1. ¿Imaynanpim Babilonia runakunaqa cuentata qukururqaku Danielqa mana wakin musukuna hina kasqanta?

 MUSUCHALLARAQ Daniel kachkaptinmi Babilonia runakuna presocharuspa aparurqaku karu llaqtaman, familianpa mana kasqan llaqtaman. Danielpa chayarusqan qipallatam Babilonia runakunaqa cuentata qukururqaku payqa mana wakin musukuna hina kasqanta. Babilonia ‘runakunapa qawasqanman’ hinaqa Danielqa karqa ‘sanoy-sanoy allin rikchayniyuq warmam’, hinaspapas Israel nacionpi ancha riqsisqa ayllumantam karqa (1 Sam. 16:7). Chaymi Danieltaqa yachachiyta qallaykurqaku kamachiqpa wasinpi yanapakunanpaq (Dan. 1:3, 4, 6).

2. ¿Imanasqam Jehova Diosqa Danielta anchata kuyarqa? (Rimarimuytaq Ezequiel 14:14 nisqanmantapas).

² Jehova Diosqa Danieltaqa anchatam kuyarqa, ichaqa manam sumaq rikchayniyuq kasqanraykuchu nitaq riqsisqa ayllumanta kasqanraykuchu, aswanqa kuyarqa Diosman sunqu kananpaq tantiakurusqanraykum. Yaqa 20 watallanpiraq kachkaptinmi Danielmanta Diosqa nirqa Noey hina hinaspa Job hina payman sunqu kasqanta, paykunaqa unay watam Diosninchikta servirqaku (Gen. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; leey Ezequiel 14:14). Danieltaqa Jehova Diosqa hinallam kuyarqa, payqariki unay watam kawsakullarqa. Vidanqa karqa suma-sumaqmi, manam wakin runakunapa hinachu (Dan. 10:11, 19).

3. ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasun?

³ Kay yachachikuypim yachasun mana manchakuq hinaspa Diosman sunqu kasqanrayku Danielqa Jehova Diospaq ancha valorniyuq kasqanta. Puntatam yachasun mana manchakuq hinaspa Diosman sunqu kayqa imayna kasqanta, chaypaqmi Danielmanta yachaykusun. Yachasuntaqmi imata ruwasqanrayku Danielqa chayna kasqanmanta. Chaymantapas yachasunmi Danielta imaynata qatipakunamanta. Kay yachachikuyqa musu-sipaskunapaq ruwasqam kachkan, ichaqa llapallanchikmi Danieltaqa qatipakuchwan.

4. ¿Imatam huk kutipi Danielqa ruwarqa mana manchakuq kasqanrayku?

⁴ Mana manchakuq runapas wakinpiqa manchakunmanmi, chaywanpas allin kaqta ruwananpaqmi kallpanchakun. Danielpas mana manchakuq musum karqa. Chayna kasqantam yachanchik iskay kutipi ima ruwasqanwan. Babilonia runakuna Jerusalen llaqtata kañaykusqankumanta yaqa iskay wata pasaytam kamachiq Nabucodonosor sueñoyninpi rikururqa manchakuypaq hatunkaray runa kaqllata, chaywanmi mancharisqa tarikurqa. Chaymi llapallan yachaysapa runankunata hinaspa Danieltapas qayachirqa sueñokusqan imapaq kasqanta willananpaq. Mana atiptinkuqa llapallantam wañuchinan karqa (Dan. 2:3-5). Chaymi Danielqa achka runakuna mana wañunanpaq ‘reyta nimurqa suyaykunanpaq chaynapi sueñokusqanpa ima ninan kasqanta willananpaq’ (Dan. 2:16). Danielqa manam haykapipas pipapas sueñokusqanpa ima ninan kasqantaqa willarqaraqchu. Chaymi chayta ruwananpaqqa mana manchakuq kanan karqa, chaynataq Diospi anchata hapipakunan karqa. Chaymantam Danielqa rimarqa kimsa amistadninkunawan, “reypa ima sueñokusqanta yachanankupaq hanaq pacha Diospa yanapakuyninta mañakunankupaq” (Dan. 2:18). Jehova Diospa yanapakuyninwanmi Danielqa yacharurqa Nabucodonosorpa sueñoyninpa ima ninan kasqanta, hinaspam willarqa. Chayraykum Danielwan amistadninkunaqa mana wañurqakuchu.

