1, 2. (1) ¿Imaynatam satanasqa runakunata pantachichkan? (2) ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasun?

SATANASQA ‘llullakuqkunapa taytanmi’, payqa runakuna rikurisqanmantapacha kunankamam runakunata pantachichkan (Juan 8:44). Payqa runakunatam pantachichkan wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta llullakunata willaspan. Chay llullakunawan pantaspankum enteron pachapi runakunaqa costumbrekunata rikurichinku. Chayraykum wakin iñiqmasinchikkuna llaqtankupi utaq ayllunku ukupi ‘tukuy kallpankuwan peleachkanku iñiyninkupi allinta takyanankupaq’ (Jud. 3).

² Diospa mana allin qawasqan costumbrekunata ruwananchikpaq hikutawaptinchikqa, ¿imam yanapawasun wañukuqkuna imayna tarikusqankumanta imam kaqta willakunanchikpaq? (Efes. 6:11). Chaymantapas, chayna sasachakuyniyuq kaq iñiqmasinchikta, ¿imaynatam kallpanchachwan hinaspa sunqunta tiyaykachichwan? Kay yachachikuypim yachasunchik imata ruwanapaq Jehova Dios niwasqanchikmanta. Puntata yachaykusun wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta bibliapa ima nisqanta.

3. ¿Imakunam rikurirurqa satanaspa llullakusqanwan?

³ Jehova Diosqa runakunatam unancharqa mana wañuspa wiñaypaq kawsanankupaq. Chaypaqqa Adanwan Evaqa Jehova Diospa kamachisqantam kasukunanku karqa. Jehova Diosqa paykunatam kamachirqa: ‘Allin kaqta mana allin kaqta riqsinapaq sachapa ruruntam ichaqa ama mikunkichu, mikuruspaykiqa wañurunkipunim’, nispa (Gen. 2:16, 17). Satanasmi ichaqa maqta uruta servichikuspan Evata nirqa: “Llullam chayqa, manam wañunkichikchu”, nispa. Evaqa satanaspa nisqanta chiqappaq hapispanmi sachapa rurunta mikururqa, qusanmanpas quykuptinmi paypas  mikururqa (Gen. 3:4, 6). Chaynapim huchawan wañuyqa lliw runakunaman yaykuramurqa (Rom. 5:12).

4, 5. ¿Imaynatam satanasqa runakunata hinalla pantachichkan?

⁴ Jehova Diospa nisqanman hinam Adanwan Evaqa wañurqaku. Satanasmi ichaqa wañuymanta llullakunata hinalla rimarqa. Tiempopa risqanman hinam, satanasqa hinalla llullakunata rimasqanwan runakunata pantachirqa. Ninmi runakuna wañukuptin, espiritun utaq animan huk lawpi hinalla kawsasqanta. Kunankamam enteron pachapi runakunata chay llulla yachachikuykuna pantachichkan (1 Tim. 4:1).

⁵ ¿Imanasqataq satanaspa llulla rimasqanta runakunaqa allinpaq hapinku? Runakunaqa wiña-wiñay kawsakunapaqmi unanchasqa karqanchik, chayraykum wañuytaqa mana munanchikchu. Chayta allinta yachasqanraykum satanasqa llullakunata riman pantachiwananchikpaq (Ecl. 3:11). Ñuqanchikpaqqa wañuyqa enemigonchikmi (1 Cor. 15:26).

6, 7. (1) ¿Yaqachu satanasqa wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta chiqap kaqta pakayta atirurqa? Willarimuy. (2) ¿Imaynatam wañukuqkunamanta imam kaqta yachayqa yanapawanchik manaña manchakunanchikpaq?

