ESCUELAYPIQA llaqtaykupi kaq warmakunallam estudiarqaniku, chaymi llapallayku riqsinakurqaniku. Llaqtapi yachaqkunapas riqsinakurqanikum.

Liberty llaqtapiqa saratam astawan runakunaqa tarpuqku. Taytayqa hatun chakrayuq runapaqmi llamkapakuq. Chaymi ñuqapas mozochaña kaspayqa yacharurqani tractor manejayta, hinaspa chakrapi huk ruwaykunatapas.

Ñuqa naceptiyqa mamayqa 35 watanpiñam karqa, taytañataqmi 56 watanpiña. Chayna watayuqña kachkaspanpas taytayqa kallpallanpiraqmi karqa, manam anchachu unqurqa. Hinaspapas allin llamkaqmi karqa, chaymi churinkunatapas yachachiwarqaku llamkakuq runa kanaykupaq. Llamkapakuptinqa manam achka qullqitachu pagarqaku, chaywanpas manam imaykupas pisirqachu. Chaymantapas, ñuqaykupaqqa tiempochakuqmi. Taytayqa 93 watanpim wañukurqa, mamayñataqmi 86 watanpi. Manam mayqanninkupas Jehova Diostaqa servirqakuchu. Ichaqa, huknin wawqiymi 1972 watamantapacha iñiqkunapi punta apaq.

Mamayqa sapa domingom iglesia bautistaman riq. 12 wataypi kachkaspaymi uyarirqani Diosqa, Jesusqa hinaspa chuya espirituqa huklla kasqankumanta, chaymi mamayta tapurqani:  “¿Imaynataq Jesusqa churi kachkaspanqa taytaqa kanman?”, nispay. Hinaptinmi niwarqa: “Manam chaymantaqa entiendeyta atichwanchu”, nispa. Arí, manamá ñuqapas entienderqanichu. Chaywanpas 14 wataypim chay iglesiapi bautizakurqani, kimsa kutikamam yaku ukuman challpuwarqaku.

Huk estudiaqmasiymi takanakuypi pukllaq, chaymi ñuqatapas niwarqa chayna kanaypaq. Hinaptinmi ñuqapas takanakuypiña pukllayta qallaykurqani, ichaqa manapas unaymantam saqirurqani. Chaymanta qipatam cuartelman aparuwarqaku, hinaspam Alemania nacionman pusaruwarqaku. Chay nacionpipas hina militarkunapa cuartelninmanmi aparuwarqaku. Ichaqa, iskay wata gobiernota serviruspayqa militar kayniytam saqirurqani 1956 watapi. Chaymantaqa Diospa soldadon kanaypaqñam tanteakururqani.

Chay tiempoqa, qari-qarillañam puriq kani. Chaynaqa karqani televisionpi rikusqay qarikunata qatipakusqayraykum. Qawasqayman hinaqa, Diosmanta willakuq qarikunaqa manam respetanapaq qarikuna hinachu karqaku. Ichaqa, chaymanta qipakunataqa manañam chaynatachu piensarqani. Huk punchawmi, suma-sumaq puka carroywan llaqtapi purichkaspay mayorniypa qusanpa paninkunawan tuparurqani. Paykunaqa Jehova Diospa testigonkunam karqaku. Chay sipaskunaqa sapa tupaptiykum quwaq Willakuq hinaspa ¡Rikchariy! qillqakunata. Chay sipaskunapa wasinpim achka huñunakuspanku bibliamanta yachachiq qillqata estudiaqku, chaymi chay kutiqa wasinkuman rinaypaq chay sipaskunaqa niwarqa. Chayman rinaypaq niwaptinkum nirqani “hamusaqchiki atispayqa” nispay, hinaptinmi niwarqaku: “¿Chiqapta?”, nispa. Hinaptinmi “arí, hamusaqmi”, nirqani.

Ichaqa, sunquypiqa manam riyta munarqanichu, chaywanpas “arí” nisqayraykum rirqani. Huñunakuypiqa qawarqanim warmachakunapas bibliamanta allinta yachasqankuta, chaytaqa wamaqmi rikurqani. Ñuqaqa sapa domingom mamaywan iglesiaman riq kani, ichaqa manam bibliamantaqa allintachu yacharqani. Chaymi bibliamanta yachayta munasqayrayku yachachiwanankupaq niwaptinku “arí” nirqani. Chay huñunakuypim yacharurqani Diospa sutinqa Jehova kasqanta. Punta watakunataqa, mamaytam tapurqani Jehova Diospa testigonkunamanta, hinaptinmi niwaq: “Paykunaqa Jehova sutiyuq yuyaq runatam yupaychanku”, nispa. Pim Jehova kasqanmanta yacharuptiymi ñawiyqa kichakurunmanpas hina karqa.

