1, 2. ¿Imanasqam Asamanta, Josafatmanta, Ezequiasmanta hinaspa Josiasmanta yachasunchik?

ÑANNINTA pipas richkaspan lluchkaykuspan wichiykuptinqa, chayninta ñuqanchikpas rispanchikqa sumaqllatam rinchik, ¿aw? Chaynam hukkunapa pantasqankumanta yachaypas yanapawachwan paykuna hina manaña pantananchikpaq. Bibliam willawanchik wakin runakunapa pantasqankumanta, chaynapi paykunapa pantasqankuta mana qatipakunanchikpaq.

² Juda nacionta kamachiq Asa, Josafat, Ezequias hinaspa Josias runakunam tukuy sunqunkuwan Jehova Diosta yupaycharqaku. Chaywanpas mana allinkunatam ruwarqaku. Chay ruwasqankum bibliapi qillqasqa kachkan paykunapa mana allin ruwasqankuta mana qatipakunanchikpaq. ¿Imatam yachachiwanchik? ¿Imatam ruwananchik mana allin ruwasqankuta mana ruwananchikpaq? (Qaway Romanos 15:4).

3-5. (1) Tukuy sunqunwan Jehova Diosta Asa yupaychaspanpas, ¿imapim pantarurqa? (2) ¿Imakunaraykum Asaqa huk runakunapi hapipakurqa?

³ Puntataqa Asa sutiyuq runamanta yachasun. Payqa Jehova Diospim hapipakurqa Cus (Etiopia) nacionmanta wara-waranqantin soldadokuna wañuchinankupaq hamuptinku. Ichaqa manam Jehova Diospiqa hapipakurqachu Israel nacionta kamachiq Baasawan peleaspanqa. Asaqa manam munarqachu Rama sutiyuq llaqtapa murallanta Baasa allichachinantaqa, chay llaqtaqa Juda nacionpa hichpanpim karqa (2 Cron. 16:1-3). Asaqa Aram (Siria) nacionta kamachiqmanmi qullqita qurqa yanapananta piensaspan. Aram nacionmanta soldadokuna Israel nacionpa llaqtankunata puchukachiptinmi, Baasaqa chaylla “Rama llaqta allichachisqanta sayarachispa manaña llamkachirqachu” (2 Cron. 16:5). Yaqapaschá Asaqa piensarqa allinta tantearusqanmanta.

⁴ ¿Imaynataq Jehova Diosqa tarikurqa Asa paypi mana hapipakuptin? Manam allintachu ruwasqantaqa qawarqa. Chaymi willakuqnin Hananita kamachirqa Asata rimapayananpaq (qaway 2 Cronicas 16:7-9). Hananim Asata nirqa: “Kunanmantaqa guerrallañam kanqa qampa contraykipi”, nispa. Asaqa Rama llaqtatam munaychakururqa. Ichaqa kamachisqan watakunapim guerrallapi karqaku.

⁵ Pasaq yachachikuypim yachamurqanchik Asaqa Jehova Diosta kusichisqanmanta. Pantaq kaspanpas tukuy sunqunwan yupaychasqantam Jehova Diosqa qawarqa (1 Rey. 15:14). Chaywanpas Asaqa mana allin ruwasqankunamantam ñakarirqa. ¿Imanasqam Jehova Diospi hapipakunanmantaqa kikinpi hinaspa huk runakunapi hapipakurqa? Ichapas yachayninpi hapipakuspan guerrapi atipayta piensarqa. Utaq runakunapa mana allin nisqankuta kasukurqa.

6. ¿Imatam yachachiwanchik Asapa pantasqan? ¿Imakunapim qawachichwan Jehova Diospi hapipakusqanchikta?

⁶ ¿Imatam yachachiwanchik Asapa pantasqan? Manam kikillanchikpiqa hapipakunanchikchu, aswanqa Jehova Diospim hapipakunanchik. Sasachakuyninchik hatun utaq uchuylla kaptinpas Jehova Diospa yanapakuynintam mañakunanchik. Chaymi allin kanman sasachakuyninchik kaptin kaynata tapukuyninchik: “¿Kikillaypi hapipakuspaychu allin rikchakuwasqanman hina allichani? Icha, ¿bibliatachu puntata qawani hinaspa chaypi nisqanman hina sasachakuyniyta allichani?”, nispa. Ichapas ayllunchikkuna harkakuwanchik huñunakuyninchikkunaman utaq hatun huñunakuyman mana rinanchikpaq. ¿Mañakunchikchu Jehova Diospa yanapakuyninta imata ruwananchikpaq? Ichapas unayña maskachkanchik llamkayta hinaspa chayllaraq tarirunchik. ¿Willasunchu patronninchikman sapa semana huñunakuyninchik kasqanta, llamkaypi mana chaskiwananchik kaptinchikpas? Imaña sasachakuyninchik kaptinpas, yuyarinanchikmi Salmos qillqaqpa kayna nisqanta, nirqam: ‘Qamtaqyá tayta Diosmanqa vidallaykita entregaykuy. Paypiyá confiakuy qamqa. Payqa ruwaykullanqam lliwta’, nispa (Sal. 37:5).

