1. ¿Jesus ima ruwananmantam Isaias qillqarqa, hinaspa imanasqataq chayqa kallpanchawanchik?

HAMUQ tiempopi Jesus imata ruwananmantam Isaias kaynata qillqarqa: “Manam qawasqanman hinallachu pitapas juzganqa, nitaqmi uyarisqanman hinallachu pitapas sentencianqa. Wakchakunatam imam derechonkuman hina juzganqa”, nispa (Is. 11:3, 4). Chaymanta yachayqa anchatam kallpanchawanchik. ¿Imanasqa? Kunan tiempopi runakuna qawasqallanman hina pitapas juzgasqankurayku. Jesusmi ichaqa mana chaynataqa pitapas juzganqachu.

2. ¿Ima kamachikuytam Jesusqa quwarqanchik, hinaspa imamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

² Pantaq runakuna kasqanchikraykum, wakinpi pitapas mana allinta riqsichkaspa paymanta nichwan: “Kay runaqa kayna-waknachusmi”, nispa. Chaymi Jesusqa kay pachapi kachkaspan kay kamachikuyta qurqa: “Amañayá juzgaychikchu  qawasqallaykichikman hinaqa, juzgaychikqa justiciaman hinayá”, nispa (Juan 7:24). Chaynaqa, Jesusqa munanmi payta qatipakuspa qawasqallanchikman hinaqa mana pitapas hukmanta qawananchikta. Ichaqa wakinpim sasachawachwan hukkunata allinpaq hapinanchikpaq ima castayuq utaq ima nacionniyuq kasqanku, wakcha utaq apu kasqanku hinaspa hayka watayuq kasqankupas. Chaykunamantam kay yachachikuypi yachasun, hinaspa Jesuspa nisqanta imayna kasukunamantapas.

3, 4. (1) ¿Imataq apostol Pedrota yanaparqa mana judio kaqkunata manaña hukmanta qawananpaq? (Qaway 9 kaq paginapi dibujota). (2) ¿Imatam Jehova Diosqa Pedroman yachachirqa?

³ Apostol Pedrom kamachisqa karqa Corneliopa wasinman rinanpaq, wasinqa karqa Cesarea llaqtapim. Cornelioqa manam judio castachu karqa. ¡Imaynachá Pedroqa chay kamachikuywan tarikurqa! (Hech. 10:17-29). Chay tiemponpi judio casta runakunaqa mana judio kaqkunataqa hukmantam qawaqku. Ichaqa Jehova Diosmi Pedrota yanapaykurqa manaña chaynata piensananpaq. Arí, huk kutipim Pedroqa musquyninpi hina rikurqa hatun tela hina kay pachaman uraykamuchkaqta, chaypa hawanpim mana mikunapaq achka animalkuna kachkasqa. Hinaspam hanaq pachamanta kamachimurqa chay animalkunata nakaspan mikunanpaq, Pedrom ichaqa mana munarqachu. Mana munaptinmi kayna nimusqanta uyarirqa: “Diospa chuyanchasqan kaqkunataqa amañayá ‘qachachasqam’ niyñachu”, niqta. Chaykunata qawayta tukuruspanpas manaraqmi ima ninan kasqantaqa yacharqachu. Chayllamanmi Corneliopa kachasqan runakuna chayaramurqaku, hinaptinmi Pedroqa chuya espirituwan yanapachikuspa paykunawan rirqa (Hech. 10:9-16).

⁴ Judio runakunaqa mana judio kaqkunapa wasinmanqa manam yaykuqkuchu. Pedropas chaynata ruwaspanqa manachá Corneliopa wasinmanqa yaykunmanchu karqa. Hinaptinqa, ¿imanasqataq Pedroqa chayta ruwarqa? Chaytaqa ruwarqa musquyninpi hina Diospa ima munasqanta rikusqanrayku hinaspa chuya espiritu yanapasqanraykum. Chaymi Corneliopa ima nisqanta uyariruspan Pedroqa nirqa: “Chiqaptapunim kunanqa yacharuni Diosqa mana pimanpas sayapakuq kasqanta, Diosqa chaskinmi lliw nacionkunapi respetaqnin hinaspa allin ruwaq runataqa”, nispa (Hech. 10:34, 35). Chaytam Pedroman Jehova Dios yachachirqa. Ichaqa chay yachachikuyqa manam Pedrollapaqchu karqa, ñuqanchiktapas yanapawanchikmi, ¿imaynata?

