1. (1) ¿Imaynatam yachanchik pantay religionmanta Diospa llaqtan librasqa kasqanmanta? (2) ¿Ima tapukuykunamantam yachasunchik?

PASAQ yachachikuypim yacharqanchik Jesuspa chiqap qatiqninkuna hatun Babiloniapa munaychakusqan kasqankumanta. Ichaqa manam wiñaypaqchu chayna kananku karqa. ¿Imaynatam chayta yachanchik? Bibliapim Diosqa llaqtanta kamachin pantay religionmanta ‘lluqsikunankupaq’ (leey Apocalipsis 18:4). ¿Haykapitaq Diospa llaqtanqa hatun Babiloniamanta librasqa karqa? Chayta yachanapaqqa, kay tapukuykunamantaraqmi yachananchik: ¿Imatam biblia estudiaqkunaqa 1914 watapa ñawpaqninmantaraq ruwayta munachkarqaku? 1914 watapi punta kaq hatun guerra qallariptin, ¿hinallachu iñiqmasinchikkunaqa Diosmanta tukuy sunqunkuwan willakurqaku? Chay tiempopiqa, ¿hinallachu pantay religionpa munaychakusqan karqaku, bibliapa wakin yachachikuyninkunata mana entiendesqankurayku?

2. ¿Imata ruwanankupaqmi biblia estudiaqkuna tantearurqaku punta kaq hatun guerra manaraq qallarichkaptin?

² Punta kaq hatun guerram karqa 1914 watamanta 1918  watakama. Chay guerra manaraq qallarichkaptinmi, Charles Taze Russell iñiqmasinchikwan wakin biblia estudiaqkuna musyakururqaku religionkunaqa bibliapa nisqanman hina mana yachachisqankuta. Chaymi pantay religionkunawan hukllawakuytaqa manaña munarqakuchu. 1879 kaq watapim kay qillqa inglés rimaypi nirqa mayqan religionpas gobiernokunawan chaqrukuqqa, manam Jesuspa chiqap qatiqninñachu. Aswanqa hatun Babiloniapa utaq pantay religionpa munaychakusqanñam, pantay religiontam biblia sutichan: “Chuchumika warmi”, nispan (leey Apocalipsis 17:1, 2).

3. ¿Imatam biblia estudiaqkunaqa ruwarqaku pantay religionwan mana hukllawakuy munasqankuta qawachinapaq? (Qaway 27 paginapi kaq dibujota).

³ Diosman sunqu runakunaqa yacharqakum pantay religionta hinalla yanapaptinkuqa Jehova Dios mana yanapananmanta. Chaymi iglesiankuman cartakunata apachirqaku manaña chay religionpi kanankumanta. Wakinkuñataqmi iglesiankuman rispanku chay cartankuta runakunapa qayllanpi ñawincharqaku. Chayta ruwanankupaq mana saqiptinkuqa, sapakamamanmi chay iglesiapi runakunaman cartankuta apachiqku. Biblia estudiaqkunaqa sutillatam qawachirqaku pantay religionwan mana hukllawakuyta munasqankumanta. Achka watakuna ñawpaqtaqa chayta ruwasqankuraykum wañuchisqa kanmanku karqa. Ichaqa 1870 kaq watapi achka nacionkunapa gobiernonqa manañam anchatañachu iglesiakunataqa yanaparqaku. Runakunapas hawkañam bibliamanta rimaqku hinaspa iglesiapi yachachisqankutapas qipanchaqku.

4. Punta kaq hatun guerrapa tiemponpiqa, ¿imaynatam pantay religionkunata biblia estudiaqkunaqa qawarqaku hinaspa imatam ruwarqaku?

