1, 2. (1) ¿Imam runakunata astawan ñakarichin? (2) ¿Pitaq llullakuyta qallarichirqa?

RUNAKUNAQA tukuytam imapipas yanapawananchikpaq ruwarunku: Celularkunata, carrokunata hinaspa achkikunapaq focokunatapas. Ruwarunkutaqmi runakunata ñakarichiq kaqkunatapas, chaykunam kanman: Pistolakuna, hatun bombakuna, cigarrukuna hinaspa hukkunapas. Chaykunamantapas aswan runakunata ñakarichiqqa runamansinchikwan llullakuna rimaymi. Llullakuyqa pitapas pantachinapaq imam kaqta mana willakuymi. Satanasmi llullakuyta rikurichirqa, paymantam Jesus kaynata nirqa: “Payqariki llullam hinaspapas llullakunapa taytanmi”, nispa (qaway Juan 8:44). ¿Haykapitaq satanasqa llullakuyta qallaykurqa?

² Satanasqa llullakuytam qallaykurqa punta tayta-mamanchikta pantachispan. Adanwan Evaqa Diospa ruwasqan sumaq huertapim kusisqa kawsakurqaku. Diosqa kamachirqam  ‘allin kaqta mana allin kaqta riqsinapaq sachapa rurunta’ ama mikunankupaq. Mana kasukuspankuqa wañunankum karqa. Chay kamachikuyta satanas yachachkaspanpas culebrawanmi Evata pantarachirqa kaynata llullakuspan: “Manam wañunkichikchu”, nispa. Nirqaraqmi: “Diosqa yachanmi, maypacham mikuruptikichikqa ñawikichik kicharikuruptin kikin Dios hinaña allin kaqtapas mana allin kaqtapas yachaqña rikurirunaykichikta”, nispa (Gen. 2:15-17; 3:1-5).

3. (1) ¿Imanasqam ninchik satanasqa llullanta Evata pantarachisqanta? (2) ¿Imapim llullakusqanqa tukurqa?

³ Satanasqa llullantam Evataqa pantarachirqa. ¿Imanasqam chaynata ninchik? Satanasqa yacharqamá sachapa rurunta Eva mikuruspanqa wañurunanmanta. Arí, Eva hinaspa qusanpas Diosta mana kasukusqankuraykum tiempupa risqanman hina wañukurqaku (Gen. 3:6; 5:5). Chaymantañataqmi hucharayku “wañuyqa lliw runakunaman mirarurqa”, hinaspam munaychakurqa “Adanpa huchallikusqanman hina mana huchallikuqkunapipas” (Rom. 5:12, 14). Diosqa munarqam wiñaypaq kawsananchikta, ichaqa huchayuq kasqanchikraykum sasachakuypi kawsanchik 70 utaq 80 watakunalla (Sal. 90:10). Tukuy kaykunaqa rikurirurqa satanaspa llullakusqanwanmi.

4. (1) ¿Ima tapukuykunamantam yachasunchik? (2) Salmo 15:1, 2 nisqanman hinaqa, ¿pikunallam Diospa kuyasqan kanmanku?

⁴ Jesusmi satanasmanta nirqa: “Payqa [...] manataqmi chiqap kaqpiqa takyarqachu chiqap kaq paypi mana kasqanrayku”, nispa. Satanasqa kunankamapas hina chaynallam. Payqa hinallam “kay pachapi llapallan runakunata pantachichkan” (Apoc. 12:9). Ñuqanchikqa manam pantachiwananchiktaqa munanchikchu, manataqmi munanchikchu Adanwan Eva hina Dioswan kuyachikusqanchikta yanqacharuytaqa. Chaymi kay yachachikuypi kimsa tapukuykunamanta yachasunchik. ¿Imaynatam satanasqa runakunata pantachin? ¿Imanasqataq runakunaqa llullakunku? Hinaspa, ¿imaynatam tukuy tiempo qawachichwan ‘sunqumanta chiqapllata rimaq’ kasqanchikta? (Qaway Salmo 15:1, 2).

