1, 2. ¿Imanasqam Diosta yupaychaqkunapaqqa sasa tukupay punchawkunapi kawsayninchikqa? (Qaway kay paginapi fotokunata).

ACHKA doctorkunam unquq runakunata yanapanku. Paykunapa unquyninkunawan mana unqunankupaqmi doctorkunaqa sumaqllata yanapananku. Diosta yupaychaqkunapas yachanchikmi utaq llamkanchikmi Diosta mana yupaychaq runakunawan, paykunaqa manam Diospa munasqanman hinachu kawsakunku. Paykuna hina piensayta utaq imatapas ruwayta mana qallaykunanchikpaqmi sapa kuti imayna kasqanchikta qawakunanchik.

² Kay tukupay punchawkunapi runakunaqa manam Diospa kamachikuyninkunataqa kasukunkuchu. Apostol Pablom 2 kaq Timoteo qillqapi nirqa Diosta mana kuyaq runakuna imayna kanankumanta. Tukupay punchawkuna hichpaykamusqanman hinam astawan mana allinkunata ruwananku karqa (qaway 2 Timoteo 3:1-5, 13). Chay runakuna hina kayta mana munaspanchikpas, paykuna hinam piensayta, rimayta hinaspa ruwaytapas qallaykuchwan (Prov. 13:20). Chaymi kay yachachikuypi  yachasunchik tukupay punchawkunapi Diosta mana kuyaq runakuna imayna kasqankumanta hinaspa Diosta yupaychaq runakuna imayna kasqankumanta. Yachasuntaqmi Diosta mana kuyaq runakunata mana qatipakunapaq imata ruwanamanta hinaspa Diosta riqsinankupaq imaynata yanapanamantapas.

3. ¿Pikunataq 2 Timoteo 3:2-5 versiculokunapi nisqanman hina kananku karqa?

³ Yachamusqanchikman hinam, apostol Pablo tukupay punchawkunamanta rimaspan nirqa “mana haykapipas qawasqanchik sasallaña punchawkuna” kananmanta. Chaymanta qipamanmi nirqa kay punchawkunapi runakuna imayna kanankumanta. Romanos 1:29-31 versiculokunapipas yaqa hina kaqllamantam riman, ichaqa Timoteoman cartasqanpim huk palabrakuna rikurin, chaypi hinaqa manam Mateomanta Apocalipsis qillqakamaqa rikurinchu. Chaypim Pabloqa kaynata nispan qallarin: “Runakunam kanqaku”, nispan. Kaynata nispanqa qarikunamantawan warmikunamantam rimachkan. Ichaqa manam lliw runakunachu mana allintaqa ruwananku karqa. Diosta yupaychaqkunaqa manam chaynachu kananku karqa (qaway Malaquias 3:18).

4. ¿Imaynataq kanku hatun tukuqkunaqa?

⁴ Pabloqa nirqam runakuna kikillankupi piensaq hinaspa qullqilla kuyaq kanankumanta, chaymantañataqmi nirqa achka runakuna alabakuqkuna, hatun tukuqkuna hinaspa qari tukuqkuna kanankumanta. Chayna runakunaqa wakinkumantam aswan allinpaq hapikunku imatapas allinta ruwayta yachasqankurayku, sumaq rikchayniyuq hinaspa qullqisapa kasqankurayku, hinaspam munanku wakinku alabanankuta. Huk yachaysapa runam hatun tukuq runakunamanta nirqa: “Chay runakunaqa sunqunku ukupim kikinku alabakunku”, nispa. Wakinkum ninku hatun tukuyqa llumpay mana allin kasqanmanta, chaymi hatun tukuq runakunapas hukkunapa hatun tukusqankuta mana allinpaq qawanku.

5. ¿Imaynatam Diosman sunqu runakunapas hatun tukuq rikurirurqaku?