5. ¿Imatam kay kutipipas Danielqa ruwarqa mana manchakuq kasqanrayku?

⁵ Huk kutipipas Nabucodonosorqa manchakuypaq kaqtam sueñokururqa. Sueñoyninpim rikururqa hatu-hatun sachata, hinaptinmi Danielqa chay sueñokusqanpa ima ninan kasqanta willanan karqa. Danielqa mana manchakuspam willarqa chay sueñokusqanqa locoyananpaq kasqanta hinaspa huk tiempo manaña kamachiq kananmanta (Dan. 4:25). Chayna nisqanwanqa Nabucodonosorqa piensanmanchá karqa Danielqa contranpi kasqanta, hinaspachá kamachinman karqa wañuchinankupaq. Chayta yachaspanpas Danielqa mana manchakuspam imam kaqta willarqa.

6. ¿Imaynanpitaq Danielqa mana manchakuq karqa?

⁶ ¿Imaynanpitaq Danielqa mana manchakuq karqa wañukunan punchawkama? Yaqapaschá warmacha kasqanmantapacha qawarqa tayta-mamanqa mana manchakuq kasqankuta. Tayta-mamanqa Israel runakunaman Diospa qusqan  kamachikuykunatam kasukurqaku, chaymi warmanku Danielmanpas Diospa kamachikuyninkunata yachachirqaku (Deut. 6:6-9). Danielqa manam Diospa qusqan chunka kamachikuykunallatachu yacharqa, aswanqa sumaqtam yacharqa Israel runakuna imakunata mikunankupaq utaq mana mikunankupaq Diospa kamachisqantapas (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13). b Yacharqataqmi ñawpaq abuelonkuna Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuspankuqa sasachakuypi tarikusqankutapas (Dan. 9:10, 11). Vidanpi tukuy ima pasasqanta yuyarispanmi Danielqa mana iskayrayarqachu Jehova Diosqa hinaspa atiyniyuq angelninkunaqa haykapipas hinalla yanapananmanta (Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19).

7. ¿Imakunatawanraqtaq Danielqa ruwarqa mana manchakuq kananpaq? (Qaway dibujotapas).

⁷ Danielqa sapa kutim estudiaq Diosmanta willakuqkunapa qillqasqankuta, estudiaqmi Jeremiaspa qillqasqantapas. Chaymi tiempopa pasasqanman hina yacharurqa Babilonia llaqtapi judio runakunapa presochasqa kasqanku tiempoqa tukunanmantaña (Dan. 9:2). Diospa nisqankuna imayna cumplikusqanta qawaspanqa astawanraqchá Jehova Diospi hapipakurqa. Arí, Diospi anchata hapipakuq runaqa manam imatapas manchakunchu (tupachiy kaypi nisqanta Romanos 8:31, 32, 37-39 nisqanwan). Ichaqa, astawanqa Danieltaqa yanaparqa hanaq pachapi taytanchikta sapa kuti mañakuyninmi (Dan. 6:10). Taytanchikta mañakuspanqa huchankunatam willakurqa, imayna tarikusqanmantapas nirqam, hinaspam imapipas yanapaykunanpaq mañakurqa (Dan. 9:4, 5, 19). Manam Danielqa mana manchakuqñachu nacerqa. Mana manchakuq kaytaqa yachananmi karqa. Chaypaqqa sapa kutim estudiarqa, mañakurqa hinaspa Jehova Diospi hapipakurqa.

8. ¿Imakunata ruwaspam mana manchakuq kayta yachachwan?

⁸ Manam tayta-mamanchik mana manchakuq kasqanraykuchu nitaq chayna kanapaq niwasqanchikraykuchu mana manchakuqñaqa kasun. Mana manchakuq kanapaqqa kikinchikmantam kallpanchakuna. Chayqa imatapas yachay hinam, imatapas yachanapaqqariki yachachiwaqninchikta sumaqta qawaspam qatipakuna. Chaynallataqmi mana manchakuq kanapaqqa mana manchakuqkunata qawaspa qatipakuna. ¿Imaynatam Danieltapas qatipakuchwan? Pay hinam biblianchikta sumaqta estudiana, sapa kutim Diosta sunqumanta mañakuna paywan kuyachikunapaq, confiananchiktaqmi haykapipas yanapawananchikmanta. Chaykunata ruwaspanchikqa Diosta servisqanchikrayku sasachakuykuna kawaptinchikpas manam manchakusunchu.

