1. ¿Imataq Jerusalen llaqtapi pasakurqa 66 kaq watapi? (Qaway kay paginapi kaq dibujota).

ROMA nacionpi soldadokunapa capitannin Floro sutiyuq runam, 66 kaq watapi Jerusalen templomanta achka qullqita suwakururqa. Judiokunaqa llumpayta piñakuspankum Roma nacionpa contranpi hatarirurqaku hinaspa achka soldadokunata wañurachirqaku. Chaymi yaqa kimsa killallamanta Roma nacionta kamachiq Cestio Galo runaqa 30.000 soldadonkunawan llaqtata muyurirurqaku. Hinaptinmi judiokunaqa templopi pakakurqaku. Roma nacionmanta soldadokunañataqmi pirqa uchkuyta qallaykurqaku. Runakunaqa mancharisqallañamá tarikurqaku. Qamqa, ¿imaynataq tarikuwaq karqa chaypi kaspaykiqa?

2. (1) ¿Imatam Jesuspa qatiqninkuna ruwananku karqa 66 kaq watapi? (2) ¿Imaynatam lluqsiyta atirqaku?

² Jesusqa achka watakuna ñawpaqtaraqmi chay pasakunanmanta qatiqninkunaman nirqa: ‘Jerusalenpa muyuriqninpi  tropakunata qawarispaqa, chay llaqtata purmachinanku tiempo chayaramusqantam yachankichik. Judea lawpi kaqkunaqa urqukunamanyá ayqichunku, Jerusalen llaqtapa chawpinpi kaqkunapas lluqsichunkuyá’, nispa (Luc. 21:20, 21). Ichaqa, ¿imaynatam lluqsiyta atinmanku karqa llaqtapa muyuriqninpiña soldadokuna kachkaptinkuqa? Qunqayllamantam chay soldadokunaqa Jerusalen llaqtamanta asurikurqaku, Jesusqa willakurqañam chay pasakunanmanta (Mat. 24:22). Chaymi Jesusta kasukuqkuna urqukunaman ayqikurqaku. * 70 kaq watapim Roma nacionmanta soldadokunaqa kaqmanta Jerusalenman kutirurqaku llaqtata puchukachinankupaq. Ichaqa Jesuspa nisqanta kasukuqkunam mana wañurqakuchu.

3. (1) ¿Ima sasachakuytam qawasunchik pisi tiempollamantaña? (2) ¿Imakunamantam kay yachachikuypi qawasunchik?

³ Ñuqanchikpas pisi tiempollamantañam Jerusalenpi hina tarikusunchik. ¿Imataq kanqa? ‘Llumpa-llumpay ñakariy punchawmi’ qunqayllamanta qallaykunqa. Jerusalenpi imakuna pasakunanmanta qatiqninkunaman Jesus willakuspanqa, rimachkarqataqmi kunan tiemponchikpi chayna pasakunanmantapas (Mat. 24:3, 21, 29). Punta pachak watapi Jesuspa qatiqninkunaqa, Jerusalen llaqta puchukachisqa kaptinmi mana wañurqakuchu. Kunanpas satanaspa munaychakusqan puchukachisqa kaptinmi, ‘achkallaña runakuna’ mana wañunqakuchu (leey Apocalipsis 7:9, 13, 14). Hinalla kawsakuyta munaspaqa bibliapa ima nisqantam yachananchik. Kay yachachikuypim qawasunchik imakuna pasakunanmanta hinaspa imakunata ruwananchikmantapas.

4. ¿Imaynatam qallarinqa llumpa-llumpay ñakariy punchawqa?

⁴ Llumpa-llumpay ñakariy punchawqa qallarinqa pantasqa religionkuna puchukachisqa kaptinmi. Bibliam lliw pantasqa religionkunata sutichan: ‘Hatun Babilonia llaqta, chuchumikakunapa hinaspa kay pachapi millakuypaq kaqkunapa maman’, nispa (Apoc. 17:5-7). ¿Imanasqam chaynata sutichan? Religionkunapi punta apaqkuna Jehova Diosta qipanchasqankuraykum. Jesusta hinaspa kamachikuyninta yanapanankumantaqa kay pachapi gobiernokunawanmi chaqrukunku. Chaymantapas pantay yachachikuykunatam yachachinku aswan atiyniyuq kanankupaq. Paykunaqa manam hanaq pachapaq suyakuyniyuq iñiqmasinchikkuna hinachu Dios yupaychayninkupi chuya kanku (2 Cor. 11:2; Sant. 1:27; Apoc. 14:4). Chaynaqa, ¿pitaq puchukachinqa lliw pantasqa religionkunataqa? ‘Manchakuypaq puka animalpa’ ‘chunka waqrankunam’. Kayqa tupanmi Naciones Unidas nisqanwan, chunka waqrankunañataqmi tupan yanapaqnin lliw gobiernokunawan. Bibliapa nisqanman hinaqa, Jehova Diosmi paykunata servichikunqa pantasqa religionkunata puchukachinanpaq (leey Apocalipsis 17:3, 16-18).