Iñiyniypim chaylla ñawparirqani yachachiwasqanku chiqap kasqanmanta cuentata qukusqayrayku. Chaymi 1957 watapa marzo killanpi bautizakurqani, chayllaraq huñunakuyman risqaymanta isqun killa qipallata. Bibliamanta estudiasqayraykum yacharurqani Diosta serviq qariqa imayna kananmanta, chaywanmi kusisqa tarikuni. Jesusqa yuyayninpipas chaynataq cuerponpipas chuya runam karqa, hinaspapas atiyniyuqmi karqa, chayna kachkaspanpas manam payqa piwanpas peleaqchu, aswanmi bibliapa nisqanman hina ‘ñakarichiptinkupas mana kutipakuqchu’ (Is. 53:2, 7). Yacharurqanim Jesuspa chiqap qatiqninqa ‘llapallan runakunawan allinlla kananmanta’ (2 Tim. 2:24).

1958 watapiqa precursorñam karqani. Ichaqa manapas unaymantam saqirurqani Gloriawan  casarakunayrayku. Paymi huñunakuyman rinaypaq huknin niwaqniy sipasqa karqa. Manam ñakakurqanichu paywan casarakunaypaq tanteakurusqaymantaqa. Gloriaqa perlas hina ancha valorniyuqmi ñuqapaqqa karqa, hina chaynallaraqmi kunanpas. Kusisqam tarikuni paywan casarakusqayrayku. Kunanñataqmi warmichay Gloria willasunkichik warma vidanmanta.

“Tayta-mamayqa 17 churi-wawayuqmi karqaku. Mamayqa Diosman sunqum karqa, 14 wataypi kachkaptiymi wañukurqa. Chay tiempopitaqmi taytaymanpas bibliamanta yachachiyta qallaykurqaku. Mamay wañukusqanraykum sullkaykunataqa mayornin kaqkunaña atiendenayku karqa. Chaymi taytayqa colegioyta rirqa directorwan parlaq. Tapurqam mayor ñañaywan wasipi qipanaykupaq huk punchawninka chullachinakunaykumanta, chaynapi sullkaykuta atiendenaykupaq hinaspa yanukunaykupaq. Chaynata niptinmi directorqa “allinmi” niykurqa. Chaynatam ruwarqaniku mayorniy colegionta tukunankama. Achka kasqaykuraykum iskay ayllu bibliamantaqa yachachiwarqaku, chaymi 11 bautizakurqaniku. Pinqakuq kaspaypas Diosmanta willakuytam munaq kani. Ichaqa qusay Samuelmi achka wata allinta yanapawarqa”.

1959 watapim Gloriawan casarakurqani. Kusisqam tarikurqaniku iskayniyku precursor kaspayku. Munarqanikum betelpi yanapakuyta, chaymi chay watapa julio killanpi betelman qillqarqaniku. Hinaptinmi chaskiykuwarqaku Simon Kraker iñiqmasinchik. Niwarqakum betelpiqa casarasqakunata manaraq chaskisqankuta. Chaywanpas, betelpi yanapakuytaqa hinallam munarqaniku, ichaqa achka wata pasaruptinñam betelmanqa qayawarqaku.

Betelmanmi qillqarqaniku maypipas yanapakuy munasqaykumanta. Hinaptinmi Pine Bluff (Arkansas) sutiyuq llaqtaman rinaykupaq niwarqaku. Chay tiempoqa, yuraq casta hinaspa yana casta iñiqmasinchikkunaqa sapa-sapaqmi huñunakuqku. Ñuqaykutaqa yana casta kasqaykuraykum, yana casta iñiqmasinchikkunapa huñunakusqankuman kachawarqaku, 14 iñiqmasinchikkunallam chaypiqa karqaku.

