Sasamá casarasqa kaqkunapaqqa kay fecundación in vitro nisqata rurachikunankupaq tanteayqa. Casarasqa cristianokuna imapas tanteasqankumanta Jehová Diosman cuentata qonanchikraykum, allinta entiendena chay ima kasqanmanta.

1978 watapim, mana wawayoq kayta atiq Inglaterra nacionniyoq huk warmi mana haykapipas rurakusqan fecundación in vitro nisqata rurachikuspan chayllaraq wachakururqa. Chayta ruranankupaqqa, doctorkunam poqosqaña ovulonta horqorurqaku hinaspankum qosanpa espermatozoide nisqawan hukllawarurqaku. Chay wawacha rikurinanpaq embrión nisqata allinta waqaychaspankum mamanpa madrenman churarurqaku. Hinaptinmi tiempopa risqanman hina, huk warmi wawachata wachakururqa. Lliw chay rurasqankutam sutichanku fecundación in vitro (otaq “en cristal”) nisqawan.

Chay rurasqankuqa wakin nacionkunapipas yaqa chaynallam. Puntataqa, warmimanmi achka semanapi hampikunata churanku chaynapi ovulonkuna rikurinanpaq. Chaymantañataqmi qosanpa espermatozoidenta mañanku, chaytaqa qari kayninta qaqospanmi horqon. Hinaspankum chay espermatozoideta hinaspa ovulota laboratoriopi hukllawanku. Yaqapaschá chaykunamanta achka hukllawakuspanku wawachakunaña rikurinanpaq embrionkuna rikurin. Qatiqnin punchawpiñataqmi allinta tanteaspanku akllanku allin kaqkunata mana ancha allin kaqkunamanta, chaynapi warmipa madrenman churanankupaq. Yaqa kimsa kaq punchawpim chay allin kaqkunamanta iskayta otaq kimsata warmipa madrenman churanku. Chayna iskay otaq kimsa kaptinmi wiksayakuyta astawan atinman. Sichu huk embrionllapas warmipa madrenpi takyaruptinqa, wiksayakuyta qallaykuspanmi isqon killamanta wachakunman.

Ichaqa, ¿imatam ruranku wawa rikurinanpaq mana ancha allin wakin embrionkunawanqa? Kikillankumanta mana kawsayta atisqankuraykum, yaku hina nitrógeno nisqawan congeladorapi waqaychanku. ¿Imapaqtaq waqaychankuqa? Sichu warmiman churasqanku chay iskay otaq kimsa embrionkuna  madrenpi mana takyaptinqa, chay waqaychasqankumanta wakintam servichikunmanku kaqmanta churanankupaq, ichaqa manañam achka qollqepaqñachu. Ichaqa chayna rurasqankuqa hukmanyanapaqmi. Qallariypi tapukuq casarasqakuna hinam achka runakunapas tapukunku congeladorapi waqaychasqanku embrionkunawan ima ruranankumanta. Ichapas manaña munanmankuñachu yapatawan wawa-churiyoq kayta, otaq yuyaqña chaynataq mana ancha qollqeyoqña kanmanku. Wakinpiqa ichapas manchapakunku iskay-kimsa wawachakunata wiksayakurunankumanta. * Astawanraqmi sasachakuypi tarikunman casarasqakunamanta huk kaqnin otaq iskayninkupas wañukuptinku otaq hukwan casarakuruptinkuqa. Hinaptinqa, tukuy imamantam tanteana kanqa, wakin casarasqakunaqa watan-watanmi paganku congeladorapi hinalla waqaychasqa kananpaq.

2008 watapim reqsisqa embriólogo, The New York Times nisqa periodicopi nirqa achka runakuna puchuruq embrionkunawan mana ima ruray atisqankumanta. Chay qellqam nirqa: “Sapa nacionkunapi kaq clínica nisqapim yaqa 400.000 embrionkuna congeladorapi waqaychasqa kachkan hinaspapas astawanraqmi yapakuchkan [. . .]. Allinta waqaychaptinkuqa chunka watakuna pasaruptinpas servikunmanraqmi. Ichaqa, congeladoramanta horqoruptinkuqa manam llapanchu kawsan”, nispa. Kay tukuyninpi kaq willakuymi wakin cristianokunata iskayrayachin. Qawasun imanasqa.