5, 6. ¿Imanasqam yachanchik pantasqa religionkuna puchukachisqa kaptin chaypi lliw kaqkunapas mana wañunankumanta?

 ⁵ Pantasqa religionkuna puchukachisqa kaptinkuqa, ¿wañunqakuchu chaypi kaq lliw runakunapas? Manam. ¿Imaynanpi? Bibliam nin religionkunapi punta apaqkuna hinalla kawsasqankuta hinaspa religionninkupi mana haykapipas kasqankuta niq tukusqankuta. Chaymanta rimaspanmi willakuq Zacarias nirqa huk kaqnin runa pantasqa religionmanta kasqanta. Chay runam nirqa: “‘Ñuqaqa manam Diosmanta willakuqchu kani aswanqa chakrapi llamkaqllam. Ñuqaqa warma kayniymantam hina chakrallapi llamkaq kani’, nispa. Hinaptinmi wakin runakunañataq tapunqaku: ‘Hinaptinqa ¿imataq cuerpoykipi kaq heridakunaqa?’, nispa. Chaymi payñataq ninqa: ‘Wasinkupim amistadniykuna kaynataqa ruwaramuwanku’”, nispa (Zac. 13:4-6).

⁶ Ichaqa, ¿imataq Diospa serviqninkunata pasanqa? Jesusmi nirqa: “Sichum Dios mana asllayachinmanchu chay punchawkunata hinaptinqa, manach pipas librakunmanchu wañuymanta. Aswanqa akllasqankunaraykum asllayachinqa chay punchawkunata”, nispa (Mat. 24:22). Qawasqanchikman hinam, 66 kaq watapi soldadokunaqa Jerusalen llaqtata mana puchukachirqakuchu. Chaymi yanaparqa ‘akllasqakuna’ utaq hanaq pachapaq suyakuyniyuq iñiqmasinchikkuna lluptikunankupaq. Kunan tiemponchikpipas Jehova Diosmi ‘akllasqankunata’ enemigonkunamanta waqaychanqa. Chayta ruwananpaqqa, llumpa-llumpay ñakariy punchaw qallaykuptinmi pisi tiempolla hawkayay kananta saqinqa.

7, 8. (1) Llumpa-llumpay ñakariy punchawpi pisi tiempolla hawkayay kaptinqa, ¿imatam ruwananchik kanqa? (2) Chay tiempopiqa, ¿imanasqam mana wakin runakuna hinachu kasunchik?

⁷ Pantay religionkuna puchukachisqa kasqanku qipatam, Diosta tukuy sunqunchikwan kuyasqanchikta qawachinanchik kanqa. Yaqa llapallan runakunam ‘urqukunatawan qaqakunata’ utaq runakunapa yanapakuyninta maskanqaku waqaychasqa kanankupaq (Apoc. 6:15-17). Ñuqanchikmi ichaqa Jehova Diospa yanapakuyninta maskasunchik. Chaynaqa, ¿suyananchikchu achka runakuna Diosta serviytaña qallaykunankumanta? Manam. Jerusalen llaqtapi hawkayay tiempo karuptinqa manam achka judiokunachu Diostaña servirqaku. Aswanmi, Diospa serviqninkunalla Jesusta kasukuspanku ayqikurqaku. Chaynallataqmi llumpa-llumpay ñakariy punchawpipas pisi tiempolla hawkayay kaptinqa, manam lliw runakunachu Jehova Dios serviyta munanqaku. Ñuqanchikmi ichaqa pay kuyasqanchikta hinaspa hanaq pachapaq akllasqakunata yanapasqanchiktapas qawachinanchik kanqa (Mat. 25:34-40).

