1, 2. (1) ¿Imanasqataq Diosta serviqkunaqa runakunapa chaqwa ruwasqankuman mana hukllawakunchikchu? (Qaway kay paginapi kaq dibujota). (2) ¿Imatam achka runakuna piensanku nacionninkumanta, costumbrenkunamanta utaq hukkunamantapas? (3) ¿Imapim runakunapa chayna piensasqanku tukun?

KUNAN tiempopi achka runakunam rakinasqa hina tarikunku, nacionninkuman hinaspa imayna kawsasqankuman llumpayta sayapakusqankurayku. Jehova Diospa testigonkunam ichaqa pimanpas mana sayapakunchikchu nitaq runakunapa chaqwa ruwasqankunapipas chaqrukunchikchu. ¿Imanasqa? Diosta kuyasqanchikrayku hinaspa payta kasukuyta munasqanchikraykum (1 Juan 5:3). Maymantaña kaspanchikpas utaq maypiña yachaspanchikpas kamachikuyninkunatam kasukunchik. Ñuqanchikpaqqa ancha allinmi Jehova Diostawan munaychakuyninta yanapayqa (Mat. 6:33). Chayraykum nichwan kay pachapi kaqkunawan mana hukllawakusqanchikta (leey Juan 17:11, 15, 16; Is. 2:4).

 ² Achka runakunam piensanku nacionninku, costumbrenku hinaspa nacionninkupi pelotawan pukllaq runakuna wakinmanta aswan allin kasqankuta. Chaynata piensaspankum llallinakunku, chiqninakunku hinaspa paykuna hina mana piensaq runakunata wañuchinku. Jehova Diospa testigonkuna chaykunaman mana hukllawakuspanchikpas, ñuqanchiktawan ayllunchiktam hukmanyachiwachwan. Hinaspapas, yaqapaschá yanqamanta ñakarichisqa kachwan. Chayqa llumpaytamá llakichiwachwan, Diosqa unanchawarqanchik yanqamanta ñakarichisqa kasqanchikta musyakunapaqmi (Gen. 1:27; Deut. 32:4). Chaymi ima gobiernopas mana allinta ruwaptinqa, paykunamanta mana allinta rimayta qallaykuchwan. ¿Yaqachu chaynapi tarikuspa pimanpas sayapakunchik?

3, 4. (1) ¿Imanasqataq Diosta serviqkunaqa politicaman hinaspa guerrakunamanpas mana chaqrukunchikchu? (2) ¿Imamantam kay yachachikuypi qawasunchik?

³ Achka runakunam politicapi chaqwakuykunaman rinku gobiernokuna chayta ruwanankupaq nisqankurayku. Diosta serviqkunam ichaqa mana chaykunamanqa chaqrukunchikchu, manataqmi guerrakunamanpas rinchikchu. ¿Imanasqa? Jesusta qatipakusqanchikraykum (Mat. 26:52). Manataqmi nichwanchu kay pachapi satanaspa munaychakuynin tumpallapas allin kasqantaqa (2 Cor. 2:11). Chaymi ñuqanchikqa mana hukllawakunchikchu kay pachapi kaqkunawanqa (leey Juan 15:18, 19).

⁴ Yaqapaschá pantaq runa kasqanchikrayku wakinpiqa huk castakunamanta runakunata chiqninchik (Jer. 17:9; Efes. 4:22-24). Kay yachachikuypim qawasunchik imaynatam biblia yanapawanchikman runamasinchikkunawan huk sunqulla kanapaq. Qawasuntaqmi Jehova Dioswan Jesus runakunata imayna qawasqankumanta. Chaymi yanapawasun Diospa munaychakuyninpi allinta takyananchikpaq.

5, 6. (1) ¿Imatam Jesusqa lliw runakunamanta piensarqa? (2) ¿Imanasqataq chaynata piensarqa?

⁵ Pimanpas sayapakuyta munaspaykiqa, tapukuy: “¿Imatam Jesusqa ruwanman karqa?”, nispa. Kay allpa pachapi Jesus kaptinmi Judeamanta, Galileamanta hinaspa Samaria lawmanta runakuna chiqninakuqku. Judiokunaqa manam rimanakuqkuchu Samaria lawpi runakunawanqa (Juan 4:9). Fariseokunawan saduceokunapas sapa kutim atipanakuqku (Hech. 23:6-9). Moisespa chaskisqan kamachikuykunata estudiaq judiokunam piensaqku mana estudiaqkunamanta aswan allin kasqankuta (Juan 7:49). Achkataqmi impuesto mañaqkunatawan Roma nacionniyuqkunata chiqniqku (Mat. 9:11). Jesusmi ichaqa chaykunataqa mana ruwarqachu. Payqa Jehova Diosmanta chiqap kaqtam rimarqa, yacharqataqmi judiokuna Diospa llaqtan kasqanta. Chayta yachaspanpas manam haykapipas qatiqninkunataqa yachachirqachu judiokuna wakinkumanta aswan allin kasqankutaqa (Juan 4:22). Chaykunata yachachinanmantaqa, lliw runakuna kuyanakunankupaqmi yachachirqa (Luc. 10:27).

