1, 2. (1) ¿Imaynatam casarakuyqa qallaykurqa? (2) ¿Imamantam Adanwan warminqa musyakunanku karqa? (Qaway kay paginapi kaq dibujota).

YAQA lliw runakunam casarakuyta munanku. Ichaqa, ¿imaynatam casarakuyqa qallarirqa hinaspa imarayku? Kaymanta yachayqa yanapawasunmi casado vidata allinta qawanapaq hinaspapas casarasqakunatam yanapanqa kusisqa kawsakunankupaq. Jehova Diosqa puntatam Adan sutiyuq runata unancharqa hinaspam kamachirqa lliw uywakunata sutichananpaq. Adanqa qawarqam lliw uywakuna paresnintin kasqankuta. ‘Adanpaqmi ichaqa mana tarirqachu payman rikchakuq yanapaqninta’. Chaymi Jehova Diosqa Adanta sinchita puñurachispan huknin costillanta hurqururqa. Chay costillanmantam warmita ruwarurqa hinaspam Jehova Diosqa chay warmita Adanman pusarqa paypa warmin kananpaq (leey Genesis 2:20-24). Qawasqanchikman hinam, casarakuyqa Jehova Diospa sumaq regalon.

² Achka watakuna pasaytam, Jesusqa Eden huertapi Jehova Diospa nisqanmanta rimarqa: “Chayraykum qariqa tayta-mamanta saqispan warminmanña hukllawakunqa hinaptinmi huk aychallaña kanqaku”, nispa (Mat. 19:4, 5). Warmita runapa  costillanmanta Jehova Dios ruwasqanraykum, iskayninku musyakunanku karqa wiña-wiñaypaq kuska kawsakunankuta Dios munasqanmanta. Jehova Diosqa manam munanchu casarasqakuna rakinakunankutaqa nitaq iskay-kimsa qusayuq utaq warmiyuq kanankutaqa.

3. ¿Imaraykum Jehova Diosqa casarakuyta qallarichirqa?

³ Adanqa warminwanmi kusisqa karqa, paytam Evawan suticharqa. Evaqa Adanman rikchakuqmi karqa hinaspapas yanapaqninmi karqa. Ichaqa imayna kayninkupim mana chaynallachu karqaku, chayraykum yanapanakunanku karqa casado vidankupi kusisqa kawsakunankupaq (Gen. 2:18). Manam chayllachu, Jehova Diosmi munarqa mirayninkunawan kay pachata huntachinankupaq (Gen. 1:28). Churi-wawankupas tayta-mamankutam kuyananku karqa, ichaqa tiempopa risqanman hinam paykunata saqispanku casarakunanku karqa, chaynapi huk ayllutaña qallarichinankupaq. Runakunaqa kay pachamanmi huntananku karqa chaynataq sumaq huertatapas ruwananku karqa.

4. ¿Imapim tukurqa qallariypi casarakuyqa?

⁴ Adanwan Evaqa Jehova Diosta mana kasukusqankuraykum casado vidankuta yanqacharurqaku. “Ñawpaqmantaraq kaq culebram” utaq satanas diablom Evata pantarachirqa hinaspam nirqa ‘allin kaqta hinaspa mana allin kaqta yachanapaq sachapa’ rurunta mikuruspan aswan yachayniyuq rikurirunanmanta. Satanasqa nirqataqmi chay sachamanta mikuruspanqa, allin kaqta utaq mana allin kaqtapas tanteay atinanmanta. Evaqa qusanta mana tapuykuspanmi chay sachapa rurunta mikururqa. Chayta ruwasqanwanmi qawachirqa ayllunpi Adan uma kasqanta mana respetasqanta. Adanñataqmi warminpa ruru qusqanta mikururqa. Chayna ruwasqanwanmi Diosta mana kasukusqanta qawachirqa (Apoc. 12:9; Gen. 2:9, 16, 17; 3:1-6).

5. ¿Imatam Adanpawan Evapa mana allin ruwasqankuqa yachachiwanchik?