⁸ ¿Imataq pasanqa chay pisi tiempolla hawkayay kaptinqa? Manam allintaqa yachanchikchu. Ichaqa yaqachusmi llumpay sasachakuykuna kanqa hinaspa kapuqninchikkunatapas saqinanchik kanqa. Jerusalen llaqtapi Diosta serviqkunapas wasinkutam saqirqaku hinaspa huk sasachakuykunapipas tarikurqaku (Mar. 13: 15-18). Chaymi tapukunanchik: “¿Atiymanchu kapuqniykuna saqiyta? ¿Atiymanchu Jehova Diosman sunqu kayta imaña kaptinpas?”, nispa. Chay tiempopiqa ñuqallanchikmi Jehova Diostaqa servisunchik ima sasachakuyña kaptinpas, Diosmanta willakuq Daniel hina (Dan. 6:10, 11).

9, 10. (1) ¿Imamantam llumpa-llumpay ñakariy punchawkunapi? (2) ¿Imaynam mana allin runakuna tarikunqaku willakusqanchikta uyarispanku?

⁹ Llumpa-llumpay ñakariy punchawkunapiqa manañam ‘allin noticiakunamantaqa’ willakusunchikñachu. Chay punchawkunapiqa Diospa piñakuyninmi chayamunqa (Mat. 24:14). Chaymi mana manchakuspa Diospa juicionmanta willakusunchik. Yaqapaschá chay willakuyqa kanqa satanaspa munaychakusqan chinkachisqa kananpaqña kachkaptin. Bibliam nin chay willakusqanchikta hatun runtu parata hina llapa runakuna qawanankumanta hinaspa Diosta ñakanankumantapas (Apoc. 16:21).

¹⁰ Chay willakusqanchikta mana allin runakuna uyarispankuqa, ¿imaynam tarikunqaku? Ezequielmi willakurqa Magog nacionmanta Gog utaq achka nacionkuna, kayna piensanankuta: ‘Mana murallasqa llaqtayuqkunapa nacionninta rispam guerrawan hapimusaq. Confianzallawanña hawka kawsakuq runakunapa contranpim sayarimusaq, paykunaqariki yachachkanku mana murallayuq, mana punkuyuq hinaspa mana cerrojoyuq llaqtakunapim. Salteamuspam tukuy imankutapas qichumusaq. Achka nacionmanta huñunakuruspa purmachisqa llaqtakuna hatariqkunatapas guerrawanmi hapimusaq. Paykunaqariki kachkanku animalsapa hinaspa tukuy imayuqmi. Yachachkankupas kay pachapa chawpinpi hinaraqmi’, nispa (Ezeq. 38:10-12). Diosta serviqkunaqa “kay pachapa chawpinpi” hinam tarikunqaku, huk rimaypiqa manam wakin runakuna hinachu kanqaku. Nacionkunaqa munanqakupunim hatariyta hanaq pachapaq iñiqmasinchikkunapa hinaspa yanapaqninkunapa contranpi.

11. (1) Llumpa-llumpay ñakariy punchawpi, ¿imakuna kananmantam biblia nin? (2) Diospa enemigonkuna ‘señalkunata’ qawaspanku, ¿imaynam tarikunqaku?

¹¹ Chaymantaqa, ¿imam kanqa? Bibliam niwanchik tukuy imakuna kananmanta, ichaqa manam ninchu ima puntata kanantaqa. Yaqapaschá hina chay kutillapi wakinqa kanqa. Jesusmi puchukay tiempomanta rimaspan nirqa: ‘Señalkunam kanqa intipi, killapi hinaspa lucerokunapi. Kay pachapipas nacionnintin runakunam mana ima ruwakuytapas atispanku mancharisqallaña kanqaku lamar quchapa hinaspa olakunapa qapariyninwan. Runakunam wañuypa patanpi hinaña kanqaku mancharikuymanta kay pachapi tukuy imapa pasananta suyaspa, cielokunapi tukuy ima kaqkunapas katkatatanqam. Hinaptinmi runakuna rikuwanqaku hatun atiyniywan hinaspa kanchariyniywan puyupi hamuchkaqta’, nispa (Luc. 21:25-27; leey Marcos 13:24-26). ¿Imataq chay ‘señalkunaqa’? ¿Chiqaptachu chaykunata cielopi qawasunchik? Yaqapaschá. Chayta qawanapaqqa suyananchikmi. Chay señalkuna imayna kaptinpas, yachanchikmi  Diospa enemigonkuna chayta qawaspanku mancharisqallaña kanankumanta.

