1-3. a) ¿Ima sasachakuypim wakin familiakuna tarikunku, hinaspa imatam mana sasachakunankupaq tanteanku? (Qaway kaypi kaq dibujota.) b) Tayta otaq mama huk nacionman astakunanpaq tanteaspanqa, ¿imamantam llakikunman?

LILIANAM * kaynata willakun: “Qosay Carlosmi llamkasqanmanta sapa kuti llumpay pisipasqallaña kutimuq, chayna kaptinpas qollqe chaskisqanqa sapa punchaw mikunallaykupaqmi haypaq [...]. Ñoqapas llamkaspaymi yanapayta munarqani, chaynapi aswan qollqeyoq kaptiyku Jorge sutiyoq warmachaykupas estudiaqmasinkuna hina tukuy imayoq kananpaq”, nispa. Lilianaqa huk ayllunkunatapas qollqewanmi yanapayta munarqa, munarqataqmi hamuq tiempopaq qollqe huñuytapas. Paypa amistadninkunapas achkam huk nacionman astakurqaku aswan qollqeyoq kanankupaq. Chayta ruwananpaq tanteakuspanmi payqa iskayrayasqa tarikurqa. ¿Imanasqa?

² Lilianataqa llumpaytam hukmanyachirqa familianta saqeyqa hinaspa Diosta paykunawan kuska mana serviy atinanmanta piensasqanpas. Ichaqa qawarqataqmi wakin ayllunkuna karu llaqtakunaman astakurusqankuta hinaspa familiankuna iñiyninkupi hinalla kallpanchakusqankutapas. ¿Imaynatam karupi tarikuspanqa warmachanta uywanman? ¿Yaqachu Internet nisqantakama Jehova Diospa “yachachikuyninman hina” uywayta atinman? (Efes. 6:4.)

³ Lilianaqa yanapakuytam mañakurqa. Qosanqa manamá munarqachu astakunantaqa, chayna kaptinpas manam harkakurqachu  señoranpa chayna tanteasqantaqa. Congregacionpi ancianokunawan wakin iñiqmasinkunapas nirqakum qepakunanpaq, wakin iñiqmasinkunam ichaqa astakunanpaq kallpancharqaku. Paykunam nirqaku: “Familiaykita kuyaspaykiqa astakunkim. Chay risqayki lawpipas Jehova Dios serviytaqa atiwaqmi”, nispa. Chayna iskayrayasqa tarikuspanpas, Lilianaqa qosan Carlosta chaynataq warmachanta muchaykuspanmi huk nacionman llamkaq pasakurqa. Paykunatam nirqa: “Manam unay tiempochu risaq”, nispa.

4. a) ¿Imanasqam achka runakunaqa huk nacionman astakunku? b) ¿Pikunamanmi saqenku churi-wawankuta?

⁴ Jehova Diosqa manam munanchu serviqninkuna yarqaypi kanankutaqa. Ñawpaq tiempomantaraqmi runakunaqa huk nacionkunaman astakunku mana yarqaypi kanankupaq (Sal. 37:25; Prov. 30:8). Jacobmi familian yarqaymanta mana wañunanpaq churinkunata Egipto nacionman kacharqa mikuyta rantimunankupaq (Gen. 42:1, 2). * Kunan tiempopi huk lawman astakuqkunaqa manam yarqaypi kasqankuraykuchu chaynataqa ruwanku. Aswanqa llumpay manukusqankuraykum otaq familianku tukuy imayoq kanankuta munaspankum. Paykunaqa chayta haypanankupaqmi huk lawkunaman rispanku familiankumanta karunchakunku. Yaqa llapanpim churi-wawankuta mamallanwan otaq taytallanwan saqenku, wakinpiñataqmi abuelonkuwan, familiankuwan otaq amistadninkuwan. Chayna karunchakusqankuwan llakisqa tarikuspankupas, paykunaqa chay tanteasqankupim hapipakunku.

5, 6. a) ¿Imatam Jesusqa yachachirqa cheqap kusikuymanta? b) Jesuspa mañakusqanman hinaqa, ¿imakunatam Diosta mañakuchwan? c) ¿Imaynatam Diosqa bendeciwanchik?

⁵ Jesuspa tiemponpipas achka runakunam wakcha karqaku. Ichapas chayrayku achka runakunaqa piensarqaku qollqesapa kaspa aswan kusisqa kanankumanta (Mar. 14:7). Jesusmi ichaqa mana munarqachu qatiqninkuna tukuruqlla qollqepi hapipakunankutaqa, aswanmi munarqa Jehova Diospi hapipakunankuta. Diosqa wiñaypaqmi bendeciwanchik. Ancha Reqsisqa Yachachikuyninpi Jesuspa rimasqanman hinaqa, cheqap kusikuyta haypanapaqqa manam kapuqniyoqraqchu nitaq achka llamkayniyoqraqchu kananchik, aswanqa Jehova Dioswanmi allin amistad kananchik.