⁶ Jesuspaqqa lliw runakunam hina chaynalla karqaku. Manam pipas wakinninmanta aswan allinqa karqachu. ¿Imanasqa?  Jehova Diosmi runakunata unancharqa tukuy rikchaq castakunawan allpa pachata huntachinanpaq (Gen. 1:27, 28). Chaynaqa, Jehova Diospaqwan Jesuspaqqa manam huk casta runakunallachu, nacionllachu utaq huk rimayllachu aswan allinqa (Hech. 10:34, 35; Apoc. 7:9, 13, 14). Ñuqanchikpas chaynatam piensananchik (Mat. 5:43-48).

7, 8. (1) ¿Pitam Diosta serviqkunaqa yanapanchik, hinaspa imanasqa? (2) ¿Pitaq kay pachapi lliw sasachakuykunata tukuchinqa?

⁷ Diosta serviqkunaqa manam runakunapa gobiernontaqa yanapanchikchu. Jehova Diospa munaychakuynillantam yanapanchik. ¿Imanasqa? Yachanchikmi paylla allin kamachiq kasqanta. Eden huertapim satanasqa nirqa Diosqa mana allin kamachiq kasqanmanta. Payqa ninmi tukuy ima ruwasqankuna Diospa ruwasqankunamanta aswan allin kasqanta, munantaqmi runakuna chaynata piensanankutapas. Jehova Diosmi ichaqa sapakamata saqiwanchik kamachiqninchikta akllakunapaq. Chayraykum tapukunanchik: “¿Kasukunichu Jehova Diosta allin kamachiq kasqanta riqsikuspay? ¿Mana iskayrayaspaychu suyani Diospa kamachikuynillan tukuy mana allinkunata chinkachinanta? Icha, ¿Diospa munaychakuyninta mana necesitasqaytachu piensani?”, nispa (Gen. 3:4, 5).

⁸ Sichu pipas tapusunkiman huk kaqnin gobiernomanta ima piensasqaykita, ¿imatam niwaq? Wakin gobiernokuna runakunata yanapanankupaq kallpanchakuptinkupas, Jehova Diospa kamachikuynillanmi kay pachapi lliw sasachakuykunata hinaspa lliw mana allinkunata tukuchinqa. Chayraykum Jehova Diosllaman sayapakunchik. Chayta mana ruwaspanchikqa iñiqmasinchikkunawanmi mana huk sunqullachu kasun.

9. (1) ¿Ima sasachakuypim Corinto lawpi iñiqkuna tarikurqaku? (2) ¿Imatam apostol Pablo nirqa Corinto llaqtapi iñiqkunata?

⁹ Punta pachak watapim, Corinto llaqtapi iñiqkuna sasachakuypi tarikurqaku. Wakin iñiqkunam kikinkupura piñanakuchkarqaku Pabloman, Apolosman, Cefasman hinaspa Cristoman wakinku sayapakusqanrayku. Chayna kasqankuta Pablo yacharuspanmi llumpayta llakikurqa. ¿Imanasqa? Chayqa sasachanmanmi karqa huk sunqulla kayninkuta. Chaymi Pablo paykunata nirqa huk sunqulla hinaspa huk pensamientoyuqlla kanankupaq. Kunan tiempopipas chaytam ruwananchik. Manam haykapipas iñiqmasinchikkunamantaqa rakikunanchikchu (1 Cor. 1:10-13; leey Romanos 16:17, 18).

10. ¿Ima rikchanachiytam Pablo servichikurqa kay pachapi kaqkunawan mana hukllawakunanchikpaq yachachispan?

