1, 2. (1) ¿Imaynam Jesuspaqqa karqa Diospa kamachikuynin? (2) ¿Imanasqam nichwan escribakunawan fariseokunaqa Diospa kamachikuyninta munasqankuman hina kasukusqankuta?

JESUSQA chanincharqam Jehova Diosmanta Moisespa chaskisqan kamachikuytaqa. Bibliaqa willakurqañam Diospa kamachikuyninkunata Jesus chaninchananmanta, Salmo 40:8 nin: ‘Diosnilláy, munachkanim munallasqaykiman hina ruwallayta. Diosnilláy, sunqullaypim waqaychani qampa yachachisqaykita’, nispa. Jesusqa rimasqanwan hinaspa ruwasqanwanmi qawachirqa Diospa kamachikuyninkuna ancha allin kasqanta hinaspa chay kamachikuypi imapas nisqanqa ruwakunanmanta (Mat. 5:17-19).

² Jesusqa llakisqachá tarikurqa escribakunawan fariseokuna Jehova Diospa kamachikuyninkunata munasqankuman hina kasukuptinku. Jesusmi paykunata nirqa: “Qamkunaqa hierbabuenamanta, eneldomanta hinaspa cominomantam sapa chunkamanta hukninta qunkichik”, nispa. Ichaqa, ¿imatam mana ruwachkarqakuchu? Jesusmi nirqa: “Ichaqa Moisespa leyninpi hatun kamachikuykunatam qunqarunkichik. Qunqarunkichikmi  allin ruwayta, llakipayakuyta hinaspa iñiyniyuq kayta”, nispa (Mat. 23:23). Fariseokunaqa manam entienderqakuchu kamachikuypa ima niy munasqanta hinaspapas wakinkumanta aswan allinpaqmi hapikuqku. Jesusmi ichaqa allinta entienderqa kamachikuypa ima niy munasqanta hinaspa chay kamachikuykuna Jehova Diosmanta ima yachachisqantapas.

3. ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

³ Diosta yupaychaqkunaqa manañam Moisespa chaskisqan kamachikuyman hinañachu kawsanchik (Rom. 7:6). Chaynaqa, ¿imanasqam Jehova Diosqa bibliapi qillqachirqa? Payqa munanmi chay kamachikuykunata imapaq quwasqanchikmanta entiendenanchikta hinaspa chayman hina kawsananchikta. Pasaq yachachikuypim yacharqanchik mana piensachkaspa pitapas wañurachiq runakuna pampachasqa kananpaq imata ruwananmanta. ¿Imatam yachachiwanchik amparakuna llaqtamanta kamachikuykunata estudiayqa? Kay yachachikuymi qawachichkan amparakuna llaqtakuna Jehova Diosmanta imata yachachisqanta hinaspa imaynata qatipakunamantapas. Kimsa tapukuykunamantam yachasunchik: ¿Imatam amparakuna llaqtakuna Jehova Dios pampachakuykuq kasqanmanta yachachin? ¿Imatam yachachiwanchik kawsakuyninchikta imayna qawasqanmanta? Hinaspa, ¿imaynatam allin ruwaq kasqanta qawachin? Kay tapukuykunamanta yachaspanchik, yuyaymanasun imaynata Jehova Diosta qatipakunamanta (qaway Efesios 5:1).

4, 5. (1) ¿Imatam ruwarqaku wañuchiq runa amparakuna llaqtaman chaylla chayananpaq, hinaspa imanasqa? (2) ¿Imatam kayqa Jehova Diosmanta yachachiwanchik?

⁴ Jehova Diosmi kamachirqa Jordan mayupa sapa lawninpi kimsa amparakuna llaqtakunata ruwanankupaq. Chaynapi wañuchiq runaqa mana sasachakuspalla chaylla chayananpaq (Num. 35:11-14). Israel runakunaqa chay llaqtakunaman riq ñankunatapas allichanankum karqa (Deut. 19:3). Chaymantapas runa wañuchiq chay llaqtaman chayananpaqmi sutillata señalkunata churaqku. Chay llaqtakuna kasqanraykum Israel runakunaqa manaña huk law nacionkunamanqa lluptiqkuchu nitaq huk dioskunatapas yupaychaqkuchu.

