1-3. ¿Ima ninantaq ‘tukuy sunquwan’ Jehova Diosta yupaychayqa? Willarimuy.

LLAPANCHIKMI pantaq runakuna kanchik. Chaymi anchata Jehova Diosta agradecekunchik huchanchikta pampachawananchikpaq churinta kachamusqanmanta. Mana hatun tukuq kaspam hinaspa wanakuspanchikmi pampachaykuwananchikpaq mañakuchwan. Jehova Diosqa manam mana allin ruwasqanchikman hinachu imatapas ruwawasun (Sal. 103:10). Chaywanpas, Jehova Diosqa munanmi ‘tukuy sunqunchikwan’ munayninta ruwananchikta (1 Cron. 28:9). ¿Imaynatam chayta ruwachwan pantaq runakuna kaspanchikpas?

² Kay tapukuymanta yachanapaq tupachisun kamachiq Asapa kawsakuyninta kamachiq Amasiaspa kawsakuyninwan. Iskayninkum allin kaqkunata ruwarqaku, ichaqa pantaq runakuna kasqankuraykum mana allinkunata ruwarqaku. Chayna kaptinkupas bibliam nin: ‘Asaqa allin sunquyuqmi karqa  wañukunankama’, nispa (2 Cron. 15:16, 17; 25:1, 2; Prov. 17:3). Asaqa tukuy sunqunwanmi kallpanchakurqa Jehova Diosta kusichinanpaq (1 Cron. 28:9). Amasiasmi ichaqa ‘mana tukuy sunqunwanchu’ Jehova Diospaq ruwarqa. Diosta chiqniq runakunata atiparuspanmi, Amasiasqa paykunapa taytachankuta apakurqa hinaspa yupaychayta qallaykurqa (2 Cron. 25:11-16).

³ Jehova Diosta yupaychaq runakunaqa ‘tukuy sunqunkuwanmi’ payta kuyanku hinaspa wiñaypaq yupaychaytapas munanku. Bibliapi sunqumanta rimaspanqa yaqa llapanpim nichkan imayna runa kasqanchikmanta. Chaypitaqmi kachkan imayna piensasqanchik, munasqanchik hinaspa imakuna ruway munasqanchikpas. Pantaq runakuna kaspanchikpas, atichwanmi tukuy sunqunchikwan Jehova Diosta yupaychaytaqa. Paytaqa yupaychanchik munasqanchikraykum, manam pipas hikutawasqanchikraykuchu nitaq ayllunchikraykuchu (2 Cron. 19:9).

4. ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

⁴ Jehova Diosta tukuy sunquwan yupaychay imayna kasqanmanta astawan yachanapaq Asapa, Josafatpa, Ezequiaspa hinaspa Josiaspa kawsakuyninmanta qawasunchik. Paykunam Juda nacionpi kamachiq Diosman sunqu runakuna karqaku. Pantaq kaspankupas Diostam kusichirqaku. Chaymi paykunata Dios nirqa tukuy sunqunkuwan yupaychasqankumanta. ¿Imanasqam chayna kasqankuta nirqa? ¿Imaynatam kay kamachiq runakunata ñuqanchikpas qatipakuchwan? Chaymanta yachasunchik.

5. ¿Imatam Asaqa ruwarqa kamachiq kaspan?

⁵ Israel nacion iskayman rakirukuptinmi Asaqa Juda nacionpa kamachiqnin karqa. Juda nacionpi kamachiyta qallaykuspanmi chaypi lliw taytacha-mamachakuna yupaychasqakuta ñutuparurqa hinaspa templopi millakuypaq huchapakuqkunatapas qarqururqa. Abuelantapas reina kayninmantam hurqururqa ‘mamachata ruwachisqanrayku’ (1 Reyes 15:11-13). Asaqa lliw runakunatam kallpancharqa Jehova ‘Diosta maskanankupaq’ hinaspa “kamachisqankunatapas kasukunankupaq”. Tukuy atisqantam ruwarqa hukkunapas Jehova Diosta yupaychanankupaq (2 Cron. 14:4).

6. ¿Imatam Asaqa ruwarqa Cus soldadokuna wañuchinankupaq hamuptinku?