7, 8. ¿Imakunapim Josafatqa pantarurqa hinaspa imapim tukurqa? (Qaway 21 kaq paginapi dibujota).

⁷ Kunanñataq yachasunchik Asapa churin Josafatmanta. Payqa allin kaqkunatam ruwarqa Jehova Diospi hapipakuspanqa. Chaywanpas wakinpiqa manam allintachu tantearqa. Churintam casararachirqa mana allin kamachiq Acabpa warmi churinwan. Chaymantam Acabta yanaparqa Aram runakunawan peleanankupaq, chayta mana ruwananpaq Diosmanta willakuq Micaya nichkaptinpas. Peleachkaptinkum Aram soldadokuna Josafattaqa yaqalla wañurachirqaku (2 Cron. 18:1-32). Josafat Jerusalenman kutiruptinmi Diosmanta willakuq Jehu payta tapurqa: ‘¿Imanasqataq mana allin runakunata yanapanki hinaspa [Jehova] Dios chiqniqkunata kuyanki?’, nispa (qaway 2 Cronicas 19:1-3).

⁸ ¿Josafatqa wanarqachu chay pasakusqanwan hinaspa Micayapa rimapayasqanwan? Manam. Jehova Diosta kuyaspanpas hinaspa kusichiyta munaspanpas, Jehova Diosta mana yupaychaq runawanmi amistadta ruwarurqa. Chay runaqa Acabpa churin Ocoziasmi karqa. Josafatqa Ocoziaswanmi buquekunata ruwachirqaku. Ichaqa chay buquekunam pakipakururqaku manaraq servichikuchkaptinku (2 Cron. 20:35-37).

9. Mana allin amistadkunata akllaspanchikqa, ¿imapim tarikusun?

⁹ ¿Imatam yachachiwanchik Josafatpa ruwasqan? Payqa allin kaqkunatam ruwarqa hinaspapas tukuy sunqunwanmi Jehova Diospa yanapakuyninta maskarqa (2 Cron. 22:9). Ichaqa Jehova Diosta mana kuyaq  runakunawanmi hukllawakururqa, chayraykum sasachakuypi tarikurqa hinaspa yaqalla wañururqa. Manam qunqananchikchu bibliapa kayna nisqanta: ‘Yachayniyuq runakunawan juntanakuspaykiqa yachayniyuqmi kanki. Sonso runakunawan juntanakuspam ichaqa sasachakuypi kanki’, nispa (Prov. 13:20). Munanchikmi runakunaman Jehova Diosmanta yachachiyta. Ichaqa manam allinchu kanman paykunawan amistadta ruwayqa.

10. (1) ¿Imatam yachachiwanchik Josafatpa ruwasqan casarakuyta munaptinchikqa? (2) ¿Imatam mana qunqananchikchu?

¹⁰ ¿Imatam yachachiwanchik Josafatpa ruwasqan casarakuyta munaptinchikqa? Ichapas sunqunchikta suwachikuchkanchik Jehova Diosta mana yupaychaq runawan Diospa llaqtanpi mana tarinanchikta piensaspanchik. Utaq wakin ayllunchikkuna niwanchik manaraq machu-payayachkaspanchik casarakunanchikpaq. Jehova Diosqa kuyasqa kananchikpaq hinaspa kuyananchikpaqmi unanchawarqanchik. Ichaqa, ¿imatam ruwananchik pipas casarakunanchikpaq hina mana kaptinqa? Chaypaqqa yanapawasun Josafatpa ima ruwasqanpi yuyaymanaymi. Payqa Jehova Diospa yanapakuynintam haykapipas mañakuq (2 Cron. 18:4-6). Ichaqa manam kasukurqachu Acabwan amistadta mana ruwananpaq Jehova Dios niptin. Payqa bibliapa kayna nisqantam qunqarurqa: ‘Diosqa qawamuchkanmi llapallan kay pachapi pasaqkunata chaynapi paypa qayllanpi allin sunquyuqkunaman atiyninta qawachinanpaq’, nispa (2 Cron. 16:9). Jehova Diosqa kuyawanchikmi hinaspapas yachanmi imayna tarikusqanchikta, chaymi mana qunqananchikchu ñuqanchiktapas yanapawananchikmanta. Manam iskayrayananchikchu pipas kuyawaqninchikta tiempollanpi Jehova Dios quwananchikmantaqa.

