pabloqa nintaqmi: “Runakunapa qayllanpiqa allin kaq ruraytayá munaychik” nispa (Romanos 12:9, 17). ¿Imatataq yachachwan kayna nisqanmantaqa?

13. ¿Imaynataq “runakunapa qayllanpiqa” tukuy imata rurachkanchik?

¹³ Ñawpaqtaraqmi Corinto llaqtapi iñiqkunaman cartaspan apostolkunapa ñakarisqankumanta Pabloqa qellqarqa kaynata: “Runakunapapas hinaspa angelkunapapas qawakunanñam kay pachapi churasqa kachkaniku. [. . .], runakunam insultawanku, hinaptinpas Diostam mañapuniku, ñakarichiwaptinkupas aguantanikum. Mana allintam ñoqaykumanta rimanku, ñoqaykum ichaqa sumaqllata rimapayaniku” nispa (1 Corintios 4:9-13). Chaynallataqmi, kay tiempopi cheqap cristianokunataqa kay pachapi kaq runakunam qawakuwanchik. Mana allinta rurawaptinchikpas allinllata rurasqanchikta qawaspankum runamasinchikkunaqa willakusqanchik allin noticiata uyariwanchikmanpas (1 Pedro 2:12).

14. ¿Imakunatataq rurananchikqa llapallanwan hawkalla kawsananchikpaq?

¹⁴ Hinaptinqa, ¿imakunatataq rurananchikqa llapallanwan hawkalla kawsananchikpaq? Atisqanchikman hina imatapas rurananchikmi. Iñiqmasinkunatam Pabloqa nirqa: “Atisqaykichikman hinayá imatapas ruraychik llapallanwan hawkalla kawsanaykichikpaq” nispa (Romanos 12:18). “Atisqaykichikman hinayá” chaynataq “imatapas ruraychik” nispa nisqanqa qawachiwanchik manam tukuy tiempo llapa runakunawan hawkalla kawsakunanchikmanta. Piensanapaq hina, manamá haykapipas Diospa kamachisqantaqa qepancharuchwanchu runakunawan hawkalla kananchikpaqqa (Mateo 10:34-36; Hebreos 12:14). Chayna kaptinpas, Diospa yachachisqanta mana yanqachaspam atisqanchikman hina imatapas ruranchik ‘llapallan runakunawan’ hawkalla kawsananchikpaq.

 “Amayá pitapas vengakuychikchu”

15. Romanos 12:19 nisqanman hina, ¿imanasqataq mana vengakunanchikchu?

¹⁵ Chaymantaqa Pabloqa yachachinmi mana vengakunanchikpaq humillakuq kananchikmanta. Qellqarqataqmi: “Kuyasqay wawqe-panillaykuna, amayá pitapas vengakuychikchu aswanqa Señorpa makinman churaychik pay castigananpaq. Paymi Bibliapi nin: ‘Mana allin ruraqkunataqa kikiypunim castigasaq. Mana allin rurasqanman hinam pagapusaq’” nispa (Romanos 12:19). Diospa rantinpi castigayta munaspanmi vengakuq runaqa mana humillakuqmi (Mateo 7:⁠1). Chaymantapas, vengakuspanqa qawachinmi “mana allin rurasqanman hinam pagapusaq” nispa Jehová Diospa nisqantaqa mana creesqanta. Cheqap cristianoñataqmi Jehová Diospi hapipakun ‘akllasqankunapaq allin arreglota rurananmanta’ (Lucas 18:7, 8; 2 Tesalonicenses 1:6-8). Cristianoqa humillakuspanmi kikin Diosña mana allin ruraqkunata castigananta suyakun (Jeremías 30:23, 24; Romanos 1:18).

16, 17. a) ¿Ima ninantaq runapa “umanpi rupachkaq sansata montochkaq hinam” nisqanqa? b) Willay reqsisqaykimanta mana iñiq runata imaynatam sumaq sonqollawan rurapusqankuta qawaspan Diospi iñinanpaq yanapasqanmanta.

¹⁶ Enemigonchikmanta vengakuptinchikqa sonqontam rumiyarachinman, ichaqa sumaq sonqollawan imatapas rurapuptinchikqa cambianmanmi. ¿Imanasqa? Roma llaqtapi congregacionman qellqaspanmi Pabloqa nin: “Enemigoyki yarqaymanta kaptinqa mikuykachiy. Yakunayaptinqa yakuta qoykuy. Kaynata ruraptikiqa enemigoykipa uyanmi [“umanpi rupachkaq sansata montochkaq hinam”, NM] penqakuymanta pukayanqa” nispa (Romanos 12:20; Proverbios 25:21, 22). ¿Ima ninantaq kayqa?

