Kay Pachapi wiñay kawsay: kaqlla yachachisqa
Kay Pachapi wiñay kawsay: kaqlla yachachisqa
“Daniel, kay willasqaykunataqa [. . .] tukupay tiempo chayamunankama selloykuy. Achkallaña runakunam kayman-wakman purinqaku aswan-aswan yachayniyoq karuyta munaspanku.” (DAN. 12:4.)
1, 2. ¿Ima tapukuykunatam kutichisun kay estudiopi?
KUNANQA, millonnintin runakunam entiendenchik kay Pachapi wiñay kawsay kananmanta Biblia yachachisqanta (Apo. 7:9, 17). Runata Dios unanchaspanqa munarqam wiñaypaq kawsananta, manam pisi tiempolla kawsanantachu (Gen. 1:26-28).
2 Israelitakunaqa yacharqakum Adanpa chinkarachisqan kawsakuy kaqlla kananta. Griego rimaypi qellqasqa Diospa Palabranmi willawanchik kay Pachapi wiñay kawsay kananpaq Dios ima rurananta. Chaynaqa, ¿imanasqataq hinaspa imaynatam chay suyakuyqa kaqlla yachachisqa kanan? ¿Imaynatam runakuna yachanmanku?
Pakarurqakum wiñaypaq kawsakuy suyakuyta
3. ¿Imanasqataq mana admirakunchikchu kay Pachapi wiñay kawsaymanta yachachikuy pakasqa kasqanmanta?
3 Jesusqa nirqam, yachachisqanta mana allinta servichikuspanku Diosmanta willakuq tukuqkuna yaqa lliw runata pantachinankuta (Mat. 24:11). Pedrom nirqa: ‘Qamkuna ukupim kanqa llulla yachachikuqkuna’, nispa (2 Ped. 2:1). Pablopas rimarqam ‘allin yachachikuyta’ runakuna manaña chaskinanku tiempomanta aswanqa ‘munasqallankuta uyarinankumanta’ (2 Tim. 4:3, 4). Satanasqa cristiano tukuq religionkunawanmi runata engañan, chaynapi runapaqwan Allpapaq Diospa rurananmanta cheqap yachachikuykuna pakasqa kananpaq (leey 2 Corintios 4:4).
4. ¿Runapa ima suyakuynintam cristiano tukuq religionkunapi punta apaqkuna pakarurqaku?
4 Bibliaqa ninmi Diospa hanaq pachapi Gobiernon llapallan gobiernokunata chinkachinanmanta (Dan. 2:44). Qawachintaqmi Waranqa Wata Cristo kamachiptin, Satanas uku pozopi otaq qaqapi wichqasqa kananta, wañusqakuna kay Pachapi kawsarimunanta hinaspa runakuna mana pantaq kayman kutinankutapas (Apo. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4). Ichaqa, cristiano tukuq religionkunapi punta apaqkunam huk yachachiykunata willakunku. Ejemplopaq, Iglesiapa Taytanwan sutichasqa Alejandriamanta Origenesmi (185-254) mana creerqachu kay Pachata Cristo waranqa wata kamachinanpiqa. Enciclopedia Católica libropa nisqanman hinaqa, Diosmanta estudiaq Agustín de Hipona (354-430) runapas ‘piensarqam Waranqa Wata kamachiy mana kananmanta’. *
5, 6. ¿Imanasqataq Origeneswan Agustinqa mana creerqakuchu Waranqa Watapi bendicionkuna kananmanta?
5 ¿Imanasqam Origeneswan Agustinqa mana creerqakuchu Waranqa Wata Cristopa kamachimunanpi? Origenesqa Alejandriapi Clementepa qatiqninmi karqa, paymi griegokuna hina creerqa alma mana wañusqanta. Diosmanta estudiaq Werner Jaegermi nirqa: ‘Platón sutiyoq runapa almamanta yachachisqantam Origenesqa cheqechirqa’, nispa. Platón hinam Origenesqa creerqa Cristo kamachiptin bendicionkuna hanaq pachapi kananta manam kay Pachapi kanantachu.
