Sumaq allpakunapa kasqanta riqsinapaqmi willakuykuna kan, chaymi wakinqa chayman rinku tukuy ima llakinkuta qunqanankupaq, wasinkuman kutispankum ichaqa hinalla sasachakuyninkupi piensayta qallaykunku.

Sumaq huertapi kawsakuymanta willakuyqa sumaqmi. Chaymi tapukuchwan, sumaq huertamanta willakuyqa ¿cuentollachu? ¿Imanasqataq sumaq huertapi kawsakuyta munanchik? ¿Yaqachum sumaq huertapi haykallapipas kawsakusun?

Ñawpaqmantaraqmi runakunaqa sumaq huerta kasqanmanta astawan yachayta munarqaku. Achkaqmi yacharurqaku chay willakuyqa bibliapi kasqanta, bibliam willakun ‘Diosqa intipa qispimunan lawpi Eden huertata ruwasqanmanta’, chaynataq chay huertapi ‘sumaqllaña ruruyuq sachakunata Diosqa wiñachisqanmanta’. Chay huertapa chawpinpiqa karqataqmi ‘kawsay qukuq sachapas’. Arí, bibliapa willakusqanqa suma-sumaqmi (Genesis 2:8, 9).

Chaymantapas, bibliam willawanchik chay huertamanta tawa mayukuna lluqsimusqanta. Iskay mayukunaqa kunankamapas hinallam kachkan, chay mayukunapa sutinmi Tigris hinaspa Eufrates (Genesis 2:10-14). Chay mayukunaqa Irak nacionpim kachkan, ñawpaq Persia nacionpa kasqanpi.

Chaychiki, ñawpaq Persia nacionniyuq runakunaqa sumaq huerta kasqanmanta yacharqaku hinaspa mastakunapaq lliklla kaqlla ruwasqankupipas sumaq huertata ruwarqaku, chayqa kachkan Estados Unidos nacionpim, Filadelfia llaqtapi Museo de Arte nisqankupi. Chay ruwasqankupim kachkan bibliapa willakusqanman hina sumaq huerta. Chay sumaq huertatam Persia nacionniyuq runakunaqa sutichaqku “paraiso” nispa.

Tukuy rikchaq rimayniyuq runakunam ñawpaqpi sumaq huerta kasqanmanta willakunku. Runakunam mirasqankuman hina, sumaq huertamanta willakuyta aparqaku maymi illasqankuman, chaymi kunanqa sapa llaqtapi hukmanpataña sumaq huertamantaqa willakunku creenciankuwan chaqrurusqankurayku.

Ñawpaq tiempopim, wakin runakuna mana riqsisqan lawkunata risqankupi sumaq allpata tarirurqaku, hinaspam piensarqaku sumaq Eden huertata tarirusqankuta. 1881 watapim Charles Gordon sutiyuq runa, islas Seychelles nisqanpi Mai sutiyuq sumaq sitiota riqsiruspan suticharurqa Diospa ruwasqan Eden huerta nispa. Cristobal Colon sutiyuq runapas, La Española nisqanku islaman chayaruspanmi piensarqa Diospa ruwasqan Eden huertaman chayarunanpaqña kasqanta, kunanqa chay islapim kachkan Republica Dominicana nacion chaynataq Haiti nacionpas.

Mapping Paradise qillqapim 190 masnin ñawpaq dibujokuna kachkan, yaqa llapan dibujokunapim Adanwan Eva sumaq huertapi dibujasqa kachkan. Chay qillqapa huknin dibujonmi Beato de Liebana nisqanku. Chay dibujopim kachkan Diospa ruwasqan sumaq huerta, chay huertamantam Tigris, Eufrates, Pison hinaspa Guihon mayukuna tawa hawaqman lluqsichkan. Chay dibujokunaqa sutillatam qawachiwanchik Diospa ruwasqan Eden huertamanta runakuna hinalla yachay munasqankuta.

 John Milton runam El Paraíso perdido niq qillqata ruwarqa, chaypim willakun Adanwan Eva huchallikusqankurayku Eden huertamanta qarquchikusqankumanta. Chay qillqasqanpim nirqa, runakunaqa kay pachapi wiñaypaq kawsakunankumanta. Qillqarqam: “Enteron pacham sumaq huertayachisqa kanqa”, nispa. Chaymantañataqmi qillqarqa El Paraíso recobrado niq qillqata.

Arí, runakunaqa Diospa ruwasqan sumaq huertatam maskarqaku. Ichaqa, ¿imanasqataq kunanqa manaña anchachu maskanku? Huk qillqapa nisqanman hinaqa “Diosmanta yachachiqkuna [...] Eden huerta maypi kasqanta manaña yachayta munasqankuraykum” (Mapping Paradise).

Yaqa lliw religionkunam yachachinku runaqa hanaq pachapi wiñaypaq kawsakunanmanta, manam kay pachapi sumaq huerta kaptin kawsakunamantachu yachachinku. Bibliam ichaqa Salmo 37:29 nin: ‘Allin ruwaq runakunam allpataqa dueñoyanqaku. Paykunaqa chaypimiki wiñaypaqraq kawsakunqaku’, nispa. Hinaptinqa, ¿yaqachum kay pachaqa haykallapipas sumaq huertayanqa? *

Jehova Diosmi niwanchik kay allpa pachata huertayachinanmanta. Jesusmi yachachiwarqanchik Diosta kaynata mañakunapaq: “Munaychakuynikiyá hamuchun. Munasqaykiyá ruwasqa kachun kay pachapipas hanaq pachapi hina”, nispa (Mateo 6:10). Jehova Diosmi Jesusta akllarun munaychakuyninpi kamachinanpaq, chaymi Jesusqa mana allin kamachiqkunata chinkachinqa (Daniel 2:44). Jesustaqmi Diospa munayninman hina kay allpa pachata huertayachinqa.

Diosmanta willakuq Isaiasmi qillqarqa, kay pacha sumaq huerta kaptin imayna kawsakunamanta, chaypiqa manañam imapas ñakarichiwasunñachu (Isaias 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Allinmi kanman chay rimasqanchikmanta bibliapi ñawinchayniki. Ñawinchaspaykiqa yachankim Diosqa kasukuqninkunapaq ima ruwananmanta. Diosta kasukuqkunaqa Dioswan kuyachikuspam sumaq huertapi kusisqallaña kawsakunqaku (Apocalipsis 21:3).

¿Imanasqataq mana iskayrayachwanchu kay allpa pacha sumaq huertayachisqa kananmanta? Bibliapi Dios kaynata niwasqanchikraykum: ‘Tayta Diospam hanaq pachaqa. Kay pachatañataqmi runakunaman qurqa’, nispa. Diosqa ‘mana llullakuqmi’ (Salmo 115:16; Tito 1:2). Arí, bibliaqa niwanchikmi sumaq huertapi wiñaypaq kawsakunamanta.