⁵ Bibliapa nisqanman hinaqa, Jehova Diosqa chiqninmi ‘hatun tukuytaqa’ (Prov. 6:16, 17). Hatun tukuq kayqa Diosmantam karunchawanchik (Sal. 10:4). Hatun tukuyqa diablowanmi qallarirqa (1 Tim. 3:6). Diosta yupaychaq wakin runakunapas hatun tukuqmi rikurirurqaku. Huk kaqninmi karqa Juda nacionta kamachiq Uzias. Payqa achka watakunam Diosman sunqu karqa, ichaqa bibliam nin: “Ancha atiyniyuq rikuriruspanmi Uziasqa llumpay hatun tukuqllaña rikurirurqa chaynapim wichirurqa. Hatun tukuyninman hinam tayta Diospa contranpi hatarispan, huk punchawmi templonman yaykuspan altarpi inciensota kañarqa”, nispa. Chaymanta qipatam, kamachiq Ezequiaspas hatun tukuq rikurirurqa, ichaqa pisi tiempollam chayna karqa (2 Cron. 26:16; 32:25, 26).

6. (1) ¿Imakunaraykutaq Davidqa hatun tukuq rikurirunman karqa? (2) ¿Imataq yanaparqa mana hatun tukuq kananpaq?

⁶ Wakinkuqa sumaq rikchayninkuwan, ancha riqsisqa kasqankuwan, allin takiq kasqankuwan, kallpasapa kasqankuwan utaq hukkuna alabaptinkum hatun tukuq rikurinku. Davidpaqqa tukuy chayninkunam karqa, ichaqa manam hatun tukurqachu. Goliat sutiyuq runata wañurachiptinmi, kamachiq Saul nirqa churinwan casarakunanpaq. Ichaqa Davidmi nirqa: ‘Reynilláy, ¿pitaq ñuqaqa kani reypa masan kanaypaqqa? Aylluypas  Israel ukupiqa manam ancha riqsisqachu’, nispa (1 Sam. 18:18). ¿Imataq Davidta yanaparqa mana hatun tukuq kananpaq? Payqa yacharqam imayna kayninqa, imapas ruway yachasqanqa hinaspa imapas chaskisqanqa Jehova Diosmanta kasqanta, Diosqa mana hatun tukuspam Davidta qawariykuspan chaykunata qurqa (Sal. 113:5-8). Arí, Davidqa manam iskayrayarqachu tukuy imapas kapuqninqa Jehova Diosmanta kasqanta (tupachiy 1 Corintios 4:7).

7. ¿Imataq yanapawasun mana hatun tukuq kananchikpaq?

⁷ Diosta yupaychaqkunaqa kallpanchakunchikmi David hina mana hatun tukuq kananchikpaq. Chaypaqmi yuyaymananchik tukuy atiyniyuq Jehova Dios kaspanpas mana hatun tukuq kasqanpi (Sal. 18:35, NM). Chaymantapas Diospa kayna niwasqanchikta kasukunanchikpaqmi kallpanchakunchik: “Pachawan churakuchkaq hinayá kaykunawan pachakuychik: Tukuy sunqumanta llakipayakuqllaña kaywan, sumaq sunqu kaywan, mana hatun tukuq kaywan, llampu sunqu kaywan hinaspa pacienciakuywan”, nispa (Col. 3:12). Yachanchikmi kuyakuq runaqa ‘mana alabakuq, mana hatun tukuq’ kasqanmanta (1 Cor. 13:4). Chaymantapas, yachanchikmi qusaqa mana rimapayachkasqalla warminpa allin kawsasqanta qawaspan iñikunanmanta, chaynam runakunapas mana hatun tukuq kasqanchikta qawaspanku Diosman asuykunmanku (1 Ped. 3:1).

8. (1) ¿Imaynatam kunanqa qawanku tayta-mamakuna mana kasukuyta? (2) ¿Imatam kamachin Diospa palabran churi-wawakunata?