⁶ Juda nacionpiqa hawkam kawsakurqaku 10 wata Asa kamachiptinqa. Chaymantam Cus (Etiopia) soldadokuna wara-waranqantin hamurqaku kimsa pachak carretayuqkuna Juda runakunata wañuchinankupaq (2 Cron. 14:1, 6, 9, 10). ¿Imatam Asaqa ruwarqa? Jehova Diostam mañakurqa paykunata atipananpaq. Payqa manam iskayrayarqachu llaqtanta Jehova Dios yanapananmantaqa (qaway 2 Cronicas 14:11). Huk kutipipas Jehova Diosqa Israel runakunatam yanaparqa chiqniqninkunata atipanankupaq, kamachiq runakuna payta qipancharuptinkupas. Chaywanmi Jehova Diosqa chiqap Dios kasqanta qawachirqa (1 Rey. 20:13, 26-30). Ichaqa chay kutipim Jehova Diosqa llaqtanta yanaparqa Asa paypi hapipakusqanrayku. Jehova  Diosqa Asapa mañakusqanta uyarispanmi Cus runakunata atipananpaq yanaparqa (2 Cron. 14:12, 13). Huk kutipiñataqmi, Asaqa Jehova Diospa yanapakuyninta mañakunanmantaqa Aram (Siria) nacionta kamachiq runapa yanapakuyninta mañakurqa (1 Rey. 15:16-22). Chaywanpas Jehova Diosqa yacharqam Asapa kuyasqanta. Asapa sunqunqa Jehova “Diosllapaqmi karqa”. ¿Imaynatam Asapa allin ruwasqankunata qatipakuchwan? (1 Rey. 15:14).

7, 8. ¿Imaynatam kamachiq Asata qatipakuchwan?

⁷ ¿Imaynatam yachachwan tukuy sunqunchikwan Jehova Diosta yupaychasqanchikta? Chayta yachanapaqqa kaynatam tapukunanchik: “¿Kasukunichu Jehova Diosta sasa kaptinpas? ¿Yanapakunichu Diospa llaqtan chuya kananpaq?”, nispa. Asaqa mana manchakuqmi kanan karqa Abuelanta reina kayninmanta hurqunanpaqqa. Wakinpiqa Asa hina mana manchakuqmi kananchik. ¿Imatam ruwachwan ayllunchik utaq amistadninchik huchallikuruptin hinaspa mana wanakusqanrayku Diospa llaqtanmanta qarqusqa kaptin? ¿Kallpanchakusunchu paywan mana imaniraqllatapas rimananchikpaq? ¿Imata ruwanapaqmi sunqunchik tanqawasun?

⁸ Wakinpiqa Asa hinapaschá piensachwan lliw runakuna chiqniwasqanchikta. Ichapas estudiaqmasinchikkuna utaq profesorkuna asikunqaku Jehova Diospa testigonkuna kasqanchikmanta. Utaq llamkaqmasinchikkuna asikuwanchik hatun huñunakuyninchikpaq permisakuptinchik utaq astawan qullqita chaskinanchikpaq huk punchawkuna utaq tutakuna mana llamkaptinchik. Chaynapi tarikuspanchikqa Asa hinam Diospi hapipakunanchik. Chaynaqa Jehova Diosta mañakusun, mana manchakuq kasun hinaspa kallpanchakusun allin kaqkunata ruwananchikpaq. Jehova Diosqa Asata hinam kallpanchawasun.

9. ¿Imaynatam Jehova Diosta kusichinchik?

⁹ Asaqa manam kikillanpichu piensarqa. Payqa hukkunatapas Jehova Diosta maskanankupaqmi kallpancharqa. Ñuqanchikpas runakunatam kallpanchanchik Jehova Diosta yupaychanankupaq. Diosqa kusikunmi payta hinaspa runakunata kuyasqanchikrayku paymanta willakuptinchik.

10, 11. ¿Imaynatam Josafatta qatipakuchwan?