⁶ Wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta chiqap kaqta pakayta munaspanpas satanasqa manam atinchu. Manam haykapipas kunan hinaqa karqachu wañusqakuna imayna tarikusqanmanta hinaspa hamuq tiempopi wañukuqkuna kawsarimunankumanta imam kaqta yachaq runakunaqa. Paykunaqa yachasqankumantam runamasinkumanpas yachachichkanku (Ecl. 9:5, 10; Hech. 24:15). Wañusqakuna imayna tarikusqankumanta imam kaqta yachayqa sunqunchiktam tiyaykachin hinaspapas wañusqakunataqa manañam manchakunchikñachu. Manañamá manchakunchikchu wañukuqkuna imapas ruwawananchiktaqa, hinaspapas yachanchiktaqmi mana ñakarisqankutapas. Paykunaqa miski puñuypi hinallam kachkanku (Juan 11:11-14). Manam hayka hora utaq hayka wata pasasqantapas musyankuchu. Chaymi paykunata Dios kawsarichiptin, tiempo pasasqanqa, ñawi qimchiy hinalla kanqa.

⁷ Sutillam wañukuqkuna imayna tarikusqankumanta bibliapa nisqanqa. Satanaspa llulla rimasqankunam ichaqa pantachikuqllaña, hinaspapas Jehova Diosmantam mana allinkunata riman. Qawasunyá satanas llullakusqanwan imakuna ruwasqanmanta: Payqa Diospa sutintam pinqayman churarun, hinaspapas Jesus ñuqanchikrayku vidan qusqantapas runakuna yanqapaq hapinankutam munan. Chaymantapas runakunatam llumpa-llumpayta sasachan hinaspa ñakarichin.

8. Jeremias 19:5 nisqanman hinaqa, ¿imanasqataq satanaspa llulla rimasqanqa Diospa sutinta pinqayman churan?

⁸ Wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta satanaspa llulla rimasqanmi Diospa sutinta pinqayman churan. Satanasqa ninmi, wañukuqkunaqa infiernopim ñakarichkanku nispa. Chayna nisqanwanqa, ¿imanasqataq Diospa sutinta pinqayman churan? Nichkanmi kuyakuq Jehova Dios kikin satanas hina kasqanta (1 Juan 4:8). Kayqa llumpaytam llakichiwanchik, llumpaytataqmi llakichin taytanchik Jehova Diostapas. Payqariki mana allinkunataqa chiqninmi (qaway Jeremias 19:5).

9. Juan 3:16 hinaspa 15:13 ñawinchasqanchikqa, ¿tupanchu satanaspa llulla rimasqanwanqa?

⁹ Wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta satanaspa llulla rimasqanmi Jesuspa wañukusqan yanqapaq kasqanta qawachin (Mat. 20:28). Satanasqa wañukuq runakuna hinalla huk vidapi kawsasqanta nispanmi, runakunata pantachin. Chay nisqan chiqap kaptinqa, runakunaqa wiñaypaqñach kawsanman, hinaspa Jesuspas manach wiñay kawsayta haypanapaqqa wañunmanchu karqa. Ichaqa manam chaynachu, wañukusqanwanmi Jesusqa runakuna ancha-ancha kuyasqanta qawachirqa (qaway Juan 3:16; 15:13). Llumpa-llumpay llakisqachá Jehova Dioswan Jesusqa tarikunku chay llulla yachachikuykunapi runakuna hapipakusqanta qawaspankuqa.

10. ¿Imaynatam wañukuqkunamanta satanaspa llulla rimasqanqa runakunata astawan ñakarichin?