9. ¿Imatam hukkunapas ruwanqaku mana manchakuq kaptinchikqa?

⁹ Mana manchakuq kaptinchikqa ima ruwasqanchikpas allinmi kanqa. Chaypaqyá Alemania nacionpi iñiqmasinchik Benmanta c rimaykusun. Escuelanpi estudiaqmasinkunaqa llapallankum creenku monomanta rikurisqanchikta, chaymi ninku Dios unanchawasqanchikmanta bibliapi nisqanqa cuentolla kasqanta. Huk kutipim iñiqmasinchikta profesornin nirqa Dios unanchawasqanchikpi imanasqa creesqanmanta llapallan estudiaqmasinkunaman willarinanpaq. Hinaptinmi Benqa mana manchakuspan sumaqta willakurqa. Benmi willakun chay ruwasqanqa imapi tukusqanmanta. Paymi nin: “Profesorniypas, estudiaqmasiykunapas sumaqtam uyariwarqa. Chaymantam profesorniyqa preparakusqay papelta copiata hurquruspan lliw estudiaqmasiykunaman quykurqa”, nispa. ¿Imatam ruwarqaku Benpa estudiaqmasinkunapas? Paymi nin: “Estudiaqmasiykunapas yaqa llapankum alabawarqa chayna  rimarisqaymanta”, nispa. Benta pasasqanwanmi yachanchik mana manchakuq kaptinchikqa hukkunapas astawanraq respetawananchikmanta. Chaymantapas, yaqapaschá wakinqa mana manchakuq kasqanchikta qawaspanku Jehova Diosmanta astawan yachayta munanqaku. Chaynaqa, mana manchakuq kanapaq kallpanchakusqanchikqa manam yanqapaqchu kanqa.

10. ¿Imaynam kananchik Diosman sunqu kanapaqqa?

¹⁰ Bibliapa nisqanman hinaqa Diosman sunqu kanapaqqa imaña kaptinpas ancha kuyakuqmi kananchik. Achka kutipim bibliapi niwanchik Diosqa serviqninkunata imaña kaptinpas kuyasqanmanta, niwanchiktaqmi serviqninkunapas chaynata kuyanakusqanchikmanta (2 Sam. 9:6, 7). Diospas munan imaña kaptinpas hinalla kuyananchiktam. Tiempopa risqanman hinaqa astawanraqmi kuyachwan. Danielpas tiempopa risqanman hinam Jehova Diosta astawan kuyarqa.

11. 90 wata masninpiña kaspanpas, ¿ima sasachakuypim Danielqa tarikurqa Diosman sunqu kananpaq? (Qaway qaranpi kaq dibujota).

¹¹ Danielqa achka kutipim Diosman sunqu karqa sasaña kaptinpas. 90 wata masninpiña kachkaspanpas aswan sasachakuypiraqmi tarikurqa Diosman sunqu kananpaq. Chay tiempoqa Babilonia llaqtataqa munaychakurqa rey Darioñam. Rey Dariopa wakin yanapaqninkunam Danielta chiqnikuqku, manataqmi Jehova Diostapas respetaqkuchu. Chaymi Danielta wañurachiyta munaspa rey Dariowan huk kamachikuyta firmarachirqaku. Chay kamachikuypim nirqa lliw runa rey Dariollaman sunqu kanankupaq, hinaptinmi Danielqa tantiakunan karqa Diosman sunqu utaq reyman sunqu kananpaq. Chay kamachikuyta kasukunanpaqqa Danielqa 30 punchawllam Jehova Diosta mana mañakunanchu karqa. Danielmi ichaqa hinalla Diosta mañakurqa. Chaymi leonkunapa uchkunman wischuykurqaku, ichaqa Diosmi leonkunamanta harkaykurqa payman sunqu kasqanrayku (Dan. 6:12-15, 20-22). ¿Imataq ñuqanchiktapas yanapawasun Daniel hina Diosman sunqu kanapaq?

12. ¿Imakunapi yuyaymanasqantaq Danielta yanaparqa imaña kaptinpas Diosman sunqu kananpaq?