5. (1) ¿Imatam Jehova Diosqa paymanta yachachiwanchik? (2) Jehova Dios mana pimanpas sayapakusqanta yachaspapas, ¿imataq sunqunchikpi hinallaraq kanman?

⁵ Jehova Diosqa Pedrota pasasqanwanmi yachachirqa payqa pimanpas mana sayapakuq kasqanmanta. Diospaqqa ima nacionniyuq, ima castayuq, ima rimayniyuq kaptinchikpas paypaqqa hina kaqllam kanchik. Pipas paypa munayninta ruwaqqa chaskisqam kanqa (Gal. 3:26-28; Apoc. 7:9, 10). Llapallanchikmi kayta yachanchik hinaspa ninchik: “Ñuqaqa pitapas hina kaqllatam qawani”, nispa. Chaynata niptinchikpas ichapas sunqunchik ukupiqa hinallaraq hukkunata chiqnichkachwan, ayllunchikpi utaq  llaqtanchikpi chaynata uywawasqanchikrayku. Pedropas Jehova Dios mana sayapakuq kasqanta hukkunaman yachachichkaspanpas, qipa punchawkunataqa paypas hinallam hukkunataqa hukmanta qawarqa (Gal. 2:11-14). Hinaptinqa, ¿imaynatam “amañayá juzgaychikchu qawasqallaykichikman hinaqa” nispa Jesuspa kamachisqantaqa kasukuchwan?

6. (1) ¿Imatam ruwananchik sunqunchikpi manaña chiqnikuq kasqanchikta yachananchikpaq? (2) ¿Imatam huk iñiqmasinchik cartasqanpi qawachirqa?

⁶ Manaña chiqnikuq kasqanchikta yachananchikpaqqa sunqunchikpim tapurikunanchik: “¿Bibliapa nisqanman hinachu kawsachkani?”, nispa (Sal. 119:105). Chaymantapas kuyasqa amistadninchiktam tapuchwan: “¿Musyarqankichu hukkunata mana allinpaq hapisqayta?”, nispa (Gal. 2:11, 14). Mana musyakuspallam sunqunchikpi hukkunata hinalla mana allinpaq hapichkachwan. Rimarisun Diospa llaqtanpi achka ruwayniyuq huk iñiqmasinchikmanta. Paymi betel wasiman huk cartata apachirqa tukuy tiemponkuwan Diosta serviq casarasqa iñiqmasinchikkunamanta. Qusa kaq iñiqmasinchikqa huk castamantam karqa, runakunam chay castayuqkunata mana allinpaq hapiqku. Cartata ruwaq iñiqmasinchikqa manam musyakurqachu sunqunpiqa paypas chay castayuqkunata hinalla mana allinpaq hapisqanta. Carta qillqasqanpi chay iñiqmasinchikmanta allinkunata qillqaspanpas, tukupayninpiqa kaynatam qillqarqa: ‘Chay castamanta kaspanpas, kay iñiqmasinchikqa imayna kawsakusqanwanmi qawachin paykuna hina mana kasqanta, chay casta runakunaqa qachallaña hinaspa usuq runakunam kanku’, nispa. ¿Imatam kaymanta yachachwan? Diospa llaqtanpi ima ruwayniyuqña kaspanchikpas qawakunanchikmi sichu hukkunata sunqunchikpi mana allinpaq hapisqanchikta, utaq hukkunata mañakuchwan chaymanta musyachiwananchikpaq. ¿Imatawanraqmi ruwachwan?

7. ¿Imakunata ruwaspam qawachichwan iñiqmasinchikkunata sunqumanta kuyasqanchikta?