⁴ Biblia estudiaqkunaqa ayllunkuman, amistadninkuman hinaspa religionniyuq runakunamanmi willakurqaku pantay religionmanta lluqsikurusqankuta. Manam chayllachu, paykunaqa munarqakum pantay religionkunata chuchumika warmita hina lliw runakuna qawanankuta. Chaymi 1917 watapa diciembre killanmanta 1918 watakama waranqantin iñiqmasinchikkuna “hatun Babiloniaqa vencerachikunñam” niq yachachikuyta aypurqaku 10 millonta. Chay qillqaqa sutillatam qawachirqa Jesuspa qatiqnin tukuqkuna pantay religionpa munaychakusqan kasqanta. Chaymi religionpi punta apaqkunaqa piñallaña karqaku. Iñiqmasinchikkunam ichaqa harkakuptinkupas hinalla Diosmanta willakurqaku hinaspam ‘runakunamantaqa Diosta kasukurqaku’ (Hech. 5:29). Chayna ruwasqankuwanmi qawachirqaku pantay religionpa manaña munaychakusqan kasqankuta.  Punta kaq hatun guerrapa tiemponpiqa, Jesuspa chiqap qatiqninkunaqa runakunatam yanapachkarqaku pantay religionmanta lluqsikunankupaq.

5. ¿Imaynatam yachanchik punta kaq hatun guerrapa tiemponpi iñiqmasinchikkuna tukuy sunqunkuwan Diosmanta willakusqankuta?

⁵ Ñawpaqtam qillqanchikkuna nirqa punta kaq hatun guerrapa tiemponpi, iñiqmasinchikkuna tukuy sunqunkuwan Diosmanta mana willakusqankurayku Diosta llakichisqankumanta. Chayraykum piensarqanchik pantay religionpa munaychakusqan kanankupaq pisi tiempolla Dios saqisqanmanta. Ichaqa 1914 watamanta 1918 watakamam Diosta tukuy sunqunkuwan yupaychaq iñiqmasinchikkuna nirqaku huk sunqulla Diosmanta willakunankupaq kallpanchakusqankumanta. Chay tiempopi iñiqmasinchikkunapa ruwasqankumanta yachaymi yanapawanchik bibliapa wakin nisqankunata entiendenapaq.

6, 7. (1) ¿Ima sasachakuypim tarikurqaku punta kaq hatun guerrapa tiemponpi iñiqmasinchikkunaqa? (2) ¿Imanasqam nichwan chay tiempopi iñiqmasinchikkunaqa tukuy sunqunkuwan Diosmanta willakusqankumanta?

⁶ Punta kaq hatun guerrapa tiemponpi iñiqmasinchikkunaqa astawanmi tiempochakurqaku Diosmanta willakunankupaq. Ichaqa iskay sasachakuykunam karqa. Iñiqmasinchikkunaqa manam yacharqakuraqchu bibliallawan Diosmanta willakuytaqa. Paykunaqa qillqakunatam saqiqku runakuna ñawinchanankupaq. Ichaqa 1918 kaq watapim El misterio terminado (The Finished Mystery) sutiyuq qillqata manaña aypunankupaq gobierno harkakuruptinmi, iñiqmasinchikkunaqa sasachakurqaku Diosmanta willakunankupaq. Chaymantapas, chay watapim achkallay-achka  runakuna wañurqaku gripe española sutiyuq unquywan. Chay unquyqa runakunamanmi chaylla rataykuq, chaymi iñiqmasinchikkunaqa sasachakurqaku Diosmanta maypipas willakunankupaq. Chayna kaptinpas, iñiqmasinchikkunaqa hinallam kallpanchakurqaku Diosmanta willakunankupaq.

⁷ Iñiqmasinchikkunam “Foto-Drama de la Creación” sutiyuq videota 1914 watapi qawachirqaku. Kaytaqa wamaqmi ruwarurqaku dibujokuna cambiakuptin rimasqanwan tupaqta. Chay videopim qawachirqaku Adantawan Evata Dios unanchayta qallaykusqanmanta, hamuq tiempopi kay pachata Jesus kamachinankama. 1914 kaq watapi kay videota chayllaraq qawachiptinkum 9 millon runakuna qawarqaku. Chaymi 1916 kaq watapi Estados Unidos nacionpi 809 waranqa masnin runakuna huñunakuykunaman riqku hinaspa 1918 kaq watapiñataq yaqa 950 waranqa runakuna riqku. Arí, chay tiempopim iñiqmasinchikkunaqa tukuy sunqunkuwan Diosmanta willakurqaku.

8. Punta kaq hatun guerrapa tiemponpi, ¿imatam iñiqkunapi punta apaqkunaqa ruwarqaku iñiqmasinchikkunata kallpanchanankupaq?