¹² Jehova Diosman sunqu kanapaqqa paytam tukuy sunqunchikwan kuyananchik. Arí, Danielpas Diosta anchata kuyasqanraykum payman sunqu kayta atirqa. Danielqa sapa kutichá yuyaymanaq Jehova Dios imayna sunquyuq kasqanpi, chaymi astawan kuyarqa (Dan. 9:4). Chaymantapas, Danielqa yuyaymanaqmi paypaq hinaspa  llaqtanpaq Jehova Dios allin kaqkuna ruwapusqanpipas, chayraykum anchata agradecekuq (Dan. 2:20-23; 9:15, 16).

13. (1) ¿Imakunawanmi sasachakunku musu-sipas iñiqmasinchikkuna? Rimarimuy Gabrielmanta. (Qaway fototapas). (2) ¿Imatam nichwan qarimasillanwan utaq warmimasillanwan kakuqkunamanta pipas tapuwaptinchik? (Qaway jw.org niqpi “Allin kaqman hina ruwayqa hawkayaytam apamunqa” niq videota).

¹³ Musu-sipas iñiqmasinchikkunapas Daniel hinam Diosta mana respetaq musu-sipaskunawan kuska estudianku. Yaqapaschá profesorninkuqa utaq estudiaqmasinkuqa chiqnipakunku Diosta kuyaq iñiqmasinchikkunataqa. Chaymantapas hikutankuchá manaña Diosman sunqu kanankupaq. Chaynam pasarqa Australia nacionpi yachaq musu iñiqmasinchik Gabrielta. Huk kutipim llapallankuta profesoran tapurqa sichu hukkaqnin amistadninku qarimasillanwan utaq warmimasillanwan kayta munaptin pikuna allinpaq qawanankumanta. Nirqam: “Allinpaq qawaqkuna kaylawpi sayaychik, mana allinpaq qawaqkunañataq waklawpi”, nispa. Gabrielmi willakun: “Chaynata profesorayku niwaptinkum llapallan estudiaqmasiykuna allinpaq hapispanku huklawpi sayarqaku. Ñuqawan huk iñiqmasillanchikñam manaqa. Chayta qawaspam profesoraywan estudiaqmasiykuqa clase tukunankama insultawarqaku hinaspa burlakuwarqaku. Ñuqaqa kallpanchakurqanim hawkalla kanaypaq hinaspa ima creesqaymanta sumaqllata willakunaypaq, ichaqa manam uyariyta munawarqakuchu”, nispa. Chaywan imayna tarikusqanmantam Gabriel kaynata willawanchik: “Hukmanyachiwarqam imayna insultawasqankuqa, ichaqa kusisqam tarikurqani Jehova Diosman sunqu kasqayrayku hinaspa ima creesqaymanta willakusqayrayku”, nispa.

14. ¿Imatam ruwachwan tukuy tiempo Diosman sunqu kayta munaspaqa?

¹⁴ Llapanchikmi Daniel hina tukuy tiempo Diosman sunqu kaytaqa atichwan tukuy sunqunchikwan Diosta kuyaspaqa. Diosninchikta astawan kuyanapaqqa imayna kasqantam aswan riqsina, chaypaqqa yanapawachwanmi unanchasqankunamanta yachaypas (Rom. 1:20). Musu-sipas, ¿imakunatam Diospa llaqtanqa ruwarun Jehova Diosta aswan kuyanaykipaq? Jw.org niqpim kachkan “¿Kikillanmantachu rikurirqa?” niq, chaypim kachkan videokuna hinaspa huk yachachikuykunapas. Chaykunatam qawawaq. Leewaqtaqmi ¿Es la vida obra de un Creador? hinaspa El origen de la vida niq folletonchikkunatapas. Chay folletonchikkunata leesqanmantam Dinamarca nacionpi yachaq iñiqmasinchik Ester nin: “Chaykunapi yachachikuykunaqa sumaqta piensarinapaqmi yanapakun, chaynapi imapi creenapaq kikinchik tantiakunapaq”, nispa. Isqun parrafopi rimamusqanchik iñiqmasinchik Benpas ninmi: “Arí, chay yachachikuykuna hinaspa chay folletonchikkunam ñuqatapas yanapawarqa tukuy imata Dios unanchasqanmanta mana iskayrayanaypaq”, nispa. Qampas chay folletonchikkunata leeruspaykiqa Apocalipsis 4:11 nisqanman hinachá ninki: “Tukuy atiyniyuq Jehova Diosllayku, tukuy imata unanchasqaykiraykum qamlla kanki llapallanpa hatunchanan hinaspa yupaychanan”, nispa. d

15. ¿Pimantawanraqmi yachachwan Jehova Diosta astawan kuyanapaq?

