DIOSTA serviq Salomon hinam ñuqanchikpas wiñaypaq kaqkunapi yuyaymananchik. Ichaqa manam unay tiempochu kawsakunchikqa. Chaymi runakunaqa tukuyta ruwarqaku huk wata masllapas kawsakunapaq. Chaymantam achka willakuykuna kan.

Ñawpaqtas kamachiq Gilgames sutiyuq runa anchata munasqa wiña-wiñaypaq kawsakuyta. Chaysi karu-karuta illasqa sasachakuykunata atipastin wiñay kawsayta tarinanpaq, ichaqa yanqapaqsi kallpanchakusqa.

Ñawpaq watapipas yachaysapa chino runakunam hampita ruwarqaku unay wata kawsakunapaq. Chay hampitaqa ruwarqaku mercurio hinaspa arsenico nisqankuwanmi, manam yacharqakuchu chaykuna veneno kasqantaqa. Ninkum chay hampita tomaruspanku China nacionpi kamachikuqkuna chaylla wañurusqankumanta. Ñawpaqtam Europa lawpipas yachaysapa runakuna qurita mikunapaq nirqaku. Piensarqakum qurita mikuspaqa quri hina unay wata kawsakunamanta.

Kunanpas, doctorkunam tukuyta ruwachkanku imanasqa yuyaqyasqanchikmanta yachanankupaq. Chay ruwasqankuta qawaspanchikmi musyakunchik mana yuyaqyayta hinaspa mana wañuyta munasqanchikmanta. Ichaqa, ¿imatam doctorkunaqa yacharunku?

Doctorkunaqa tukuytam ninku imanasqa yuyaqyasqanchikmanta hinaspa wañusqanchikmanta. Kay watakunapim, wakin doctorkuna cuerponchikpi mana rikuy atina celula nisqanku mana chaylla wañurunanpaq tukuyta ruwarunku. Chayta qawaspam wakin apu runakunaqa chay doctorkunata qullqinkuwan yanapachkanku wañuypaq hampita ruwanankupaq. ¿Imakunatam chaypaq doctorkuna ruwachkanku?

Telomero nisqanku mana chaylla tukurunanpaq. Wakin doctorkunam ninku celulanchik ukupi telomero nisqanku tukuruptin yuyaqyasqanchikmanta. Telomero nisqanku tukuruptinqa celulanchikmi manaña miranchu. Chaymi tiempopa risqanman hinaqa, celulanchik manaña miraptin yuyaqyaytaña qallaykunchik.

 Elizabeth Blackburn sutiyuq doctoram wakin yanapaqnin doctorkunapiwan yacharurqaku telomero nisqanku mana chaylla tukurunanpaq imata ruwanamanta. Ichaqa nirqakum celulanchikpi telomero nisqanku manaña tukuptinpas 70 utaq 80 watalla kawsakunanchikmanta.

Celulanchikwan imata ruwasqankumanta. Celulanchik machuyaruspanqa manañam miranchu. Chaymi cuerponchikqa punkipakuyta hinaspa nanayta qallaykun utaq ima unquypas hapiwanchik. Kay watakunallam, Francia nacionniyuq yachaysapa runakuna yuyaq runakunapa celulankuta hurqururqaku, hinaspam huk celulamanña tikrarurqaku, chaypaqmi tukuyta ruwarqaku. Jean-Marc Lemaître sutiyuq doctormi chay ruwasqankumanta nin: ‘Kay ruwasqaykum qawachin celula mana chaylla wañurunanpaqqa imapas ruway atisqanchikta’, nispa.

Wakin yachaysapa runakunaqa ninkum ima hampiwanñapas mana una-unayta kawsakunanchikmanta. Kunanqa, unquykunapaq hampi kasqanrayku chaynataq unquykuna mana rikurinanpaq imata ruwanapaq doctorkuna yachachiwasqanchikraykum unayniq kawsakuyta atinchik. Chaywanpas wakinqa ninkum imataña ruwaspapas mana unaytaqa kawsakunanchikmanta.

Diosta serviq Moisesmi kaynata nirqa: “Runapa kawsakuyninqa qanchis chunka watallam, kallpasapankunallam pusaq chunka watakama chayanku, chaywanpas unay kawsakuyqa sasachakuytawan waqakuytam apamun. Imaynam watakuna chaylla pasarun, chaynam vidaykupas tukurun”, nispa (Salmo 90:10). Manam ima hampiwanpas nitaq imata ruwaspapas unay wataqa kawsakuchwanchu, aswanqa Moisespa nisqanman hinallam 70 utaq 80 watalla kawsakuchwan.

Lamar quchapi puka erizo hinaspa almeja uruchakunam ichaqa 200 wata masnin kawsanku. Wakin sachapas 1000 wata masninmi kawsanku. Chayta qawaspam tapukunchik: “¿Diosqa unanchawarqanchik 70 utaq 80 watalla kawsakunapaqchu?”, nispa.