11, 12. (1) ¿Imaynatam Ezequiasqa sunqunpi ima kasqanta qawachirqa? (2) ¿Imanasqam Jehova Diosqa Ezequiasta pampacharqa?

¹¹ ¿Imatam yachachiwanchik Ezequiaspa ruwasqan? Huk kutipim Jehova Dios yanaparqa sunqunpi ima kasqanta Ezequias qawakunanpaq (qaway 2 Cronicas 32:31). Ezequias llumpayta unquruptinmi Diosqa nirqa allinyananmanta hinaspa huk señalta qawachirqa yanapananmanta mana iskayrayananpaq. Chaymi Jehova Diosqa intipa llantuyninta chunka gradasta qipaman kutirirachirqa. Yaqachusmi Babiloniapi kamachiq runakuna chay pasakusqanmanta astawan yachayta munarqaku. Chaymi wakin runakunata kamachirqaku Ezequiaspa kasqanman, chaymanta astawan yachanankupaq (2 Rey. 20:8-13; 2 Cron. 32:24). Jehova Diosqa manam Ezequiastaqa nirqachu chay runakunata chaskinanpaqqa.  Ezequiasqa chay runakunamanmi quri-qullqinta qawachirqa. Chaywanmi qawachirqa sunqunpi ima kasqanta.

¹² Ezequiasqa hatun tukuqmi rikurirurqa, chaymi Jehova Diostaqa manaña agradecekurqachu yanapasqanmanta. Bibliaqa manam ninchu imanasqa chayna rikurirusqanmanta. Ichapas Asiria runakunata atiparusqanrayku utaq unquyninmanta Jehova Dios sanoyarachisqanrayku. Utaq qullqiyuq rikurirusqanrayku. Tukuy sunqunwan Jehova Diosta yupaychaspanpas Ezequiasqa huk kutipim hatun tukuq rikurirurqa, chaymi Jehova Diostaqa llakichirqa. Ichaqa Ezequiasmi humillakurqa, hinaptinmi Diosqa pampachaykurqa (2 Cron. 32:25-27; Sal. 138:6).

13, 14. (1) ¿Imataq qawachinqa sunqunchikpi ima kasqanta? (2) ¿Imaynam kananchik pipas alabawaptinchikqa?

¹³ ¿Imatam Ezequiaspa pantasqan yachachiwanchik? Payqa hatun tukuqmi rikurirurqa Asiria runakunata atipananpaq Jehova Dios yanapaykuptin hinaspa unquyninmanta hampiykuptin. Kaymi yachachiwanchik imapas allin kaptin utaq pipas alabawaptinchik mana hatun tukuq kanapaq. Ichapas huk iñiqmasinchik achka runakunapa qayllanpi bibliamanta allinta yachachirqa. Hinaptin achka iñiqmasinchikkuna allinta ruwasqanmanta alabanku. Chay alabasqankuwan imayna tarikusqanmi sunqunpi ima kasqanta qawachinqa.

¹⁴ Pipas alabawaptinchikqa yuyarinanchikmi Jesuspa kayna nisqanta, nirqam: “Qamkunapas tukuy ima ruwanaykichikta ruwaruspaykichikqa niychikyá: ‘Mana imapaq valeq sirvientem kanchik. Ruwanallanchiktam ruwarunchikqa’”, nispa (Luc. 17:10). Ezequias hatun tukuq rikuriruspanqa, manañam Jehova Diostaqa agradecekurqañachu imapipas yanapasqanmantaqa. Hinaptinqa, ¿imataq yanapawasunchik allin yachachisqanchikmanta pipas alabawaptinchik mana hatun tukunapaq? Yanapawananchikpaq tukuy imata Jehova Diospa ruwasqanpi yuyaymanaymi. Allintaqa yachachinchik Jehova Dios chuya espiritunwan hinaspa palabranwan yanapawaptillanchikmi, chaymi payta agradecekunanchik.

15, 16. ¿Imata ruwasqanraykum Josiasqa wañururqa?