Ichapas tapukunkichik imanasqa yuraq casta sapaq hinaspa yana casta sapaq huñunakusqaykumanta. Chay tiempopiqa, autoridadkunaqa manam munarqakuchu yuraq castawan yana casta runakuna huklla huñunakunankutaqa, huklla huñunakuruptinkuqa mana allin runakunam peleota hatarirachiq. Achka kutikamam, testigokunapa huñunakusqanku wasitapas mana allin runakuna tuñirachirqaku yuraq casta iñiqkunawan yana casta iñiqkuna huklla huñunakusqankurayku, chay pasakusqanraykum manchakururqaku huklla huñunakuytaqa. Sichum yana casta testigo yuraq casta runakunapa kasqanpi willakuptinqa policiakunam riruspanku presocharunmanku utaq maqaparunmanku karqa. Chayraykum, willakurqanikuqa autoridadkunapa saqiwasqanku lawkunallapi.

Wakinpiqa yana casta runakunapa yachasqanku lawpi willakuchkaspaykum tuparuq kaniku yuraq casta runapa wasinman. Chaymi chaylla tanteanayku karqa pisi rimayllapi willakunaykupaq utaq “pampachaykullawayku” nispa pasakunaykupaq.

Llamkarqanikutaqmi imachallapipas, ichaqa asllatam pagawaqku. Warmichay Gloriam wasikunapi ruwapakuq, wakinpiqa wasiyuqmi saqiwaq ruwayninta chaylla tukuykaysinaypaq. Sapa semanam, huk ayllupapi warmichayqa pachakunata planchapakuq, ñuqañataqmi wasinpa muyuriqninpi qurakunata rutuq kani, ventanankunata limpiaq kani utaq imapas niwasqanta ruwaq kani. Chaymantapas, yuraq casta runapa wasinpim ventanakunata ukunmanta warmichay limpiamuq, ñuqañataqmi hawanmanta. Chisyaymi limpiaq kaniku, chaymi wasiyuqqa chawpi punchawpas mikuychata haywaykuwaqku. Warmichaymi ukupi mikuq, ñuqañataqmi carrokunapa sayananpi. Manam hukmanyarqanichu. “Mikuylla miskiqa kachun” nispaymi kusisqa mikuq kani. Chay wasiyuqqa allin runam karqa, ichaqa autoridadkunata manchakusqanraykum ñuqaykuwanqa mana hukllawakuqchu. Huk kutipim, carroykupaq gasolinata grifopi rantirqaniku. Rantiruspayñam  grifoyuqta mañakurqani warmichay bañonman yaykunanpaq. Hinaptinmi hukmanta qawariwaspan niwarqa: “Wichqasqam kachkan”, nispan.

Ichaqa kusikunapaq kaqkunapas pasawarqakutaqmi. ¡Diosmanta willakuytam anchata munaq kaniku! Pine Bluff llaqtachaman chayaruspaykuqa punta apaq iñiqmasinchikpa wasinpim yacharqaniku. Warmichanqa manam testigochu karqa, chaymi warmichay bibliamanta yachachiyta qallaykurqa, ñuqañataqmi masanman hinaspa warmi churinman yachachirqani. Hinaptinmi iñiqmasinchikpa warmin hinaspa warmi churin bautizakurqaku.

Yuraq casta iñiqmasinchikkunaqa anchatam kuyawaqku. Wakinqa wasinman mikuq rinaykupaqmi niwaqku, ichaqa tutallanmi riq kaniku, chaynapi kuska mikuqta runakuna mana rikuwanankupaq. Ku Klux Klan sutiyuq organizacionmi chay tiempoqa mirachkarqa, paykunam yana casta runakunata chiqninankupaq hinaspa maqanankupaq runakunata umachaq. Huk kutipipas, yana casta runakunata chiqniq runam yuraqwan pachakuruspan callepi carronwan purirqa. Chaynakuna pasakuptinpas, mana manchakuspankum yuraq iñiqmasinchikkunaqa yanapawarqaku. Huk kutipim, usyay tiempopi mana karqachu qullqiyku hatun huñunakuyman rinaykupaq, chaymi carrochaykuta huk iñiqmasinchikman rantikururqaniku. Huk killa pasaytam, ¡carrochaykutaqa punkuykupi tarirurqaniku! ¡Anchatam kusikurqaniku! Carroykupa hawanpim kayna niq qillqa kasqa: “Carroykichiktam kutichipuchkaykichik mana imallapaq, rantisuqniki iñiqmasikichik”, niqta.