⁵ Iskayninkuta Jehova Dios tapuptinmi, Adanqa warminman tumpaspan kaynata nirqa: ‘Compañawananpaq kay warmi quwasqaykim quykuwarqa chay sachapa rurunta hinaptinmi mikururqani’, nispa. Evañataqmi maqta uruman tumparqa pantarachisqanmanta (Gen. 3:12, 13). Adanwan Evaqa mana allin ruwasqankutam mana riqsikuyta munarqakuchu, chayraykum Jehova Diosqa mana kasukuqpaq hapirqa. ¿Imatam paykunamanta casarasqakuna yachanmanku? Kusisqa kawsakuyta munaspankuqa Jehova Diostam kasukunanku hinaspapas pantasqankutam riqsikunanku.

6. ¿Imaynatam yachachiwaq Genesis 3:15 nisqanta?

⁶ Eden huertapi satanas mana allinta ruwaruptinpas, Jehova Diosqa lliw runakunamanmi nirqa hamuq tiempopi sumaq suyakuy qunanmanta. Kay suyakuymanta nisqanqa rikurinmi punta kaq bibliapa willakuyninpi (leey Genesis 3:15). Kay willakuypim nirqa satanasta ‘warmipa miraynin’ umanpi chamchananmanta. Hanaq pachapi allin ruwaq achkallaña angelkunaqa Jehova Dioswan kuskam allinta kawsakunku. Paykunatam bibliaqa tupachin Jehova Diospa warminwan. Jehova Diosqa lliw angelninkunamantam hukllanta kachamunqa diablota ‘chamchananpaq’ hinaspapas kasukuq runakunamanmi Adanpawan Evapa tukuy ima chinkachisqankuta qunqa. Jehova Diospa munasqanman hinam, kay pachapi kasukuq runakunaqa wiña-wiñaypaq kawsakuyta atinqaku (Juan 3:16).

7. (1) ¿Imaynam casado vidaqa kachkan Adanwan Eva huchallikusqankurayku? (2) Bibliapa nisqanman hinaqa, ¿imatam casarasqakunaqa ruwananku?

 ⁷ Adanwan Eva Diospa contranpi huqarikuspankuqa manam casado vidallankutachu yanqacharurqaku, aswanmi mirayninkunapa casado vidankutapas. Chay tiempomantapacham Evawan lliw warmikunaqa llumpay nanaywan wachakunanku karqa. Warmikunaqa qusankutam llumpayta kuyananku karqa ñakaristinpas hinaspa qusankupas warminkutam kamachinanku karqa. Kunankamaqa achka warmikunam qusankupa ñakarichisqan hinaspa maqapasqan kanku (Gen. 3:16). Jehova Diosqa munanmi qusakuna kuyakuywan ayllunmanta nanachikunankuta, munantaqmi warmikuna qusankuta kasukunankutapas (Efes. 5:33). Casarasqa iñiqmasinchikkuna kuskanku kallpanchakuspankuqa, ima sasachakuytapas atipanqakum.

8. ¿Imaynam casado vidaqa karqa qallariymanta sinchi para tiempokama?

⁸ Manaraq wañuchkaspankum Adanwan Evaqa churi-wawayuq karqaku (Gen. 5:4). Punta kaq Cain sutiyuq churi-wawankum ayllullanwan casarakururqa. Bibliam willakun Cainpa mirayninmanta Lamec sutiyuq runa iskay warmikunawan casarakusqanmanta. Paymanta ñawpaqtaqa manam pipas iskay warmiyuqqa karqachu (Gen. 4:17, 19). Adanpa tiemponmanta Noeypa tiemponkamaqa aslla runakunam Jehova Diosta yupaycharqaku. Paykunamanta wakinmi karqaku Abel, Enoc chaynataq Noeywan ayllunpas. Bibliapi willawasqanchikman hinam Noeypa tiemponpi angelkunaqa “runakunapa warmi-churinkuna kuyayllapaq kasqanta qawaykuspanku, munasqankuta akllakuykuspa casarakurqaku”. Kay angelkunapawan warmikunapa churi-wawankum karqaku llumpay hatun sayayniyuq kallpasapa runakuna. Paykunapa sutinmi karqa Nefilim. Chay tiempopiqa, ‘Diosmi qawarqa kay pachapi runakunaqa llumpay mana allin ruwayllapiña kasqankuta chaynataq piensasqankupas, lliw yuyayninkupas sapa punchaw mana allinllaña kasqanta’ (Gen. 6:1-5).

9. ¿Imatam Jehova Diosqa ruwarqa Noeypa tiemponpi mana allin runakunata hinaspa imatam ñuqanchikpas chaymanta yachachwan?