⁶ ¿Yaqachu Jesusqa mañakusqanpi yachachiwarqanchik qollqeta qowananchikpaq Diosta mañakunapaq? Manamá. Payqa ‘sapa punchaw mikunanchikta’ mañakunapaqmi yachachiwarqanchik. Chaymi nirqa: “Kay pachapiqa amayá qori-qollqetaqa huñukuychikchu [...]. Qori-qollqetaqa huñukuychik hanaq pachapiyá”, nispa (Mat. 6:9, 11, 19, 20). Manam iskayrayanachu niwasqanchikta Jehova Dios ruwananmantaqa. Payqa chaskiwaspanchikpas pisipuwaqninchikta qowaspanchikmi bendeciwanchik. Chaynaqa, cheqap kusikuyta haypanapaqqa Jehova Diospim hapipakunanchik manam qori-qollqepichu (leey Mateo 6:24, 25, 31-34).

7. a) ¿Pikunatam Jehova Diosqa kamachin churi-wawakunata uywanankupaq? b) ¿Imanasqam tayta-mamakunaqa iskayninku churi-wawankuta uywananku?

⁷ Diospa ‘munasqan allin rurayta’ puntata maskaspaqa, churi-wawakunata uywanapaq Diospa kamachisqantam kasukusun. Moisespa chaskisqan Kamachikuypipas, Jehova Diosqa tayta-mamakunatam kamachirqa churi-wawankuman Diospa nisqankunata yachachinankupaq. Chayna nisqanqa ancha allinmi kunan tiempopi cristiano tayta-mamakunapaqpas (leey Deuteronomio 6:6, 7). Diosqa manamá warmakunapa abuelonkutachu nitaq hukkunatachu kamachirqa chayta ruwanankupaqqa. Rey Salomonmi nirqa: “Churilláy, kasukuyá taytaykipa anyasusqaykitaqa. Churilláy, amayá qonqaychu mamaykipa yachachisusqaykitaqa”,  nispa (Prov. 1:8). Jehova Diosqa anchatam munan churi-wawakunata kikin tayta-mamanku uywanankuta hinaspa yachachinankuta (Prov. 31:10, 27, 28). Churi-wawakunaqa tayta-mamankuta uyarispanku hinaspa Diosta imayna servisqankuta qawaspankum astawan Jehova Diosmanta yachanku.

8, 9. a) ¿Ima sasachakuykunam qallaykunman tayta-mamakuna warmankuwan kuska mana yachaptinku? b) ¿Imaynam churi-wawakunaqa tayta-mamankuwan mana kuska yachaspanku tarikunmanku?

⁸ Manaraq huk nacionman astakuchkaspankum, wakinkuqa musyakunku familiankumanta karunchakuptinku ima sasachakuykuna kananmanta. Ichaqa manamá piensankuchu imaymana sasachakuykuna kananmantaqa (Prov. 22:3). * Liliana pasakuptinqa, qosanpas hinaspa warmachanpas chayllam llumpay llakisqallaña tarikurqaku. Warmachanmi sapa kuti kaynata tapuq: “¿Imanasqataq saqeruwanki?”, nispa. Lilianaqa iskay-kimsa killakunalla karunchasqa kayta piensaspanpas achka watakunam qeparamurqa. Payqa musyakuytam qallaykurqa familianwan imayna kasqanku cambiasqanta. Warmachanmi paymanta astawan karunchakuchkarqa. Lilianam llakikuywan nin: “Kuyawayninmi waspiy hina chinkarurqa”, nispa.

⁹ Churi-wawakuna tayta-mamankuwan kuska mana yachaspankuqa, imayna kasqankupiwan imayna kawsasqankupim qalaypaq hukmanyarunmanku. * Chayqa aswanraqmi kanman warmachallaraq kasqanpi karunchakuruptinkuqa hinaspa unay tiempo kaptinqa. Lilianaqa warmachantam nirqa yanapananpaq astakurusqanmanta. Warmachanmi ichaqa piensarqa saqerusqanmanta. Qallariypiqa mamanpa karupi kasqanwanmi piñakurqa, tiempopa risqanman hinam ichaqa watukamuspan waqtanpi kasqanwan piñakurqa. Saqesqa warmachakuna hinam, Lilianapa warmachanpas manaña kasukuyta nitaq kuyayta munarqachu (leey Proverbios 29:15).