⁷ Iñiqmasinchikkunata sunqumanta kuyaspanchikqa maymanta kaptinkupas manam paykunataqa hukmantaqa qawasunchu (2 Cor. 6:11-13). Kaytam tapukuchwan: “¿Pikunawantaq astawanraq hukllawakuni? ¿Castamasiykunallawanchu, llaqtamasiykunallawanchu hinaspa rimayniyta rimaqkunallawanchu?”, nispa. Kallpanchakunanchikmi wakin iñiqmasinchikkunawan kananchikpaqpas, paykunatam nichwan kuska Diosmanta willakunanchikpaq utaq wasinchikmanpas qayaykuchwan kuska mikuykunanchikpaq (Hech. 16:14, 15). Chaykunata ruwaptinchikqa iñiqmasinchikkunatam astawanraq kuyasunchik, hinaspapas sunqunchikpiqa chiqnikuyqa manañam kanqachu. Ichaqa wakinpiqa qawasqallanchikwan apachikuspam hukkunata hukmanta qawachwan wakcha utaq apu kasqankurayku. Chaymantayá qatiqninpi yachasun.

8. Levitico 19:15 nisqanman hinaqa, ¿imanasqataq pimanpas sayapakuchwan?

⁸ Wakinpiqa pimanpas sayapakuchwanmi wakcha utaq apu kasqankurayku. Chaytam bibliapas nin Levitico 19:15 nisqanpi, ninmi: “Juez kaspaykiqa allinllatam arreglanki, wakchamanpas nitaq apumanpas amam sayapakunkichu, runamasikipa quejantaqa allintam arreglanki”, nispa. Wakcha utaq  apu kasqanmanta pimantapas yacharuyqa ¿aparuwachwanchu payta allinta utaq mana allinta qawanapaq?

9. ¿Imatam runakunamanta Salomonqa qillqarqa, hinaspa imatam chaymanta yachachwan?

⁹ Salomonqa Jehova Diospa chuya espiritunwan yanapachikuspam runakunamanta kaynata qillqarqa: ‘Wakchataqa amistadninkunapas chiqninkum, aputam ichaqa achkallaña kuyanku’, nispa (Prov. 14:20). ¿Imatam kaymanta yachachwan? Mana musyakuspam apu iñiqmasinchikkunapa amistadninta maskachkachwan, mana ancha kapuqniyuq iñiqmasinchikkunapa amistadnintañataq ichapas mana. Chaynaqa, ¿imanasqataq mana allinchu kanman pitapas kapuqninraykulla kuyayqa?

10. ¿Imamantam Santiagoqa chay tiempopi iñiqmasinkunata nirqa?

¹⁰ Pi iñiqmasinchiktapas qullqinraykulla kuyaptinchikqa, manam iñiqmasinchikkunawanqa huk sunqullaqa kasunchu. Jesuspa qatiqnin Santiagopas iñiqmasinkunatam nirqa chayna kasqankuqa huk sunqulla kanankupaq sasachasqanmanta (qaway Santiago 2:1-4). Ñuqanchikqa manam munanchikchu iñiqmasinchikkunawan rakinasqa hina kaytaqa ¿aw? Chaynaqa, ¿imatam ruwachwan mana qullqinraykulla iñiqmasinchikkunata kuyanapaq?

11. Apu utaq wakcha kayqa, ¿yanapawanchikchu Jehova Dioswan astawan kuyachikunapaq?

¹¹ Iñiqmasinchikkunata Jehova Dios qawasqanman hinam ñuqanchikpas paykunata qawananchik. Payqa aputapas wakchatapas chaynallatam kuyawanchik. Chaymi mana nichwanchu achka kapuqniyuq kaptinchik Dios astawan kuyawananchikmantaqa. Jesusqa nirqam ‘apu runapaqqa hanaq pacha Diospa munaychakuyninman yaykuyqa sasa kananmanta’, ichaqa manam nirqachu mana haykapipas yaykunanmantaqa  (Mat. 19:23). Payqa nirqataqmi: “Mayna kusisqam wakchakunaqa kankichik, qamkunapamriki Diospa munaychakuyninqa”, nispa (Luc. 6:20). Chaywanqa Jesusqa manam nichkarqachu lliw wakchakunalla payta uyarinankumanta hinaspa bendecisqa kanankumantaqa. Achka wakchakunapas Jesustaqa manam qatirqakuchu. Chaynaqa manam pimantapas nichwanchu apu kasqanrayku utaq wakcha kasqanrayku Jehova Dioswan kuyachikusqanmantaqa.