¹⁰ Huk kutipim, Pabloqa hanaq pachaman rinankupaq suyakuyniyuq iñiqmasinkunata yuyarichirqa hanaq pacha llaqtayuq kasqankuta hinaspa kay pachapi kaqkunallapi mana piensanankupaq (Filip. 3:17-20). * Nirqataqmi hanaq pachaman riqkunaqa Cristopa hinaspa Diospa rantinpi kasqankuta. Kaywan tupanachisun: Nacionninmanta nanachikuq runa huk law nacionpi kaspanqa, chay nacionpi gobiernopa sasachakuyninwanqa manam chaqrukunchu. Chaynallataqmi  hanaq pachaman rinankupaq suyakuyniyuqkunapas, kay pachapi gobiernokunapa sasachakuyninkunawanqa mana chaqrukunkuchu (2 Cor. 5:20). Kay allpa pachapaq suyakuyniyuq iñiqmasinchikkunapas kay pachapi gobiernokunataqa manam yanapankuchu. Diospa munaychakuynillantam yanapanku.

11, 12. (1) ¿Imatam mana piensananchikchu Diospa kamachikuyninta yanapayta munaspanchikqa? (2) ¿Imaynatam Serbiamanta kaq runakunata huk iñiqmasinchik qawarqa? (3) ¿Imataq yanaparqa chayna piensasqanta atipananpaq?

¹¹ Achka runakunam castamasinkunallawan, nacionninpi kaqkunallawan hinaspa paykuna hina rimaqkunallawan kuska kayta munanku. Yaqa llapanpim nacionninkumanta llumpayta alabakunku. Chaymi chaykunamanta allinta cuidakunanchik, hinaspapas manam wakinkumanta aswan allinpaqqa hapikunanchikchu. Chayna kasqanchikpaq hapikuspaqa, imayna kasqanchiktam cambiananchik kanqa. Kaymi yanapawasun pimanpas mana sayapakunapaq. ¿Imataq yanapawasun cambiananchikpaq?

¹² Qawasun Maria sutiyuq huk iñiqmasinchikmanta. * Paymi Yugoslavia nacionpi nacerqa, chay nacionpa huk llaqtanpim wiñarqa, chaypi kaq runakunam Serbia lawmanta kaq runakunata chiqniqku. Paymi ichaqa yacharurqa lliw runakuna Jehova Diospaq ancha chaninniyuq kasqankuta, hinaspa chiqninakuy kananta satanas munasqanta. Chaymi payqa imayna piensasqanta cambiananpaq kallpanchakurqa. Guerra qallaykuptinmi Mariaqa kaqmanta Serbia runakunata chiqniyta qallaykurqa, manam Diosmanta willaytapas paykunamanqa munarqachu. Payqa yacharqam chiqninakuyqa mana allin kasqanta, chaymi Jehova Diospa yanapakuyninta mañakurqa. Mañakurqataqmi precursora kananpaqpas. Paymi nin Jehova Diospa kuyakuyninta qatipakunanpaq Diosmanta willakusqan anchata yanapasqanmanta, chaymi yanaparqa manaña chiqnikuq kananpaq.

13. (1) ¿Imaynataq Zoila iñiqmasinchikqa tarikurqa? (2) ¿Imatam chayna tarikusqanrayku ruwarqa? (3) ¿Imatam paymanta yachachwan?

¹³ Mexico nacionmanta Zoila iñiqmasinchikmi Europa lawman astakurqa. Huñunakusqanpim tukuy rikchaq nacionkunamanta iñiqmasinchikkuna karqaku. Paymi nin nacionninmanta, costumbrenkunamanta hinaspa takinkunamanta wakinku asikusqankuta. Chaymi llumpayta hukmanyachirqa. Ichaqa Jehova Diostam payqa mañakurqa mana chayna tarikunanpaq. Zoila iñiqmasinchikta ima pasasqanmi kayta yachachiwanchik: Wakin iñiqmasinchikkuna ichapas chaylla hukmanyanmanku nacionninkumanta pipas mana allinta rimaptin. Hinaspapas, manam haykapipas ninanchikchu utaq imatapas ruwananchikchu huk castalla allin kasqanta qawachinanchikpaqqa. Manamá iñiqmasinchikkunata nitaq huk runakunatapas sientichiytaqa munanchikchu (Rom. 14:19; 2 Cor. 6:3).

14. ¿Imataq yanapawachwan Dios hina runakunata qawananchikpaq?