6 Cristiano tukuq religionman manaraq yaykuspanmi Agustinpas 33 watanpi, Platón sutiyoq runapa yachachisqanman hapipakurqa, chay yachachiytaqa Plotinom astawan cheqechirqa (200-300). Agustinqa Cristiano tukuq religionman yaykuruspanpas hinallam Platón hina piensarqa. “Mosoq Testamentotam Grecia nacionniyoq Platonpa yachachisqanwan chaqrusqata yachachirqa” (The New Encyclopædia Britannica). Enciclopedia Católica libropa nisqanman hinaqa, Agustinmi nirqa Apocalipsis libropa 20 capitulonpi Waranqa Watapi bendicionkuna “mana kananta”. Kay libroqa nintaqmi: “Chaynatam piensarqaku [. . .] qatiqnin yachaysapa runakunapas, chaymi Waranqa Wata kamachimunanmantaqa mana yachachirqakuchu”, nispa.
7. ¿Ima pantasqa yachachiymi kay Pachapi wiñaypaq kawsakuyta tutayarachirqa, hinaspa imaynam chayqa karqa?
7 Kay Pachapi wiñay kawsanapaq suyakuyqa yaqallam chinkarurqa, ¿imanasqa? Alma mana wañusqanpi hinaspa runapa cuerponpi pisi tiempollapaq kasqanta creeptinku, chay creenciaqa Babiloniapi rikuriruspanmi enteron Allpaman cheqerurqa. Cristiano tukuqkuna chayta creeruptinkum, paykunata yachachiqkunapas hanaq pachaman riqkunamanta Bibliapa nisqanta servichikuspa, nirqaku lliw allin ruraqkuna hanaq pachaman rinankuta. Yachachirqakutaqmi kay Pachapi pisi tiempollapaq kasqanchikta hinaspa hanaq pachaman rinapaq pruebasqa kasqanchiktapas. Yaqa chaynam pasarqaña ñawpaq tiempopi judiokunapa wiñay kawsay suyasqankuwanpas. Alma mana wañusqanpi griegokuna hina creeyta qallaykuspankum, judiokunaqa kay Pachapi wiñaypaq kawsakuypiqa manaña creerqakuchu. Manamá chaynatachu Bibliaqa yachachin. Aswanqa ninmi runakuna kay Pachapi wiñaypaq kawsanankupaq unanchasqa kasqanmanta. Diosqa Adantam nirqa: “Allpallam kanki”, nispa (Gen. 3:19). Arí, runakunaqa kay Pachapim wiñaypaq kawsanqaku manam hanaq pachapichu (leey Salmo 104:5 hinaspa 115:16).
Tutayaypim achki rikurimun
8. ¿Imatam 1600 watakunapi yachayniyoq runakuna nirqaku runapa suyakuyninmanta?
8 Kay Pachapi wiñay kawsay kananmanta cristiano tukuq yaqa lliw religionkuna mana yachachiptinkupas, Satanasqa manam pakarqachu cheqap yachachikuytaqa. Tiempopa pasasqanman hinam, tukuy sonqonkumanta Biblia estudiaqkunaqa entiendechkarqaku runakuna mana pantaq kananpaq Dios ima rurananta (Sal. 97:11; Mat. 7:13 , 14; 13:37-39). 1600 watamanta qatiqnin watakunapim Bibliaqa astawan rurasqa hinaspa huk idiomakunamanpas tikrasqa karqa, chaynapim achka runakunaman chayarqa. 1651 watapim yachayniyoq runa qellqarqa: “Sichu Adanrayku llapallan wañunku hinaspa paraiso chaynataq kay Pachapi wiñay kawsaypas chinkarun, hinaptinqa Cristoraykum [. . .] llapallan runakuna kay Pachapi kawsanqaku, mana chayqa yanqachá kanman Adantawan Jesusta tupanachiyqa”, nispa (leey 1 Corintios 15:21, 22). Inglaterramanta John Miltonmi (1608-1674) El Paraíso perdido hinaspa El Paraíso recobrado sutiyoq libronkunapi willan Diosman sonqo runakuna kay Pacha paraiso kaptin bendicionkuna chaskinankumanta. Payqa yaqa tukuy vidanpim Bibliata estudiarqa, chaywanpas yacharqam tukupay tiempopiña cheqapmanta entiendekunanta.