12. ¿Imatam bibliaqa apukunata hinaspa wakchakunatapas kamachin?

¹² Diospa llaqtanpi kaqkunaqa Jehova Diostam tukuy sunqunchikwan kuyanchik hinaspa munayninta ruwanchik. Chaytaqa ruwanchik apu utaq wakcha kaptinchikpas. Ichaqa apu kaqkunatam biblia nin ‘chinkaruqlla kapuqninkunapi ama hapipakunankupaq, aswanqa kawsaq Diosllapi hapipakunankupaq’ (qaway 1 Timoteo 6:17-19). Chaymantapas Diosta yupaychaqkunatam niwanchik, wakchaña apuña kaptinchikpas, qullqi kuyayqa mana allinman aparuwananchikmanta (1 Tim. 6:9, 10). Iñiqmasinchikkunata Jehova Dios qawasqanman hina ñuqanchikpas paykunata qawaspanchikqa, manam imapas kapuqninraykullaqa allinpaq utaq mana allinpaqqa hapisunchu. Ichaqa, ¿allinchu kanman pipas mozo-sipas kasqanraykulla utaq yuyaq kasqanraykulla allinpaq hapiyninchik? Chaymantayá qawaykusun.

13. ¿Imatam bibliaqa niwanchik yuyaqkunawan imayna kananchikmanta?

¹³ Bibliapim achka kutita niwanchik yuyaqkunata respetananchikpaq. Levitico 19:32 niwanchik: “Yuyaqkunapa qayllanpiqa sayarispam paykunata respetankichik, Diosnikitapas kasukunkitaqmi”, nispa. Proverbios 16:31 versiculopas ninmi: ‘Kawsakuyninpi allinta ruwaspa machuyaruq runapaqqa umanpi suqunkunapas corona hinam’, nispa. Apostol Pablopas Timoteotam nirqa: “Amayá qaqchaychu mayor kaq qarikunataqa, aswanqa respetowan rimapayay taytaykita hina”, nispa (1 Tim. 5:1, 2). Arí, Timoteoqa yuyaq iñiqmasinkunata anyanan kaptinpas kuyakuywanmi hinaspa respetowanmi ruwanan karqa.

14. ¿Imakuna kaptinmi yuyaqña iñiqmasinchikkunata kuyakuywan anyachwan?

¹⁴ ¿Imatam ruwachwan pi iñiqmasinchikpas yuyaqña kaspanpas Diospa nisqanta mana kasukuptin utaq llullanta huchallikuptin? Jehova Diosqa manam runapa hawallanta qawaspanchu juzganqa, nitaq yuyaqña kasqanraykuchu huchantaqa mana kaqpaqpas hapinqa. Bibliam nin: “Manaraq pachak watanpi [kaq] huchasapa runaqa Diospa ñakasqanmi kanqa”, nispa (Is. 65:20, Chuya Qellqa 1987). Yaqa chayna willakuytam tarinchik Ezequielpa musquyninmanta willakuypipas (Ezeq. 9:5-7). Chayraykum ñuqanchikqa puntata Jehova Diosta kasukunanchik, payqariki pimantapas aswan ‘yuyaqmi’ (Dan. 7:9, 10, 13, 14). Chaynaqa, amayá manchakusunchu mana allin ruwasqanmanta pitapas kuyakuywan anyaytaqa, yuyaqña kaptinpas (Gal. 6:1).

15. ¿Imatam Pablomanta yachachwan mozo iñiqmasinchikkunata mana hukmanta qawanamanta?

