1, 2. (1) ¿Imatam Jesusqa Diosta mañakurqa apostolkunawan santa cena ruwasqanpi? (2) ¿Imanasqataq Jesusqa huk sunqulla kaymanta rimarqa?

APOSTOLKUNAWAN santa cena ruwasqan tutapim, Jesusqa Diosta mañakurqa qatiqninkuna huklla utaq huk sunqulla kanankupaq, paypas taytanwan huk sunqulla kasqankuman hina (qaway Juan 17:20, 21). Qatiqninkunapa huklla kasqankuwanmi runakunaqa sutillata yachananku karqa, Jehova Diosqa Jesusta kay allpa pachaman kachamusqanmanta. Chaymantapas, qatiqninkunapa kuyanakusqankuta qawasqankuwanmi, runakunaqa yachananku karqa Jesuspa chiqap qatiqninkuna kasqankuta chaynataq huklla kasqankutapas (Juan 13:34, 35).

² ¿Imanasqataq Jesusqa huk sunqulla kaymanta chay tuta astawan rimarqa? Apostolkuna rakinasqa hina kasqankuta qawasqanraykum. Apostolkunaqa achka kutikamañam “mayqinninku aswan riqsisqa kasqankumanta” llumpayta atipanakurqaku (Luc. 22:24-27; Mar. 9:33, 34). Huk kutipiñataqmi, Santiagowan Juanqa Jesusta nirqaku: “Kamachispaykiyá qanwan kuskata tiyaykachiwayku hukniykuta alliq lawnikipi  hukniykutañataq ichuq lawnikipi”, nispa (Mar. 10:35-40).

3. (1) ¿Imaraqtaq Jesuspa qatiqninkunapa huk sunqulla kayninkuta rakinarunman karqa? (2) ¿Ima tapukuykunamantam kay yachachikuypi yachasun?

³ Jesuspa qatiqninkunataqa manam aswan riqsisqa kay munasqallankuchu huk sunqulla kayninkutaqa rakinarunman karqa. Rakinarunmantaqmi karqa chay tiempopi runakuna hina chiqnikuq kayninkupas. Chayraykum huk sunqulla kanankupaqqa sunqunkumanta chiqnikuyta hurqunanku karqa. Kay yachachikuypim yachasunchik kay tapukuykunamanta: ¿Imaynatam Jesusqa mana chiqnikuq kasqanta qawachirqa? ¿Imaynatam qatiqninkunaman yachachirqa mana pimanpas sayapakuspanku huk sunqulla kanankupaq? ¿Imaynatam Jesuspa nisqankunaqa yanapawanchik huk sunqulla kananchikpaq?

4. ¿Imakunatam runakunaqa Jesusmanta nirqaku mana allinpaq hapisqankurayku?

⁴ Jesustapas wakin runakunaqa mana allinpaqmi hapiqku. Felipem Natanaelman nirqa Cristota tarirusqanmanta, hinaptinmi payñataq nirqa: ‘Nazaret llaqtamantaqa, ¿yaqachum pipas allin runa lluqsimunman?’, nispa (Juan 1:46). ¿Imanasqam Natanaelqa chaynata nirqa? Payqa yacharqachá Miqueas 5:2 nisqanpi willakuymanta, chaychá yacharqa Cristoqa Belenpi nacenanmanta. Ichapas chayrayku Natanaelqa piensarqa, Nazaret llaqtaqa Cristo rikurimunanpaq hina mana kasqanmanta. Chaynallataqmi, Judea llaqtamanta kaq wakin yachaysapa runakunapas Jesustaqa mana allinpaq hapirqaku Galileamanta kasqanrayku (Juan 7:52). Judea llaqtayuq achka runakunam Galilea runakunamantaqa aswan allinpaq hapikuqku. Wakin judiokunañataqmi Jesusta chiqnispanku niqku: ‘Qamqa kanki Samaria lawmanta runam’, nispanku (Juan 8:48). Samaria nacionniyuq runakunapa religionninqa hukmi karqa judiokunapamantaqa. Chayraykum Judea law llaqtayuq hinaspa Galilea law llaqtayuq runakunaqa Samaria llaqtayuqkunata chiqniqku (Juan 4:9).

5. ¿Imakunaraykum Jesuspa qatiqninkunataqa runakunaqa chiqnirqaku?

