Cuidakuychikyá tukuy imata munapayaruymanta

“Runaqa manam tukuy imayoq karunallanpaqchu kawsanan.” (LUCAS 12:15.)

1, 2. a) Imaniwaqtaq, ¿imakunam kay tiempopi runakunapa munasqankuqa? b) ¿Imaynatam chayna rurasqankuqa ñoqanchiktapas cambiachiwanchikman?

WAKIN runakunaqa qollqeta, tukuy imayoq kayta, ancha reqsisqa kayta, achka qollqeta ganaspa llamkayta chaynataq ayllunkutapas allinpaq hinaspa hamuq tiempopi yanapachikunankupaqmi hapinku. Kapuqniyoq otaq mana achka kapuqniyoq nacionkunapi sutillamá runakunaqa qollqeta maskaypi chaynataq allinta kawsakunankupaqpas kallpanchakunku. Bibliamanta yachaytam ichaqa, yachayta munachkaspankupas manañam chaypiqa reparankuñachu.

² Kaymantamá Bibliaqa willakurqaña. “Yachanaykim tukupay tiempokunaqa sasallaña kananmanta. Runakunam kanqaku kikillanpaq munaqkuna, qollqella kuyaqkuna, [. . .] Dios yupaychayta qepaman churaspanku kikinkupa munasqallanpi purikuqkuna. Yanqallam Diosta serviq tukunqaku, aswanqa sonqonkuwanqa manam creenqakuchu” nispa (2 Timoteo 3:1-5). Chayna runakunam cheqap cristianokunataqa sapa kutilla hikutanku paykuna hina piensanankupaq hinaspa kawsakunankupaqpas. Chaynaqa, ¿imam yanapawasunchik chaynata hikutawasqanchikta atipananchikpaq chaynataq ‘runakunapa imaynam kunan tiempopi kawsasqallanta mana qatipakunanchikpaqpas’? (Romanos 12:2.)

3. Jesuspa, ¿imata consejasqantam yachasunchik?

³ Jesucristo “iñichiwaqninchik hinaspa qespichiwaqninchik” kaspanmi kaymanta allinta yachachiwarqanchik (Hebreos 12:2). Huk kutipi payqa achka runakunaman Diospa Palabranmanta wakillanta yachachichkarqa hinaptinmi qonqayllamanta huk runa rimayta qallaykurqa kaynata mañakustin: “Yachachikuq, wawqeytayá niykapuway herenciata ñoqawan rakinakunanpaq” nispa. Jesusñataqmi chay runata chaynataq llapallan uyariqkunamanpas consejaykurqa. Puntataqa, uyariqninkunata qollqe sonqo kaymanta cuidakunankupaq anyarqa, chaymantañataq nisqanta allinta entiendenankupaq hinaspa piensanankupaqpas huk willakuytam willakurqa. Chaymi Jesuspa consejasqan yanapawanachikpaqqa, allinmi kanman yachachisqanta qatikunanchikpaq nisqanta leespa yuyaymanaptinchikqa (Lucas 12:13-21).

 Mana allin kaqta mañakusqanmanta

4. ¿Imanasqataq chay runapa rimasqanqa mana allinchu karqa?

⁴ Chay runa manaraq rimachkaptin, Jesusqa yachachichkarqa iskay uya kayqa mana allin kasqanmanta, Diospa Churinmanta ‘willakuq’ kasqankuta reqsichikunankumanta hinaspa chuya espiritupa imayna yanapasqanmanta (Lucas 12:1-12). Cheqapmá kaykunaqa ancha allin yachachikuykunam karqa discipulonkunapas chaynataq wakin uyariqkunapas yuyaymananankupaq. Chayna yuyaymanachiq kaqkunamanta yachachichkaptinmi, huk runa qonqayllamanta rimarispan Jesusta mañakurqa ayllunpi kapuqninkumanta sasachakuy kasqanta allichananpaq. Qawasunchikyá kaykunamanta imam yachananchikta.

5. ¿Imayna kasqantam chay runaqa mañakusqanwan qawachirqa?