¹⁵ Mozo iñiqmasinchikkunatapas allinpaqmi hapinanchik. Timoteopiyá yuyaymanasun, paytam apostol Pablo nirqa: “Amapuniyá mozo kasqaykitaqa pipas despreciachunchu,  aswanqa iñiqkunapa qatipakunanyá kay: Rimaypi, allin kawsakuypi, kuyakuypi, iñiypi chaynataq chuya sunqu kaypi”, nispa (1 Tim. 4:12). Timoteoqa chay cartata chaskispanqa 30 masnin watanpiñachá kachkarqa. Chaywanpas Pabloqa Diospa llaqtanpi achka ruwaykunapi yanapakunanpaqmi kamachirqa. ¿Imatam kaymanta yachachwan? Ñuqanchikpas manam iñiqmasinchikkunataqa mozo kasqanraykullaqa hukmantaqa qawananchikchu. Kikin Jesuspas taytanpa munaynintam ruwarqa 30 masnin watanpi kachkaspan.

16, 17. (1) ¿Imaynatam punta apaqkunaqa tanteananku pipas punta apaq utaq punta apaqkunapa yanapaqninkuna kananpaq? (2) ¿Imaynatam imayna piensasqanchik utaq llaqtanchikpi imayna ruwakusqanman hina ruwayqa sasachawanchikman bibliapa nisqanman hina ruwananchikpaq?

¹⁶ Wakin llaqtakunapiqa mana yuyayniyuqpaqmi mozokunataqa hapinku. Llaqtanchikpi chayna kaptinqa, ichapas wakin punta apaqkunaqa piensanmanku mozo iñiqmasinkunaqa punta apaq utaq yanapaqninkuna kanankupaqqa manaraq atisqankumanta, chaypaq hina allintaña llamkachkaptinkupas. Ichaqa bibliapiqa manam ninchu punta apaq utaq yanapaqninkuna kanapaqqa hayka watayuq kanankumantaqa (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9). Punta apaqkuna llaqtankupi ruwakusqanman hina ruwaspankuqa, manam bibliapa nisqanman hinachu ruwachkanku. Chaynaqa, punta apaqkunaqa manam piensasqankuman hinachu utaq llaqtankupi runakunapa piensasqankuman hinachu mozokunataqa qawananku, aswanqa bibliapa nisqanman hinam (2 Tim. 3:16, 17).

¹⁷ Bibliapa nisqanman hina mana ruwaqkunaqa, allin yuyayniyuq mozo iñiqmasinkuna punta apaq utaq punta apaqkunapa yanapaqninkuna kanankupaqmi harkakuchkanmanku. Huk nacionpim mozollaraq iñiqmasinchik punta apaqkunapa yanapaqnin kaspan allinta yanapakuchkarqa. Chaywanpas yuyaqña wakin punta apaqkunam harkakurqaku paykuna hina punta apaq kananpaq. ¿Imanasqa? Paykunapa nisqankuman hina warma hina rikchayniyuq kasqanraykum. Chayraykullam kay mozo iñiqmasinchikqa punta apaqqa mana karqachu. Yaqachusmi achka lawkunapi iñiqkunapi punta apaqkunaqa chaynata piensanku. Chaynaqa bibliapa nisqanman hinam ruwananchik, manam llaqtanchikpi imayna ruwakusqanman hinachu utaq piensasqanchikman hinachu. Chayta ruwaspaqa Jesustam kasukusunchik, hinaspapas qawasqallanchikwanqa manam aysachikusunchu.

18, 19. ¿Imatam ruwananchik Jehova Dios hina lliw runamasinchikta kuyananchikpaq?

¹⁸ Jehova Diosqa lliw runakunatam kuyan. Ñuqanchikpas atichwanmi runamasinchikta kuyayta pantaq runakuna kaspanchikpas (Hech. 10:34, 35). Chaypaqqa sapa kutim kallpanchakunanchik bibliapa tukuy ima nisqankunata kasukunapaq. Chaynata ruwaspaqa Jesuspa kayna nisqantam kasukusunchik: “Amañayá juzgaychikchu qawasqallaykichikman hinaqa, juzgaychikqa justiciaman hinayá”, niqta (Juan 7:24).

¹⁹ Manapas unaymantam kamachiwaqninchik Jesusqa lliw runakunata juzganqa, ichaqa manam qawasqanman nitaq uyarisqanman hinachu (Is. 11:3, 4). ¡Chayqa mayna sumaqmi kanqa!