⁵ Religionkunapi punta apaqkunapas Jesuspa qatiqninkunataqa chiqnirqakum. Fariseokunapaqqa Jesuspa qatiqninkunaqa “ñakasqa” hinam karqaku (Juan 7:47-49). Chay tiempopi religionkunapi punta apaqkunaqa, escuelakunapi mana estudiaqkunataqa chaynataq costumbrenkuman hina mana kawsaqkunataqa mana allinpaqmi hapiqku (Hech. 4:13). Chay runakunaqa religionninkuwan, imayna qawasqa kasqankuwan hinaspa ima castamanta kasqankuwan hatun tukuspam hukkunata chiqniqku. Tukuy chaykunatam Jesuswan qatiqninkunaqa aguantarqaku. Jesuspa qatiqninkunapas hinallaraqchusmi hatun tukuspa hukkunata mana allinpaq hapiqku. Chayraykum, huk sunqulla kanankupaqqa mana chay runakuna hinachu piensananku karqa.

6. Willarimuy imanasqa wakinku huk runakunata chiqniyta qallaykusqankumanta.

⁶ Kunan tiempopi runakunapas chiqnikuqllañam kanku. Wakinpiqa ñuqanchiktapas chiqniwachwanmi utaqmi ñuqanchikpas wakinpiqa hukkunata mana allinpaq hapichwan. Australia nacionmanta precursora iñiqmasinchikmi nin: “Ñawpaqtaqa yuraq casta runakunatam chiqniq kani wakin castakunata  ñakarichisqankuta qawaspay, astawanraqmi ñakarichiwasqankuta yuyarispayqa”, nispa. Canada nacionmanta kaq iñiqmasinchikpas ninmi: “Ñuqaqa piensarqanim frances rimayta rimaqkunaqa aswan allin kasqankuta, chayraykum ingles rimaqkunataqa chiqniq kani”, nispa.

7. ¿Imaynatam Jesusqa mana chiqnikuq kasqanta qawachirqa?

⁷ Jesuspa tiemponpi hinam kunanpas chiqnikuq kayta atipayqa sasa kanman. ¿Imaynatam Jesusqa mana chiqnikuq kasqanta qawachirqa? Payqa manam pitapas chiqniqchu nitaqmi pimanpas sayapakuqchu. Aswanmi payqa apukunaman, wakchakunaman, fariseokunaman, Samaria llaqtayuqkunaman, impuesto mañaqkunaman chaynataq huchasapakunamanpas Diosmanta yachachiq. Chaymantapas, Jesusqa yachachikuyninkunawan hinaspa imapas ruwasqankunawanmi qatiqninkunaman yachachirqa mana chiqnikuq kanankupaq.

8. Rimarimuy imanasqa Jesuspa qatiqninkunaqa huk sunqulla kasqanchikmanta.

⁸ Jesusmi niwarqanchik huk sunqulla kanapaqqa ima yanapawananchikmanta, niwarqanchikmi: “Qamkunaqa wawqintillanmi kankichik”, nispa (qaway Mateo 23:8, 9). ¿Imaynanpitaq chayna kasqanchikta nirqa? Llapanchik Adanpa miraynin kasqanchikraykum (Hech. 17:26). Chaymantapas Jehova Diosta taytanchikta hina qawasqanchikraykum, chayna kasqantam Jesuspas nirqa (Mat. 12:50). Hinaspapas, wawqi-panintin hina Jehova Diospa llaqtanpi kasqanchikraykum. Chayraykum, apostolkunapas cartakunata qillqaspankuqa iñiqmasinkuta nirqaku “wawqillaykuna” nispanku (Rom. 1:13; 1 Ped. 2:17; 1 Juan 3:13).

9, 10. (1) ¿Imanasqataq judiokunaqa mana hatun tukunankuchu karqa castankuraykuqa? (2) ¿Imata willaspanmi Jesusqa yachachirqa huk castayuqkunata mana allinpaq hapiyqa mana allin kasqanta? (Qaway 9 kaq paginapi dibujota).