⁵ Runam qellqarqa kaynata nistin “runaqa Diosmanta yachachikuykunata uyarichkaspa imam piensasqanpi sutillata reqsichikun imayna kasqantapas” nispa. Hinaptinqa, Bibliamanta ancha allin yachachikuykunata Jesus rimanankamaqa chay runaqa piensachkarqa imata ruraspam astawan kapuqniyoq kananmanta. Bibliapiqa manam willanchu herenciamanta quejakusqanqa cheqapchu icha yanqachu kasqanta. Icharaqpas Jesusta allinllata ruraqpaq hapisqankurayku valekuyta munarqa (Isaias 11:3, 4; Mateo 22:16). Imayna kaptinpas, mañakusqanqa imayna kasqantam qawachirqa: manamá chaninchasqachu Diosmanta yachachikuyninkunataqa. ¿Ñoqanchikqa? ¿Manachu qawarikunanchik kaymanta imayna piensasqanchikta? Huñunakuykunapiqa chayllam imapipas otaq ima rurayninchik kasqanpipas piensayta qallarichwan. Chayna rurananchikmantaqa, huñunakuypi yachachikuytaqa atencionwanmi uyarinanchik hinaptin piensananchik imata ruraspam hanaq pachapi kaq Taytanchik Jehová Dioswan chaynataq wawqe-paninchikkunawanpas astawan allin kananchikpaq (Salmo 22:22; Marcos 4:24).

6. ¿Imanasqataq Jesusqa mana rurapurqachu runapa mañakusqanta?

⁶ Imataña munaspan chay runa mañakuptinpas, Jesusqa manam mañasqanta rurapurqachu kaynata nispa: “Yaw runa ¿pitaq ñoqata churawarqa qamkunapa jueznikichik otaq partiqnikichik kanaypaq?” nispa (Lucas 12:14). Chaynata rimaspanmi Moisespa Leyninpi nisqanta yuyarichirqa, chaypimá nirqa llaqtapi juezkunam runakunapa quejankunata arreglaq kasqankuta (Deuteronomio 16:18-20; 21:15-17; Rut 4:1, 2). Jesuspaqa aswan allin kaq rurananmi karqa, Diospa Munaychakusqanmanta cheqapta willakunan chaynataq Diospa munayninmantapas yachachinanmi karqa (Juan 18:37). Ñoqanchikpas Jesuspa rurasqanta qatikuchwanmi yanqa kaqkunawan tiemponchikta mana usuchispa, aswanqa tiemponchiktapas chaynataq kallpanchiktapas servichikusun allin noticiamanta ‘llapallan nacionpi runakunaman willakuspa Jesuspa qatiqninkunaña  kanankupaq’ yanapaspa (Mateo 24:14; 28:19).

Yanqañataq tukuy imata munapayawaqchik

7. ¿Imatam allinta piensaspa Jesus rimarqa?

⁷ Jesusqa runakunapa imam piensasqanta musyayta atirqa, chaymi chay runa mañakusqanpiqa qawaykurqa mana allinkunata sonqonpi hatallisqanta. Chaymi, sasachakuyninta arreglananpaq mañakusqanman hina mana ruraspanpas Jesusqa rimarqa imanasqataq chay kasqanmanta. Nirqataq: “Cuidakuychikyá qollqella kuyaruymanta [‘tukuy imata munapayaruymanta’, NM]. Runaqa manam tukuy imayoq karunallanpaqchu kawsanan” nispa (Lucas 12:15).

8. ¿Imataq kanman munapayayqa, hinaptin imanasqataq mana allinchu?

⁸ Munapayayqa manamá qollqellata otaq imatapas munaruyllachu, allinpaq kaptinpas otaq yanapawananchikpaq kaptinpas. Diccionariokunapa nisqanman hina chayqa kanmanmi qollqeta otaq kapuqniyoq kayta otaq hukpa kapuqninta llumpa-llumpayta munapayaymi. Wakin kutikunapiqa manaña imawanpas contentakuspa astawan kapuqniyoq kananpaq kallpanchakunku, allinpaq otaq mana allinpaq kaptinpas hinaspa wakinmanta mana imatapas qokuspa. Munapayaq runaqa munasqallanpiñam piensan chaynataq diosninpaqña hapispan chayllapaqña kallpanchakunpas. Ichaqa, yuyarisunchikyá apostol Pabloqa munapayayta taytacha-mamachakunata yupaychaywan tupanachisqanta chaymanta nirqataqmi qollqella kuyaqkunaqa Diospa Munaychakusqanmanqa mana yaykunankuta (Efesios 5:5; Colosenses 3:5).