⁵ Kaypi yuyaymanasun. Jehova Diosmi kamachirqa runa wañuchiq runakunata wañuchinankupaq, ichaqa mana piensachkaspan wañuchiq runaqa llakipayasqam hinaspa  waqaychasqam kanan karqa. Huk yachaysapa runam qillqarqa: “Mana piensachkaspan runa wañuchiqqa yacharqam mayman riyta hinaspa ima ruwayta, chaynatam Diosqa llakipayakuq kasqanta qawachirqa”, nispa. Jehova Diosqa manam chayllachu yupaychaqninkunataqa castigan, payqa “llakipayakuq Diosmi” (Efes. 2:4).

6. ¿Fariseokunaqa qatipakurqakuchu Jehova Diospa pampachakuykuq kasqanta? Willarimuy.

⁶ Jehova Diosqa llakipayakuspa pampachakuykuqmi, fariseokunam ichaqa mana chaynachu karqaku. Paykunaqa hina kaqllamantaqa kimsa kutikamallam pampachaqku. Chayna kasqanku mana allin kasqanta qawachinanpaqmi Jesusqa willarqa fariseomanta hinaspa impuesto mañaq runamanta, paykunam iskayninku Diosta mañakurqaku. Impuesto mañaq runam Diosta mañakurqa pampachaykunanpaq. Fariseo runam ichaqa nirqa: “Dioslláy, wakin runakuna hina mana kasqaymantam agradecekuyki, ñuqaqa manam suwakunichu, manam mana allintaqa ruwanichu, manam hukwanqa pierdekunichu, manataqmi kay impuesto mañaq runa hinachu kani”, nispa. Fariseokunapaqqa ‘hukkunaqa mana valeqmi’ karqaku, chayraykum mana llakipayaqkuchu (Luc. 18:9-14).

7, 8. (1) Pipas sienterachiwaptinchik, ¿imaynatam Jehova Diosta qatipakuchwan? (2) ¿Imanasqam mana hatun tukuq kananchik pitapas pampachananchikpaq?

⁷ Manam fariseokuna hinachu kananchik. Aswanmi Jehova Diosta qatipakuspa pampachakuykuq kananchik (qaway Colosenses 3:13). Chaynapim hukkunapas mana sasachakuspalla pampachananchikpaq mañakuwasunchik (Luc. 17:3, 4). Chaymi tapukunanchik: “¿Achka kutikama pampachakuykuq kasqaytachu qawachini? ¿Kallpanchakunichu pipas sienterachiwaptin chaylla allinyanakunaypaq?”, nispa.

⁸ Mana hatun tukuq kaspaqa pitapas pampachasunmi. Fariseokunaqa hukkunata mana imapaq valeqta hina qawasqankuraykum mana pampachaqkuchu. Diosta yupaychaqkunam ichaqa ‘humillakuspa kikinchikmantapas aswan allinpaqraq wakinkunata qawanchik’, hinaspa sunqumanta pampachanchik (Filip. 2:3). Chaymi tapukuchwan: “¿Jehova Dios hinachu mana hatun tukuq kani?”, nispa. Chayna kaptinqa, hukkunaqa mana manchakuspam pampachananchikpaq niwasun, hinaspa ñuqanchikpas chayllam pitapas pampachaykusun. Chaynaqa, pampachakuykuqyá kasun, amayá chaylla piñakuruqchu (Ecl. 7:8, 9).

9. ¿Imaynatam Jehova Diosqa Israel runakunata yachachirqa kawsakuyninkuta chaninchanankupaq?