¹⁰ Wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta satanaspa llulla rimasqanmi runakunata llumpa-llumpayta sasachan hinaspa ñakarichin. Wawakuna wañukuptinmi runakunaqa tayta-mamanta ninku hanaq pachaman Dios pusakusqanmanta. ¿Manachu kay llullakuyqa tayta-mamapa sunqun tiyaykachinanmantaqa astawan llakichin? Chaymantapas infiernomanta pantay yachachikuykunawanmi runakunata ñakarichirqaku. Ñawpaq tiempopi curakunam paykuna hina mana creeqkunata kaspipi wataykuspa kañaqku. Chaymanta rimaq huk qillqapa nisqanman hinaqa, chaykunataqa ruwaqku runakuna infiernopi imayna kañasqa kanankumanta qallariynillanraq kasqanta qawachinankupaqmi. Chaynapi manaraq wañuchkaspa huchankumanta wanakuspa infiernoman manaña rinankupaq. Chaymantapas wakin llaqtakunapi runakunaqa ñawpaq abuelonkutam yupaychanku bendicionninta chaskinankupaq. Wakinñataqmi tukuyta ruwanku wañukuqkuna paykunata mana sasachananpaq. Arí, satanaspa llulla nisqankunaqa runakunamanqa manam hawkayaytachu qun. Astawanmi runakunata manchachin hinaspa ñakarichin.

11. ¿Imaynatam ayllunchikkuna utaq amistadninchikkuna hikutawachwan costumbrenkuta ruwananchikpaq?

¹¹ Jehova Diosta kuyasqanchikrayku hinaspa palabranta allinpaq hapisqanchikraykum Diostaqa tukuy imapi kasukunchik, ayllunchik utaq amistadninchik costumbrenkuta ruwananchikpaq hikutawaptinchikpas. Wakinpim paykunaqa wañukuqta mana kuyasqanchikta niwaspanchik hukmanyachiwachwan. Niwasunpaschá chay costumbrenkuta mana ruwasqanchikrayku wañukuq paykunata ñakarichinanmanta. ¿Imatam ruwananchik mana manchakuspa wañuqkunamanta imam kaqta willakunanchikpaq? Chaypaqqa qatiqninpim yachasun Diospa palabran ima nisqanta, hinaspa nisqanman hina imayna ruwanamantapas.

12. ¿Ima costumbrekunataq bibliapa nisqanwanqa mana tupanchu?

¹² Kallpanchakunanchikmi runakunapa costumbrenkunaman mana chapukunanchikpaq (2 Cor. 6:17). Caribe islakunapi yachaq runakunam ninku pipas wañukuptin animan utaq espiritun hinalla kawsaspan ñawpaqpi  ñakarichiqnin runakunata paypas ñakarichisqanta. Huk qillqapa nisqanman hinaqa chay espiritus yachasqan llaqtata imawanpas sasachanman. Africa lawpipas wañuqpa wasinpim llapallan espejokunata imawanpas tapanku hinaspa fotontapas pirqaman tikranpata laqanku. ¿Imanasqataq chaykunataqa ruwanku? Chaytaqa ruwanku wañukuqkuna uyankuta mana qawakunankupaq nispankum. Jehova Diosta yupaychaqkunam ichaqa satanaspa rikurichisqan costumbrekunataqa manapuni ruwanchikchu (1 Cor. 10:21, 22).

13. Santiago 1:5 nisqanman hinaqa, ¿imatam ruwananchik ima costumbrekuna allin utaq mana allin kasqanta mana sumaqta yachaspaqa?

¹³ Ima costumbrekuna allin utaq mana allin kasqanta mana sumaqta yachaspaqa, Jehova Diostam yachayta quwananchikpaq sunqumanta mañakunanchik (qaway Santiago 1:5). Qillqanchikkunapipas chay costumbremanta ima nisqantam maskananchik. Atikuptinqa allinmi kanman huñunakusqanchikpi punta apaqkunaman asuykuspa chaymanta tapukuyninchik. Paykunaqa manam niwasunchu ima ruwananchikpaqqa, ichaqa bibliapa wakin yachachikuyninkunatam qawachiwasun. Chaykunata ruwaymi yanapawasun ‘tantiakuy atiq kananchikpaq’, chaynapi ‘allin kaqtapas hinaspa mana allin kaqtapas riqsinanchikpaq’ (Heb. 5:14).

14. ¿Imatam ruwananchik hukkunata mana huchallichinapaq utaq hukmanyarachinapaq?