⁸ Pabloqa nirqataqmi tukupay punchawkunapiqa runakunapura imayna kanankumanta, nirqam churi-wawakuna “tayta-mamanku mana kasukuqkuna” kanankumanta. Kunanqa librokuna, videokuna hinaspa televisionpi qawanapaq kaqkunam qawachinku tayta-mamakunata mana kasukuyqa allinpaq hina kasqanta. Ichaqa yachasqanchikman hinam mana kasukuq kaspaqa ayllunchikta sasachanchik. Chayna kasqantam ñawpaqmantaraq yacharqaku. Ñawpaq watakunapim Grecia nacionpi pipas tayta-mamanta maqaptinqa llaqtankumanta qarquqku. Roma llaqtapipas, tayta-mamanta maqaq runaqa wañuchichkanmanpas hinañam karqa. Diospa palabranqa kamachinmi churi-wawakuna tayta-mamankuta respetanankupaq (Ex. 20:12; Efes. 6:1-3).

9. ¿Imataq warmakunata yanapanqa tayta-mamankuta kasukuq kanankupaq?

⁹ ¿Imatam warmakunaqa ruwanmanku tayta-mamankuta mana kasukuq warmakunata mana qatipakunankupaq? Chaypaqqa yuyaymananankum tayta-mamanku paykunapaq tukuy ima ruwasqanpi. Chaymantapas kasukuq kanankuta Jehova Dios munasqanta yuyarispankuqa agradecekuqmi kanqaku. Mozo-sipaskuna tayta-mamankumanta allinta rimaptinkuqa wakin mozo-sipaskunatam yanapanqaku tayta-mamankuta respetanankupaq. Tayta-mamakuna warmankuta mana kuyaptinkuqa warmankunam sasachakunku sunqumanta paykunata kasukunankupaq. Ichaqa tayta-mamankupa kuyasqanta warmakuna musyakuspankuqa kasukuytam munanqaku. Diosta yupaychaq Austin sutiyuq mozom nin: “Wakinpiqa mana allinkuna ruwaytam munarqani, ichaqa tayta-mamaymi sumaqta niwaq imam allin hinaspa imam mana allin kasqanta, hinaspa imanasqa kasukunaymantapas. Chaymantapas  mana manchakuspa paykunawan rimanaypaqmi kallpanchawaqku. Tukuy chaykunam yanapawarqa kasukuq kanaypaq. Kuyawasqankutam musyakurqani, chaymi sunqunkuta kusichiyta munarqani”, nispa.

10, 11. (1) ¿Imaynam kanku runamasinkuta mana kuyaq runakunaqa? (2) ¿Imaynam Diosta chiqap yupaychaqkunapa kuyakuyninqa kanan karqa?

¹⁰ Pabloqa nirqataqmi runamasinkunata mana kuyaq runakuna imayna kanankumantapas. Nirqam runakuna mana agradecekuq kanankumanta. Arí, runakunaqa paykunapaq allin kaqkunata hukkuna ruwaptinmi mana agradecekuq kanku. Wakinkuñataqmi kananku karqa runamasin qipanchaqkuna hinaspa acuerdoman mana yaykuqkuna, manam hukkunawan allinlla kawsakuytaqa maskanankuchu karqa. Kanankutaqmi karqa hukkuna kamiqkuna hinaspa runamasin traicionaqkuna, mana allinkunatam runamasinkumanta hinaspa Diosmantapas ninanku karqa. Chaymantapas runakunaqa kanankum karqa runamasinpa contranpi rimaqkuna. Arí, paykunaqa runamasinkumantam llullakunata ninanku karqa mana allinpi qipachinankupaq. *

¹¹ Runakunaqa manam kuyankuchu runamasinkutaqa, Jehova Diosta yupaychaq runakunam ichaqa sunqumanta runamasinkuta kuyanku. Chaynam ñawpaqmantaraq karqa. Jesusmi nirqa Moisespa chaskisqan kamachikuypi punta kaq kamachikuyqa Diosta kuyay kasqanmanta hinaspa qatiqninñataq runamasinchikta kuyay kasqanmanta, runamasinchikta kuyayqa agápe nisqa kuyakuymi (Mat. 22:38, 39). Jesusqa nirqataqmi Diosta chiqap yupaychaqkunaqa kuyanakusqankuwan riqsisqa kanankumanta (qaway Juan 13:34, 35). Paykunaqa chiqniqnin runakunatapas kuyanankum karqa (Mat. 5:43, 44).   

