1, 2. (1) ¿Imanasqataq Noeymanta, Danielmanta hinaspa Jobmanta yachayqa anchata kallpanchawasun? (2) ¿Maypi, ima watapi hinaspa ima manaraq kachkaptinmi Ezequielqa qillqarqa Noey, Daniel chaynataq Job allin ruwaq kasqankumanta?

ICHAPAS unquchkanchik, qullqinchik mana kanchu, Diosta yupaychasqanchikrayku chiqnisqa kanchik utaq huk sasachakuykunawanpas kachkanchik. Ichapas wakinpiqa Diosta yupaychaspapas manaña kusisqachu tarikunchik. Chayna tarikuptinchikqa, Noeymanta, Danielmanta hinaspa Jobmanta yachaymi anchata kallpanchawasun. Paykunaqa ñuqanchik hinam achka sasachakuykunapi tarikurqaku. Wakinpiqa wañuy patanpim tarikurqaku. Chaywanpas Diosman sunqum karqaku, chaymi Jehova Diosqa nirqa paykunapa iñiyninkuta hinaspa kasukuq kasqankuta qatipakunanchikpaq (qaway Ezequiel 14:12-14).

 ² Ezequielqa Babiloniapim 612 watapi qillqarqa Noey, Daniel chaynataq Job allin ruwaq kasqankumanta. * Chayqa karqa 5 wata manaraq Jerusalen puchukachisqa kachkaptinmi (Ezeq. 1:1; 8:1). Chay tiempopiqa aslla runakunallam Noey, Daniel hinaspa Job hina Diosman sunqu hinaspa kasukuq karqaku, chaymi paykunalla salvakurqaku (Ezeq. 9:1-5). Paykunamanta wakinkum karqa Jeremias, Baruc, Ebed-melec hinaspa Recabpa mirayninkuna.

3. ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

³ Noey, Daniel hinaspa Jobqa Diosman sunqum karqaku, paykuna hina runakunallatam Jehova Diosqa salvanqa kay allpa pachapi mana allinkunata chinkachispanqa (Apoc. 7:9, 14). Chaymi kay yachachikuypi yachasunchik Noey, Daniel hinaspa Job imanasqa qatipakunapaq hina kasqankumanta. Yachasuntaqmi ima sasachakuykunata atipasqankumanta, chaynataq iñiyniyuq hinaspa kasukuq kasqankuta imaynata qatipakunanchikmanta.

4, 5. (1) ¿Ima sasachakuykunatam Noeyqa atiparqa? (2) ¿Hayka watataq sasachakuykunata atiparqa?

⁴ ¿Imakunawanmi Noeyqa sasachakurqa? Enocpa kawsasqan punchawkunapiqa runakunaqa manam Diosman sunquchu karqaku. Runakunaqa ‘mana allintam’ Jehova Diosmanta rimaqku (Jud. 14, 15). Chaymantapas astawanraqmi mana allinkuna yapakurqa. Noeypa tiemponpipas ‘kay pachaqa llumpay mana allinpa huntasqanmi karqa’. Mana allin angelkunam runayaruspanku kay pachapi warmikunawan casarakurqaku, churinkunañataqmi llumpay mana allin runakuna karqaku (Gen. 6:2-4, 11, 12). Ichaqa Noeymi mana chay runakuna hinachu karqa. Bibliam paymanta kaynata nin: ‘Noeytam ichaqa Jehova Dios allinpaq qawarqa. [...] Runamasinkunamantapas allin ruwaq runam [karqa, hinaspapas] Diospa munasqanman hinam kawsarqa’, nispa (Gen. 6:8, 9).

⁵ Yachasunyá Noeymanta tukuy kayna nisqan imata yachachiwasqanchikmanta. Chaypaqqa kaypi yuyaymanasun. ¿Hayka watakunataq Noeyqa mana allin runakunapa chawpinpi Diosman sunqu karqa? Chayqa manamá qanchis chunka utaq pusaq chunka watakunallachu karqa, aswanqa yaqa 600 watakunam (Gen. 7:11). Manam chayllachu, chay punchawkunapiqa manam kunan hinachu iñiqmasinkunaqa karqa kallpanchaykunankupaq. Yaqachusmi wawqi-paninkunapas mana yanaparqakuchu. *

6. ¿Imaynatam Noeyqa mana manchakuq kasqanta qawachirqa?