Huk kutipipas, huk iñiqmasinchikmi yanapaykuwarqaku. 1962 watapim, South Lansing (Nueva York) llaqtapi punta apaqkunapaq escuelaman huk killa rinaypaq qayawarqaku. Chaypim astawan yachachinanku karqa llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikkunata. Chayman rinaypaq qayawaptinkuqa manam karqachu llamkayniypas nitaq qullqiypas. Chayraqmi Pine Bluff llaqtapi telefonomanta encargakuq empresawan parlarqani llamkaychata quwananpaq. Llamkanaypaq niwaptinkuqa ñuqallach puntata kayman karqa chaypi llamkaq yana casta runaqa. Qayamuwaspankum niwarqaku chaypi llamkanaypaq. Manam qullqiy karqachu Nueva York llaqtaman rinaypaqqa, chaymi tantearurqaniña chaypi llamkanaypaq hinaspa punta apaqkunapaq escuelaman manaña rinaypaq. Manaña rinaypaq qillqachkaptiymi huk iñiqmasinchik punkuyta takaykamuspan achka qullqita sobrepi quykuwarqa, chay pasakusqantaqa sapa kutim yuyarini.

Chay iñiqmasinchikpa qusanqa manam testigochu karqa. Chay qullqitaqa huñurusqaku, wawankunawan tuta-tuta hatarispanku algodon chakrapi qurakunata chutaypi llamkapakuspankum. Paykunaqa chaytaqa ruwasqaku Nueva York llaqtaman rinayta munaspankum. Chay warmi iñiqmasinchikmi niwarqa: “Chay escuelaman rispa suma-sumaqta yachaykamuy, kutimuspayki tukuy ima yachamusqaykikunata yachachiwanaykikupaq”,  nispa. Chaymantañataqmi, telefonomanta encargakuqta mañakurqani kutimuspayña llamkayta qallarinaypaq, ichaqa manam munarqachu. Manam hukmanyarqanichu, escuelaman rinaypaq ña tantearusqayrayku, ¡allinpaqchá chaypi mana llamkarqanichu!

Kunanñataqmi warmichay willasunkichik Pine Bluff llaqtapi kaptiyku imayna tarikusqanmanta: “Tempranonmi wasin-wasin willakuq riq kaniku, chaymantaqa runakunatam wasinkupi bibliamanta yachachiq kaniku, wakinpiqa yaqa chawpi tutakama. Yaqa 20 runakunatam bibliamanta sapa semana yachachirqani. ¡Ancha kusisqallañam willakurqaniku! Qusayta llaqtan-llaqtan watukuq kananpaq mana niptinkuqa hina chay llaqtapim ñuqallamantaqa qipakuyman karqa. Ichaqa, Jehova Diosmi llaqtan-llaqtan watukuq kananta munarqa”. ¡Arí, chaytamá Jehova Diosqa munarqa!

Pine Bluff llaqtapi kachkaspaykum precursor especial kanaykupaq betelman qillqarqaniku. Llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikmi munarqa Texas llaqtapi precursor especial kaspayku yanapakunaykuta, chaymi mana iskayrayarqanikuchu precursor especial kanaykumantaqa, chaytaqa anchatam munarqaniku. Unay tiempom suyarqaniku, ichaqa 1965 watapa enero killanpim carta chayaramuwarqaku ¡llaqtan-llaqtan iñiqmasinchikkunata watukuq kanaykupaqña! Hina chay tiempollataqmi Leon Weaver iñiqmasinchiktapas llaqtan-llaqtan watukuq kananpaq nirqaku, kunanqa payqa Estados Unidos nacionpi betel wasipi cuentallikuqmi.

Llaqtan-llaqtan watukuq kanaymanta yachaspaymi “imaynataraq ruwasaq” nispa piensarqani. Huk wata pasaytam llaqtan-llaqtan watukuq James Thompson iñiqmasinchik imayna yachachisqayta qawawarqa. Hinaspam niwarqa allin watukuq kanaypaq imakunapi kallpanchakunaymanta. Watukuqña kaspaymi musyakurqani niwasqanqa anchata yanapawasqanmanta. Llaqtan-llaqtan watukuq kaptiykuqa Thompson iñiqmasinchikmi puntata watukamuwarqaku. Paymantaqa anchatam yacharqani.