¹⁰ Asapa churinmi karqa Josafat sutiyuq. Bibliam nin: “Rey Josafatqa taytan Asapa tukuy allinkuna ruwasqanman hinam kawsarqa”, nispa (2 Cron. 20:31, 32). ¿Imaynatam chayta ruwarqa? Payqa taytan hinam runakunata kallpancharqa Jehova Diosta yupaychanankupaq. Chaymi runankunata kamachirqa Juda nacionpi runakunaman “Diospa yachachikuynin libromanta” yachachimunankupaq (2 Cron. 17:7-10). Josafatqa Efrain law urqukamaraqmi rirqa Jehova Diosman kutirikunankupaq runakunata yanapaq (2 Cron. 19:4). ‘Josafatqa tukuy sunqunwanmi Jehova Diospa yanapakuyninta maskarqa’ (2 Cron. 22:9).

¹¹ Kunanpas, Jehova Diosqa munanmi lliw runakuna paymanta yachanankuta, chaypaqqa ñuqanchikmi yanapananchik.  Tapukusun: “¿Kallpanchakunichu sapa killa Diosmanta willakunaypaq? ¿Kallpanchakuymanchu bibliamanta pimanpas yachachinaypaq, chaynapi paypas Jehova Diosta yupaychananpaq? ¿Mañakunichu Jehova Diosta yanapawananpaq?”, nispa. Kallpanchakuptinchikqa Jehova Diosqa yanapawasunmi bibliamanta pimanpas yachachinapaq. ¿Atichwanchu pimanpas bibliamanta yachachiyta mana ancha tiempoyuq kaspanchikpas? Arí, Josafatpas runakunatam yanaparqa Jehova Diosta kaqmanta maskanankupaq. Ñuqanchikpas yanapachwanmi Diosmanta manaña willakuq iñiqmasinchikkunata kaqmanta willakunankupaq. Iñiqkunapi punta apaqkunapas kallpanchakunkum Diospa llaqtanmanta qarqusqa kaqkunata watukunankupaq hinaspa yanapanankupaq, ichapas paykunaqa hucha ruwasqankuta saqirunkuña.

12, 13. (1) ¿Imatam Josafat ruwarqa manchakuspan? (2) ¿Imanasqam Josafatta qatipakunanchik?

¹² Huk kutipim, achka soldadokuna Juda runakunata wañurachiyta munarqaku. Josafatqa taytan hinam mana iskayrayarqachu Jehova Dios yanapananmantaqa (qaway 2 Cronicas 20:2-4). Josafatqa anchatam mancharikurqa. Chaymi Jehova Diospa yanapakuyninta mañakurqa hinaspa nirqa mana imatapas ruwayta atisqanmanta. Ichaqa manam iskayrayarqachu Jehova Dios yanapananmantaqa. Chaymi Jehova Diosta nirqa: ‘Qamllamanmi hapipakamuniku yanapaykuwanaykikupaq’, nispa (2 Cron. 20:12).

¹³ Wakinpiqa ichapas Josafat hina mana yachasunchu sasachakuyninchikta imayna allichayta hinaspa manchakusunpas (2 Cor. 4:8, 9). Ichaqa manam qunqananchikchu Josafatpa ima ruwasqanta. Payqa Jehova Diostam mañakurqa lliw llaqtamasinkunapa qayllanpi hinaspam Diosta nirqa chiqniqnin runakunawan peleananpaq mana kallpayuq kasqanmanta (2 Cron. 20:5). Aylluyuq iñiqmasinchikkunapas Josafatpa ruwasqantam qatipakunmanku. Imapas sasachakuynikichik kaptinqa hinaspa imayna allichayta mana yachaspaykichikqa, Jehova Diosta mañakuychik aylluykitawan kuskata yanapasunaykichikpaq. Ama pinqakuychu aylluykipa qayllanpi Jehova Diospa yanapakuyninta mañakuytaqa. Chaynapim paykuna musyakunqaku Jehova Diospi anchata hapipakusqaykita. Payqa Josafattam yanaparqa, qamtapas yanapasunkim.

14, 15. ¿Imaynatam Ezequiasqa Diospi hapipakusqanta qawachirqa?

