1, 2. a) ¿Imanasqam wakinpiqa ñawsa hina imatapas mana rikunchikchu? b) ¿Imatam yachanchik Diospa Gobiernonmanta?

YAQAPASCHÁ qamqa qawarqanki runakuna imatapas rikuspanku mana lliwta yuyarisqankuta. Manapaschá hampichikuq riq runapas lliwtachu yuyarinqa doctorpa imapas nisqantaqa. Wakinpiqa yaqapaschá pipas llaventa otaq lentesninta mana tarinchu ñawpaqllanpi kachkaptinpas. ¿Imanasqataq tukuy chaykunaqa pasakun? Yachaysapa runakunam ninku pipas chay ratollapi iskay ruwaykunata ruwaptinqa ñawsa hina tarikusqanmanta. Umanchikqa manas iskay ruwaykunapiqa chay ratollaqa piensayta atinmanchu imatapas allintapuni ruwanapaqqa.

² Kunan tiempopi runakunapas ñawsa hina tarikuspankum mana musyakunkuchu enteron Pachapi tukuy mana allinkuna imanasqa pasakusqanmanta. Ichapas paykunaqa ninku 1914 watamantapacha tukuy imakunapas aswan mana allin kasqanmanta, ichaqa manam entiendenkuchu imanasqa chayna kasqanmantaqa. Ñoqanchikmi ichaqa Bibliata estudiasqanchikrayku yachanchik 1914 watapi Diospa Gobiernon hamusqanmanta otaq kamachiyta qallaykusqanmanta, chayqa karqa Jesus hanaq pachapi Rey kananpaq churasqa kaptinmi. Ichaqa yachanchiktaqmi: “Munaychakusqayki hamuchun. Munasqaykiyá rurasqa kachun kay pachapipas hanaq pachapi hina” nisqa mañakuy llapallanpi manaraq kutichisqa kasqanmanta (Mat. 6:10).  Arí, hanaq pachapi hina kay Pachapipas Diospa munaynin ruwasqa kananpaqqa lliw mana allinkunam chinkanan.

3. ¿Imamantam ñoqanchikqa musyakunchik Diospa Palabranta estudiasqanchikrayku?

³ Diospa Palabranta allinta estudiasqanchikraykum ñoqanchikqa sutillata qawanchik Bibliapa willakusqankunaqa kunan tiempopi cumplikusqanmanta. Wakin runakunaqa, ¡manamá chayna kasqanmantaqa musyakunkuchu! Paykunaqa imapas ruwayninkupi hinaspa imapas munayninkupim afanasqallaña kachkanku. Chaymi mana kaqpaqpas hapinkuchu 1914 watapi Jesucristo kamachiyta qallaykusqanmanta hinaspa kay Pachapi mana allinkunata chinkachinanpaqña sutilla rikuchiq kaqkunatapas. Yaqapaschá qamqa unay wataña Diosta servichkanki, chaywanpas allinmi kanman kayna tapukuyniki: “¿Hinallachu piensani Diospa piñakuynin kayllapiña kasqanmanta hinaspa tukuy imakunapa pasakusqan chayna kasqanta qawachisqanmanta?”, nispa. Chayllaraq Testigo kaspaykipas tapukuy: “¿Imapitaq astawan afanakuchkani?”, nispa. Qatiqninpi qawasun Diospa Gobiernon kay Pachapi munaychakunanpaq hichpallapiña kasqanta imakuna qawachiwasqanchikmanta.

4, 5. a) ¿Imatam Jesusqa 1914 watamantapacha ruwachkan? (Qaway 27 kaq paginapi dibujota.) b) ¿Imatam qawachin Jesuspa qepanta qatiq kimsa caballokunapi sillasqa riqkunaqa, hinaspa imaynatam chay willakuy cumplikurqa?

