2012 watapim, ñawpaq tiempokunata estudiaq runakuna 3.000 watayuq pakipasqa puyñuta tarirurqaku. Chayta tarisqankuwanmi anchata kusikurqaku. ¿Imanasqa? Manam pakipasqa puyñuta tarisqankuwanchu, aswanqa chaypi qillqasqa sutita tarisqankuwanmi.

Chay pakipasqa puyñuta hukllawaruspankuñam ñawincharqaku chaypi ima nisqanta. Chaypim nirqa: “Esbaal ben Bedá”, nispa. Chay ninanqa: “Bedapa churin Esbaal”, ninanmi. Manam haykakipas chay sutitaqa tarirqakuchu ñawpaq tiempopi imapas allpa mankakunapiqa.

Bibliaqa rimantaqmi Esbaal sutiyuq huk runamantapas. Kay runaqa Saulpa huknin churinmi karqa (1 Cron. 8:33; 9:39). Chay puyñuta huk kaqnin tariqmi karqa Yosef Garfinkel sutiyuq runa. Paymi nirqa kamachiq Davidpa tiempollanpi chay suti kasqanmanta. Wakin runakunapas ninkum chay tiempollapi chay sutita servichikusqankumanta. Chay tarisqankum sutillata qawachin bibliapa willakusqanwan tupasqanta.

Wakinpim bibliapi Esbaal sutiqa Isboset nispa rikurin (2 Sam. 2:10). ¿Imanasqam “baal” nisqata “boset” nispa churarqaku? Yachaysapa runakunam ninku: “Iskay kaq Samuel qillqapiqa yaqachusmi mana Esbaal sutitaqa servichikurqakuchu Israel runakuna Canaanpi baal taytachata mana yuyarinankupaq”, nispa. Ichaqa punta kaq Cronicas qillqapim hinalla Esbaal sutiqa rikurin.