¹⁴ Ezequiaspa taytanqa taytacha-mamachakunatam yupaycharqa, chaywanpas Ezequiasqa kallpanchakurqam Jehova Dioswan kuyachikunanpaq. Ezequiasqa ‘muqukunapi capillakunata tuñichispanmi adorananku rumi pilarkunatapas pakirurqa, Asera sutiyuq mamachakunatapas ñutuparurqam. Moisespa ruwachisqan broncemanta culebratam ñutuparurqa’ Israel runakuna chaykunata yupaychaptinku. Ezequiasqa tukuy sunqunwanmi Jehova Diosta yupaycharqa hinaspapas Moisesman ‘Diospa qusqan kamachikuykunatam kasukurqa’ (2 Rey. 18:1-6).

 ¹⁵ Ezequias kamachichkaptinmi, Asiria soldadokunaqa Juda nacionman yaykururqaku hinaspa Jerusalentapas puchukachiyta munarqaku. Asiria nacionta kamachiq runam Jehova Diosmanta asikurqa hinaspam Ezequiastapas manchachiyta munarqa. Chay sasachakuypi tarikuspanmi Ezequiasqa Jehova Diospa yanapakuyninta mañakurqa hinaspa paypi hapipakurqa. Ezequiasqa yacharqam chay kamachiq runamantaqa Jehova Dios aswan atiyniyuq kasqanta hinaspa llaqtanta librananmantapas (qaway Isaias 37:15-20). Diosqa Ezequiaspa mañakusqanta uyarispanmi huk angelta kamachimurqa 185.000 Asiria soldadokunata wañuchinanpaq (Is. 37:36, 37).

16, 17. ¿Imaynatam Ezequiasta qatipakuchwan?

¹⁶ Chaymanta qipatam, Ezequiasqa unquruspan wañuy patanpiña kachkarqa. Chayna sasachakuypi tarikuspanmi Jehova Diosta mañakurqa yanapaykunanpaq hinaspapas nirqam payman sunqu kasqanmanta (qaway 2 Reyes 20:1-3). Jehova Diosqa mañakusqanta uyariykuspanmi Ezequiasta sanoyarachirqa. Bibliapi yachasqanchikman hinaqa manam suyananchikchu milagrota ruwaspan Jehova Dios sanoyachiwananchiktaqa nitaq achka watakunata kawsachiwananchiktaqa. Ichaqa Ezequias hinam mana iskayrayananchikchu Jehova Dios yanapawananchikmanta. Kaynatam mañakuchwan: “Jehova Dioslláy, yuyariy ama hina kaspa munasqaykiman hina ruwasqayta hinaspa tukuy sunquywan yupaychasqayta, hinaspapas qawasqaykiman hinam allin kaqta ruwarqani”, nispa. Manam iskayrayananchikchu unquptinchikpas Jehova Dios yanapawananchikmantaqa (Sal. 41:3).

¹⁷ ¿Imapaqwanmi yanapawanchik Ezequiasmanta yachasqanchikqa? Chinkachinanchikmi Jehova Diosmanta imapas karunchawaqninchik kaqkunata hinaspa payta yupaychananchikpaq tiemponchikta imapas usuchiq kaqkunatapas. Achka runakunam anchata tiempochakunku internetpi riqsisqa runakunapa fotonkunata qawanankupaq hinaspa paykunapa vidanmanta yachanankupaq. Wakinpiqa allinmi internetta servichikuyninchikqa, ayllunchikwan utaq amistadninchikkunawan rimanapaq. Ichaqa internetllapiña kaspanchikqa tiemponchiktam usuchichwan. Wakinpiqa hatun tukuqraqmi rikuriruchwan internetpi churasqanchik fotokunata achka runakuna qawaptinkuqa. Utaq wakinpiqa hukmanyaruchwanmi internetpi churasqanchik fotokunata runakuna manaña qawaptinku. Chaymi qatipakunanchik apostol Pablota, Aquilata hinaspa Priscilata. Paykunaqa manam tiemponkuta usuchirqakuchu Diosta mana yupaychaq runakunapa vidanmanta rimaspankuqa. Bibliam nin: “Pabloqa mana samaykuspa Diospa palabranta yachachiyllapiña karqa”, nispa. Priscilawan Aquilapas tiempochakurqakum runakunaman ‘Diospa ñanninmanta aswan allintaraq entiendechinankupaq’ (Hech. 18:4, 5, 26). Chaymi tapukunanchik: “¿Kallpanchakunichu riqsisqa runakunata mana hatunchanaypaq? ¿Kallpanchakunichu tiempoyta mana usuchinaypaq?”, nispa (qaway Efesios 5:15, 16).