⁴ Jesucristom 1914 watapi Diospa Gobiernonpi Rey kananpaq coronata chaskirqa. Apocalipsis libropa 6 capitulonpim willakun yuraq caballopi sillasqa kasqanmanta. Rey karuspanñataqmi chaylla lloqsirqa kay Pachapi Satanaspa munaychakusqanta chinkachinanpaq (leey Apocalipsis 6:1, 2). Chay willakuyqa nintaqmi Diospa Gobiernon kamachiyta qallaykuptin kay Pachapi imakunapas aswan mana allinman rinanmanta. Kananmi karqa guerrakuna, yarqaykuna, onqoykuna hinaspa wañuyta apamuq huk sasachakuykunapas. Chay pasakusqankunaqa Jesusta qatiq kimsa caballokunapi sillasqa riqkunawanmi tupanachisqa kachkan (Apoc. 6:3-8).

⁵ Chay willakuypa nisqanman hinaqa guerrakunam “kay pachamanta hawkayayta” qechunan karqa. Chayqa cumplikurqapunim. Hawkayay kananpaq nacionkunapa tukuy ruwasqankupas yanqapaqmá karqa. Enteron Pachapi Punta Kaq Hatun Guerram kay Pachamanta hawkayayta qechuyta qallaykurqa. 1914 watamantapacha yachaysapa runakuna aswan mikuy kananpaq tukuyta ruwaptinkupas hinaspa wakin runakuna aswan qollqeyoq kaptinkupas, hinallam yarqayqa runakunata sasachachkan. Chaymantapas ¿pitaq mana rikunchu onqoykuna, hatun desgraciakuna hinaspa huk sasachakuykunapas sapa wata millonnintin runakunata wañuchisqanta? Tukuy kay pasakusqankunaqa mana haykapipas hina manchakuypaqmi, sapa kutiñam pasakun hinaspapas astawanmi runakunata wañuchin. Hinaptinqa, ¿musyakunkichu chaykuna imanasqa pasakusqanmanta?

6. a) ¿Pikunataq allintapuni musyakurqaku Bibliapa willakuyninkuna cumplikusqanmanta? b) ¿Imatam paykunaqa chayrayku ruwarqaku?

⁶ Achka runakunam hukmanyasqa tarikurqaku Enteron Pachapi Punta Kaq Hatun Guerra hinaspa gripe española onqoy karuptin. Ichaqa, hanaq pachaman rinankupaq suyakuyniyoq cristianokunaqa, kusikuywanmi suyachkarqaku 1914 watapi gentilkunapa otaq “mana judio runakunapa munaychakusqan tiempo” tukunanmanta (Luc. 21:24). Chay watapi ima pasakunanmantaqa manamá allintachu yacharqaku, ichaqa manam iskayrayarqakuchu 1914 watapi Diospa Gobiernonpi imapas pasananta. Bibliapa willakusqankuna chay watapi cumplikuyta qallaykusqanmanta musyakuspankum, paykunaqa qarinchakuspanku Diospa Gobiernon kamachiyta qallaykusqanmanta willakurqaku. Chayna willakusqankuraykum qatikachasqa kayta qallaykurqaku. Huk nacionkunapipas chayna qatikachasqa kasqankum sutillata qawachirqa Bibliapa willakusqankuna cumplikusqanmanta. Qatiqnin watakunapipas, Diospa Gobiernonpa contranpi kaqkunaqa decretokunata horqospankum  Diospa serviqninkunapa contranpi churakurqaku. Chaymantapas, ñakarichirqakum, presocharqakum, wakinkutaqa teqorqakum, wakintañataqmi balearqaku otaq umankuta qorurqaku (Sal. 94:20; Apoc. 12:15).

7. ¿Imanasqataq yaqa lliw runakuna mana musyakunkuchu tukuy pasakusqankuna imanasqa kasqanmanta?

⁷ Tukuy pasakusqankunam sutillata qawachin Diospa Gobiernon hanaq pachapi kamachiyta qallaykusqanmanta. Ichaqa, ¿imanasqamá yaqa llapallan runakunaqa chayna kasqanmanta mana musyakunkuchu? ¿Imanasqamá mana musyakunkuchu tukuy pasakusqankuna Bibliapa willakuynin kasqanmantaqa? Chaytaqa ñawpaq watakunamantaraqmi Diospa serviqninkunaqa willakurqaku. Ichapas runakunaqa mana musyakunkuchu ñawinkupa rikusqallanta qatispanku (2 Cor. 5:7). Otaq imapas munasqallankupi afanakusqankurayku (Mat. 24:37-39). Chaymantapas, yaqapaschá mana musyakunkuchu yanqa piensaykunawan hinaspa munaykunawan yuyayninkuta Satanas tutayarachisqanrayku (2 Cor. 4:4). Hanaq pachapi tukuy pasakusqanmanta musyakunapaqqa iñiyniyoqmi kananchik. ¡Anchatamá kusikunchik tukuy pasakusqankuna ima qawachiwasqanchikmanta yachaspanchikqa!

