1. a) ¿Ima yachachikuykunamantam achka kutipi kaqmanta huñunakuykunapi uyarinchik? b) ¿Imaynatam kaqmanta uyariyqa yanapawanchik?

¿HAYKALLAPIPAS Willakuq qellqata preparakuspayki yaqachu nirqanki: “Kaymantaqa ñam yachachiwarqanchikña”, nispa? Sichu qam unay watakunaña Jehova Diospa testigonkunapa huñunakusqankuman rispaykiqa, musyakurqankipaschá wakin yachachikuykunaqa mosoqmanta yachanapaq rikurimusqanta. Arí, achka kutipim kaqmanta rimanchik Diospa Gobiernonmanta, rantinchikpi Jesuspa wañukusqanmanta, Diosmanta willakunanchikmanta otaq iñiyniyoq hinaspa kuyakuyniyoq kananchikmantapas. Kaykunamanta yuyarichisqa kayqa allintam yanapawanchik iñiyninchikpi allin takyasqa kanapaq hinaspa uyariqlla kanamantaqa ‘uyarisqanchikman hina ruwanapaq’ (Sant. 1:22).

2. a) ¿Imamantam Bibliaqa yaqa llapanpi riman yuyarichikuykuna nispan? b) ¿Imanasqam runakunapa kamachikuyninkunaqa mana chaynallachu Diospa kamachikuyninkunawan?

² Hebreo rimaypi “yuyarichikuykuna” niq rimayqa, yaqa llapanpim riman llaqtanman Diospa qosqan kamachikuyninkunamanta. Runakunapa kamachikuyninkunaqa sapa kutim cambiakun, Diospa kamachikuyninkunam ichaqa mana chaynachu aswanqa hapipakunapaqmi. Diospa wakin kamachikuyninkuna huk tiempollapaq kaptinpas, kunankamapas ancha allinmi hinaspapas hinallam yanapawanchik. Salmos qellqaqmi nirqa: “Wiñaypaq allinmi kamachikuynikikunaqa [otaq yuyarichikuynikikunaqa]”, nispa (Sal. 119:144).

3, 4. a) ¿Imataq wakinpiqa tarikun Diospa yuyarichikuyninkunapi? b) ¿Ima allinkunatam Israel runakunaqa tariqku chay yuyarichikuykunata kasukuspankuqa?

³ Wakinpim Diospa yuyarichikuyninkunapiqa tarikun ñakariykunamanta cuidakunapaq willakuykuna. Chay willakuykunatam ñawpaq tiempopi Diosmanta willakuqkunaqa sapa kuti Israel runakunaman willaqku. Israel runakuna Prometesqa Allpaman yaykunankupaqña  kachkaptinmi, paykunaman Moises nirqa: ‘Chaynaqa cuidakuychikyá amapuni engañachikunaykichikpaq. Amam Tayta Diosmanta rakikunkichikchu mana reqsisqaykichik taytacha-mamachakunata adoranaykichikpaq nitaqmi chaykunapa qayllanpiqa qonqorakunkichikchu. Chaynata ruraptikichikqa Tayta Diosmi contraykichikpi piñakurunqa’, nispa (Deut. 11:16, 17). Bibliapiqa Diospa achka yuyarichikuyninkunam tarikun, chaytam Diosqa llaqtanman qorqa.

⁴ Wakin kutikunapiñataqmi Jehova Diosqa Israel runakunata nirqa respetanankupaq, kasukunankupaq hinaspa sutinta chuyanchanankupaq (Deut. 4:29-31; 5:28, 29). Chaynata ruwaptinkuqa, Diospa bendecisqanmi kanmanku karqa (Lev. 26:3-6; Deut. 28:1-4).

5. ¿Imanasqataq Jehova Diosqa Ezequiasta yanapaykurqa?