⁹ Jehova Diosmi kay pachapi mana allin ruwaq runakunata sinchi parawan chinkarachirqa. Noeyqa chay runakunamanmi Jehova Dios sinchi parata kacharimunanmanta willakurqa, chaymi biblia nin: ‘Payqa [Jehova] Dios allin ruwaq kasqanmantam willakurqa’, nispa (2 Ped. 2:5). Ichaqa chay runakunam ancha ruwayniyuq kaspanku hinaspa casarachinakuspanku Noeyta mana uyariyta munarqakuchu. Jesusmi nirqa kunan tiempopipas Noeypa tiemponpi hina kananmanta (leey Mateo 24:37-39). Manaraq kay allpa pachapi mana allinkuna chinkachisqa kachkaptinmi Jehova Diospa munaychakuyninmanta lliw runakunaman willachkanchikña, ichaqa achka runakunam mana uyariyta munankuchu. ¿Imatam yachachwan Noeypa tiemponpi sinchi para chayamusqanmanta? Casarakuytawan churi-wawayuq kayta imamantapas astawan chaninchaspanchikqa, qunqaruchwanmi Jehova Diospa piñakuynin punchaw kayllapiña kasqanta.

10. (1) Achka nacionkunapi, ¿imata ruwaspankum casado vidata mana respetasqankuta qawachirqaku? (2) ¿Imanasqam Abrahampawan Sarapa casado vidankuqa qatipakunapaq?

¹⁰ Noeywan kimsa churinkunaqa chulla warmiyuqkamallam karqaku. Ichaqa sinchi para  pasaytam achka runakunaqa manaña huk warmiyuqllañachu karqaku. Achka nacionkunapim hukwan-hukwan puñukuytaqa manaña pinqakuqkuchu, aswanmi taytacha-mamacha yupaychayninkupipas chayta ruwaqku. Canaan nacionman Abrahanwan Sara astakuruspankuqa huchapakuq runakunapa hinaspa casado vidankuta mana respetaq runakunapa chawpinpim kawsarqaku. Jehova Diosqa Sodoma hinaspa Gomorra sutiyuq llaqtakunatam puchukarachirqa, chaypi yachaq runakuna llumpay huchapakuqllaña kasqankurayku. Abrahamqa manam chay runakuna hinachu karqa. Payqa ayllunpim allin qusa karqa, warmin Sarapas qusanta kasukuq kasqanraykum qatipakunapaq hina karqa (leey 1 Pedro 3:3-6). Abrahamqa tukuy imatam ruwarqa churin Isaacpas Jehova Dios yupaychaq warmiwan casarakunanpaq. Isaacpas chaynatam ruwarqa Jacob sutiyuq churinwan, Jacobpa churinkunamantam Israel nacionpi 12 ayllukuna rikurirqaku.

11. ¿Imaynatam Israel nacionman Diospa kamachikuy qusqanqa casarasqakunata yanaparqa?

¹¹ Watakuna pasayllatam, Jehova Diosqa Israel nacionwan huk acuerdota ruwarqa. Paykunaman kamachikuy qusqanqa qusakunatawan warminkutam allinta yanaparqa Jehova Diosta yupaychanankupaq. Chaypim Diosqa kamachirqa imayna casarakunankupaq, iskay-kimsa warmiyuq kaqkuna imata ruwanankupaq hinaspa taytacha-mamachata yupaychaqkunawan mana casarakunankupaq (leey Deuteronomio 7:3, 4). Casado vidankupi sasachakuykuna kaptinqa, ancianokunam yanapanmanku karqa. Jehova Diospas kamachirqam hukwan mana huchapakunankupaq hinaspa mana celosakuq kanankupaq. Divorciakuytaqa atinmankum karqa, ichaqa Jehova Diosmi kamachikuykunata qurqa divorciakuruspankupas allinlla sapakama kawsakunankupaq. Bibliapa nisqanman hina pipas casarasqa warminpi ‘ancha millakuypaq imapas ruwasqanta tarispanqa’, paymantam divorciakunan karqa (Deut. 24:1). Bibliapiqa manam niwanchikchu chay ‘ancha millakuypaq ruwasqan’ imam kasqanmantaqa, ichaqa qusanqa manam divorciakunanchu karqa imapas yanqa sasachakuykuna kasqanraykullaqa (Lev. 19:18).