⁹ Amparakuna llaqtakunaqa, Israel runakunatam waqaycharqa mana piensachkaspa  runamasinta wañurachispanku mana huchayuq kanankupaq (Deut. 19:10). Jehova Diosqa chaninchanmi kawsakuyninchiktaqa, hinaspapas chiqninmi mana huchayuq runa wañuchiqtaqa (Prov. 6:16, 17). Diosqa allin ruwaq hinaspa chuyam, paypaqqa hucham karqa runata wañuchiyqa, mana piensachkaspa chayta ruwaptinkupas. Mana piensachkaspa runa wañuchiqqa llakipayasqam karqa. Chayna kaptinpas, imayna wañuchisqanmantam punta apaqkunaman willakunan karqa. Mana piensachkaspa wañuchisqanta punta apaqkuna yacharuspankuqa, sacerdotekunapa jefen wañukunankama amparakuna llaqtapi qipananpaqmi saqiqku. Wakinpiqa chay wañuchiq runaqa wañukunankamam chay llaqtapi qipanan karqa. Chaynatam Jehova Diosqa Israel runakunata yachachirqa kawsakuyninkuta chaninchanankupaq. Kawsakuyta Jehova Dios quwasqanchikraykum, paykunaqa tukuyta ruwananku karqa pipa kawsakuynintapas wañuypa patanpi mana churanankupaq.

10. Jesuspa nisqanman hinaqa, ¿imaynatam fariseokunawan escribakunaqa hukkunapa kawsakuyninkuta mana chaninchasqankuta qawachirqaku?

¹⁰ Fariseokunawan escribakunaqa manam hukkunapa kawsakuyninkutaqa chaninchaqkuchu. Chaymi Jesusqa paykunata nirqa: “Qamkunaqa qichurunkichikmi yachaypa llaventa, manam kikikichikpas yaykunkichikchu, yaykuqkunatapas harkakunkichikmi”, nispa (Luc. 11:52). Paykunaqa runakunatam Diospa palabranmanta yachachinanku karqa wiñay kawsayta haypanankupaq. Chayta ruwanankumantaqa, harkakurqakum “kawsay qukuq” Jesusta qatinankuta (Hech. 3:15). Chayta ruwasqankuwanmi harkakurqaku runakuna wiñay kawsayta chaskinankuta. Fariseokunawan escribakunaqa hatun tukuqmi karqaku hinaspapas manam runamasinpa kawsakuynintaqa chaninchaqkuchu. Paykunaqa mana llakipayakuq rumi sunqu runakunam karqaku.

11. (1) ¿Imaynatam Pabloqa Jehova Dios hina kawsakuy chaninchasqanta qawachirqa? (2) ¿Imataq yanapawasun Pablo hina Diosmanta willakunanchikpaq?

¹¹ ¿Imaynatam Jehova Diosta qatipakuchwan? Kawsakuyta chaninchaspam. Apostol Pabloqa chanincharqam kawsakuytaqa, chaymi kallpanchakurqa Diosmanta willakunanpaq. Chayraykum nirqa: “Ñuqaqa manam huchayuqchu kani pipas mana salvakuptinqa”, nispa (qaway Hechos 20:26, 27). Pabloqa manam Jehova Dios kamachiptillanchu nitaq mana huchayuq kayta munaspallanchu willakurqa. Aswanqa runakunata kuyasqanraykum hinaspa kawsakuyninkuta chaninchasqanraykum (1 Cor. 9:19-23). Ñuqanchikpas kallpanchakunanchikmi Jehova Dios hina kawsakuyta chaninchananchikpaq, ‘payqa munachkanmi llapallan runakuna huchankumanta wanakunankuta’ (2 Ped. 3:9). Jehova Diosta qatipakuspaqa runamasinchiktapas llakipayasunmi. Chaymi yanapawasun Diosmanta astawan willakunapaq hinaspapas chayta ruwasqanchikwanmi kusisqa kasunchik.

12. ¿Imanasqataq Diosta yupaychaqkunaqa imatapas sumaqllata ruwananchik?