⁹ Wawqi-panintin hina kanamanta Jesus niruspanmi, nirqaraq imanasqa mana hatun tukuq kanamantapas (qaway Mateo 23:11, 12). Yachamusqanchikman hinam, wakin kutipiqa apostolkunaqa hatun tukuq kasqankurayku rakinasqa hina karqaku. Chaymantapas, Jesuspa tiemponpi wakin runakunaqa hatun tukuqkum castanku allin kasqanta piensasqankurayku. Achka judiokunam wakin runakunamantaqa allinpaq hapikuqku Abrahampa miraynin kasqankurayku. Ichaqa, chayna piensasqanku mana allin kasqanta qawachinanpaqmi bautizaq Juan paykunata nirqa: “Diosqariki atiyniyuqmi, kay rumikunamantapas Abrahanpa churinkunataqa hatarirachinmanmi”, nispa (Luc. 3:8).

¹⁰ Jesuspaqqa manam allinchu karqa castankurayku hatun tukuyqa. Chayna kasqantam yachachirqa huk escriba runa “¿pitaq runamasiyqa?” nispa tapuptin Samaria llaqtayuq allin runamanta rikchanachispan. Willarqam judio runata ñanpi suwakuna tukuy imanta qichurusqankumanta. Judiomasinkunaqa manam yanapaykurqakuchu chayninta pasachkaspankupas, Samaria llaqtayuq runam ichaqa yanapaykurqa. Chayta willaruspanmi, escriba runata Jesusqa nirqa Samaria llaqtayuq runa hina kananpaq (Luc. 10:25-37). Chaywanmi Jesusqa judiokunata yachachichkarqa, Samaria llaqtayuq runapas runamasinkuta chiqaptapuni kuyanankupaq yachachisqanmanta.

11. (1) ¿Imanasqataq Jesuspa qatiqninkunaqa mana pimanpas sayapakunankuchu karqa? (2) ¿Imaynatam Jesusqa qatiqninkunata yanaparqa mana pimanpas sayapakuq kanankupaq?

 ¹¹ Manaraq hanaq pachaman ripukuchkaspanmi, qatiqninkunata Jesusqa kamachirqa “enteron Judea lawpi, Samaria lawpi hinaspa kay pachapa cantonkama” willakunankupaq (Hech. 1:8). Chayta ruwanankupaqqa mana pimanpas sayapakunankupaqmi kallpanchakunanku karqa. Wakin kutipiqa, Jesusmi qatiqninkunaman willarqa mana judio kaqkunapas allin sunquyuq kasqankumanta, chaynatam paykunata yanaparqa mana sayapakuspa lliw runakunaman Diosmanta willakunankupaq. Huk kutipim, Jesusqa huk law nacionniyuq soldadokunapa capitannin runata alabarqa iñiyniyuq kasqanrayku (Mat. 8:5-10). Nazaret llaqtapi kaspanñataqmi willakurqa, Jehova Diosqa mana judio kaq Sidon lawpi Sarepta llaqtayuq viudatapas, hinaspa Siria lawmanta Naaman sutiyuq runatapas yanapasqanmanta (Luc. 4:25-27). Chaymantapas, Jesusqa Samaria llaqtayuq warmiman Diosmanta willaspanpas iskay punchawraqmi chay llaqtapi qipakurqa achka runakunaman Diosmanta willananpaq (Juan 4:21-24, 40).

12, 13. (1) ¿Imaynam apostolkunaqa tarikurqaku Samaria llaqtayuq warmiman Jesus yachachiptin? (Qaway 9 kaq paginapi dibujota). (2) ¿Imanasqam yachanchik Santiagowan Juanqa Jesuspa yachachisqanta mana lliwta entiendesqankuta?

¹² Apostolkunaqa sasachakurqakum huk llaqtayuq runakunata allinpaq hapinankupaq. Huk kutipim, hukmanyasqa qiparurqaku Samaria llaqtayuq warmiman Diosmanta Jesus willaptin (Juan 4:9, 27). Judiokunapa religionninpi punta apaqkunaqa manam runakunapa qayllanpiqa warmikunawanqa rimaqkuchu, aswanraqmi runakunapa mana allin qawasqan Samaria llaqtayuq warmiwanqa. Samaria llaqtayuq warmiwan unayña Jesus rimasqanta qawaspankum, qatiqninkunaqa Jesusta nirqaku imallatapas mikuykunanpaq. Ichaqa yachachisqanraykum mana mikuytapas yuyarqachu. Jesuspaqa taytanpa munayninta ruwaymi hinaspa willakuymi mikuynin hinaqa karqa, chaymi Samaria llaqtayuq warmimanpas willarqa (Juan 4:31-34).