¹⁴ Jehova Diospa serviqninkunaqa enteron allpapim huk sunqulla kachkanchik.  Chayraykum mana haykapipas piensananchikchu huk llaqta utaq huk nacion wakinninmanta aswan allin kasqantaqa. Yaqapaschá ayllunchikkuna utaq huk runakunapas nacionninchikta kuyananchikpaq yachachiwarqanchik. Ichapas chayrayku huk nacionkunamanta, costumbrekunamanta, castakunamanta utaq rimayniyuqkunamanta runakunata hukmanta qawachwan. Chaynata qawaptinchikqa, ¿imataq yanapawachwan mana chayna kanapaq? Yuyaymanananchikmi nacionninkumanta hatun tukuq hinaspa hukkunamanta aswan allinpaq hapikuq runakunata Jehova Dios imayna qawasqanpi. Maskananchiktaqmi chaymanta rimaq yachachikuykunata ayllunchikwan utaq sapallanchik estudiaspanchik. Hinaspapas Diostam mañakunanchik pay hina runakunata qawananchikpaq (leey Romanos 12:2).

15, 16. (1) ¿Imaynatam runakuna qawawanchik paykuna hina mana kasqanchikrayku? (2) ¿Imaynatam tayta-mamakuna warmankuta yanapanmanku Diosman sunqu kanankupaq?

¹⁵ Jehova Diosta kasukuptinchikmi vecinonchikkuna, ayllunchikkuna, estudiaqmasinchikkuna utaq llamkaqmasinchikkunapas musyanku paykuna hina mana kasqanchikta (1 Ped. 2:19). Jesusqa nirqam chayrayku wakinku chiqniwananchikmanta. Ichaqa yuyarinanchikmi Diospa munaychakuyninmanta paykuna mana yachasqankuta. Chayraykum mana entiendenkuchu Diospa munaychakuyninta yanapay imanasqa ñuqanchikpaq ancha allin kasqanta.

 ¹⁶ Diosman sunqu kayta munaspanchikqa kallpanchakunanchikmi kamachiwasqanchikkunata kasukunapaq, runakuna imataña niwaptinchikpas utaq ruwawaptinchikpas (Dan. 3:16-18). Yaqapaschá warmakunaqa sasachakunmanku Diosta kasukunankupaq. Chaymi tayta-mamakunaqa yanapananku mana manchakuq kanankupaq. ¿Imanasqa? Wakinkum hikutasqa kanku banderata saludanankupaq utaq gobiernopa kamachisqan kaqkunata ruwanankupaq. Wasikipi kaqkunawan Diosta yupaychaspaykim warmaykita rimapayawaq imaynata Jehova Dios chaykunata qawasqanmanta. Chaymantapas, yachachiwaqchikmi iñiyninkumanta mana iskayrayaspa hinaspa kuyakuywan willakunankupaq (Rom. 1:16). Atikuptinqa, profesorninkunawan rimay imapi iñisqanchikmanta.

17. ¿Imatam mana ninanchikchu, hinaspa imanasqa?

¹⁷ Wiñasqanchik lawpa imayna kasqan, mikuyninchik, rimayninchik, hinaspa costumbrenchikqa sumaqmi rikchakuwachwan. Ichaqa, manam chayraykuchu nichwan ñuqanchikpaq sumaq kaqkuna wakinkupamanta aswan allin kasqantaqa. ¿Imanasqa? Jehova Diosqa tukuy imatam unancharqa llapanchik kusisqa kananchikpaq (Sal. 104:24; Apoc. 4:11). Chaynaqa, manam nichwanchu imapas ruwasqanchik hukkunapamanta aswan allin kasqantaqa.

18. ¿Imaynam tarikusun Jehova Dios hina runakunata qawaspanchikqa?

¹⁸ Jehova Diosqa munanmi tukuy rikchaq runakuna payta riqsinankuta, yupaychanankuta hinaspa wiñaypaq kawsanankutapas (Juan 3:16; 1 Tim. 2:3, 4). Chayraykum iñiqmasinchikkunapa ima nisqankuta uyarinanchik, Jehova Diospa nisqanman hina kaptinqa uyarinanchikmi piensasqanchikwan mana tupaptinpas. Chayta ruwaspaqa kusisqam kawsakusunchik hinaspapas iñiqmasinchikkunawanmi hawkalla tarikusun. Yachamusqanchikman hinam, Jehova Diosllata hinaspa munaychakuynillanta yanapananchik. Chaymi kay pachapi mana allinkunamanqa mana chaqrukunchikchu. Manataqmi hukkunamanta aswan allinpaqqa hapikunchikchu. Anchatam agradecekunchik hawka kawsakunapaq hinaspa mana hatun tukuq kanapaq Jehova Dios yachachiwasqanchikmanta. Salmos qillqaq hinam tarikunchik, paymi nirqa: ‘¡Mayna kuyayllapaqmi wawqi-panikunapa huk sunqulla kawsakuyninqa!’, nispa (Sal. 133:1).