9. ¿Imakunataq kanman munapayayqa? Willay wakin kaqkunata.

⁹ Allinpuni “tukuy imata munapayaymanta” cuidakunapaq Jesuspa yachachisqanqa. Cheqapmá, munapayayqa achka kaqkunamanmi rikchakunman. Chunkantin Kamachikuykunapa chunka kaq kamachikuypi wakinninmanta willakun: “Amam munapayankichu runamasikipa wasinta, amam munapayankichu runamasikipa warminta nitaq sirviententapas nitaq sirvientantapas nitaq asnontapas nitaq runamasikipa imantapas” nispa (Exodo 20:17). Bibliapiqa willakunmi achka runakuna imaymanatapas munapayasqankumanta huchallikusqankuta. Mana kikinpa kaqta punta munapayaqqa Satanasmi karqa: payqa Jehová Diosllapaq adorana, yupaychana chaynataq kamachikuq kaynintapas munapayarqa (Apocalipsis 4:11). Evañataq munapayarqa mana pipapas kamachisqan kayta; chaymá Diosmanta sapaqchakuyta munaspan engañarachikurqa hinaspa huchatapas wañuytapas runakunapaq sayachipurqa (Genesis 3:4-7). Chaynallataqmi, supayman tikrakuq angelkunapas “punta munaychakuyninkuta mana waqaychaspankum saqerurqaku yachananku sitiotapas” mana paykunapaq kaqta hapikunankupaq (Judas 6; Genesis 6:2). Chaymantapas yuyarisunchikyá Balaam, Acan, Giezi chaynataq Judas Iscariote sutiyoq runakunamanta.  Kapuqninkuwan mana contentakuspanku qollqeta llumpayta kuyaruspanku Diosta servisqankuta yanqacharurqaku, chaymi Diosqa manaña favorecerqañachu.

10. ¿Imapaqtaq Jesuspa yachachisqanman hina ‘cuidakunanchikqa’?

¹⁰ Allintamá Jesusqa munapayaymanta anyaspan rimayta qallarispan nirqa: “Cuidakuychikyá” nispa. ¿Imanasqa? Runakunaqa chayllam reparanku runamasin imapas munapayaq kasqanta, ichaqa wakin kutillapim kikinkumanta musyakunku. Chayna kaptinpas, apostol Pabloqa ninmi “qollqella kuyayqa tukuy mana allin ruraykunapa mamanmi” nispa (1 Timoteo 6:9, 10). Chaymantapas Santiago sutiyoq discipuloqa willanmi ‘mana allin munaykuna runata huchallichisqanta’ (Santiago 1:14, 15). Hinaptinqa Jesuspa yachachisqanta qatikuspaqa ‘cuidakunanchikmi’. Ichaqa chay consejoqa manamá runamasinchikta munapayaq hinata hapinanchikpaqchu, aswanqa kikinchik qawarikuspanchik sonqonchikpa ima munasqanta yachananchikpaqmi. Chaynatamá ‘cuidakusunchik tukuy imata munapayaymanta’.

Tukuy imayoqwan kawsaymanta

11, 12. a) ¿Imanasqataq Jesusqa nirqa munapayaymanta cuidakunanchikpaq? b) ¿Imanasqataq chay nisqanpi yuyaymanananchikqa?

¹¹ Chaymantapas munapayaymanta hinallatam cuidakunanchik. Qatiqllanpi Jesuspa nisqanta qawasunchik: “Runaqa manam tukuy imayoq karunallanpaqchu kawsanan” (Lucas 12:15). Chay yachachikuypim yuyaymanananchikqa, kayna tiempopimá qollqellata kuyaq runakunaqa apuyaytawan kapuqniyoq kaytaqa kusikuytawan allin ruraywanmi tupanaykachinku. Chaynata rimaspanmi Jesusqa yachachirqa kusisqata chaynataq allinpaq kawsakunapaqqa manamá kapuqniyoq karuyllamantachu, maskiña achka kaptinpas.