¹² Kawsakuyta chaninchasqanchiktaqa qawachinchiktaqmi imatapas sumaqllata ruwaspa. Llamkaspaqa sumaqllatam imatapas ruwananchik, wasita hatarichispa utaq allichaspapas. Carrota manejaspapas tukuy tiempom sumaqllata manejananchik. Huñunakuykunaman rispanchikpas sumaqllatam manejananchik. Allinlla kayninchikmi aswan allinqa imatapas chaylla ruwarunanchikmantaqa utaq qullqimantaqa. Jehova Diosninchikqa  sapa kutim imatapas allin kaqta ruwan, ñuqanchikpas pay hinam kananchik. Iñiqkunapi punta apaqkunaqa astawanraqmi kallpanchakunanku imatapas ruwaspa sumaqllata ruwanankupaq, hinaspa hukkunatapas kallpanchankum chayta ruwanankupaq (Prov. 22:3). Chaynaqa, punta apaqkunapa niwasqanchiktam kasukunanchik (Gal. 6:1). Jehova Dios hina kawsakuyta chaninchaspaqa hinaspa chayman hina imatapas ruwaspaqa mana huchayuqmi kasunchik.

13, 14. ¿Imatam Israel nacionpi punta apaqkunaqa ruwananku karqa Jehova Dios hina allinta juzganankupaq?

¹³ Jehova Diosmi Israel nacionpi punta apaqkunata kamachirqa allin ruwaq kasqanta qatipakunankupaq. Puntataqa allintam yachananku karqa ima ruwasqanmanta. Chaymantam tanteananku karqa runa wañuchiqta llakipayanankupaq utaq manapas, chaypaqqa allintam qawananku karqa imayna sunquyuq kasqanta hinaspa ñawpaqta imayna runa kasqantapas. Punta apaqkunaqa allintaraqmi yachananku karqa imanasqa chay runata wañuchisqanmanta, ichapas wañurachirqa ‘chiqnisqanrayku’ (qaway Numeros 35:20-24). Chaymantapas pipas runamasinta wañuchiqqa rikuqninkunapa nisqanman hinam wañunan karqa, ichaqa chulla rikuqnin kaptinqa manam wañunanchu karqa (Num. 35:30).

¹⁴ Chay runa imanasqa wañurachisqanmanta allinta yachaykuspankum, punta apaqkunaqa runa wañuchiq imayna kasqanpiña piensananku karqa, manam imapas ruwasqallanpichu. Punta apaqkunaqa allin yuyayniyuqmi kananku karqa sunqunpi ima kasqanta allinta yachanankupaq. Hinaspapas Jehova Diospa chuya espirituntam mañakunanku karqa, chaynapi yachaywan, llakipayakuywan allinta juzganankupaq (Ex. 34:6, 7).

15. Jesus hinaspa fariseokunaqa, ¿imaynatam huchayuq runakunata qawaqku?

¹⁵ Fariseokunaqa huchallikuqpa mana allin ruwasqallantam qawaqku, manam imayna sunquyuq kasqantachu. Huk kutipim Mateopa wasinpi Jesus mikuchkarqa, chaymi fariseokunaqa Jesuspa qatiqninkunata tapurqaku: “¿Imanasqataq yachachiqnikichikqa mikun impuesto mañaqkunawan hinaspa huchasapakunawan?”, nispa. Jesusñataqmi paykunata nirqa: “Sano runakunaqa manam necesitanchu doctortaqa, unquqkunam ichaqa necesitanku. Riychikyá, yachamuychik kay willakuypa ima ninan kasqanta: ‘Munaniqa llakipayakuq kanaykichiktam, manam animalkuna ofrecewanaykichiktachu’, niqta. Hamurqaniqa manam allin runakuna qayaqchu, aswanqa huchasapakunata qayaqmi”, nispa (Mat. 9:9-13). Jesusqa, ¿huchasapakunapa ruwasqantachu allinpaq hapichkarqa? Manam. Payqa munarqam huchankumanta wanakunankuta, chayraykum Diosmanta sapa kuti willakurqa (Mat. 4:17). Jesusqa yacharqam ‘impuesto mañaq wakin runakuna hinaspa huchasapakuna’ allin sunquyuq kasqankuta hinaspa huchankumanta wanakuyta munasqankutapas. Chay runakunaqa manam mikuqllachu Mateopa wasintaqa rirqaku, aswanqa Jesusta qatiyta munaspankum (Mar. 2:15). Fariseokunaqa manam Jesus hinachu chay runakunataqa qawaqku. Paykunapaqqa huchasapakunam hinaspa manaña haykapipas wanakuy atiqkunam karqaku.  Fariseokunaqa manam Jehova Diospa allin ruwasqantaqa hinaspa llakipayakuq kasqantaqa qatipakurqakuchu.