8-10. a) ¿Imaynatam 2 Timoteo 3:1-5 nisqan kunan tiempopi cumplikuchkan? b) ¿Imakunataq qawachin mana allinkuna astawan rikurisqanta?

⁸ Chaymantapas, kay Pachapi mana allinkuna astawan rikurisqanmi qawachiwanchik kay Pachata munaychakunanpaq Diospa Gobiernon hichpallapiña kasqanta. 2 Timoteo 3:1-5 nisqankunapa willakuyninqa yaqa pachak watañam qawakuchkan, chayna kasqanqa maypiñapas astawanmi qawakun. ¿Musyakunkichu chayna kasqanmanta? Chaykunamanta wakinta qawasunchik (leey 2 Timoteo 3:1, 13).

⁹ Tupachisun 1940 otaq 1950 watakunapi imayna kawsakuy kasqanta kunan tiempopi llamkaykunapi, kusirikuykunapi, pukllaykunapi hinaspa pachakuyninkupi runakuna imayna kasqankuwan. Kunan tiempopiqa maqanakuykunawan huchapakuykunaqa astawanmi maypipas qawakun. Wakin runakunaqa manchakuypaq hina kasqankuwan otaq qacha rimasqankuwanmi astawan reqsichikuyta munanku. 1950 watakunapi televisionpi mana qawana kaqkunataqa kunanqa pipas qawanñam. Achka runakunam musyakunku qaripuralla kakuqkunapa imayna kawsasqankutawan imayna pachakusqankuta wakin  runakuna allinpaq hapisqankuta. Ñoqanchikmi ichaqa chaykunamanta Diospa imayna piensasqanta allinta yachanchik, chaymi anchata agradecekunchik (leey Judas 14, 15).

¹⁰ Chaymantapas 1950 watakunapi mozo-sipaskunapa imayna kasqankutam kunan tiempopi mozo-sipaskunapa imayna kasqankuwan tupachichwan. Chay tiempopi tayta-mamakunaqa llakikuqkum warmanku cigarrota pitaptin, tragota tomaptin otaq hukkuna mana allinkunata piensanankupaq hina tusuptinkuqa. Kunan tiempopi noticiakunaqa sapa punchawmi manchakuyllapaqña. Huk kutipim 15 watanpi kaq mozo estudiaqmasinkunata baleaparurqa hinaptinmi 2 wañururqaku, 13 estudiaqmasinkunañataqmi heridasqa qeparurqaku. Sinka mozokunañataqmi 9 watachayoq warmi warmachata llumpayta maqaspanku wañurachirqaku, hinaspankum taytantawan primontapas maqaparurqaku. Asia lawpi kaq huk kaqnin nacionpis, mozo-sipaskuna llumpay mana allinkunata ruwasqaku kay pasaq chunka watakunapi. Chaynaqa, ¡manamá pipas ninmanchu kay Pachapi tukuy imakunapas allinyasqantaqa!

11. ¿Imanasqataq achka runakuna mana musyakunkuchu tukuy imakunapas astawan mana allin kasqanmanta?

¹¹ Apostol Pedrom nirqa: “Tukuymanta llalliqtaqa kaytayá yachaychik: Qepa punchawkunatam hamunqa burlakuqkuna hinaspam burlakuspa munasqallankupi purinqaku. Paykunam ninqaku: Cristom hamunanpaq prometekurqa ¿maytaq hamunchu? Abuelonchikkunapa wañukusqanmantaraqmi tukuy imapas hina kaqlla kachkan, chaynaqa kachkan kay pachata unanchay qallarisqanmantaraqmi”, nispa (2 Ped. 3:3, 4). ¿Imanasqataq runakunaqa tukuy imapas hina kaqlla kasqanta ninku? Yaqachusmi imatapas sapa kutilla qawaspanchikqa manaña llumpaytaqa hukmanyanchikchu. Reqsisqanchik runamasinchikpa imayna kasqan qonqayllamanta cambiaruptinqa yaqapaschá hukmanyasunchik. Ichaqa, lliw runakunapa imayna kasqanku pisi-pisimanta cambiasqanraykum mana musyakunapaq hina kanman. Chayna kaptinpas cuidakunanchikmi.