¹⁷ “Umanpi rupachkaq sansata montochkaq hinam” nispa tupanaykachisqanqa yuyarichinmi ñawpa tiempopi fierrota chulluchinankupaq ima rurasqankuta. Fierrotaqa hornoman churaqku nina sansapa hawanpi. Chaymantañataq rupachkaq sansatam fierropa hawanman churaqku astawan rupaspan fierrota chullurachinanpaq, hinaspa chuyay-chuyay fierrollataña horqoqku. Chaynallataqmi sumaq sonqollawan imatapas ruraptinchikqa ñakarichiwaqninchikpa sonqon chulluchisqa fierro hinam tikrakurunman hinaspa allin kaqtaña ruranman (2 Reyes 6:14-23). Chaynatamá kunanpas achka runakunam congregacionman hamuchkanku Jehová Diospa serviqninkuna sumaq sonqollawan tukuy ima rurasqankuta qawaruspanku, hinaspa Diostapas servichkankuña.

 Imanasqataq mana vengakunchikchu

18. ¿Imanasqataq allin kaqta ruranman, kuyakusqanta chaynataq humillakusqantapas qawachinman mana vengakuq runaqa?

¹⁸ Kaypi Romanos libropi 12 rakiyninmanta qawasqanchikman hinam yacharunchik imanasqakunataq ‘runakuna mana allinta rurawaptinchikqa ama chaynatachu kutichinanchikpaq’. Puntataqa yachanchikmi chayta rurananchikta. Diospa kuyapayawasqanchikmantaqa allinpunim payman qokuykuspanchik kamachikuyninkunata sonqomanta kasukuptinchikqa, chaynataq enemigonchikkunatapas kuyananchikmi. Chaymantapas kuyakusqanchiktam qawachinchik. Mana vengakuspaqa chaynataq llapallanwan hawkalla kawsakunanchikpaq kallpanchakuspanchikqa, ñakarichiwaqninchikkunapas Jehová Diospa serviqninkuna kanankupaq yanapaytam munachkanchik, hinaspa chaynata ruraspam kuyasqanchikta reqsichikunchik. Chaymantañataq humillakusqanchiktam qawachinchik. Hatun tukuqmi vengakuq runaqa, Jehová Diosmá nin: “Mana allin ruraqkunataqa kikiypunim castigasaq” nispa. Hinaptinpas Diospa Palabranmi anyawanchikqa: “Hatun tukuq runakunaqa penqaypim kanqaku. Humillakuq runakunaqa yachayniyoqmi kanqaku” nispa (Proverbios 11:2). Chaynaqa, allin yuyayniyoq chaynataq humillakuq kaspanchikmi manam vengakusunchu, aswanqa Diosña mana allin ruraqkunata castigananpaqmi suyasunchik.

19. ¿Imakunamantam qatiqnin estudiopi yachasunchik?

¹⁹ Pabloqa runamasinchikkunapaq sumaq sonqollawan tukuy ima rurananchikmanta yachachisqanta iskay-kimsa rimayllapi nin: “Amayá mana allinwanqa vencechikuychikchu aswanqa mana allintayá venceychik allin kaqkunata ruraspa” nispa (Romanos 12:21). ¿Ima mana allinkunawantaq atipanakuchkanchik? ¿Imaynatataq atiparuchwan? Qatiqnin estudiopim tukuy kaykunamanta yachasunchik.

¿Imaniwaqtaq?

• ¿Imata rurananchikpaqmi Pabloqa achka kutita kallpanchawanchik Romanos libropi 12 rakiyninpi?

• ¿Imataq yanapawasunchik mana vengakunanchikpaq?

• ¿Imaynatataq ñoqanchiktapas chaynataq wakin runakunatapas yanapanqa ‘mana allinta rurawaptinchikqa ama chaynata kutichiptinchik’?

[Kay yachachikuypa tapukuyninkuna]

[17 kaq paginapi recuadro]

Romanos libropi 12 rakiyninpiqa willanmi cristianopa imayna kananmanta

• Jehová Dioswan

• iñiqmasinkunawan

• mana iñiqkunawan