16. Huchallikuqta yanapaq punta apaqkunaqa, ¿imatam sumaqta yachananku?

¹⁶ Kunanpas iñiqkunapi punta apaqkunaqa Jehova Diostam qatipakunanku, payqa kuyanmi allin ruwayta (Sal. 37:28). Chaypaqqa, puntatam ‘sumaqta averiguananku’ huchallikusqan chiqap kasqanta yachanankupaq. Chiqap kaptinqa, bibliapa nisqanman hinam yanapananku (Deut. 13:12-14). Huchallikuq iñiqmasinchikta yanapaq punta apaqkunaqa sumaqtam yachananku huchanmanta wanakusqanta utaq mana wanakusqantapas. Chay ruwayqa wakinpiqa sasam. Punta apaqkunaqa allintam yachananku huchallikusqanmanta ima piensasqanta hinaspa imayna sunquyuq kasqantapas (Apoc. 3:3). Huchallikuq llakipayasqa utaq pampachasqa kananpaqqa, sunqumantam wanakunan. *

17, 18. ¿Imaynatam punta apaqkunaqa yachanmanku pipas sunqumanta wanakusqanta? (Qaway 15 kaq paginapi fotota).

¹⁷ Jehova Dioswan Jesusqa runakunapa sunqunpi ima kasqantam yachanku, punta apaqkunam ichaqa mana yachankuchu. Hinaptinqa, ¿imaynatam yachanmanku sunqumanta pipas wanakusqanta? Chaypaqqa puntatam Diosmanta yachayta mañakunanku, chaynapi allinta tanteanankupaq (1 Rey. 3:9). Chaymantapas bibliata hinaspa qillqanchikkunatam servichikunanku sunqumanta wanakusqankuta musyanankupaq (2 Cor. 7:10, 11). Bibliaqa ninmi huchanmanta wanakuq utaq mana wanakuq runa imayna tarikusqanta hinaspa imata ruwasqantapas.

¹⁸ Chaymantapas punta apaqkunaqa yuyaymananankum huchallikuq runa ñawpaqta imayna kasqanpi, imanasqa ruwasqanpi hinaspa sasachakuyninpipas. Bibliam Jesusmanta nirqa: “Manam qawasqallanman hinachu pitapas juzganqa. Manam uyarisqanman hinallachu pitapas sentencianqa. Wakchakunatam derechonkuman hina allinta arreglanqa. Kay pachapi humildekunatam Diospa munasqanman hina defiendenqa. Palabrankunam azote hina kanqa kay pachapi runakunata castigananpaq”, nispa (Is. 11:3, 4). Jesusmi punta apaqkunata churarqa iñiqmasinchikkunamanta nanachikunankupaq hinaspa paypa juzgasqanman hina juzganankupaqpas (Mat. 18:18-20). Anchatam kusikunchik punta apaqkuna Jesus hina kuyakuq kanankupaq kallpanchakusqankumanta. Paykunaqa kallpanchakunkum ñuqanchikpas llakipayakuq hinaspa allin ruwaq kananchikpaq.

19. ¿Amparakuna llaqtakunamanta yachasqanchikqa ¿imakunata ruwanaykipaqmi kallpanchasunki?

¹⁹ Moisespa chaskisqan kamachikuyqa “Diosmanta hinaspa chiqap kaqmanta” yachanapaqmi yanapawanchik (Rom. 2:20). Amparakuna llaqtakunamanta yachayqa punta apaqkunatam yachachin sumaqta yachaykuspankuña pitapas allinta juzganankupaq. Yachachiwanchiktaqmi ‘kuyapayakuq hinaspa llakipayakuq kananchikpaqpas’ (Zac. 7:9). Moisespa chaskisqan kamachikuyman hina manaña kawsaptinchikpas Jehova Diosqa munanmi allin kaqta ruwananchikta hinaspa llakipayakuq kananchikta. Jehova Diosta yupaychayqa ancha kusikunapaqmi. Chaynaqa, paytayá qatipakusun hinaspa paypi amparakusun.