10. a) ¿Imam pasanman tayta-mamakuna churi-wawankuwan kuska kanankumanta regalokunallata qoptinkuqa? b) ¿Imatam mana ruwayta atinqachu karupi yachaq taytaqa otaq mamaqa?

¹⁰ Lilianaqa qollqeta hinaspa regalokunata warmachanman apachimuspanpas, musyakururqam paymanta astawan karunchakusqanta. Jehova Diosta hinaspa familianta puntapi churananmantaqa, mana musyayllatam chaynata ruwaspan yachachichkarqa qollqe sonqo kananpaq (Prov. 22:6). Warmachanmi niq: “Chayllapi qepakuy hinaspa regalokunata hinalla apachimuway”, nispa. Lilianaqa  musyakururqam warmachanman cartakunata qellqaspan, Internetwan otaq telefonowan rimaspan mana uyway atisqanta. Paymi nin: “Manam Internet nisqantakamaqa warmaykita abrazayta otaq muchaykuytaqa atiwaqchu”, nispa.

11. a) Casado vidapi karunchasqa kawsayqa, ¿ima sasachakuykunatam apamun? b) ¿Imataq huk iñiqmasinchikta yanaparurqa wasinman kutinanpaq?

¹¹ Lilianapaqa Jehova Dioswan amistadninpas manañam allinñachu karqa. Iñiqmasinkunawanqa semanapim huk kutillapi hukllawakuq, wakinpiqa manam. Qosanwanpas manam allinñachu karqaku. Paymi qepanchanan karqa patronninpa paywan kananpaq sapa kuti hikutasqanta. Qosanwan yanapanakuyta mana atisqankuraykum, iskayninku hukkunaman imayna tarikusqankumanta willayta qallaykurqaku, chaymi yaqalla huchapakururqaku. Huchapakuyman mana wichiykuptinkupas, Lilianaqa sutillatam musyakururqa karunchasqa kaspanku kuyanakunankupaq hinaspa warmi-qari puñunankupaq Bibliapa kamachisqanta mana kasukuy atisqanmanta. Manam atiqkuchu ima piensasqankumantapas chaylla rimayta, asirinakuyta, kuyakuywan qawanakuyta, makinkumanta hapinakuyta, abrazanakuyta, sapankupi kuyanakuyta nitaq warmi-qari kayninkupi ‘deberninkuwan cumpliytapas’ (Cant. 1:2; 1 Cor. 7:3, 5). Manataqmi atiqkuchu warmachankuwan kuska Jehova Diosta tukuy sonqonkuwan serviytapas. Lilianam nin: “Asambleapim uyarirqani Diospa piñakuynin punchawpi mana wañunapaqqa familiawan Diosta yupaychay allinpuni kasqanmanta. Chaymi llaqtayman kutinaypaq tantearurqani. Kallpanchakunaymi karqa iñiyniy aswan allin kananpaq chaynataq familiaywan huk sonqolla kawsanaypaqpas”, nispa.

12. ¿Bibliapa ima nisqanmi familianmanta karupi yachaqkunata yanapanman?

¹² Wasinman kutinanpaq Liliana tantearuptinqa, manam llapallankuchu allinta qawaqku. Congregacionpi ancianokunaqa kusikurqakum. Chayna tanteasqanwanqa iñiyniyoq kasqantam qawachichkarqa. Pay hina tarikuqkunam ichaqa, paypa tantearusqanta qatipakunankumantaqa qepakunanpaq hikutarqaku. Paykunam niqku: “Akis chaylla kutiramunki. ¿Imawantaq wakpiqa mantienekunki?”, nispa. Chayna rimanankumantaqa, cristianokunaqa kallpanchanankum ‘sipas warmikuna’ ‘qosankutawan wawankuta kuyanankupaq, [...] wasinkupi imatapas ruranankupaq’ hinaspa familiankuta atiendenankupaq. “Chaynapim Diospa palabranpa contranpiqa mana pipas rimanqachu” (leey Tito 2:3-5).

13, 14. ¿Imanasqam familiapa munasqanmantaqa Jehova Diospa munayninta puntapi churanapaq allin iñiyniyoq kana? Carinmanta rimarimuy.

¹³ Huk nacionman achka astakuqkunam, costumbrenkuman hina uywasqa kasqankurayku puntapi churanku imapas costumbrenkuta  hinaspa tayta-mamankupa munasqankuta. Cristianokunaqa allin iñiyniyoqmi kananku mana chayna kanankupaq.