12, 13. a) ¿Imanasqataq mana hukmanyananchikchu tukuy mana allinkuna pasakusqanta qawaspanchik? b) ¿Imamanta yachaymi yanapawanchik kay sasallaña tiempokunapi?

¹² Apostol Pablom willakurqa “tukupay tiempokunaqa sasallaña kananmanta” (2 Tim. 3:1). Chayna kaptinpas manamá nirqachu mana atipanapaq hina kananmantaqa, chaymi mana manchakunachu nitaq hukmanyanachu. Jehova Diospa, chuya espiritunpa hinaspa iñiqmasinchikkunapa yanapakuyninwanqa ima sasachakuykunatapas atipasunmi. ‘Hatu-hatun atiy’ Diosmanta hamusqanraykum payman sonqo kaytaqa atichwan (2 Cor. 4:7-10).

¹³ Apostol Pablom ‘tukupay tiempokunamanta’ willakuyninta qallarin “yachanaykim” nispa. Chayna nisqanmi qawachin qatiqninpi willakusqanpas cheqaptapuni cumplikunanmanta. Chaymi mana iskayrayachwanchu kay Pachapi tukuy mana allinkunaqa Jehova Dios chinkachinankama astawanraq yapakunanmanta. Ñawpaq tiempokunamanta willakuq runakunam ninku wakin llaqtakuna otaq nacionkuna manaraq puchukachisqa kachkaspanku, llumpay mana allinta ruwasqankumanta. Manam haykapipas kunan tiempopi hina mana allinkunaqa enteron Pachapiqa qawakurqachu. Achka runakunaqa ichapas mana kaqpaqpas hapinkuchu imanasqa chaykuna pasakusqanmantaqa. Ichaqa yachanchikmi 1914 watamantapacha kay mana allin ruwaykunaqa astawan yapakusqanta, chayna kasqanmi sutillata qawachiwanchik Diospa Gobiernon kay Pachapi kamachinanpaqña kasqanta.

14-16. ¿Imaraqtaq qawachiwanchik Diospa Gobiernon kay Pachata kamachinanpaq hichpallapiña kasqanta?

¹⁴ Jehova Diospa llaqtanwan imakuna pasakusqanpas qawachiwanchikmi Diospa piñakuynin hichpallapiña kasqanta. Manaraq Diospa Gobiernon hanaq pachapi kamachiyta qallaykuchkaptinmi, hanaq pachaman rinankupaq suyakuyniyoq cristianokuna tukuy sonqonkuwan Diosta servichkarqaku. ¿Imatam ruwarqaku 1914 watapi suyasqanku mana  cumplikuptin? Yaqa llapankum Diosta hinalla servirqaku. Chay cristianokunaqa qatikachasqa chaynataq ñakarichisqa kaspankupas, wañukunankukamam Diosman sonqo karqaku.

¹⁵ Tukupay tiempomanta Jesus willakuspanmi kaynata nirqa: “Tukuy kaykunaqa cumplikunqa manaraqpas kay miray runakuna chinkachkaptinmi”, nispa (leey Mateo 24:33-35). “Kay miray runakuna” nispa rimasqanwanqa iskay grupo cristianokunamantam rimachkarqa, paykunaqa kanku hanaq pachaman rinankupaq suyakuyniyoq cristianokunam. Chay cristianokunamanta punta kaq grupopi kaqkunam 1914 watapi imakuna pasakusqanta rikurqaku, hinaspapas chay watapi Jesucristo kamachiy qallaykusqantam entienderqaku. Manamá chay watapi kawsasqallankutachu nichwan, paykunaqa chay watapi otaq ñawpaqnin watakunapim Diospa churinkuna hina chuya espirituwan akllasqaña karqaku (Rom. 8:14-17).