9, 10. a) ¿Imatam Newtonqa qellqarqa runakunapa suyakuyninmanta? b) ¿Imanasqataq Newtonqa piensarqa Jesuspa kamachimunan tiempokamaqa achka wataraq pasananta?
9 Numerokunamanta ancha yachayniyoq Isaac Newtonpas (1642-1727) Bibliataqa allintam estudiarqa. Payqa entienderqam Diospa akllasqankuna hanaq pachapi kawsarimuspanku Cristowan kamachimunankuta (Apo. 5:9, 10). Diospa Gobiernon kamachiptin kay Pachapi kawsaq runakunamantam nirqa: “Juicio pasaytaqa allpapim runakunaqa hinalla kawsanqaku, manam waranqa watallachu aswanqa wiñaypaqmi”, nispa.
10 Piensarqataqmi Jesuspa kamachimunan tiempokamaqa pachaknintin watakuna pasananta. Newtonpa chayna piensasqanmantam ñawpaqpi sucedesqanmanta estudiaq Stephen Snobelen nirqa: “Kimsa dioskuna huklla kasqanpi piensaqkuna achkallaña kaptinmi Newtonqa hukmanyasqa tarikurqa. Chaymi piensarqa Diospa Gobiernon chayamunanpaq achka tiemporaq faltasqanta”, nispa. Diospa Gobiernonmanta allin noticiaqa hinallam pakasqa karqa, Newtonqa manam qawarqachu chay noticiamanta willaqkunataqa. Paymi qellqarqa: “Danielpa chaynataq Apocalipsis libropi Juanpa qellqasqanqa tukupay tiempopiraqmi entiendekunqa”, nispa. Qellqarqataqmi kaynata: “Danielmi nin: ‘Achkam kayman-wakman purinqaku, hinaptinmi cheqap yachay aswan kanqa’, chaynaqa enterollan Pachapim Diosmanta allin noticia willasqa kanqa, llumpa-llumpay ñakariy punchaw hinaspa mana allin ruraqkunapa puchukaynin manaraq chayamuchkaptin. Palmerapa kallmanta hapiqkunawan hatun ñakariymanta lloqsiqkuna achkallaña kanankupaq hinaspa lliw nacionkunamanta lloqsinankupaqqa, allin noticiam puntata willasqa kanan”, nispa (Dan. 12:4; Mat. 24:14; Apo. 7:9, 10).
11. Miltonpa chaynataq Newtonpa tiemponkupiqa, ¿imanasqataq yaqa llapallanku mana yacharqakuchu runakunapa cheqap suyakuyninkumanta?
11 Miltonpa chaynataq Newtonpa tiemponkupiqa sasam karqa Iglesiapa contranpi rimayqa. Chaymi Biblia estudiasqanmanta qellqakunataqa wañukusqan qepataña horqomurqaku. Ichaqa, 1500-1600 watakunapi religionpa munaychakusqan manaña puntata hina kaptinpas, hinallam yachachirqaku alma mana wañusqantaqa. Chay religionpa contranpi hatariq religionkunapas Agustín hinam yachachirqaku: Cristopa Waranqa Wata kamachisqan pasarusqantaña. Tukupay tiempopi, ¿Bibliamanta yachayqa yapakunmanchu?
‘Aswan-aswan yachaymi kanqa’
12. ¿Haykapim cheqap yachayqa astawan yapakunan karqa?