12, 13. (1) Willakuq Malaquiaspa tiemponpi, ¿imatam wakin runakuna warminkuwan ruwarqaku? (2) Kay tiempopi, ¿imataq pasanman huk bautizasqa iñiqmasinchik hukpa warminwan utaq hukpa qusanwan huchapakuruptin?

¹² Diosmanta willakuq Malaquiaspa tiemponpim, achka judio runakunaqa warminkumanta yanqakunata rimaspanku divorciakuqku. Chaynataqa ruwarqaku aswan sipasllaraq utaq Jehova Diosta mana yupaychaq warmikunawan casarakunankupaqmi. Jesuspa tiemponkamam Judio runakunaqa “imaraykullapas” warminkumanta divorciakuqku (Mat. 19:3). Jehova Diosqa chiqnirqam kamachikuyninta mana kasukuspa chayna ruwasqankutaqa (leey Malaquias 2:13-16).

¹³ Kay tiempopi hukwan huchapakuytaqa millakuypaqmi Jehova Diospa llaqtanpiqa qawanchik, ichaqa wakinpim chayqa pasakunman. Ichapas huk casarasqa hinaspa bautizasqa iñiqmasinchik huk casarasqa warmiwan utaq qariwan huchapakurun, chaynapim divorciakurun paywanña casarakunanpaq. Chay iñiqmasinchik sunqumanta mana wanakuspanqa, Diospa llaqtanmantam qarqusqa kanqa, chaynapi Diospa llaqtan chuya kananpaq (1 Cor. 5:11-13). Kaqmanta Diospa llaqtanman kutiykunanpaqqa ‘ruwasqanwanmi  qawachinan huchanmanta wanakusqanta’ (Luc. 3:8; 2 Cor. 2:5-10). Bibliapiqa manam niwanchikchu kaqmanta Jehova Diospa llaqtanman kutimunanpaq hayka tiempo pasananmantaqa. Huk wata utaq masninmi pasanman kaqmanta kutiykamunanpaq, chay tiempopim qawachinan mana allin ruwasqanmanta chiqaptapuni wanakusqanta. Ichaqa kaqmanta chaskisqaña kaspanpas, hinallam ‘juzgasqa kananpaq Diospa qayllanpi kanqa’ (Rom. 14:10-12; qaway 1980 watapa 15 febrero killanpi lluqsimuq castellano rimaypi Willakuq qillqapa 29 hinaspa 30 paginankunata).

14. ¿Imaynatam Israel runakunaqa kamachikuy chaskisqankuwan yanapachikurqaku?

¹⁴ Israel runakunaqa kamachikuy chaskisqankutam 1.500 wata masnin kasukurqaku. Chay kamachikuymi Diospa llaqtanta allinta yanaparqa ayllunku ukupi sasachakuyninkuta atipanankupaq hinaspa Diospa akllasqan runata utaq Mesiasta suyanankupaqpas (Gal. 3:23, 24). Jesuspa wañukusqanwan chay kamachikuy tukurusqanraykum Jehova Diosqa musuq acuerdotaña ruwarqa (Heb. 8:6). Chaymi Moisespa chaskisqan wakin kamachikuykunaqa Jesuspa qatiqninkunapaq manaña karqañachu.

15. (1) Diospa llaqtanpiqa, ¿imaynatam casarasqakunaqa kawsakunanku? (2) Divorciakuyta piensaq iñiqmasinchikqa, ¿imakunatam yuyarinan?

¹⁵ Huk punchawmi fariseokuna casarakuymanta Jesusta tapurqaku. Hinaptinmi Jesusqa paykunata nirqa Israel runakuna warminkumanta divorciakunankupaq Jehova Dios saqisqanmanta, qallariymantapacha chayta mana munaspanpas (Mat. 19:6-8). Jesusmi qatiqninkunata yachachirqa qallariypi Diospa munasqanman hina casarasqakuna kawsakunankupaq (1 Tim. 3:2, 12). Casarasqakunaqa ‘huk aycha hinallañam’ kuska kawsakunanku. Jehova Dios kuyayninkupas hinaspa kikinkupa kuyanakuyninkupas kuskankutam yanapanqa. Sichum casarasqakuna mana huchapakuchkaspa divorcianakuspankuqa, manañam kaqmantaqa casarakunankuñachu (Mat. 19:9). Runaqa atinmanmi warmin utaq qusan huchapakuruptinpas pampachaykuytaqa. Diosmanta willakuq Oseaspas Gomer sutiyuq warmintam pampachaykurqa. Jehova Diospas Israel runakunatam wanakuptinku pampachaykurqa (Os. 3:1-5). Pipas huchapakuq qusanwan utaq warminwan kaqmanta puñuspanqa, qawachichkanñam pampachaykusqanta. Chaymi bibliapa nisqanman hinaqa manaña divorciakuyta atinmanñachu.