⁸ Punta kaq hatun guerrapa tiemponpi iñiqkunapi punta apaqkunaqa tukuytam ruwarqaku iñiqmasinkunaman qillqakunata qunankupaq hinaspa kallpanchanankupaq. Chayta ruwasqankum iñiqmasinchikkunata kallpancharqa Diosmanta hinalla willakunankupaq. Chay tiempopi Jehova Diosta yupaychaq Richard Barber iñiqmasinchikmi kaynata nirqa: “Llaqtan-llaqtan watukuq wakin iñiqmasinchikkunaqa hinallam watukurqaku hinaspapas Willakuq qillqataqa hinallam apachirqaniku. Canadá nacionpi harkakuptinkupas qillqakunataqa apachirqanikum. Ñuqam apachirqani El misterio terminado (The Finished Mystery) sutiyuq qillqata, wakin iñiqmasinchikkuna qichurachikuptinku. Rutherford iñiqmasinchikmi niwarqaku Estados Unidos nacionpa wakin llaqtankunapi hatun huñunakuyta ruwanaykupaq hinaspa allin yuyayniyuq iñiqmasinchikkunata akllanaykupaq, chaynapi iñiqmasinchikkunata hatun huñunakuypi yachachispanku kallpanchanankupaq”, nispa.

9. (1) 1914 watamanta 1919 watakama, ¿imatam iñiqmasinchikkuna ruwarqakuraq? (2) ¿Imatam mana piensananchikchu chay tiempopi iñiqmasinchikkunamanta?

⁹ Chay tiempopi iñiqmasinchikkunaqa manaraqmi bibliapa wakin yachachikuyninkunata entienderqakuraqchu. Yacharqakum autoridadkunata kasukunankumanta, ichaqa manam yacharqakuchu Diospa kamachisqanman hina mana kaptinqa mana kasukunankumantaqa (Rom. 13:1). Chayraykum 1918 watapa 30 mayo killanpi Estados Unidos nacionta kamachiq runa manaña guerra kananpaq Diosta mañakunankupaq kamachiptin, kay qillqa inglés rimaypi iñiqmasinchikkunatapas kallpancharqa chayta ruwanankupaq. Wakin iñiqmasinchikkunapas qullqinkuwanmi guerrata yanaparqaku hinaspapas armankuwanmi guerraman rirqaku. Chayta ruwaptinkupas, manam nichwanchu chayrayku pantay religionpa munaychakusqan kasqankumantaqa.  Aswanmi paykunaqa punta kaq hatun guerrapa tiemponpiqa pantay religionmantaqa lluqsikuchkarqakuña (leey Lucas 12:47, 48).

10. ¿Imatam iñiqmasinchikkunaqa mana ruwarqakuchu hinaspa imanasqa?

¹⁰ Chay tiempopi iñiqmasinchikkuna autoridadkunata kasukuspanku guerrata yanapaspankupas, yacharqakum runata wañuchiyqa mana allin kasqanmanta. Chaymi wakin iñiqmasinchikkuna armankuwan guerraman rispankupas runakunataqa mana wañuchirqakuchu. Wakin iñiqmasinchikkunaqa runakunata mana wañuchiyta munasqankuraykum guerrapi wañuchisqa karqaku.

11. Iñiqmasinchikkuna runa wañuchiyta mana munaptinku, ¿imatam autoridadkuna ruwayta munarqaku?

¹¹ Diabloqa piñasqam kachkarqa iñiqmasinchikkuna Diosman sunqu kaptinku. Chaymi diabloqa ‘decretokunawan’ iñiqmasinchikkunata ñakarichirqa (Sal. 94:20). Huk kutipim Estados Unidos nacionpi soldadokunata kamachiq Santiago Franklin Bell sutiyuq runa Rutherford hinaspa Van Amburgh iñiqmasinchikkunata nirqa: “Autoridadkunam tanteachkanku guerraman riyta mana munaqkuna wañuchisqa kanankupaq musuq kamachikuyta hurqunankupaq”, nispa. Chay runaqa iñiqmasinchikkunamantam rimachkarqa. Chaymantapas Rutherford iñiqmasinchiktam piñasqa nirqa: “Kay nacionta kamachiq runa mana munaptillanmi chay kamachikuyqa mana lluqsimurqachu. Ichaqa ñuqaykum yachaniku qamkunata imayna presocharuyta, chaytamá ruwasaqku”, nispa.