12 Danielmi willakurqaña ‘tukupay tiempopi’ admirakuypaq kaq pasananta (leey Daniel 12:3, 4, 9, 10). Yaqa chaynatam Jesuspas nirqa: “Mana huchallikuqkunam ichaqa [. . .] inti hina kancharinqaku”, nispa (Mat. 13:43). ¿Imaynatam yachayqa astawan yapakunman tukupay tiempopi? Chaymanta yachanapaq qawasun 1870-1914 watakunapi, manaraq tukupay tiempo qallarichkaptin ima pasasqanmanta.
13. ¿Imatam Russell qellqarqa Adan hina mana pantaspa kawsakuymanta yacharuspan?
13 Yaqa 1900 watakunapaqmi, karqaña Bibliapa ‘cheqap yachachisqanmanta’ tukuy sonqonkuwan entiendey munaqkunaqa (2 Tim. 1:13). Hukninmi karqa Charles T. Russell, paymi hukkunawan 1870 watapi Bibliata estudianapaq huñunakuyta qallarichirqa. 1872 watapim yacharqaku, Adan hina mana pantaspa kawsakuy haykapi kananmanta. Watakuna qepatam Russell qellqarqa: “Kay tiempokamaqa manam allintaqa entienderqanikuchu kunanpuni pruebasqa Diospa akllasqankunapa hinaspa Diosman sonqo runakunapa suyakuyninku imam kasqanta”, nispa. Paykunaqa suyarqakum, “Adanpa manaraq huchallikuchkaspan Edenpi kawsasqanman hina kawsakuyta”. Paymi cuentata qokurqa hukkunapa yanapakuyninwan chay cheqap yachayta entienderusqanta. ¿Pikunataq yanaparqa?
14. a) ¿Imaynatam Hechos 3:21 nisqanta entienderqa Henry Dunn? b) ¿Pikuna kay Pachapi wiñaypaq kawsanankumantam Henry Dunn willarqa?
14 Russellpa huknin yanapaqninmi karqa Henry Dunn, paymi qellqarqa ñawpaq tiempopi willakuqkunapa nisqankuman hina ‘tukuy imakunatapas ñawpaqpi hina Dios allichananmanta’ (Hech. 3:21). Payqa yacharqam chaynata Dios allichaptin, Cristo Waranqa Wata kay Pachata kamachiptin, Edenpi hina allin kawsakuy kananta. Estudiarqataqmi kay Allpapi pikuna wiñaypaq kawsanankumantapas, chaymantam runakunaqa yachayta munarqaku. Willarqataqmi achkallaña wañuqkuna kawsarimuspanku Diosmanta yachanankumanta hinaspa Cristopi iñinankumantapas.
15. ¿Imatam nirqa George Storrs wañuqkuna kawsarimunanmanta?
15 Nueva York lawpi yachaq George Storrs runapas qellqarqam Bible Examiner sutiyoq revistata, payqa 1870 watapim yacharurqa: mana allinta rurastin wañukuqkunapa kawsarimunanta hinaspa wiñaypaq kawsakuy atinankutapas. Bibliata estudiasqanwanmi entienderqa runa kawsakuyta atinanpaq kachkaptinpas, mana kasukuspanqa ‘pachak watayoqpas’ wañunanta (Isa. 65:20).
16. ¿Imapim Biblia Estudiaqkunaqa mana chaynallachu kanku wakin religionkunawan?
16 Bibliata estudiaspanmi Russellqa entienderurqa allin noticiamanta willakunapaq tiempo chayamusqanta, chaymi 1879 watapi horqomurqa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence revistata, quechuapim sutin Llaqta Cuidaq. Jehová Diospa Munaychakusqanmanta Willakuspa. Chay tiempokamaqa asllam entienderqaku runakunapa suyakuynin imam kasqanta, ichaqa manam chaynallachu kanman karqa, achka nacionmanta Biblia Estudiaqkunam chay revistata chaskispanku estudiayta atinmankuña karqa. Pisi runakunalla hanaq pachaman rinankupi hinaspa millonnintin runakunañataq kay Pachapi kawsanankupi creesqankum qawachirqa wakin religionkuna hina mana kasqankuta.