Fecundación in vitro nisqawan ima sasachakuykuna kasqanmantam, casarasqa cristianokunaqa allinta yuyaymanananku. Ichapas huk cristianoqa kuyasqan familian wañuy patanpiña tarikuspan aparatokunawan hinalla kawsananpaq yanapasqa kaptin tanteanan kanqa ima rurananmanta. Cheqap cristianokunaqa hospitalpi hampichikuytaqa manam mana allinpaqchu qawanku, aswanqa Exodo 20:13 hinaspa Salmo 36:9 nisqanman hinam vidataqa qawanku. 1974 watapa 8 agosto killanpi lloqsimuq ¡Despertad!, qellqam kaynata nirqa: “Diospa qawasqanman  hina vidata qawasqankurayku, concienciankupa nisqantawan nacionpi kamachikuykunata kasukusqankuraykum, paykunaqa eutanasia nisqataqa mana ruranmankuchu”, nispa. Eutanasia nisqata rurayqa onqoqta llullanta wañuchiymi. Ichaqa, wakinpiqa maquinakunallawanmi runakunaqa kawsanku, chaymi familiankuqa tanteananku sichu chay maquinawan hinalla kawsananmanta.

Chaynaqa, manam chayna sasachakuypichu tarikunku qallariypi rimamusqanchik fecundación in vitro nisqata rurachikuq casarasqakunaqa, paykunaqa achka embrionkunatam waqaycharqaku. Ichapas tanteananku kanqa congeladoramanta horqonankupaq. Chayna horqosqa kaspanqa manañamá servikunqachu. Chaytaqa casarasqa kaqkunam tanteananku (Gal. 6:7).

Tayta-mama kanankurayku fecundación in vitro nisqata rurachikuq casarasqakunaqa, munaspankuqa atinmankum embrionkuna congeladorapi hinalla waqaychasqa kasqanmanta pagaytaqa, ichapas qepa punchawkunata servichikunmanku wawa-churiyoq kanankupaq. Ichaqa, wakin casarasqakunaqa ichapas manaña munanqakuñachu hinalla waqaychasqa kanantaqa, yanapakuykunallawan kawsasqanta yachaspanku. Kaynapi tarikuq cristianokunaqa Bibliapa yachachisqanman hina concienciankuwanmi tanteananku. Cristianokunaqa hawka concienciayoq kaytam munanku, munankutaqmi hukkunapa conciencianta respetaytapas (1 Tim. 1:19).

Endocrinología reproductiva nisqamanta estudiaq runam yaqa llapallan casarasqakuna imayna tarikusqankumanta kaynata nirqa: “Manam hukmanyasqallachu tarikunku, aswanqa llumpay llakisqam tarikunku [waqaychasqa] kaq embrionkunawan ima ruranankumanta mana tanteayta atispanku”, nispa. Nirqataqmi: “Yaqa llapallankum mana ima ruraytapas atinkuchu”, nispa.

Hinaptinqa, cheqap cristianokunaqa chay fecundación in vitro nisqata manaraq rurachikuchkaspankum allinta tanteananku chay ruray imakunapi tukusqanmanta. Bibliam nin: “Tanteoyoq runaqa desgracia sucedenanta qawarispanmi asurikun. Pisi experienciayoq runañataqmi chayninta pasaykuspan ñakarikun”, nispa (Prov. 22:3).

Chayna ruray allinpaq rikchakuptinpas, manam Bibliapa nisqanman hinachu. ¿Imanasqataq chaynata ninchik? Chaymanta allinta entiendenapaqqa qawasunchikraq Declaración de Promesa de Fidelidad nisqa ima kasqanmanta hinaspa imanasqa kasqanmanta chaynataq imaynata servichikuna kasqanmantawan maypi kasqanmantapas.

Kay documentotaqa mana casarakuyta atiqkunam servichikuyta atinmanku sasachakuykunapi tarikusqankurayku. Chay documentopim warmi-qari firmananku testigokunapa qayllanpi, chaypim iskayninkumanta mana rakinakunankupaq hinaspa atikuptinqa chaylla casarakunankupaq prometenakunku. Chay documentota firmaruptinkuñam congregacionpi kaqkunaqa qawanku Diospa hinaspa runakunapa qayllanpi casarasqata hina. Chaymantapas, autoridadkunapa qosqan documentota hinañam qawanku.