¹² Wakinchá kay yachachikuytaqa mana allinpaqchu hapinqaku. Piensachkankuchá kapuqniyoq kayqa hawkata chaynataq allinllata kawsachisqanta, chaymanta kayna kawsakuytaqa allinpaqmi hapinku. Chaymi, kapuqniyoq kanankupaq afanakuspanku tukuy imata ruranku munasqankuta huñunankupaq, kaynata ruraspanku hawkata hinaspa kusisqata kawsakuytam piensanku. Chaynata piensaqkunam ichaqa Jesuspa nisqanta mana entiendenkuchu.

13. ¿Imanasqam kawsakunanchikpaq mana llumpaytaqa preocupakunanchikchu kapuqniyoq kaymanta?

¹³ Jesusqa manamá yachachirqachu tukuy imayoq kayqa allin otaq mana allin kasqanta. Aswantaqa yachachirqa runapa kawsayninqa manam “tukuy imayoq karunallanpaqchu” kasqanta. Llapallanchikmi yachanchik manam achkataraqchu rurana kawsananchikpaq otaq kawsayninchikta cuidananchikpaqqa. Aswanqa, mikunanchikpaq kaptin, pachakunanchikpaq kaptin hinaspa maypi samananchikpaqpas kaptinqa allinpunim. Apukunaqa tukuy imayoqmi wakchakunañataqmi anchata llamkanku ayllunta mantienenankupaq.  Ichaqa, wañukuptinkuqa wakchapas apupas hina kaqllam: tukuy imankupas yanqapaqmi (Eclesiastes 9:​5, 6). Chaynaqa allinpaq kawsakuyqa manam tukuy imayoq kayllanpaqchu nitaq karunallanpaqchu kanman. Kay yachachikuyqa sutillamá imayna kawsakuymanta Jesuspa rimasqanpi piensaspaqa.

14. ¿Imatam yachanchik Lucas 12:15 nisqanpi “kawsanan” nispa ninanmanta?

¹⁴ Lucas sutiyoq qellqapi Jesuspa nisqanman hina, ¿imatam yachachichkarqa runaqa “manam tukuy imayoq karunallanpaqchu kawsanan” nispaqa? Griego rimaypi “kawsanan” (zo·é) nispa nisqanqa manam willanchu imayna kawsakuymantachu, aswanqa allin kaq kawsakunamantam willan. * Jesusqa yachachichkarqa tukuy imayoq kaspa otaq wakchapas ñaka-ñakayta mikunallapaq llamkaspapas, manam yachakunchikchu hayka tiempota kawsakunanchikta nitaq yachanchikpaschu paqarinninta kawsananchiktapas. Olivos Moqopi tiyaykuspan nisqanman hinam: “¿Mayqannikichiktaq afanakuspapas huk kuchusta wiñaruwaqchik?” nispa (Mateo 6:27). Bibliaqa alayrillatam qawachin Jehová Diosllamantam ‘tukuy kawsakuyqa hamusqanta’, hinaspa payllataqmi suni kaqkunata “cheqap wiñay kawsayta”, hanaq pachapipas otaq kay Pachapipas mana haykapipas tukukuq kawsayta qonanta (Salmo 36:9; 1 Timoteo 6:12, 19).

15. ¿Imanasqataq achka runakunaqa tukuy ima kapuqninkunapi hapipakunku?

¹⁵ Jesuspa nisqanqa qawachinmi chaypunilla imayna kawsakuymanta mana kaqta piensasqanchiktaqa. Llapallanchikmi apupas chaynataq wakchapas pantaqmi kanchik, llapallanchiktaqmi wañunchikpas. Willakuq Moisesmi kaynata nirqa: “Runapa kawsaypaq kawsasqaykuqa qanchis chunka watallañamiki. Allinta takyaqqa kawsallaniku pusaq chunka watallañamiki. Ichaqa chaywanpas chay wataykuqa llakikuywan sasachakuyllañam. Chay watakunaqa chayllam pasarun. Vidaykupas chaynam chinkaykurun” nispa (Salmo 90:10; Job 14:1, 2; 1 Pedro 1:24). Chaymi, Jehová Diosta mana reqsiq runakunaqa apostol Pablopa nisqanman  hina kayna niqta qatikunku “mikukusun, tomakusun, ichapas paqarin wañukusun” nispa (1 Corintios 15:32). Wakinkunañataq, kawsay chaylla tukuruq kasqanta qawakuspanku tukuy imayoq kaypim maskanku mana tarisqanku hawkalla kawsakuyta. Tukuy imata huñuspanku piensankupaschá hawkallata kawsakuyta. Chaymi, llamkayllaman qokurunku tukuy imata huñunankupaq, hinaspam kikinku engañakunku hawkalla chaynataq kusisqapas kawsakunankumanta piensaspanku (Salmo 49:6, 11, 12).