⁵ Israel runakuna mana kasukuq kachkaptinkupas, Jehova Diosqa tukuy nisqankunatam ruwarqa. Huk kutipim, Asiria nacionpi kamachiq Senaquerib Juda llaqtaman yaykuramuspan rey Ezequiasta wañurachiyta munarqa, chayta Jehova Dios qawaspanmi angelninta kachamurqa yanapaykunanpaq. Hinaptinmi chay angelqa huk tutallapi Asiria nacionniyoq “llapallan valeroso soldadokunata” wañurachirqa, chaymi Senaqueribqa penqakuyllawanña wasinman kutikurqa (2 Rey. 19:35; 2 Cron. 32:21). ¿Imanasqataq Jehova Diosqa Ezequiasta yanapaykurqa? ‘Diosman confiakuspan paymanta mana rakikusqanraykum’, ‘kasukurqataqmi Moisesman Tayta Diospa qosqan kamachikuykunatapas’ (2 Rey. 18:1, 5, 6).

6. ¿Imaynatam rey Josiasqa Jehova Diospi hapipakusqanta qawachirqa?

⁶ Rey Josiaspas kasukurqataqmi Diospa kamachikuyninkunata. Pusaq watachayoqllaraq kachkaspanmi ‘Diospa qayllanpi tukuy allinkunata ruraspan [. . .] mana pantaspa kawsarqa’ (2 Cron. 34:1, 2). Diospi hapipakusqantam qawachirqa taytacha-mamachakunata chinkachispan hinaspa cheqap yupaychayta kaqmanta qallarichispan. Chayta ruwasqanraykum Jehova Diosqa bendeciykurqa, chaynallataqmi Israel naciontapas (leey 2 Cronicas 34:31-33).

7. ¿Imaynam Israel runakunaqa tarikuqku Diospa yuyarichisqankunata mana kasukuspanku?

⁷ Ichaqa, Israel runakunaqa sapa kutim Jehova Diospa yuyarichikuyninkunapi mana hapipakusqankuta qawachirqaku. Tiempopa risqanman hinam paykunaqa Diospa ñanninmanta sapa kuti karunchakuqku. Apostol Pablopa nisqanman hinaqa, iñiyninkupi mana allinta takyaspankum ‘wayrawan apachikuchkaq hina runakunapa yachachisqanwan aysachikuqku’ (Efes. 4:13, 14). Jehova Diospa nisqanman hinam, mana kasukusqankurayku  ñakariykunapi tarikuqku (Lev. 26:23-25; Jer. 5:23-25).

8. ¿Imatam Jehova Diosqa qowanchik Israel runakunaman hina?

⁸ ¿Imatam nichwan ñoqanchikmanta? Ñoqanchikpas Israel runakuna hinam yuyarichikuykunatawan yachachikuykunata chaskinchik (2 Ped. 1:12). Bibliata sapa kuti leeptinchikmi, Jehova Diosqa kamachikuyninkunata yuyarichiwanchik. Makillanchikpimá kachkan kasukuyqa otaq allin rikchakuwaqninchikkunata akllakuypas (Prov. 14:12). Chaynaqa, qatiqninpi qawasun Diospa yuyarichikuyninkunapi imarayku hapipakunamanta hinaspa imayna yanapawasqanchikmantapas.

9. ¿Imaynatam Jehova Diosqa Israel runakunata yuyarichirqa chunniq lawninta rispanku mana sapallanku kasqankuta?

⁹ Israel runakuna 40 wata “hatun manchakuypaq chunniqninta” riyta qallaykuptinkuqa, Jehova Diosqa manamá nirqachu imayna pusananmantawan imayna waqaychananmantapas. Ichaqa sutillatam qawachirqa paypi hinaspa kamachikuyninkunapi hapipakunankupaq. Punchawpi riptinkum Jehova Diosqa sayanpa puyuta servichikurqa, tutanñataqmi sayanpa ninata, chaywanmi Israel runakunata yuyarichirqa chay chunniq lawninta rispanku mana sapallanku kasqankuta (Deut. 1:19; Ex. 40:36-38). Chaymantapas imapas pisipusqankutam qoq. “Manam imapas paykunataqa pisirqachu, pachankupas manam mawkayarqachu nitaqmi chakinkupas punkirqachu” (Neh. 9:19-21).

10. ¿Imaynatam Jehova Diosqa kunan tiempopi llaqtanta pusachkan?