¿Imanasqa hinaspa haykapitaq Declaración de Promesa de Fidelidad nisqata ruranmanku? Jehová Diosmi casado vidataqa qallarichirqa, chaymi anchata chaninchan. Churin Jesucristom kaynata nirqa: ‘Runaqa manam rakinmanchu Diospa kuskanchasqantaqa’,  nispa (Mat. 19:5, 6; Gen. 2:22-24). Nirqataqmi: “Huk qariwan mana pierdekuchkaptin yanqamanta warminta wischuspan hukwan casarakuqqa hukwan pierdekuy huchapim kachkan”, nispa (Mat. 19:9). Hinaptinqa, Bibliapa nisqanman hinaqa, casarasqakunaqa divorciakunmanku mayqanninkupas hukwan pierdekuptillanmi. Sichu huk casarasqa qari otaq warmi hukwan huchallikunman hinaptinqa mana huchallikuqmi divorciakuyta atinman. Divorciakuruspanqa librem kachkan hukwan casarakunanpaq.

Chaynapi tarikuspanku divorciakunankumanta Biblia sutillata nichkaptinpas, karqam ñawpaqpi wakin nacionkunapi kaq religionkuna divorciakunankuta mana saqeqkuna. Aswanmi paykunaqa yachachinku casarasqakuna imaraykupas mana rakinakunankumanta. Chaymi wakin lawkunapi kaq religionkuna atiyniyoq kasqanpiqa leykunapas mana saqeqchu divorciakuytaqa, nitaq Bibliapi Jesuspa nisqanman hinapas. Wakin nacionkunapiqa saqenkum divorciakunankuta, ichaqa llumpay sasam chay rurayqa hinaspa unay watakunapaqmi. Chayna rurayqa yaqapas gobierno “sasachanmanpas” otaq Diospa saqesqanta imapas harkachkanmanpas hinam (Hech. 11:17).

Ichapas casarasqa kaqqa mana divorciakuyta saqeq otaq unay watapaq kaq nacionpi yachan. Sichu tukuyta rurarqa leypa nisqanman hina hinaspa Diospa qawasqanman hina, chayna kaptinqa Declaración de Promesa de Fidelidad nisqatam atinmanku firmayta. Kayqa chayna nacionkunapi yachaqkunapaq Jehová Diospa llaqtanpa qosqan huk yanapakuymi. Ichaqa, kaywanqa manayá nichkanchikchu lliw nacionkunapi chay documentollawan divorciakunankumantaqa, wakin nacionkunapiqa atikunmi divorciakuytaqa wakinmi llumpay sasa otaq achka qollqepaq kaptinpas.

Divorciakuyta saqeq wakin nacionkunapi yachaq runakunam Declaración de Promesa de Fidelidad nisqa imanasqa kasqanmanta mana allinta entienderuspanku tapukunku: “¿Atiymanchu sasachakuykunapi mana tarikunayrayku kay documentota firmayta?”, nispanku.

Qallariypi kaq tapukuypim qawarqanchik warmiwan qari mana casarakuchkaspanku kuskanku yachasqankuta, ichaqa munankum casarakuyta. Bibliapa nisqanman hinaqa, piwanpas mana casarasqa kasqankuraykum libre kachkanku casarakunankupaq. Chaywanpas qari kaqmi mana chay nacionniyoqchu, manataqmi gobiernopas chayna kaqkuna casarakunankutaqa saqenchu. (Achka nacionkunapim autoridadkunaqa saqenku iskayninku mana chay nacionniyoq kaspankupas casarakunankuta.) Qallariypi qawamusqanchik nacionpim ichaqa divorciakuytaqa saqenku. Chay nacionpiqa manam Declaración de Promesa de Fidelidad nisqa documentotaqa firmanankuchu. Chay warmimantawan qarimanta qawamusqanchikpiqa manamá divorciakunankutachu harkachkan. Paykunaqa librem kachkanku casarakunankupaqqa. Ichaqa qari kaq mana ima documentoyoqpas kaptinqa, ¿imatam ruranmanku? Ichapas rinmanku casarakunankuta mana harkaq nacionman. Chay yachasqanku nacionpipas casarakuytaqa atinmankutaqmi documentonkunata puntata qari allinta allicharuptinqa.

Hinaptinqa, Diospa hinaspa autoridadkunapa kamachikuyninkunata warmi-qari cumpliytaqa atinmankum (Mar. 12:17; Rom. 13:1). Chayta ruraspankum paykunaqa atinmanku bautizakuyta (Heb. 13:4).