17. ¿Imaynatam cheqapmanta astawan yacharqaku?
17 ‘Tukupay tiempoqa’ qallarirqa 1914 watapim. ¿Yaqachu chay watakunapi runakunapa ima suyakuynin kasqanmanta astawan yachakurqa? (Dan. 12:4.) 1913 watapim, Russellpa discurso qosqan 2.000 periodicokunapi lloqsirqa, chaytam leerqaku 15.000.000 runakuna. 1914 wata tukuypaqmi, “Foto-Drama de la Creación” videota 9.000.000 masnin runakuna achka nacionkunapi qawarqaku, kayqa qawachirqam Cristopa Waranqa Wata kamachimunanmanta. 1918-1925 watakunapim Diosta serviqninkunaqa tukuy hinastinpi 30 rimaypi willarqaku kayna discursota: “Millonninpi kunan kawsaqkunam haykapipas mana wañunqakuchu”. Chayqa willarqa kay Pachapi wiñay kawsay suyakuymantam. 1934 watapiñataqmi entienderqaku kay Pachapi wiñaypaq kawsayta munaspankuqa bautizakunankumanta, chaymi kallpancharqa kusikuywan hinalla predicanankupaq. Kunanqa millonnintin runakunam Diosta agradecekunku chay suyakuymanta.
Hichpallapiñam ‘librakuyninchikqa’
18, 19. Isaias 65:21-25 nisqanman hina, ¿imaynataq kay Pachapi kawsakuy kanqa?
18 Jehová Diosmi Isaiaswan qellqachirqa kay Pachapi kawsakuy imayna kananmanta (leey Isaias 65:21-25). Isaiaspa qellqasqanmanta yaqa 2.700 wata pasaruptinpas, chay tiempomanta kunankamapas hinallaraqmi wakin sachakunaqa kachkan. ¡Mayna allinchá kanman waranqantin watakuna mana yuyaqyaspa chaynataq mana onqospa kawsakuyqa!
19 Manam waspiy hinachu kay Pachamantaqa chaylla chinkarusun. Aswanqa achkallataña yachaspam, Isaiaspa nisqanman hina wasikunata hatarichisun, sachakunatapas plantasun. Amistadninchikwanpas astawanchá reqsinakusun wiña-wiñaypaq. “Churinkunata Dios” libraptinqa, ¡mayna kusisqachá kay Pachapiqa kasunchik! (Rom. 8:21.)
[Willakuy]
^ par. 4 Agustinqa nirqam chay Waranqa Wata kamachiyqa mana hamuq tiempopi kananta, aswanmi nirqa Iglesia rikuriptin qallarisqanta.
¿Yuyarichkankichu?
• Kay Pachapi wiñay kawsanapaq suyakuyta, ¿imaynatam pakarurqaku?
• ¿Imatam 1600-1700 watakunapi Biblia leeqkuna entienderqakuña?
• ¿Imaynatam runakunapa cheqap suyakuyninmanta astawan entiendekurqa 1870-1914 watakunapi?
• ¿Imaynatam kay Pachapi kawsanamanta yachayqa astawan karqa?
[Kay yachachikuypa tapukuyninkuna]
[13 kaq paginapi dibujokuna]
Poesiakuna qellqaq John Miltonwan (ichoqpi) Isaac Newtonpas (alleqpi) yacharqakum kay Pachapi wiñaypaq kawsay suyakuymantaqa
[15 kaq paginapi dibujokuna]
Diospa Palabranta Estudiaqkunam entienderurqaku kay Pachapi wiñaypaq kawsay suyakuymanta hukkunaman willanankuta