¹⁰ Kunan tiempopi Jehova Diospa serviqninkunaqa ñamá mosoq pachaman yaykunanchikpaqña kachkanchik. Chaynaqa, amayá iskayrayasunchu “llumpa-llumpay ñakariy” punchawkuna qallaykuptin Jehova Dios imapas pisipuwaqninchikta qowananchikmantaqa (Mat. 24:21, 22; Sal. 119:40, 41). Kunan tiempopiqa manamá sayanpa puyutaqa otaq sayanpa ninataqa servichikunchu mosoq pachaman pusawananchikpaqqa, ichaqa llaqtanwanmi yanapawanchik rikchan-rikchanlla kananchikpaq. Arí, iñiyninchikta kallpanchanapaqmi kunanqa astawanraq sapa kuti yuyarichiwanchik Bibliata leenapaq, Familiawan Diosta Yupaychanapaq Tutata ruwanapaq, huñunakuykunaman rinapaq chaynataq Diosmanta willakunapaqpas. ¿Kasukuchkanchikchu chaykunata ruwanapaq kamachiwasqanchikta? ¿Tukuytachu ruwachkanchik ruwayman apananchikpaq? Chaykuna ruwayqa yanapawanchikmi iñiyninchikpi allin takyasqa kananchikpaq hinaspa mosoq pachaman yaykunapaqpas.

11. ¿Imaynatam Jehova Diosqa qawachiwanchik ñoqanchikpi nanachikusqanta?

¹¹ Diospa llaqtanpi qowasqanchik kamachikuykuna iñiyninchikpi yanapawaspanchikpas, yanapawanchiktaqmi sapa punchaw kawsakuyninchikpipas. Arí, qollqella maskayman mana qokuruspa imapas kapuqllanchikwan kawsanapaq niwasqanchikmi yanapawanchik ñakariykunapi mana tarikunapaq. Niwanchiktaqmi imayna allichakunapaq, imayna pachakunapaq, imayna kusirikunapaq hinaspa ima estudiaymanta allinta tanteakunapaqpas. Chaymantapas, agradecekunchikmi wasinchikpi, carronchikpi hinaspa Huñunakunapaq Salonpi tukuy imapas seguro kananpaq niwasqanchikmanta otaq sasachakuykuna kaptin imakunata ruwanapaq niwasqanchikmantapas. Kay yuyarichikuykunam qawachiwanchik Jehova Dios ñoqanchikmanta nanachikusqanta.

12. a) ¿Imayna kanankupaqmi Jesusqa qatiqninkunata achka kutipi niq? b) ¿Jesuspa ima ruwasqanmi apostol Pedropa sonqonman chayarurqa? c) ¿Imayna kanapaqmi Jesusta qatipakuy yanapawananchik?

¹² Punta cristianokunapas, Diospa yuyarichikuyninkunatam sapa kuti chaskirqaku. Achka kutipim Señorninchik Jesucristo qatiqninkunata nirqa humilde kanankupaq. Ichaqa manamá chaytaqa niyllachu nirqa, aswanqa  ruwasqankunawanmi yachachirqa humilde kanankupaq. Wañukunanpaqña kachkaspanmi, Jesusqa apostolninkunata huñurqa Pascua fiestata ruwanankupaq. Llapanku mikuchkaptinkum payqa hatariykuspan chakinkuta mayllayta qallaykurqa, chayqa huk sirvientepa ruwayninmi karqa (Juan 13:1-17). Chayna humilde kasqanmi apostolninkunapa sonqonman chayarurqa. Chaymi yaqa 30 wata pasaruptin apostol Pedro iñiqmasinkunata kallpancharqa humilde kanankupaq (1 Ped. 5:5). Jesuspa humilde kasqanmi llapanchikta kallpanchawananchik hukkunawanpas humilde kananchikpaq (Filip. 2:5-8).

13. ¿Imayna kanankupaqmi Jesusqa qatiqninkunata nirqa?