¹³ Santiagowan Juanmi ichaqa chay yachachisqanta mana entienderqakuchu. Huk punchawmi, Jesuswan kuska illasqankupi Samaria lawpi tutayarurqaku, chaymi qatiqninkunaqa chay llaqtapi wasita maskarqaku samapakunankupaq. Ichaqa chay llaqtayuqkunam mana samachiyta munarqakuchu. Chayraykum Santiagowan Juanqa piñakuruspanku Jesusta nirqaku hanaq pachamanta ninata uraykachimuspa chay llaqtata chinkarachinanpaq. Jesusmi ichaqa chay nisqankumanta qaqcharurqa (Luc. 9:51-56). ¿Santiagowan Juanqa chaynatachu piñakunmanku karqa Galilea lawpi llaqtamasinkuna mana samachiptinku? Manachá. Chaynataqa piñakurqaku Samaria law runakunata mana allinpaq hapisqankuraykuch. Achka watakuna pasaytam, apostol Juanqa Samaria llaqtayuq runakunaman Diosmanta yachachiq rirqa, hinaptinmi achka uyarirqaku. Yaqapaschá Juanqa pinqapakurqa paykunapaq piñakusqanta yuyarispan (Hech. 8:14, 25).

14. ¿Imaynatam apostolkunaqa allicharqaku griego rimaq hinaspa hebreo rimaq iñiqkuna sasachakuptinku?

¹⁴ 33 kaq watapi Pentecostes fiesta pasaruptinmi,  iñiqkunaqa Juda casta viudakunallaman mikuyta aypuchkarqaku. Griego rimaq viudakunamanmi ichaqa tupaqninkuta mana qurqakuchu (Hech. 6:1). Ichapas mana qurqakuchu huk rimayta rimasqankurayku. Chaymi apostolkunaqa chaylla allin yuyayniyuq iñiqkunata akllarurqaku mikuyta aypunankupaq. Chay akllasqanku qarikunaqa karqa griego rimaypi sutiyuqkunam, chayta qawaspankuqa Jesuspa qatiqnin griego rimaq viudakunaqa hawkaraqchá tarikurqaku.

15. ¿Imaynatam Pedroqa yacharqa mana pimanpas sayapakuq kayta? (Qaway 9 kaq paginapi dibujota).

¹⁵ 36 kaq watapiqa, huk law nacionniyuq runakunamanpas Diosmantam willakurqakuña. Apostol Pedroqa judio castakunallawanmi hukllawakuq. Ichaqa, mana pimanpas sayapakunanpaq Jehova Dios yanapaptinmi Pedroqa soldadokunapa capitannin Corneliomanpas Diosmanta willarqaña (qaway Hechos 10:28, 34, 35). Chaymantapacham, mana judio castakunawanpas hukllawakuqña mikunanpaq utaq imata ruwananpaqpas. Ichaqa, watakuna pasaytam Antioquia llaqtapi mana judio casta iñiqkunawan mikuyta mana munarqachu (Gal. 2:11-14). Hinaptinmi apostol Pablo anyarurqa, chaymi Pedroqa riqsikurqa mana allin ruwasqanta. ¿Imanasqam riqsikusqanta yachanchik? Punta kaq cartanta Asia Menor lawpi kaq iñiq judiokunaman hinaspa mana judio kaqkunaman qillqaspanmi ‘llapallan iñiqkunamanta kuyakuywan’ rimarqa (1 Ped. 1:1; 2:17).

16. ¿Ima nirqakum runakunaqa Jesuspa qatiqninkunamanta?

¹⁶ Arí, Jesusta qawasqankuraykum apostolkunapas yacharurqaku “tukuy rikchaq runakunata” kuyayta (Juan 12:32; 1 Tim. 4:10). Qallariyllanpiqa sasachakurqakum, tiempopa risqanman hinam ichaqa manaña. Apostolkunapa tiemponpi iñiqkunapa kuyanakusqankuqa sutillam karqa. Chayna  kasqanmanta runakunapa nisqantam Tertuliano sutiyuq runa qipakunaman qillqarqa: “Jesuspa qatiqninkunaqa anchatam kuyanakunku, manam manchakunkuchu wawqi-paninkurayku wañuytapas”, nispa. ‘Musuq runaña kasqankuraykum’ Jesuspa qatiqninkunaqa Jehova Dios hinaña lliw runakunata chaynallataña qawarqaku (Col. 3:10, 11).