12. ¿Imakunata ruwaspanmi Jesus qawachirqa runamasinta kuyasqanta?

¹² Jesusqa runamasintam anchata kuyarqa. Chaymi llaqtan-llaqtan rispan runakunaman willakurqa Diospa munaychakuynin imakuna ruwananmanta. Hampirqataqmi ñawsakunata, wistukunata, unquyniyuqkunata hinaspa mana uyariy atiqkunatapas (Luc. 7:22). Chaymantapas achka runakuna chiqniptinkupas lliw runakunaraykum wañurqa. Kuyakuq taytan Jehova Diostam allintapuni qatipakurqa. Kunanpas llapallan allpa pachapi Jehova Diospa testigonkunaqa Jesusta qatipakuspankum runamasinkuta kuyanku.

13. Runamasinchikwan kuyakuq kasqanchikqa, ¿imapaqmi hukkunata yanapanqa?

¹³ Runamasinchikta kuyaptinchikqa paykunapas taytanchik Jehova Diosmantam yachayta munanqaku. Tailandia nacionpi huk runam hatun huñunakuyninchikman rirqa, hinaptinmi iñiqmasinchikkunapa kuyakuq kasqankuta qawaspan mana ima niytapas atirqachu. Wasinman kutispanmi iñiqmasinchikkunata nirqa semanapi iskay kutikama bibliamanta yachachinankupaq. Lliw ayllunkunamanmi Diosmanta willakurqa, hinaspam 6 killallamanta huñunakuypi puntaman lluqsispa bibliata ñawincharqa. Runamasinchik kuyasqanchikta utaq mana kuyasqanchikta musyakunapaqmi tapukunanchik: “¿Kallpanchakunichu Diosmanta willakunaypaq aylluykunata, runamasiykunata hinaspa iñiqmasiykunata yanapanaypaqpas? ¿Runakunata Jehova Diospa qawasqanman hinachu ñuqapas paykunata qawani?”, nispa.

14, 15. (1) ¿Imaynam runakunaqa kananku karqa? (2) ¿Wakin runakunaqa imayna kayninkutam saqirqaku?

¹⁴ Tukupay punchawkunapi runakunaqa mana allinllañam kananku karqa, chayna kasqankutaqa manam qatipakunanchikchu. Diosta mana riqsiq achka runakunam allin kaqkunata chiqniq kananku karqa, paykunaqa allin kaqkunapa contranpim kanku karqa. Chay runakunaqa kanankum karqa mana controlakuq, animalkuna hina. Wakinkuñataqmi mana uyarikuqkuna kananku karqa, griego rimaypi kay palabraqa nichkanmi mana controlakuspa hinaspa mana piensaspa imatapas ruwaqkunamanta.

¹⁵ Achka runakunam imapas ruwasqankupi utaq rimasqankupi animalkuna hina karqaku, ichaqa kunanmi manaña chaynañachu kanku. Runakuna chayna kanankumantam bibliaqa willakurqaña (qaway Isaias 11:6, 7). Bibliam riman atuqwan leonkuna malta carnerowan hinaspa malta torowan kuska hawkaña kanankumanta. ¿Imanasqam hawkaña kananku karqa? Bibliapa nisqanman hinaqa Jehova Diosta riqsisqankuraykum (Is. 11:9). Animalkunaqa manam Jehova Diosmanta yachaytaqa atinmankuchu, chaynaqa bibliapa kayna nisqanqa cumplikunmi runakunapa imayna kasqankuwan, paykunam imayna kayninkuta cambiananku karqa.