⁶ Noeyqa manam nirqachu “allin runañam kani, chayllam ruwanayqa” nispanchu, aswanqa runakunamanmi Jehova Diosmanta willakurqa. Chayraykum biblia Noeymanta nin ‘Diosmanta willakuq’ kasqanta (2 Ped. 2:5). Apostol Pablopas qillqarqam: “Chayna iñiyniyuq kasqanraykum runakuna castigasqa kanankuta qawachirqa”, nispa (Heb. 11:7). Runakunaqa Noeymantam asikurqaku, chiqnirqaku hinaspapas yaqapaschá maqaparqaku. Ichaqa Noeyqa manam ‘runakunataqa manchakurqachu’ (Prov. 29:25).  Aswanqa Jehova Diospi hapipakuspanmi hinalla payman sunqu karqa.

7. ¿Ima sasachakuykunatam Noeyqa atipanan karqa hatun buqueta ruwaspan?

⁷ Noey 500 wata masninña Diosman sunqu kachkaptinmi, Jehova Dios kamachirqa hatun buqueta ruwaspan runakunatawan animalkunata salvananpaq (Gen. 5:32; 6:14). Noeypaqqa, hatun buqueta ruwayqa llumpay sasachá rikchakurqa. Yacharqataqmi chayta ruwaptinqa runakuna astawan asikunankumanta hinaspa chiqninankumanta. Ichaqa Diosmanta mana iskayrayaspanmi payta kasukurqa. ‘Diospa kamachisqanman hinam lliwta ruwarqa’ (Gen. 6:22).

8. ¿Imaynatam Noeyqa qawachirqa imapas pisipuqninkunata Jehova Dios qunanmanta mana iskayrayasqanta?

⁸ Noeyqa llamkanantaqmi karqa ayllunta mantienenanpaq. Chay tiempopiqa runakunaqa anchatam llamkananku karqa kawsaykunata tarpunankupaqqa, Noeypas chaynatachá llamkarqa (Gen. 5:28, 29). Chaywanpas manam chay ruwayllapichu afanakurqa, Diosta yupaychaymi paypaqqa imamantapas puntapi karqa. 40 utaq 50 watakuna buqueta ruwaspanpas Diostam puntapi churarqa. Sinchi para qipatapas yaqa 350 watakunataraqmi hinalla Diosman sunqu karqa wañukunankama (Gen. 9:28). Paypa iñiyninqa hinaspa kasukuq kasqanqa qatipakunapaqmi.

9, 10. (1) ¿Imaynatam Noey hina iñiyniyuq hinaspa kasukuq kachwan? (2) ¿Imatam Jehova Dios ruwanqa kamachikuyninkunata kasukuptinchikqa?

⁹ ¿Imakunata ruwaspam Noey hina iñiyniyuq hinaspa kasukuq kachwan? Chaytaqa ruwanchikmi Jehova Dios allin ruwaq kasqanta qawachispanchik, Diospa munaychakuyninta puntapi churaspanchik hinaspa kay pachapi runakuna hina mana kaspanchik (Mat. 6:33; Juan 15:19). Chayraykum runakunaqa chiqniwanchik. Wakin llaqtakunapim casarakuymanta hinaspa hukwan mana pierdekuymanta bibliapa kamachisqanta kasukuptinchik televisionpi hinaspa radiokunapi asikuwarqanchik (qaway Malaquias 3:17, 18). Chaywanpas Noey hinam, runakunataqa mana manchakunchikchu, aswanqa Jehova Diostam kasukunchik. Diosllam wiñay kawsaytaqa quwanchikman (Luc. 12:4, 5).

¹⁰ Chayraykum tapukunanchik: “¿Hinallachu Diosman sunqu kasaq runakuna asikuwaptin hinaspa rimakuwaptinpas? ¿Iskayrayanichu imapas pisipuwaqniyta Jehova Dios quwananmanta sasa tariyña kaptinpas?”, nispa. Noey hina iñiyniyuq hinaspa kasukuq kaspaqa manam iskayrayasunchu Jehova Dios yanapawananchikmantaqa (Filip. 4:6, 7).

