Ñawpaq runakunapa ruwasqankuta estudiaqkunam ninku bibliapa willakusqankunaqa chiqap kasqanta. 2014 watapi lluqsimuq Biblical Archaeology Review sutiyuq qillqam nirqa: “Bibliapi rikuriq yaqa 50 runakunapa sutintam ñawpaq qillqakunapi tarirunku”, nispa. Ichaqa manaraqmi bibliapi rikuriq Tatnai runapa sutintaqa tarirqakuchu. ¿Pitaq Tatnaiqa karqa?

Jerusalen law munaychakusqanku allpatam, Persia nacionniyuq runakunaqa sutichaqku ‘Eufrates mayupa wak lawninpi’ llaqtakuna nispa. Persia nacionniyuq runakunam Babilonia nacionta munaychakuruspanku, chaypi presochasqa judiokunata kacharirqaku Jerusalenman kutispanku Diospa templonta hatarichinankupaq (Esdras 1:1-4). Ichaqa judiokunapa enemigonkum mana allinpaq qawarqaku Diospa templon hatarichisqankuta, chaymi Persia nacionpa kamachiqninman willarqaku judiokuna huqarikusqankumanta (Esdras 4:4-16). Persia nacionta kamachiq Dario I sutiyuq runapa tiemponpim (522-486 J.t.ñ.) Tatnai sutiyuq runa chaymanta yachananpaq encargakurqa. Bibliam willakun Tatnaiqa ‘Eufrates mayupa wak lawninpi gobiernasqanmanta’ (Esdras 5:3-7).

Ñawpaq qillqakunapim tablillas cuneiformes nisqankupi Tatnai runapa sutinqa rikurin. Dario I (502 J.t.ñ.) sutiyuq runapa kamachisqan tiempopim, ‘Eufrates mayupa wak lawninpi gobiernaq’ Tattannu runapa sirvienten testigo hina rikurin, huk runa manukusqanta pagananpaq qillqakusqanpi, arí Tattannu runaqa Esdras qillqapi rikuriq Tatnai runam.

Tatnai runaqa ¿may llaqtakunatataq kamachirqa? 535 watapim Jesuspa tiemponmanta ñawpaqtaraq, Persia nacionta kamachiq Ciro chay nacionpa allpanta rakinarurqa sapa lawta sutichananpaq, chaymi hukninta suticharqa “Babilonia hinaspa mayupa wak lawnin” nispa. Ichaqa watakuna pasaruptinmi chay allpaqa iskayman rakinasqa karqa, hukninpa sutinmi karqa “Eufrates mayupa wak lawnin”. Chay lawpim karqa Celesiria, Fenicia, Samaria hinaspa Juda llaqtakuna. Tatnaiqa chay llaqtakunatam achka watakuna kamachirqa (520-502 J.t.ñ.).

Judiokuna Persia nacionpa contranpi huqarikusqankumanta yachananpaqmi Tatnaiqa Jerusalenman rirqa. Hinaspam kamachiq Darioman willarqa Judiokunaqa ñawpaq kamachiq Ciro kamachisqanrayku templo ruwasqankumanta. Chayqa chiqap kasqantam ñawpaq kamachiqkunapa qillqasqan qawachirqa (Esdras 5:6, 7, 11-13; 6:1-3). Chaymi Tatnaiqa kamachisqa karqa judiokunapa ruwasqankuta mana harkakunanpaq (Esdras 6:6, 7, 13).

Arí, ‘Eufrates mayupa wak lawninpi gobiernaq’ Tatnai runamantam, ñawpaq tiempopi pasaqkunamanta estudiaq runakunapa nisqankuman hina bibliaqa imam kaqta willawanchik. Arí, kay willakuypas qawachinmi bibliapa willakuyninkunaqa chiqap kasqanta.