¹⁴ “Llapallanta ruwaychik Dios hatunchasqa kananpaq. Amayá [pitapas] huchallichiychikchu” (1 Cor. 10:31, 32). Pipas wañukuptin costumbrekunapi kanapaqqa allintam tantiakunanchik, yuyaymanananchikmi runakuna imayna tarikunankupi astawanraqmi iñiqmasinchikkunapiqa. Paykuna huchallichiytaqa utaq hukmanyachiytaqa manam munanchikchu (Mar. 9:42). Manataqmi munanchikchu Jehova Diospi mana iñiq runamasinchikkuna hukmanyarachiytaqa. Kuyakuq kasqanchikrayku hinaspa Diosta hatunchayta munasqanchikraykum paykunataqa sumaqta kuyakuywan chaykunamanta rimapayaykunanchik. Manataqmi paykunawanqa piñanakunapaq hinaqa imatapas rimananchikchu nitaq ruwasqankumantapas asikunanchikchu. Kuyakuqllaña kayqa ancha allinmi. Kuyakuywan chiqniwaqninchik runakunata rimapayaspanchikqa ichapas paykunapa sunqunta tiyaykachisun.

15, 16. (1) ¿Imanasqataq puntamantaraq imapi iñisqanchikmanta ayllunchikkunaman willakunanchik? Rimarimuy Francisco iñiqmasinchikmanta. (2) Romanos 1:16 qillqasqanpi, ¿imatam Pablo yachachiwanchik?

¹⁵ Ayllunchikman hinaspa riqsisqanchik  runakunamanmi Diospa testigon kasqanchikta willakunanchik (Is. 43:10). Paykunaman testigo kasqanchikta puntamanta willakuspanchikqa, hamuq punchawkunapi imapas kaptinqa manam paykunataqa hukmanyachisunchu nitaqmi ñuqanchikpas sasachakusunchu chaykunata allichanapaqqa. Rimarisun Mozambique nacionpi yachaq Francisco iñiqmasinchikmanta, paymi nin: “Warmichaywan bibliapa ima nisqanta yacharusqaykumantapacham aylluykuta nirqaniku wañukuqkunata manaña yupaychanaykumanta. Yachasqayku lawpiqa wañukuqkunatam bañanku, chaymantapas huk kaqnin ayllunmi kimsa tuta puñunan bañasqanku yakuta tallisqanku lawpi. Chaytaqa ruwanku wañuqpa espiritun utaq animan mana piñakunanpaqmi. Chaymi warmichaypa ayllunkuna hikutarqaku chay costumbreta ruwananpaq warmichaypa ñañan wañukuptin”, nispa.

¹⁶ ¿Imatam Franciscowan warmichanqa ruwarqaku? Franciscom nin: “Jehova Diosta kuyasqaykurayku hinaspa sunqunta kusichiyta munasqaykuraykum chay costumbretaqa mana ruwarqanikuchu. Warmichaypa ayllunkunam llumpayta piñakurqaku. Niwarqakum wañukuqta mana kuyasqaykuta. Niwarqakutaqmi mana haykapipas watukamuwanankumanta hinaspa imapas kaptin mana yanapaykuwanankumantapas. Ñuqaykuqa puntamantam imapi iñisqaykuta willakurqaniku, chaymi upallalla karqaniku paykuna piñasqallaña kaptinkupas. Warmichaypa wakin ayllunkunañataqmi sayapakuwaspanku nirqaku chaykunamantaqa puntataraq willasqaykumanta. Tiempo pasasqanman hinam warmichaypa ayllunkunaqa ñuqaykuwan allinyanakurqaku. Wakinkuqa watukamuwaspankum niwarqaku bibliamanta yachachinaykupaq”, nispa. Arí, imaña kaptinpas mana manchakuspa hinaspa mana pinqakuspam wañukuqkuna imayna tarikusqanmanta imam kaqta pimanpas willakunanchik (qaway Romanos 1:16).