11. ¿Imakunawanmi Danielwan kimsa amistadninkunaqa sasachakurqaku Babilonia llaqtapi? (Qaway 3 kaq paginapi dibujota).

¹¹ ¿Imakunawanmi Danielqa sasachakurqa? Danielqa apasqam karqa Babilonia llaqtaman, chaypi yachaq runakunaqa achka taytachakunatam yupaychaqku hinaspa layqakunata ruwaqku. Paykunaqa chiqniqkum judiokunataqa, chaymi paykunamanta asikuqku, asikuqkutaqmi Jehova Diosmantapas (Sal. 137:1, 3). Daniel hinaspa Diosman sunqu runakunaqa llakisqach tarikurqaku chayta qawaspanku. Chaymantapas achka runakunam Danielpa, Ananiaspa, Misaelpa hinaspa Azariaspa imapas ruwasqankuta qawachkarqaku, paykunataqariki yachachichkarqakum chay  llaqtapi kamachiqpa yanapaqninkuna kanankupaq. Chaymi paykunaqa mikunanku karqa kamachiqpa mikuy qusqanku mikuyta, ichaqa chay mikuykunaqa manam Diospa chaskisqanchu karqa. Chaymi Danielqa chay mikuykunataqa mana mikurqachu (Dan. 1:5-8, 14-17).

12. (1) ¿Imayna runataq Danielqa karqa? (2) ¿Imatataq Jehova Diosqa Danielmanta nirqa hinaspa imamantam mana iskayrayarqachu?

¹² Danielqa yachayniyuqmi karqa, chaymi allin riqsisqa hinaspa kamachiqpa favorecesqan karqa (Dan. 1:19, 20). Chayrayku ichapas payqa hatun tukuq rikurirunman karqa utaq piensanman karqa imapas nisqanqa allinpuni kasqanta. Ichaqa manam chaynachu karqa, Danielqa hinallam llampu sunqu karqa hinaspapas riqsikurqam imapas ruwasqanqa Diospa yanapakuyninwan kasqanmanta (Dan. 2:30). Kaypi yuyaymanasun: Jehova Diosqa nirqam Danielpas Noey hinaspa Job hina qatipakunapaq kasqanmanta, chay tiempopaqqa Noeywan Jobqa wañukurqakuñam, Danielmi ichaqa mozollaraq karqa. Jehova Diosqa manam iskayrayarqachu Danielqa payman sunqu kananmantaqa. Chaynamá karqa, Danielqa wañukunankamam Diospi iñiyniyuq hinaspa kasukuq karqa. Chaymi yaqa 100 watanpi kachkaptin Diospa angelnin Danielta nirqa “Diospa kuyasqan” kasqanmanta (Dan. 10:11).

13. ¿Imanasqataq Danielqa yanapayta atinman karqa judio casta runakunata?

¹³ Diospa yanapakuyninwanmi, Danielqa Babilonia hinaspa Medopersiapipas autoridadniyuq karqa (Dan. 1:21; 6:1, 2). Ichapas Jehova Diosqa munarqa Daniel autoridadniyuq kananta llaqtanta yanapananpaq, imaynam Josey Egipto nacionpi hinaspa Esterwan Mardoqueo Persia nacionpi yanapakusqankuman hina (Dan. 2:48). * Maynatachá Babilonia llaqtapi tarikuptinku Ezequielta hinaspa wakin judio casta runakunata kallpancharqa Jehova Diospa yanapakuyninta qawaptinku.

14, 15. (1) ¿Imanasqam nichwan kay tiemponchik Danielpa tiempon hina kasqanmanta? (2) ¿Imatam tayta-mamakunaqa yachanmanku Danielpa tayta-mamanmanta?