12, 13. (1) ¿Imatam Jesus ruwanqa ‘hatun atiyninwan hinaspa kanchariyninwan’ hamuspan? (2) ¿Imatam ruwanqaku Diospa serviqninkunaqa?

¹² ¿Imatam Jesus ruwanqa ‘hatun atiyninwan hinaspa kanchariyninwan’ hamuspan? Diosman sunqu kaqkunamanqa wiñay kawsaytam qunqa hinaspa Jehova Diosta mana kasukuqkunatañataqmi castiganqa (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30). ¿Imaynatam chayta ruwanqa? Kikinmi nirqa: ‘Diosmanta hamuq runa angelniykunawan hamuspay suma-sumaq tiyanaypi tiyaykuptiymi, llapallan nacionkunamanta runakuna huñunakamunqa ñawpaqniyman hinaptinmi michiq rakichkaq hina rakisaq cabrakunamanta ovejakunata. Ovejakunatam rakisaq alliqniy lawman, cabrakunatañataq ichuqniy lawman’, nispa (Mat. 25:31-33). ¿Imam chaymanta pasanqa ovejakuna hinaspa cabrakuna hina kaq runakunawan? Cabrakuna hina utaq mana allin runakunaqa wiña-wiñaypaqmi chinkachisqa kanqaku, allin ruwaqkunañataqmi wiña-wiñaypaq kawsanqaku (Mat. 25:46).

¹³ ¿Imatam mana allin runakuna ruwanqaku wiñaypaq chinkachisqa kanankumanta yachaspanku? Bibliam nin ‘qaparkachaspanku waqanankumanta’ (Mat. 24:30). ¿Imatam ruwanqaku hanaq pachapi hinaspa kay pachapi kawsakuyta suyaqkunaqa? Jesuspa nisqantam ruwanqaku, paymi nirqa: “Chaykuna pasakuptinqa kallpanchakuspayá qawarikuychik, librasqa kanaykichikqa hichpamuchkanñam”, nispa (Luc. 21:28).

14, 15. (1) ¿Imam pasakunqa Magog nacionmanta Gog Diospa llaqtanpa contranpi hatariptinqa? (2) Bibliapa nisqanman hinaqa, ¿imaynatam akllasqakuna huñusqa kanqaku?

¹⁴ ¿Imam pasakunqa Magog nacionmanta Gog Diospa llaqtanpa contranpi hatariptinqa? Bibliam nin Jesus kayta ruwananmanta: “Angelniykunatam kamachisaq kay pachapi kaq llapallan nacionkunamanta may karupiña kaptinkupas akllasqaykunata huñumunankupaq”, nispa (Mar. 13:27; Mat. 24:31). Kaywanqa manam niyta munachkarqa, chay kutipi akllasqa kanankumantachu. Nitaqmi kay pachapiraq hanaq pachapaq iñiqmasinchikkuna wiñaypaq sellasqa kanankumantachu. Sellasqaqa kanqaku manaraq llumpa-llumpay ñakariy punchaw qallarichkaptinmi (Mat. 13:37, 38; Apoc. 7:1-4). Hinaptinqa, ¿imatam bibliaqa niyta munachkan Jesus ‘akllasqakunata huñusqanwanqa’? Kaywanqa niyta munachkan kay pachapiraq hanaq pachapaq iñiqmasinchikkunata Jesus pusananmantam (1 Tes. 4:15-17; Apoc. 14:1). Kayqa kanqa Magog nacionmanta Gog, Diospa llaqtanpa contranpi hatariptinmi (Ezeq. 38:11). Hinaptinmi Jesuspa nisqanman hina ‘mana huchallikuqkuna Dios taytankupa munaychakusqanpi inti hina kancharinqaku’ (Mat. 13:43). *