¹⁵ Jehova Diosninchikta astawan kuyananchikpaqqa churin Jesusmantam yachananchik. Chay ruwayninmi yanaparqa Alemania nacionpi sipas iñiqmasinchik Samirata. Paymi nin: “Jehova Diostam astawan riqsirqani Jesusmanta astawan yachaspay”, nispa. Warmachallaraq kaspanqa Samiraqa manam allintachu entienderqa Jehova Diosqa sentimientoyuq kasqanta, Jesusmantam ichaqa nirqa sentimientoyuq kasqanta. Samiram nin: “Jesustaqa kuyaqmi kani warmachakunata kuyasqanrayku, paymanqa pipas asuykuqmi”, nispa. Chaymi Jesusta astawan riqsispa Jehova Diosmanpas astawan asuykuyta munarqa. ¿Imanasqa?  Samiram nin: “Alli-allimantam entienderqani Jesusqa ima ruwasqanpipas taytanman rikchakusqanta, payqariki taytan hinapunim imatapas ruwan. Cuentatataqmi qukururqani Jehova Diosqa payta astawan riqsinapaqpas churin Jesusta kay allpa pachaman kachamusqanta”, nispa (Juan 14:9). Chaynaqa, qampas musu-sipas, Jehova Dioswan astawan amistad kayta munaspaqa Samira hinam kallpanchakunayki Jesusta astawan riqsinaykipaq. Chayta ruwaspaykiqa Jehova Diostam astawan kuyanki, hinaspapas imaña kaptinpas payman sunqum kanki.

16. ¿Imanasqam Diosman sunqu kayqa allinninchikpaq? (Rimarimuytaq Salmos 18:25; Miqueas 6:8 nisqanmantapas).

¹⁶ Amistadninkuman sunqu kaqkunaqa allin amistadmi kanku, imaña kaptinpas manam saqinakunkuchu (Rut 1:14-17). Chaymantapas, Jehova Diosman sunqu kaspaqa imaña kaptinpas hawkam tarikusun. ¿Imanasqa? Prometewanchikmi payman sunqu kaptinchikqa imaña kaptinpas mana saqiwananchikmanta (leey Salmos 18:25; Miqueas 6:8). Tukuy atiyniyuq Diosqa amistadninchik kaytam munan allpalla kachkaptinchikpas. ¿Manachu chayqa kusichiwanchik? Arí. Ima sasachakuypiña kaptinchikpas, piña chiqniwaptinchikpas utaq wañukuptinchikpas Diosqa hinallam kuyawasun (Dan. 12:13; Luc. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39). Chaynaqa, Danielta qatipakuspa Diosman sunqu kayqa allinninchikpaqmi.

17, 18. ¿Imataraqtaq Danielmanta yachachwan?

¹⁷ Kay yachachikuypiqa yachaykurqanchik Danielpa mana manchakuq hinaspa Diosman sunqu kasqallanmantam. Ichaqa tukuy imataraqmi paymantaqa yachachwan. Danielmanqa Jehova Diosmi musquypi hina chaynataq sueñoyninpi qawachirqa hamuq tiempopi imakuna pasakunanmanta, yanaparqataqmi Diosmanta hamuq willakuykunata yachananpaqpas. Hamuq tiempomanta bibliapi Danielpa qillqasqan achka willakuykunam cumplikurunña, wakinmi ichaqa chayraq cumplikunqa. Chay willakuykunata leespam yachanchik runakunata hinaspa kay allpa pachanchikta qipakunata ima pasananmanta.

¹⁸ Qatiqnin yachachikuypim Danielpa qillqasqan iskay willakuykunamanta yachasun. Chay willakuykunata allinta entienderuspaqa musu-sipas kaspapas utaq yuyaqña kaspapas imapipas allintam tantiakusun. Chaykunata entiendeyqa yanapawasuntaqmi aswan mana manchakuq kanapaq hinaspa Diosman sunqu kanapaq. Chayna kayninchikqa yanapawasunmi manapas unaymanta llumpay sasachakuy qallaykuptin allinta takyanapaq.