¹⁴ ¿Imakunata ruwaspam Daniel hina iñiyniyuq hinaspa kasukuq kachwan? Kay allpa pachapiqa runakunaqa huchapakuyllamanñam  qukurunku hinaspapas Diosmantam karunchakurunku. Hatun Babiloniapa utaq enteron pachapi pantay religionkunapa intusqanmi kachkanku (Apoc. 18:2). Diosta yupaychaqkunañataqmi runapa llaqtanpi kachkanchikmanpas hina tarikunchik. Chaymi runakunaqa paykuna hina mana kasqanchikta qawaspanku ñuqanchikmanta asikunku (Mar. 13:13). Chaymi Daniel hina Jehova Diosman asuykunanchik. Llampu sunqu hinaspa kasukuq kaspaqa chaynataq Diospi hapipakuspaqa Jehova Diospa kuyasqanmi kasunchik (Hag. 2:7).

¹⁵ Tayta-mamakunaqa qatipakunmankum Danielpa tayta-mamanta. Paykunaqa Danieltam uchuychanmanta Diosmanta yachachirqaku, chaymi Danielqa Diosta kuyarqa chay tiempopi runakuna mana allinkunata ruwaptinkupas (Prov. 22:6). Danielpa sutinqa “Diosmi juezqa” ninanmi, chaywanmi musyakunchik Danielpa tayta-mamanqa Jehova Diosta kuyasqankuta. * Chaynaqa, tayta-mamakuna pacienciakuspayá warmaykichikkunata Diosmanta yachachiychik, amayá pisiparuychikchu (Efes. 6:4). Warmaykichikkunawan kuska Diosta mañakuychik hinaspa paykunapaqpas mañakuychik. Warmaykichikkuna Diosta kuyanankupaq yachachiptikichikqa Jehova Diosmi qamkunata bendecisunkichik (Sal. 37:5).

16, 17. ¿Ima sasachakuykunatataq Jobqa atiparqa?

¹⁶ ¿Imakunawanmi Jobqa sasachakurqa? Manaraq sasachakuyniyuq kachkaspanmi Jobqa yachasqan lawpi llapallan runakunamantapas apu-apu karqa (Job 1:3). Jobqa kapuqniyuq, riqsisqa hinaspa ancha respetasqam karqa (Job 29:7-16). Chayna kaspanpas mana hatun-tukuspanmi Diospi hapipakurqa. Chaychá Jehova Diospas “serviqniy” nispa suticharqa, hinaspapas nirqaraqmi: ‘Payqa mana huchallikuqmi, allin kaqkuna ruwaqmi, ñuqatapas kasuwanmi, mana allin ruwaykunamantapas sapaqchakuqmi, pay hinaqa manam pipas kay pachapiqa kanchu’, nispa (Job 1:8).

¹⁷ Ichaqa qunqayllamantam tukuy kapuqninkuna chinkarurqa hinaptinmi hukmanyaruspan wañukuyta munarqa. Satanasmi tukuy chaykunata ruwarqa, paymi Jehova Diosta nirqa: ‘Jobqa manam tukuy sunqunmantachu servisunki aswanqa imapasraykullam’, nispa (qaway Job 1:9, 10). Chaymi Jehova Diosqa saqirqa payman sunqu kasqanta Job qawachinanpaq hinaspa mana imapas qusqanraykulla yupaychasqanta qawachinanpaqpas.

18. (1) ¿Imanasqataq Jobpa Diosman sunqu kasqanqa qatipakunapaq hina? (2) Jehova Diosqa yacharqam imanasqa Job mana yuyaywan rimasqanta, ¿imayna kasqantataq Diosqa chaywan riqsichikun?

¹⁸ Satanasqa tukuy imakunawanmi Jobta ñakarichirqa, chaynapi chay ñakariykuna Jehova Diosmanta kasqanta Job piensananpaq (Job 1:13-21). Chaymantañataqmi Jobpa amistadnin tukuqkuna payta watukurqaku sunqunta tiyaykachinankupaq, ichaqa chayta ruwanankumantaqa sunquntam llakichirqaku hinaspam nirqakuraq mana allinkunata ruwasqanrayku Dios castigasqanta (Job 2:11; 22:1, 5-10). Chaywanpas Jobqa hinallam Diosman sunqu karqa. Wakinpiqa Jobqa mana yuyaywanmi rimarqa (Job 6:1-3). Ichaqa Jehova Diosqa yacharqam ñakarisqanrayku hinaspa llumpay llakisqa  kasqanrayku chaynata rimasqanta. Jehova Diosqa qawarqam Jobqa mana haykapipas qipanchasqanta, satanas tukuy imakunawan llumpayta ñakarichiptinpas. Tukuy chaykuna tukuruptinmi Jehova Diosqa Jobman quykurqa ñawpaq kapuqninmantapas huk chaynatawanraq hinaspa 140 watataraq kawsachirqa (Sant. 5:11). Jobqa wañukunankamam tukuy sunqunwan Diosta yupaycharqa, ¿imaynatam chayta yachanchik? Wañukusqanmanta achka wata qipata Job allin ruwaq kasqanmanta Ezequiel qillqasqanraykum.