17. Huk kaqnin iñiqmasinchikpa ayllun wañukuptinqa, ¿imam yanapawasun paykunata yanapaykunanchikpaq?

¹⁷ Huk kaqnin iñiqmasinchikpa ayllun wañukuptinqa, paykunamanmi kuyakuyninchikta qawachinanchik. ‘Sasachakuy tiempopipas chiqap wawqin hinam’ kananchik (Prov. 17:17). Iñiqmasinchikkunata iñiyninchikwan mana tupaq kaqkunata ruwanankupaq hikutaptinku, ¿imam yanapawasun  paykunata yanapaykunanchikpaq? Chaypaqyá bibliapa ima nisqanta yachaykusun.

18. (1) ¿Imanasqataq Jesusqa waqarqa? (2) ¿Imatam Jesuspa ruwasqanmanta yachachwan?

¹⁸ “Waqaqkunawan waqaychik” (Rom. 12:15). Ichapas wakinpiqa mana ima niytapas atisunchu pininpas wañukuptin llakisqa tarikuqkunataqa. Chayna kaptin imapas ninamantaqa yaqapaschá kuska waqakuruyninchik allin kanman. Lazaro wañukusqanraykum panin Mariawan Marta hinaspa hukkunapas waqarqaku. Tawa punchawmantam Jesus chayman chayaruspan paypas “waqarqa”, kawsarichinanta yachachkaspanpas (Juan 11:17, 33-35). Jesuspa waqasqanmi qawachiwanchik Lazaro wañukuptin Jehova Diospas imayna tarikusqanta. Qawachiwanchiktaqmi Lazaropa ayllunta Jesus ancha kuyasqantapas. Martawan Mariaqa chayta qawaspanchá sunqunkupi hawka tarikurqaku. Chaynallataqmi iñiqmasinchikkunapas mana sapallankuchu tarikunqaku kuyasqanchikta qawaspankuqa.

19. Eclesiastes 3:7 nisqanqa, ¿iñiqmasinchikkunata imayna yanapaykunapaqmi yachachiwanchik?

¹⁹ “Kanmi tiempo upallanapaq kantaqmi rimanapaqpas” (Ecl. 3:7). Llakisqakunapa sunqunkuta tiyaykachiyta munaspaqa nisqankutam sumaqta uyariykunanchik. Imayna tarikusqanta willawananchikpaqmi saqinanchik. Chaymantapas sunqunkupi llakisqa kasqankurayku ichapas rimayninkupi pantarunmanku, chaykunawanqa amayá piñakurusunchu (Job 6:2, 3). Yaqapaschá chayna tarikuchkan ayllunkuna Diospa chiqnisqanta ruwananpaq hikutasqanrayku. Chayna kaptinqa paywan kuskam Diosta mañakuchwan kallpata hinaspa yuyayta payman quykunanpaq (Sal. 65:2). Chaymantapas atikuptinqa bibliata utaq qillqanchikpa huk kaqnin yachachikuyninkunatam paywan ñawinchachwan. Qillqanchikkunapiqa ñawinchachwantaqmi wakin iñiqmasinchikkuna chayna sasachakuykunata imayna atipasqankumantapas.

20. ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasun?

²⁰ Ancha kusisqam tarikunchik wañusqakunamanta imam kaqta chaynataq hamuq tiempopi kawsarichisqa kanankumanta yachasqanchikrayku (Juan 5:28, 29). Ruwasqanchikwan hinaspa rimasqanchikwanmi bibliapa nisqan chiqap kasqanta qawachinanchik. Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik layqa ruwaywan satanasqa runakunapa yuyayninta imayna tutayarachisqanmanta. Yachasuntaqmi chay ruwaykunawan tupaq kaqkunata imanasqa mana ruwanamanta hinaspa chayman rikchakuqkunawanpas imanasqa mana kusirikunamanta.