17. ¿Imaynatam ñuqanchikpas kay iñiqmasinchikkuna hina lliw runamasinchikta kuyachwan?

¹⁷ Kunanpas wakiqninchikqa kallpanchakuchkanchikraqmi lliw runamasinchikta kuyanapaq. Francia nacionniyuq warmi iñiqmasinchikmi nin: “Jehova Diosmi yacharachiwan kuyakuq kanaypaq, qukuykuq kanaypaq chaynataq lliw runata kuyanaypaq. Ichaqa, hinallaraqmi kallpanchakuchkani lliw runamasiykunawan chayna kanaypaq, chaypaqmi Jehova Diosta hinalla mañakuni”, nispa. España nacionniyuq kaq huk warmi iñiqmasinchikpas ninmi: “Huk castamanta kaq runakunatam sunquypiqa mana allinpaqraq qawani. Ichaqa kallpanchakunim mana chayna kanaypaq. Kusisqam tarikuni huk sunqulla kaq runakunawan kanaypaq Jehova Dios pusamuwasqanmanta”, nispa. Ñuqanchikpas sapakamam tapukunanchik: “¿Kallpanchakuchkanichu kay iñiqmasiykuna hina lliw runamasiykunata kuyanaypaq?”, nispa.

18, 19. (1) ¿Imanasqataq runamasinchikkunataqa kuyakuywan chaskiykunanchik? (2) ¿Imakunatam ruwachwan kuyasqanchikta qawachinapaq?

¹⁸ Yaqa llapanchikmi ñawpaqtaqa Diosmanta karunchasqa karqanchik (Efes. 2:12). Ichaqa Jehova Diosmi ‘kuyakuywan pusamuwarqanchik’ (Os. 11:4; Juan 6:44). Hinaptinmi Jesusqa sumaqllataña chaskiykuwarqanchik. Chaynapi taytanta yupaychaqkunawan kuska huk ayllu hinalla kanapaq (qaway Romanos 15:7). Kuyakuywan Jesus chaskiykuwachkaptinchikqa, ¿manachum ñuqanchikpas hukkunata kuyakuywan chaskiykunanchik?

¹⁹ Diospa piñakuynin punchaw aswan hichpallaña kaptinqa, aswanraqmi runakunaqa rakinakunqaku hinaspa chiqninakunqaku (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13). Jehova Diosta yupaychaqkunam ichaqa Diospa munasqanman hina kawsakunchik. Chayraykum mana pimanpas sayapakunchikchu, hinaspapas hawka kawsakuytam maskanchik (Sant. 3:17, 18). Kusikunchikmi huk law llaqtayuq iñiqmasinchikkunawan riqsinakuspanchik, mana ñuqanchik hina kawsakusqankuta respetaspanchik hinaspa rimayninkuta yachaspanchikpas. Chaynata ruwaptinchikqa hawkayayninchikmi ‘mayu hinaraq’ kanqa, allin ruwayninchikñataqmi ‘lamar quchapa olankuna hinaraq’ kanqa (Is. 48:17, 18).

20. ¿Imayna kanapaqmi kuyakuq kayqa yanapawasun?

²⁰ Australia nacionmanta kaq warmi iñiqmasinchiktaqa bibliata allinta estudiasqanmi yanaparqa sunqumanta runamasinta kuyananpaq. Canada nacionpi kaq frances rimaq qari iñiqmasinchikñataqmi cuentata qukurun, runakunaqa mana sumaqta riqsinakusqankurayku chiqninakusqankumanta, hinaspa may llaqtayuqña kaspankupas allin sunquyuq kasqankumanta. Chay iñiqmasinchikqa ingles rimaq iñiqmasinchikwanmi casarakururqa. Kay iñiqmasinchikkunapa ruwasqankum yachachiwanchik kuyakuyqa mana chiqninakuspa huk sunqulla kanapaq yanapawasqanchikmanta (Col. 3:14).