¹⁴ Carin sutiyoq cristianam nin: “Juan sutiyoq wawachayku naceruptinmi ñoqaykuqa huk nacionpi llamkachkarqaniku. Chaypim Biblia estudiayta qallaykurqani. Lliw aylluykunam munarqaku achka qollqeyoq kanaykukama wawachaykuta tayta-mamayku uywananpaq apanaykuta”, nispa. Carinmi ichaqa kikin uywayta munarqa, chaymi familianpiwan qosanpas paymanta asikurqaku hinaspa qella kasqanta nirqaku. Carinmi nin: “Ñoqaqa manam allintachu entienderqani iskay-kimsa watallapas wawachayta tayta-mamay uywananpaq saqeyqa imanasqa mana allin kasqanmanta. Ichaqa yacharqanim churi-wawakunata tayta-maman uywananpaq Jehova Dios kamachisqanta”, nispa. Kaqmanta Carin wiksayakuruptinmi mana iñiq qosanqa hikutarqa abortananpaq. Paymi ichaqa mana munarqachu, ¿imanasqa? Ñawpaqpi allin tanteasqanwanmi iñiyninpi allin tarikurqa. Kunanqa ancha kusisqam familian tarikun mana karunchakusqankumanta. Sichu huknin wawanta tayta-maman uywananpaq aparunman karqa, hinaptinqa yaqapaschá mana allinpichu tukunman karqa.

15, 16. a) ¿Imaynam huk iñiqmasinchik tarikurqa tayta-mamanwan kuska mana yachasqanrayku? b) ¿Imanasqam Vickyqa mana munarqachu wawachanta maman uywananta?

¹⁵ Vicky sutiyoq cristianapas kaynatam willakun: “Iskay-kimsa watam abuelay uywawarqa, sullka ñañaymi ichaqa tayta-mamaywan yacharqa. Tayta-mamaywan kuska yachanaypaq kutispayqa hukmanmi tarikurqani. Sullkayqa hawkam tayta-mamayta kuyaspan abrazaq. Paykunaqa entiendenakuqkum. Ñoqam ichaqa karunchasqa hina tarikurqani... Yuyayniyoqña kaspaypas sasachakunim paykuna kuyasqayta qawachiyta. Ñañaywan kuskam nirqaniku yuyaqyaruptinku atiendenaykupaq. Ñoqaqa Diospa kamachisqanta kasukuspaymi ruwasaq, sullkayñataqmi kuyasqanrayku”, nispa.

¹⁶ Nintaqmi: “Kunanmi mamayqa niwan wawachayta payman saqenaypaq. Ñoqañataqmi mana munasqayta sumaqllata nirqani. Munanikum qosaywan kuska uywayta chaynapi Jehova Diosta kuyananpaq. Manam imaraykupas munanichu hamuq punchawkunapi waway ñoqawan hukman tarikunantaqa”, nispa. Vickyqa allintam yachan qollqemantapas otaq tayta-mamanpa munayninmantapas Jehova Diospa munayninta puntapi churaspanqa allin kawsakunanta. Jesusmi nirqa: “Manam pipas servinmanchu iskay patrontaqa [...]. Manam serviwaqchikchu Diostawan qollqetaqa”, nispa (Mat. 6:24; Ex. 23:2).

17, 18. a) ¿Diospa ima niwasqanchikpim cristianokunaqa hapipakuchwan? b) ¿Ima tapukuykunamantam qatiqnin yachachikuypi qawasun?

¹⁷ Jehova Diosqa imapas pisipuwaqninchiktam qowasun paypa munayninta hinaspa allin ruwayta puntapi churaptinchikqa (Mat. 6:33). Ima sasachakuypiña tarikuspapas atipasunmi Bibliapa kamachiwasqanchikta kasukuspaqa. Diosqa niwanchikmi ‘vencenanchikpaq kaqta’ qowananchikmanta (leey 1 Corintios 10:13). Sichu paypi hapipakusqanchikta qawachisun yachayta mañakuspa chaynataq kamachikuyninkunata kasukuspa hinaptinqa, yanapawananchikpaqmi ‘payqa ruraykullanqa lliwta’ (Sal. 37:5, 7). Payqa bendeciwasunmi tukuy sonqonchikwan serviptinchikqa. Payta puntapi churaptinchikqa allin kawsakunanchikpaqmi yanapawasun (tupachiy Genesis 39:3 nisqanwan).

¹⁸ Ichaqa, ¿imatam ruwachwan familianchikmanta karunchakurusqanchikrayku sasachakuykunata allichanapaq? ¿Imatam ruwachwan huk lawman mana astakuspalla familianchikta mantienenapaq? ¿Imaynatam hukkunata yanapachwan familiankuwan kuskalla kanankupaq? Chay tapukuykunamantam qatiqnin yachachikuypi qawasun.