16. ¿Imatam Jesus nirqa sapallan kayta atiqkunamanta?

¹⁶ Jesusmi nirqa Diosta yupaychaqpa qusan utaq warmin huchapakuruptillan divorciakuy atisqanmanta. Chaymantapas mana casarakuspa sapallan kayta atiqkunamantam nirqa: “Pipas mana casarakuspa kawsakuy atiqqa, chaynayá kawsakuchun”, nispa (Mat. 19:10-12). Achka iñiqmasinchikkunam sapallanku kanankupaq tanteakunku, chaynapi mana imawanpas harkachikuspa Jehova Diospa munayninta astawan ruwanankupaq. Chayna tanteakusqankumantaqa alabaykunanchikmi.

17. ¿Imataq casarakuy munaqkunata yanapanqa casarakunanpaq utaq sapallan kananpaqpas?

¹⁷ ¿Imataq solterokunata yanapanqa casarakunankupaq utaq sapallanku kanankupaqpas? Tanteanankum sichus sapallankuraq kayta atisqankumanta. Apostol Pablom nirqa solterolla kayqa allin kasqanmanta hinaspapas nirqam: “Achkallaña huchapakusqankuraykuyá sapakama warmiyuq kachunku,  warmipas sapakamayá qusayuq kachunku”, nispa. Nirqataqmi: “Mana controlakuyta atispankuqa casarakuchunku, casarakuymi aswan allinqa, qaripas warmita utaq warmipas qarita munapayaspan purinanmantaqa”, nispa. Pipas casarakuqqa, yaqapaschá yanapachikunqa qari utaq warmi kayninwan millakuypaq kaqkunata ruwayman hinaspa huchapakuyman mana wichiykunanpaq. Chayna kaptinpas, solterokunaqa tapukunankum sichus casarakunankupaq tiemponpiña kasqankuta. Pablom nirqa: “Sichu pipas mana casarasqa kaspan mana atinchu cuerpon controlayta, pasarunñataq mozo-sipasyasqan waytariy tiempotapas, hinaspaqa munasqanta ruwachun manam huchallikunchu, casarakuchun”, nispa (1 Cor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3). Manam mozo-sipaskunataqa hikutananchikchu casarakunankupaqqa, warmallaraq kaspanku warmiwan utaq qariwan puñuyta anchata munasqankuraykuqa. ¿Imanasqam mana hikutananchikchu? Ichapas chay mozo-sipasqa manaraq casarakunanpaq tiemponpiraqchu kachkan.

18, 19. (1) ¿Pikunawanmi Diosta yupaychaqkunaqa casarakunanku? (2) ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik?

¹⁸ Casado vida allin qallarinanpaqqa warmi-qarim bautizasqa kananku hinaspapas tukuy sunqunkuwanmi Jehova Diosta kuyananku. Chaymantapas anchata kuyanakusqankuraykum kuskanku kawsakuyta munananku. Jehova Diosqa ‘señorpi iñiqllawan’ casarakusqankuraykum bendecinqa (1 Cor. 7:39). Bibliapa nisqankunata hinalla kasukuspankuqa, kusisqam casado vidankupi kawsakunqaku.

¹⁹ Kunanqa ‘tukupay punchawkunapim’ kawsachkanchik hinaspapas achka runakunapam imayna kayninkuqa mana yanapanchu casado vidankupi kusisqa kawsakunankupaq (2 Tim. 3:1-5). Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik sasachakuykuna kaptinpas casado vidapi kusisqa kawsakunapaq bibliapa nisqankuna imayna yanapawasqanchikmanta. Kaymi casarasqakunata yanapanqa wiñay kawsayman apaq ñanninta hinalla rinankupaq (Mat. 7:13, 14).