19, 20. (1) ¿Imaynatam Job hina iñiyniyuq hinaspa kasukuq kachwan? (2) ¿Imaynatam Jehova Diospa llakipayakuq kasqanta qatipakuchwan?

¹⁹ ¿Imakunata ruwaspam Job hina iñiyniyuq hinaspa kasukuq kachwan? Apuña wakchaña utaq imaynaña kaspapas Jehova Diostam imamantapas puntata churananchik, mana iskayrayaspam tukuy sunqunchikwan payta kasukunanchik. Ñuqanchikqa yachanchikmi satanas pi kasqanta hinaspa imakunawan pantachiwasqanchikta, Jobmi ichaqa chaykunataqa mana yacharqachu (2 Cor. 2:11). Chaymantapas Jobpa vidanmanta qillqakusqanraykum yachanchikña imanasqa Jehova Dios saqin sasachakuykuna kananta. Chaymantapas Danielpa willakusqanqa yachachiwanchikmi Diospa munaychakuynin enteron allpa pachata kamachimunanmanta hinaspa Jesus kamachiq kasqanta (Dan. 7:13, 14). Arí, Diospa munaychakuyninqa tukuchinqam imapas llakichiwaqninchikkunata.

²⁰ Jobmanta yachayqa yanapawanchiktaqmi sasachakuypi kaq iñiqmasinchikkunata llakipayanapaq. Wakinpim iñiqmasinchikkunaqa mana musyakuspanku mana kaqta Job hina rimarunmanku (Ecl. 7:7). Chayna kaptinqa manam chayllaqa tukuytaqa nirunachu, aswanqa allinta tanteaspam llakipayakuq kasqanchikta qawachinanchik. Chaynata ruwaspaqa kuyakuq hinaspa llakipayakuq Diosninchiktam qatipakusun (Sal. 103:8).

21. ¿Imaynatam 1 Pedro 5:10 yuyarichiwanchik Noeywan, Danielwan hinaspa Jobwan ima pasasqanqa?

²¹ Noey, Daniel hinaspa Jobqa manam hina chay tiempollapichu kawsarqaku, hinaspapas huk niraq sasachakuyniyuqmi karqaku, ichaqa sasachakuyninkunataqa atiparqakum. Paykunawan ima pasasqanqa Pablopa qillqasqanman hinam, paymi nirqa: “Pisi tiempollapas ñakariruptikichikmi ancha kuyawaqninchik Diosqa tukuy imapi yachachisunkichik [...]. Yanapasunkichikmi qaqa hina sayaq kanaykichikpaq, kallpayuq hinaspa allin takyaq kanaykichikpaq”, nispa (1 Ped. 5:10).

22. ¿Imamantam qatiqninpi yachasunchik?

²² Kay tiemponchikpipas 1 Pedro 5:10 nisqanqa chiqapmi Diospa runankunapiqa. Jehova Diosqa kallpanchawasunmi hinaspapas allinta takyanapaqmi yanapawasun. Llapanchikmi munanchik Diospa yanapakuyninta chaskiyta hinaspa payman sunqu kaytapas. Chaypaqmi Noeypa, Danielpa hinaspa Jobpa iñiyniyuq hinaspa kasukuq kasqankuta qatipakunanchik. Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik Noey, Daniel hinaspa Jobqa Jehova Diosta allintapuni riqsisqankuta, chaymi Diosman sunqu karqaku. Paykunaqa yacharqakum paykunamanta Jehova Dios ima munasqanta (Prov. 28:5). Ñuqanchikpas chaytam ruwachwan.