¹⁶ ‘Kay miray runakunamanta’ iskay kaq grupopi kaqkunañataqmi, punta kaq grupopi cristianokuna kawsachkaptinkuraq karqakuña. Manamá chay watakunapi kawsasqallankutachu nichwan, paykunaqa punta kaq grupopi wakin cristianokuna kay Pachallapiraq kachkaptinkum chuya espirituwan akllasqa karqaku hanaq pachaman rinankupaq. Chaynaqa, manam llapallan hanaq pachaman riqkunachu Jesuspa rimasqan ‘kay miray runakunaqa’ kanku. Kunanqa iskay kaq grupopi cristianokunaqa yuyaqkunañam kachkanku. Ichaqa, ¿imatam qawachiwanchik Mateo 24:34 nisqanpi “manaraqpas kay miray runakuna chinkachkaptinmi” nispan Jesuspa willakusqanqa? Qawachiwanchikmi llumpay-llumpay ñakariy punchaw chayaramuptin iskay kaq grupopi wakin cristianokuna kay Pachapiraq kanankumanta. Kaymi astawan musyachiwanchik Diospa Gobiernonpi kamachiq Jesucristo kay Pachapi mana allinkunata chinkananpaq hinaspa mosoq pachata qallarichinanpaq pisi tiempollaña kasqanmanta (2 Ped. 3:13).

17. Qawamusqanchikman hinaqa, ¿imamantam mana iskayrayachwanchu?

¹⁷ Kaypim yacharamunchik Bibliapa kimsa willakuyninkunamanta. ¿Qawachkanchikchu chay willakuykuna imayna cumplikusqanta? Jesusmi nirqa imay punchaw otaq imay hora Diospa piñakuynin chayamunanta mana yachananchikmanta (Mat. 24:36; 25:13). Pablopa nisqanman hinam ichaqa yachanchik ima ‘tiempopi’ kawsasqanchikta (leey Romanos 13:11). Arí, yachanchikmi tukupay punchawkunapi kawsasqanchikta. Hinaptinqa, Bibliapa willakusqankunamanta hinaspa Jehova Diospawan Jesucristopa tukuy ruwasqankumanta allintapuni estudiaspanchikqa, manam iskayrayasunchu Diospa piñakuynin punchaw kayllapiña kasqanmanta.

18. ¿Imaynam kanqaku Diospa Gobiernonta mana reqsikuq runakuna?

¹⁸ Yuraq caballopi sillakuq Jesucristo Rey kasqanta mana reqsikuq runakunaqa ñamá pantaypi kasqankuta reqsikunqakuña. Paykunaqa manam maymanpas ayqekuyta atinqakuchu. Achkallañam manchakuywan kaynata ninqaku: “¿Pitaq sayaspa takyayta atinqa?”, nispa (Apoc. 6:15-17, Sagrada Biblia Quechua-Castellano, escritura actualizada). Chay tapukuytam Bibliapi Apocalipsis libropa qatiqnin capitulon kutichin. Hanaq pachapaq cristianokunawan kay Pachapaq cristianokunam ichaqa, chay tiempopi ‘sayaspa takyanqaku’ Jehova Diospa chaskisqan kasqankurayku. Hinaptinmi sapaq ovejakunamanta kaq ‘achkallaña runakuna’ llumpa-llumpay ñakariy punchawta kawsaqlla pasanqaku mosoq pachaman (Apoc. 7:9, 13-15).

19. ¿Imatam kusikuywan suyanchik Diospa piñakuynin hichpallapiña kasqanmanta mana iskayrayaqkunaqa?

¹⁹ Kay tukupay tiempokunapi Bibliapa willakuyninkuna cumplikusqanpi astawan yuyaymanaspaqa, manamá Satanaspa munaychakusqanpi mana allinkunawanqa aysachikusunchu. Manataqmi kaq tiempopi tukuy pasakusqankuna imanasqa kasqanmantapas ñawsa hinaqa kasunchu. Jesucristoqa ñamá tukuy mana allinkunataqa Armagedon guerrapi chinkachinqaña (Apoc. 19:11, 19-21). ¡Mayna sumaq suyakuymá chayqa! (Apoc. 20:1-3, 6; 21:3, 4.)