¹⁵ Achka runakunam piensanku Jesusqa kay pachaman kutimuspan kamachinanmanta hinaspa akllasqa kaqkunata hanaq pachaman apakunanmanta. ¿Chaychu pasanqa kay pachapiraq hanaq pachapaq akllasqa iñiqmasinchikkunata? Manam, bibliam niwanchik Jesuspa kutimusqanta mana pipas rikunanmanta. Bibliam nin payqa “puyupi” hamunanmanta hinaspa ‘Diosmanta hamuq runapa señalnin puyupi rikuriykamunanmantapas’ (Mat. 24:30). Chaymantapas bibliam nin: ‘Aychayuq-yawarniyuq runaqa manam yaykunqachu Diospa munaychakusqanmanqa’, nispa. Hinaptinqa, ¿imaynatam hanaq pachapaq akllasqa iñiqmasinchikkunaqa hanaq pachaman rinqaku? Bibliam nin: ‘Huk qimchiyllatam tikrasqa kanqaku qipa kaq cornetillata tocaykuptin’, nispa (leey 1 Corintios 15:50-53). * Diosman sunqu hanaq pachapaq akllasqa iñiqmasinchikkunaqa llapankum espiritu cuerpoyuq hanaq pachaman apasqa kanqaku.

16, 17. ¿Imam kanqa manaraq carneropa casarakuynin qallaykuchkaptin?

¹⁶ Hanaq pachapi 144.000 iñiqmasinchikkuna lliwña chaypi tarikuptinkuqa, ¿chayllachu qallaykunqa carneropa casarakuyninqa? (Apoc. 19:9). Manaraqmi. Puntataqa, Gogmi Diospa llaqtanpa contranpi hatarinqa kay pachapiraq hanaq pachapaq akllasqa iñiqmasinchikkuna kachkaptinku (Ezeq. 38:16). ¿Imatam ruwasunchik Diospa llaqtanpa contranpi Gog hatariptinqa? Bibliam niwanchik: “Manam qamkunachu peleankichik chay guerrapiqa, chaynaqa allinta sayaspayá takyaychik, qawankichikmi Tayta Diospa imaynam  librasusqaykichikta. [...] Amayá manchakuychikchu nitaq hukmanyaychikchu”, nispa (2 Cron. 20:17). Qawamusqanchikman hinam, Diospa llaqtanpa contranpi Gog hatariptin qunqaymanta kay pachapiraq hanaq pachapaq akllasqa iñiqmasinchikkunaqa hanaq pachaman rinqaku. ¿Chaymantaqa imam kanqa? Apocalipsis 17:14 nin: ‘[Diospa enemigonkuna] carnerowan peleaptinkum carnero vencerunqa, payqa vencerunqa señorkunapa señornin kasqanraykum chaynataq reykunapa reynin kasqanraykum. Paywan kaqkunaqa kachkan Diospa akllasqankunam hinaspa paypa qayasqankunam, paykunaqa qaqa hinam sayachkanku’, nispa. Chaynaqa, Jesuswan hanaq pachapi 144.000 iñiqmasinchikkunam, kay pachapi Diospa llaqtanta libranqaku.

¹⁷ Armagedon guerrapim Jehova Diospa sutinqa chuyanchasqa kanqa (Apoc. 16:16). Cabrakuna hina utaq mana allin runakunaqa kay pachamantam chinkachisqa kanqaku, Diosman sunqu runakunañataqmi mana wañunqakuchu. Armagedon guerra tukuytañam carneropa casarakuyninqa kanqa Apocalipsis qillqapa tukuyninpi nisqanman hina (Apoc. 21:1-4). * Jehova Diosqa kuyakuyninta hinaspa tukuy imatam qunqa kay pachapi hinalla kawsaqkunamanqa. Ancha kusisqam chay punchawtaqa suyachkanchik (leey 2 Pedro 3:13).

18. ¿Imatam ruwananchik tukuy imakuna pisi tiempollamantaña kananta yachaspanchik?

¹⁸ Tukuy imakuna pisi tiempollamantaña kananta yachaspanchik, ¿imatam ruwananchik? Apostol Pedrom kaynata nirqa: ‘Tukuy kaqkunapas chayna chinkanan kachkaptinqa ¡mayna chuya sunqum Diosta servispa kawsanaykichik! Diospa punchawnin chayamunanta suyaspa’, nispa. Chaymantapas nirqataqmi: ‘Kuyasqay wawqi-panillaykuna, kaykunata suyachkaspaqa mana huchayuqñayá hinaspa mana culpayuqñayá kawsaychik hawkayaypi Dios tarimusunaykichikpaq’, nispa (2 Ped. 3:11, 12, 14). Chaynaqa, Jehova Diostayá yupaychasun pantay yachachikuykunawan mana chaqrukuspanchik hinaspa tukuy sunqunchikwan yanapasun kamachiwaqninchik Jesucristota.