Chay tiempoqa, llaqtan-llaqtan watukuqkunataqa manam anchachu yachachirqaku. Llaqtan-llaqtan watukuq huk iñiqmasinchiktam huk semana qawarqani imayna watukusqanta, qatiqnin semanañataqmi ñuqataña imayna watukusqayta qawawarqa, hinaspanmi niwarqa imaynata aswan allinta ruwanaypaq. Chaymantaqa sapallaykuñam watukunayku karqa. Chaymi hukmanyasqa qiparurqaniku. Achka watakuna qipatam kaymanta cuentata qukururqani: Kanqapunim yanapay munawaqninchik allin iñiqmasinchikkunaqa, ichaqa saqikuptillanchikmi yanapawasunqa.  Yuyachkaniraqmi llaqtan-llaqtan watukuq James Brown hinaspa betelpi yanapakuq Fred Rusk iñiqmasinchikkunapa imayna yanapawasqankuta.

Huk kutipim, Tennessee lawpi huk kaqnin llaqtachapi iñiqmasinchikkunata watukuchkarqaniku, hinaptinmi Ku Klux Klan sutiyuq organizacionpi kaq achkallaña runakuna purirqaku yana casta runakunapa contranpi. Huk kutipiñataqmi, Diosmanta willakuyta tukuruspayku mikunaykupaq restauranteman iñiqmasinchikkunawan yaykururqaniku. Bañoman richkaspaymi, qipayta qawariykuspay rikururqani yana casta runakunata chiqniq runa qatimuwasqanta. Ichaqa, hatunkaray yuraq casta iñiqmasinchikmi qipaykuta hamuspan niwarqa: “¿Allinllachu kachkanki wawqiy Samuel?”, nispa. Chayta uyarispanmi chay runaqa chaylla ayqikurqa. Tiempopa risqanman hinam yacharurqani runaqa huchasapa kasqankurayku chiqninakusqankuta, manam yuraq utaq yana casta kasqankuraykuchu. Yacharurqanitaqmi, iñiqmasinchikkunaqa ima castamanta kaptinchikpas kuyawasqanchikta hinaspa ñuqanchikrayku wañunanku kaptinpas wañunankumanta.

Iñiqmasinchikkunataqa 33 watam watukurqaniku. Chay watakunaqa achka bendicionkunatam chaskirqaniku, hinaspapas tukuy imatam yacharurqaniku. Ichaqa, 1997 watapa agosto killanpim ¡Estados Unidos betel wasipi yanapakunaykupaq qayawarqaku! Yaqa 38 watam chayta suyarqaniku, chaymi qayaruwaptinkuqa ¡anchata kusikurqaniku! Chaymi qatiqnin killaqa betelpiña yanapakurqaniku. Ñuqaqa piensarqanim as tiempolla yanapakunaykuta, ichaqa manam chaynachu karqa.

Qallariyninpiqa Diosmanta willakuypi cuentallikuqkunatam yanaparqani. Paykunaqa Estados Unidos nacionpi kaq punta apaqkunapa hinaspa llaqtan-llaqtan watukuqkunapa sasa tapukuyninkutam kutichinku, allintam paykunamanta yacharqani. Kuyakuywanmi mana piñakuspanku yachachiwaqku. Chaypi yapamanta yanapakuspayqa chayllaraq riq hinachá kayman.

Kusisqam tarikuniku betelpi llamkasqaykuwan. Tutaraqmi hatariniku, betelpiqa chayna kayqa ancha allinmi. Yaqa wata pasaruptinqa, enteron pachapi Diosmanta willakuypi cuentallikuqkunatañam yanaparqani, 1999 watamantaqa Diospa llaqtanpi huknin punta apaqñam kani. Chayna yanapakuspaymi musyakuni Diospa llaqtantaqa Jesucristo umallisqanta, manam runakunachu.

Imayna viday kasqanta yuyarispayqa, wakinpiqa Diosmanta willakuq Amos hinam tarikuni. Payqa oveja michiq hinaspa purun higos pallaqmi karqa. Chay tiempopiqa, purun higos frutataqa wakcha runakunallam mikuqku. Chayna kaptinpas, Jehova Diosqa Amostam akllarurqa willakuqnin kananpaq, hinaspapas achkanpim bendeciykurqa (Amos 7:14, 15). Ñuqatapas, Amosta hinam Jehova Diosqa akllaykuwarqa chakrapi llamkaq wakcha runapa churin kachkaptiypas (Prov. 10:22). Wakcha ayllupi naceptiypas Jehova Diosmi anchata bendeciykuwan.