16. ¿Imaynatam bibliaqa ñawpaqpi mana allin ruwasqankuta saqinankupaq wakin runakunata yanaparqa?

¹⁶ Achka runakunam ñawpaqtaqa atuq hina manchakuypaq piñallaña karqaku, ichaqa Jehova Diosta riqsiruspankum kunanqa  hawkaña runamasinkuwan kawsakunku. Chayna kasqankumantam ñawinchachwan internetpi jw.org nisqapi “Bibliam imayna kawsasqanta cambiarqa” niq yachachikuyninpi. Paykunaqa Jehova Diosta riqsiruspankum yupaychanku. Manam mana allin runakuna hinachu “Diostam serviniku” ninku, ichaqa ruwasqankuwanmi mana chayna kasqankuta qawachinku. Ñawpaqpi atuq hina manchakuypaq runakunaqa Jehova Diosta riqsiruspankum ‘musuq pachawan pachakuchkaq hina musuq runaña kanku, chayna kawsakuyqa kachkan Diospa munayninman hina allin ruwaypi hinaspa chiqap iñiypi takyachisqam’ (Efes. 4:23, 24). Runakunaqa Diosta allinta riqsispankum yacharunku kamachikuyninkunata kasukuyqa allin kasqanta. Kaymi yanaparqa iñisqankupi, piensasqankupi hinaspa ruwasqankupi manaña ñawpaqpi hina ruwanankupaq. Mana allin kayninkunata saqiy sasa kaptinpas, sunqumanta Diospa munasqanta ruwayta munaptinqa paymi chuya espiritunwan yanapanqa.

17. ¿Imakunatam ruwachwan runakunapa imayna kasqankuta mana qatipakunapaq?

¹⁷ Suti riqsiyllam Diosta yupaychaqkunaqa hinaspa mana yupaychaqkunapas. Diosta yupaychaqkunaqa kallpanchakunanchikmi runakunapa imayna kasqankuta mana qatipakunapaq. Jehova Diosqa niwanchikmi 2 Timoteo 3:2-5 nisqanpi hina, chayna runakunawan mana hukllawakunanchikpaq. Ichapas paykunamanta mana karunchakuyta atisunchu paykunawan llamkasqanchikrayku, estudiasqanchikrayku utaq yachasqanchikrayku. Ichaqa kallpanchakunanchikmi paykuna hina mana piensanapaq utaq ruwasqankuta mana qatipakunapaq. ¿Imam chaypaq yanapawasun? Diospa palabrantam astawan qawananchik, chaynapi paywan astawan kuyachikunanchikpaq, chaymantapas Diosta yupaychaq runakunawanmi hukllawakunanchik.

18. ¿Imaynatam Diosta riqsinankupaq hukkunata yanapanman imata rimasqanchik utaq ruwasqanchikpas?

¹⁸ Yanapananchiktaqmi runakunata Jehova Diosta riqsinankupaq. Chaymi kallpanchakunanchik runakunaman bibliamanta yachachinanchikpaq, hinaspam Jehova Diosta mañakunanchik haykapi hinaspa imaynata rimananchikpaq. Willakunanchiktaqmi runakunaman Jehova Diospa testigon kasqanchikmanta. Chaynapi paykuna, allin kawsasqanchikta qawaspanku Jehova Diosta hatunchanankupaq. Diosqa ‘yachachiwanchikmi runakunapa mana allin munayninkunata hinaspa imapas mana allin kaqkunata qipanchananchikpaq, yachachiwanchiktaqmi kay tiempopi allin yuyaywan ruwanapaq, allin ruwaq kanapaq hinaspa Diosta tukuy sunquwan servinapaq’ (Tito 2:11-14). Jehova Diosta qatipakuptinchikqa hinaspa kasukuptinchikqa, runakunam qawaspanchik ichapas wakinkuqa ninqaku: “Qamkunawan riytam munaniku, qamkunawan Dios kasqantam uyariruniku”, nispa (Zac. 8:23).