¹³ Chaymantapas, Jesusqa achka kutipim qatiqninkunata niq iñiyninkupi allin takyasqa kanankupaq. Huk mozopi kaq demoniota qarqoyta mana atimuspankum qatiqninkunaqa Jesusta tapurqaku: “¿Imanasqataq ñoqaykuqa demoniota mana qarqoyta atirqanikuchu?”, nispanku. Payñataqmi nirqa: “Pisi iñiyniyoq kasqaykichikraykum. Cheqaptapunim nikichik, huk mostazapa muhun hinallapas iñiynikichik kaptinqa [. . .]. Manam imapas sasaqa kanmanchu iñiptikichikqa”, nispa (Mat. 17:14-20). Arí, Jesucristoqa qatiqninkunamanmi kay Pachapi kachkaspan yachachirqa iñiyniyoq kayqa ancha allin kasqanta (leey Mateo 21:18-22). ¿Yaqachu asambleakunaman hinaspa huñunakuykunaman richkanchik iñiyninchikta kallpanchanapaq? Chaykunaman riyninchik ancha kusikunapaq kaptinpas, qawachinmi Jehova Diospa kamachiwasqanchikta kasukusqanchiktapas.

14. ¿Imanasqataq kunan tiempopi ancha allin Jesus hina kuyakuyniyoq kayninchik?

¹⁴ Griego Rimaypi Qellqasqa Diospa Palabranqa achka kutipim riman runamasinchikwan kuyanakuy ancha allin kasqanmanta. Jesusmi nirqa hatun kamachikuypa qatiqninqa kayna kasqanta: “Kuyankim runamasikita kikikita hina” (Mat. 22:39). Jesuspa wawqen Santiagom chay kamachikuymanta rimaspan nirqa ‘Reypa leynin’ kasqanta (Sant. 2:8, SEÑORNINCHIK JESUCRISTOPA MUSOQ TESTAMENTON). Apostol Juanpas qellqarqam: “Kuyasqallaykuna, qellqamuchkaykichikqa manam mosoq kamachikuytachu, aswanqa ñawpaqmantaraq hatallisqaykichik [“mawka”, NM] kamachikuyllatam”, nispa (1 Juan 2:7, 8). ¿Ima niytam munachkarqa ‘mawka kamachikuy’ nispanqa? Chaywanqa runamasinchik kuyanapaq kamachikuymantam rimachkarqa. “Mawka” kamachikuyqa karqa achka watakuna “ñawpaqmantaraq” Jesus qosqanraykum. “Mosoq” kamachikuyñataqmi karqa ñakariykunapipas cheqap kuyakuyninkuta qawachinankupaq kasqanrayku. Jesuspa qatiqninkuna kasqanchikraykum agradecekunchik runamasinchikta kuyanapaq hinaspa kay Pachapi mana allinkunawan mana intuchikunapaq yuyarichiwasqanchikmanta.

15. ¿Ima ruwasqanwanmi Jesusqa astawan runakunata yanaparqa?

¹⁵ Jesusqa cheqaptapunim nanachikurqa  runamasinkunamanta. Chayraykum onqoqkunata hampirqa chaynataq wañusqakunatapas kawsarichirqa. Ichaqa manamá chay ruwayllamanchu Jesusqa qokururqa. Payqa Diosmanta yachachisqanwanmi runakunata astawan yanaparqa. ¿Imanasqataq chaynata ninchik? Jesuspa kawsarichisqan runakunaqa yuyaqyaspankum wañurqaku, willakusqanta chaskiqkunam ichaqa wiñay kawsay suyakuyta hayparqaku (Juan 11:25, 26).

16. ¿Imaynatam Diosmanta willakuyninchik kunan tiempopi astawan wiñachkan?

¹⁶ Punta pachak watapi Jesuspa willakusqanqa kunan tiempopiqa enteron Pachapiñam apakuchkan. Jesusmi qatiqninkunata kamachirqa: “Chaynaqa llapallan nacionpi runakunaman rispayá willamuychik qatiqniykunaña kanankupaq”, nispa (Mat. 28:19). Qatiqninkunaqa Jesuspa nisqanman hinam ruwarqaku, chaynallatataqmi ñoqanchikpas ruwachkanchik. 230 masnin nacionkunapim 7 millon masnin Testigokuna kusikuywan Diosmanta willakuchkanchik hinaspapas millonnintin runakunamanmi Bibliamanta yachachichkanchik. Chayna willakusqanchikmi qawachin tukupay punchawkunapi kasqanchikta.