Hamuq tiempopi hawkalla kawsakuy

16. ¿Imakunapitaq hapipakuyqa mana allinchu kanman?

¹⁶ Mikunapaq, pachakunapaq, samakunapaq hinaspa tukuy imata rantikunapaq achka kapuqniyoq kayqa kusisqatapaschá kawsachiwasun. Onqospapas allitach hampichikusun, hinaptinqa iskay kimsa watallatapas kawsayninchikta masyachichwan. Ichaqa, ¿kaynata kawsakuychu aswan allinqa? ¿Hawkalla kawsakunapaqchu? Manam achka wata kawsasqanchikchu nitaq tukuy imayoq kayninchikchu kawsayninchikpiqa allinqa kanman. Apostol Pabloqa qawachirqa kaykunapi llumpayta confiakuyqa mana allinpaq kasqanta. Timoteoman cartaspan nirqa: “Llapa apukunatayá kamachiy ama alabakunankupaq hinaspa tukuruqlla qori-qollqeman ama hapipakunankupaq, paykunaqa kawsaq Diosllamanyá hapipakuchunku, payllam chaninninpiqa llapa imakunatapas kusikunanchikpaq qowanchik” nispa (1 Timoteo 6:17).

17, 18. a) ¿Imaynatataq Job chaynataq Abrahampas kapuqniyoq kayta qawasqankuqa qatikunanchikpaq hina kanman? b) Jesuspa, ¿ima willakusqanmantataq qatiqnin estudiopi yachasunchik?

¹⁷ Qori-qollqellapi hapipakuyqa manam allinchu, kaykunaqa “tukuruqlla” kaptin. Apullañam Jobqa karqa. Llakikuykuna qonqaymanta hayparuptinmi tukuy ima kapuqninqa mana imapaqpas servirqachu, lliwmi qonqayllamanta chinkarurqa. Aswanqa Dioswan allin kayninmi yanaparqa tukuy sachakuyninkunapi hinaspa llakikuyninkunapipas (Job 1:1, 3, 20-22). Abrahamñataqmi, mana harkachikurqachu tukuy ima kapuqninwan Jehová Diospa kamachisqanta kasukunanpaq. Chaymi ‘mirayninkunamanta karqa achka nacionkuna’ (Genesis 12:1, 4; 17:4-6). Paykunapas chaynataq wakin serviqkunapas Diosman sonqo kaptinku qatikunanchikpaqqa allinpunim. Chaymi mozopas otaq yuyayniyoqpas, lliwmi qawarikunanchik imatam astawan chaninchanchik hinaspa imapitaq hapipakuchkanchik (Efesios 5:10; Filipenses 1:10).

¹⁸ Munapayaymanta chaynataq mana llumpayta afanakuspa kawsakuymanta Jesuspa nisqanqa allinninchkpaqmi. Jesusqa manam chayllatachu yachachirqa chaymantapas willakurqataqmi mana yuyayniyoq apu runamanta. ¿Imapitaq yanapawachwan kay rikchanachikuyqa, hinaspa imatataq yachachwan kaymanta? Qatiqnin estudiopi kaymantam yachasunchik.

[Willakuy]

¿Imaniwaqtaq?

• ¿Imatataq yachachiwanchik Jesusqa runapa mañakusqanman hina mana rurapusqanqa?

• ¿Imanasqataq cuidakunanchik munapayaymanta, hinaspa imaynatataq cuidakuchwan?

• ¿Imanasqam kawsananchikpaqqa mana llumpaytaqa preocupakunanchikchu kapuqniyoq kaymanta?

• ¿Imatam rurachwan ancha allinta chaynataq hawkallata kawsananchikpaqqa?

[Kay yachachikuypa tapukuyninkuna]