¹⁵ ¿Imatam Josiasmanta yachanchikman? Allin kamachiq kaspanpas, mana allinta ruwaspanmi wañururqa (qaway 2 Cronicas 35:20-22). ¿Imanasqa? Josiasqa yanqamantam Egipto nacionta kamachiq Necao runata nirqa guerrapi peleanankupaq. Necaoqa nirqam paywan mana peleay munasqanmanta. Bibliam nin: “Paypa nisqanqa karqa Diosmantam”, nispa. Ichaqa Josiasmi peleaq risqanpi wañuramurqa. ¿Imanasqataq Necaowan pelearqa? Bibliaqa manam ninchu.

¹⁶ Josiasqa atinmanmi karqa Jeremiasta  tapukuyta sichu Necaopa rimasqanqa Jehova Diosmanta hamusqanta (2 Cron. 35:23, 25). Necaoqa manam munarqachu Jerusalen nacionwan peleaytaqa. Payqa Carquemes lawmanmi rirqa huk law nacionwan peleananpaq. Chaymantapas Necaoqa manam munarqachu Jehova Diosta nitaq llaqtantapas piñachiyta. Josiasqa manam sumaqtachu tukuy chaykunapi yuyaymanarqa manaraq imatapas tanteachkaspan. ¿Imatam kayqa yachachiwanchik? Imaña sasachakuyninchik kaptinpas utaq imata tanteananchik kaptinpas, puntatam yuyaymanananchik imata ruwananchikta Jehova Dios munasqanpi.

17. ¿Imataq yanapawasun imatapas tanteaspa Josias hina mana ruwananchikpaq?

¹⁷ Imatapas manaraq tanteachkaspam, yuyaymanananchik bibliapa wakin yachachikuyninkunapi hinaspa imaynata kasukunanchikpipas. Wakinpiqa qillqanchikkunapim yanapakuyta maskananchik utaq iñiqkunapi punta apaqkunatapas nichwan yanapawananchikpaq. Paykunaqa bibliapa huk kaqnin yachachikuyninpi yuyaymanananchikpaqmi yanapawasun. Kaypi yuyaymanay: Huk warmi iñiqmasinchikmi Diospi mana iñiqwan casarasqa kachkan. Chay iñiqmasinchikqa tantearunñam ima punchawkunapi Diosmanta willakuq lluqsinanpaq (Hech. 4:20). Ichaqa qusanmi ninman: “Kunanqa ama Diosmanta willakuqqa lluqsiychu. Munaymanmi purikuq rinanchikta, unayñam mana kuskaqa lluqsinchikchu”, nispa. Chaymi iñiqmasinchikqa bibliapa nisqanpi yuyaymanan allinta tanteananpaq. Payqa yachanmi Diosta kasukunamanta hinaspa runakunaman yachachinapaq Jesuspa kamachisqantapas (Mat. 28:19, 20; Hech. 5:29). Yuyarintaqmi ‘qusanta kasukunanmanta’ hinaspa Diosta yupaychaqkuna ‘entiendeq runakuna kanankumanta’ (Efes. 5:22-24; Filip. 4:5). Iñiqmasinchikqa tapukunanmi: “Qusayqa, ¿ñuqawan kuska kaytachu munan, icha manachu munan Diosmanta willakunayta?”, nispa. Jehova Diosta yupaychaqkunaqa allin tanteaqmi kananchik hinaspapas Diospa munasqantam ruwananchik.

18. ¿Imanasqam yuyaymanananchik Juda nacionpi tawa kamachiqkunapi?

¹⁸ Wakinpiqa ichapas Juda nacionta kamachiq Asa, Josafat, Ezequias hinaspa Josias hina imapipas pantasunchik. Ichapas kikillanchikpi hapipakunchik, mana allin amistadkunata akllanchik, hatun tukuq rikurirunchik utaq imatapas tanteanchik mana Diospa munasqanman hinachu. Chaykunata ruwaspanchikpas atichwanmi Jehova Diosta kusichiytaqa. Payqa chay tawa kamachiqkunapa imayna kasqankuta qawasqanman hinam, ñuqanchikpa imayna kasqanchiktapas qawanqa. Jehova Diosqa qawantaqmi anchata kuyasqanchikta hinaspa sunqumanta yupaychayta munasqanchiktapas. Chaymi bibliapi qillqachirqa runakunapa pantasqankuta paykuna hina mana sasachakuypi tarikunanchikpaq. Yachamusqanchik tawa kamachiq runakunapi yuyaymanasun hinaspa Jehova Diosta agradecekusun bibliata quwasqanchikmanta.