17. ¿Imakunata nispankum apostol Pablowan Pedroqa yuyarichirqaku iñiqmasinkunata?

¹⁷ Qawamusqanchikman hinam yuyarichikuykunaqa punta cristianokunata yanaparqa iñiyninkupi allinta takyanankupaq. Pablom Romapi preso kachkaspan Timoteoman yuyarichirqa: “Ama qonqaychu chay allin simikuna ñoqamanta uyarisqaykikunata”, nispa (2 Tim. 1:13, Sagrada Biblia Quechua-Castellano). ¡Timoteotaqa kallpancharqachá chayna nisqanqa! Apostol Pedropas iñiqmasinkunata pacienciakuq, kuyakuq hinaspa controlakuq kanankupaq kallpancharuspanmi nirqa: ‘Chaykunataqa yuyachichkasqaykichikmi yachachkaptikichikpas hinaspa cheqappi qaqa hina sayachkaptikichikpas’, nispa (2 Ped. 1:5-8, 12).

18. ¿Imaynatam punta cristianokuna yuyarichikuykunata qawaqku?

¹⁸ Apostol Pablopa chaynataq Pedropa qellqasqankuqa ‘Diosmanta ñawpaq willakuqkunapa nisqankuman’ hinam karqa (2 Ped. 3:2). ¿Piñakururqakuchu punta cristianokuna chay yuyarichikuykunata chaskispanku? Manamá. Paykunaqa chay yuyarichikuykunapim Diospa kuyakuyninta qawaqku, hinaspa ‘salvaqninchik Señor Jesucristopa favorninpi wiñaspa aswan-aswan payta reqsinankupaq’ Dios munasqantapas (2 Ped. 3:18).

19, 20. ¿Imanasqataq mana iskayrayachwanchu Jehova Diospa yuyarichikuyninkunamanta, hinaspa imaynatam yanapawanchik?

¹⁹ Kunanqa manamá imaraykupas iskayrayachwanchu Bibliapi tarikuq Diospa yuyarichikuyninkuna hapipakunapaq hina kasqanmantaqa. Chaypi nisqankunaqa manamá chullallapas yanqachu (leey Josuey 23:14). Bibliapim leenchik ñawpaqmantaraq pantaq runakunata Diosninchik imayna qawasqanmanta. Tukuy chay willakuykunaqa allinninchikpaqmi qellqasqa kachkan (Rom. 15:4; 1 Cor. 10:11). Qawachiwanchiktaqmi Diospa willakuyninkuna imayna cumplikusqantapas, chaykunaqa ñawpaqmantaraq qellqasqa yuyarichikuykuna hinam. Chaykunam yuyarichiwanchik tukuy nisqankunata Dios cumplinanmanta. Chayna kasqantam qawanchik Bibliapa willakusqanman hina ‘tukupay tiempokunapi’ millonnintin runakuna cheqap yupaychayman hukllawakusqankupi (Is. 2:2, 3). Chaymantapas, Bibliaqa willakurqañam kay Pachapi runakuna aswan mana allinmanraq chayanankumanta, chaynapunimá pasakuchkan. Jesuspa willakusqanman hinataqmi allin noticiamanta willakuypas enteron Pachapi apakuchkan (Mat. 24:14).

²⁰ Unanchawaqninchikqa tukuy ruwasqanwanmi qawachiwanchik hapipakunapaq kasqanta. Hinaptinqa, ¿hapipakunchikchu yuyarichikuyninkunapi? Rosellen sutiyoq cristianam nin: “Jehova Diospi astawan hapipakuyta qallaykuspaymi, qawarqani ancha kuyakuywan yanapawasqanta hinaspa kallpanchawasqanta”, nispa. Chaynaqa, ñoqanchikpas yanapachikusunyá Jehova Diospa yuyarichikuyninkunata kasukuspa.