12, 13. (1) ¿Imanasqam pusaq iñiqmasinchikkunata presocharurqaku? (2) ¿Carcelpi kasqankuraykuchu Jehova Diosta manaña kasukurqaku? Willarimuy.

¹² Autoridadkunaqa nisqankuman hinam Diospa llaqtanpi punta apaq Rutherford, Van Amburgh hinaspa suqta iñiqmasinchikkunata presocharurqaku. Achka watakuna carcelpi kanankupaq nispanmi juezqa nirqa: “Kay runakunaqa willakusqankuwanmi autoridadkunapa, soldadokunapa hinaspa iglesiakunapa contranpi hatarirunku. Chaymi llumpay ñakarichisqa kananku”, nispa. Kay pusaq iñiqmasinchikkunaqa Atlanta llaqtapa carcelninpim presochasqa karqaku. Guerra tukuruptinñataqmi carcelmanta lluqsirqaku manaña imamantapas tumpasqa.

¹³ Carcelpi kachkaspankupas kay pusaq iñiqmasinchikkunaqa Diospa kamachikuyninkuna kasukuytam munarqaku. ¿Imaynatam chayta yachanchik? Estados Unidos nacionta kamachiq runamanmi cartata qillqarqaku carcelmanta lluqsinankupaq. Chay cartapim nirqaku: “Diospa palabranpim niwanchik runakunata mana wañuchinapaq. Pipas Diosta yupaychachkaspan  mana kasukuqqa, Diospa mana chaskisqanmi kanqa hinaspapas chinkachisqam kanqa. Chayraykum ñuqaykuqa nitaq mayqan iñiqmasiykupas mana wañuchisaqkuchu”, nispa. Chay cartata nacionninkuta kamachiq runaman apachinankupaqqa chay iñiqmasinchikkunaqa ancha qarinchakuqmi karqaku. Manam pipas iskayrayanmanchu karqa Jehova Diosta kasukuyta munasqankumantaqa.

14. Bibliapa nisqanman hina, ¿imam pasakurqa 1914 watamanta 1919 watakama?

¹⁴ Malaquias 3:1-3 (leey) nisqanpim willawanchik 1914 watamanta 1919 watakama Diospa llaqtanpi ima pasasqanmanta. “Llapallan kamachiq” Jehova Dios hinaspa ‘contratomanta willakuq’ Jesucristom, “Leviy castakunata” utaq hanaq pachapaq akllasqa iñiqmasinchikkunata chuyanchanankupaq hamurqaku. Chaymi Jehova Diosqa yanaparqa yachachikuyninkunata astawan entiendenankupaq hinaspa chuyanchasqa kaspanku musuq llamkayta chaskinankupaq. 1919 watapiñataqmi ‘allin ruwaq yuyayniyuq sirvienteta’ Jesus churarqa Jehova Diospa yupaychaqninkunata yachachinanpaq (Mat. 24:45). Diospa llaqtanqa manam pantay religionpa munaychakusqanñachu karqa. Chaymantapacham iñiqmasinchikkuna Diospa munayninmanta astawan yacharqaku hinaspa astawan payta kuyarqaku. Kunanpas Jehova Diostaqa anchatam agradecekunchik pantay religionmanta librawaspanchik llaqtanpi chaskiwasqanchikmanta. ^[1] (Qaway kay paginapi kaq willakuyta).

15. ¿Imatam ruwananchik pantay religionmanta librasqaña kasqanchikrayku?

¹⁵ Anchatam Jehova Diosta agradecekunchik pantay religionmanta hurquwasqanchikmanta. Satanasqa manam chinkachiyta atirqachu Jehova Diospa chiqap yupaychaqninkunataqa. Ichaqa yuyarinanchikmi imanasqa pantay religionmanta Jehova Dios librawasqanchikta. Payqa manam munanchu pantay religionwan kuska chinkachisqa kananchiktaqa (2 Cor. 6:1). Ichaqa millonnintin runakunam pantay religionpa munaychakusqanraq kachkanku, chaymi paykunata yanapananchik. Kay yachachikuypi rimamusqanchik Diosman sunqu iñiqmasinchikkunata qatipakuspayá, pantay religionmanta lluqsinankupaq runakunata yanapasunchik.