18, 19. ¿Imaynatam Josiasta qatipakuchwan?

¹⁸ Kamachiq Josiaspas ‘tukuy sunqunwanmi’ Jehova Diospa kamachisqantaqa kasukurqa (2 Cron. 34:31). Mozochaña kaspanmi Jehova Diosta maskayta qallaykurqa. 20 watanpi kaspanñataqmi Juda nacionpi taytacha-mamachakunata chinkachiyta qallaykurqa (qaway 2 Cronicas 34:1-3). Josiasqa Juda nacionpi wakin kamachiqkunamantaqa, tukuytam ruwarqa Jehova Diosta kusichinanpaq. Huk punchawmi sacerdotekunapa jefen templopi tarirurqa Diospa kamachikuyninmanta rimaq qillqata. Yaqachusmi kay qillqataqa kikin Moises qillqarqa. Josiaspa yanapaqnin ñawinchaptinmi, Josiasqa musyakurqa Jehova Diosta allinta yupaychananpaq imakunatawan ruwananmanta. Josiasqa hukkunatapas kallpancharqam chayta ruwanankupaq. Chayraykum Josiaspa tiemponpi runakunaqa “mana rakikurqakuchu abuelonkupa yupaychasqan [Jehova] Diosmanta” (2 Cron. 34:27, 33).

¹⁹ Josiasqa kamachiq Manasespa willkanmi karqa. Yaqapaschá Josiasqa abuelon Manasesmanta yacharqa Jehova Diosqa pampachakuykuq kasqanta. Mozo-sipas, qampas atiwaqmi Josias hina Jehova Diosta astawan riqsiyta. Chaypaqqa yanapasunkimanmi yuyaq aylluykikunawan utaq iñiqmasinchikkunawan rimayniki. Paykunaqa willasunkim Jehova Dios paykunapaq tukuy ima ruwasqanmanta. Yuyachkankichu imaynam Josias tarikurqa Diospa kamachikuyninkunata yacharuspan. Payqa Jehova Diospa munasqanman hina ruwaytam munarqa. Qampas bibliata ñawinchaspaykiqa Jehova Dios kasukuytam munanki. Chaynapim Dioswan astawan kuyachikunki hinaspa kusisqa kawsakunki. Chaymantapas kallpanchasqam tarikunki Jehova Diosmanta huk runakunaman willakunaykipaq (qaway 2 Cronicas 34:18, 19). Bibliata estudiaspaykiqa ichapas musyakunki Diosta allinta yupaychanaykipaq imakunata ruwanaykimanta. Chayna kaptinqa, Josias hina kallpanchakuy Diospa munasqanman hina ruwanaykipaq.

20, 21. (1) ¿Imaynam karqaku rimamusqanchik tawa kamachiqkuna? (2) ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik?

²⁰ ¿Imatam yacharunchik Juda nacionta kamachiq Asamanta, Josafatmanta, Ezequiasmanta hinaspa Josiasmanta? Paykunaqa Jehova Diostam kusichiyta hinaspa yupaychayta munarqaku. Jehova Diospi hapipakuspankum chiqniqnin runakunata atiparqaku, hinaspapas Jehova Diostaqa kuyasqankuraykum yupaycharqaku.

²¹ Kay tawa kamachiqkunaqa pantaq runakunam karqaku, chaywanpas Jehova Diosta kusichiytam atirqaku. Diosqa paykunapa sunquntam qawarqa hinaspam musyakurqa chiqaptapuni kuyasqankuta. Ñuqanchikpas pantaq runakunam kanchik, ichaqa Jehova Diosmi kusikun tukuy sunqunchikwan payta yupaychaptinchik. Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik kay tawa kamachiqkunapa pantasqanku imata yachachiwasqanchikmanta.