5. ¿Imaynatam satanasqa runakunata pantachin?

⁵ Apostol Pablom nirqa: “Ñuqanchikqariki yachanchikmi [satanaspa] tuqllankunamantaqa”, nispa (2 Cor. 2:11). Arí, ñuqanchikqa yachanchikmi tukuy imapas satanaspa makinpi kasqanta, pantay religionkuna, gobiernukuna hinaspa hatun negociantikunapas (1 Juan 5:19). Satanaswan demonionkunaqa riqsisqa hinaspa autoridadniyuq runakunatam servichikunku llullakunata rimanankupaq (1 Tim. 4:1, 2). Chayraykum hatun negociantikunaqa llullakuspanku imatapas rantikunku qullqita munasqankurayku.

6, 7. (1) ¿Imanasqataq aswan huchayuq kanku pantay religionkunapi punta apaqkunaqa? (2) ¿Ima pantay yachachikuykunatam uyarirqanki pantay religionpi punta apaqkunamanta?

⁶ Pantay religionkunapi punta apaqkunaqa aswan huchayuqmi kanku. Paykunapa llulla yachachisqankuta runakuna creeruspankuqa hinaspa Diospa chiqnisqankunata ruwaspankuqa manañam wiñay kawsaytaqa chaskinqakuchu (Os. 4:9). Jesusqa  yacharqam chay tiempupi religionkunapi punta apaqkunapas runakunata pantayta yachachisqankuta. Chaymi paykunata uyanpipuni nirqa: “¡Ay imaynaraq kankichik iskay uya escribakuna hinaspa fariseokuna! Qamkunaqa lamar quchatam chinpankichik hinaspa tukuy hinastinpi purinkichik huk runallatapas religionnikichikman iñichinaykichikpaq, iñirachispaykichikñataqmi qamkunamantapas aswan huchayuqtaraq ruwarunkichik, chaymi paypas gehena nisqaman rinqa [huk rimaypiqa wiña-wiñaypaq wañuyman]”, nispa (Mat. 23:15, qaway willakuyninta). Chaymantapas paykunatam nirqa: ‘Qamkunaqa kankichik taytaykichik diablomantam [payqa] runa wañuchiqmi karqa’, nispa (Juan 8:44).

⁷ Religionkunapi pastorkuna, curakuna hinaspa huk sutikunawan riqsichikuqkunaqa, ñawpaqpi fariseokuna hinam “runakunata harkanku chiqap kaqta mana riqsinankupaq”, hinaspam ‘Diosmanta chiqap kaqkunata llullaman tikrarunku’ (Rom. 1:18, 25). Yachachinkum “runakunaqa infiernupim ñakarinchik” nispanku, “wañuspanchikpas hinallam huk lawpi kawsanchik” nispankupas. Yachachinkutaqmi “qaripuralla utaq warmipuralla kawsakuypas manam huchachu” nispankupas.

8. (1) ¿Ima llullatam qipakunamanqa autoridadkunaqa ninqaku? (2) ¿Creenanchikchu nisqankuta? ¿Imanasqa?

⁸ Autoridadkunapas llullakunatam runakunaman ninku. Chaymi qipakunamanqa aswan llullakuspankuraq ninqaku: “Hawkañam, seguroñam kachkanchik”, nispaku. Chaynataqa ninqaku imapas mana allin kasqanta pakayta munaspankum. Ichaqa ‘qunqayllamantam paykunapa chinkachisqa kaynin chaylla chayaramunqa’. Chaynaqa ama imapas nisqankuwanqa pantachikusunchu. Ñuqanchikqa yachanchikmi “Jehova Diospa punchawninqa, tutapi suwa hamuchkaq hina hamunanta” (1 Tes. 5:1-4).

9, 10. (1) ¿Imanasqataq runakuna llullakunku, hinaspa imapim chayqa tukun? (2) ¿Imatam Diosmanta mana qunqananchikchu?

⁹ Kay tiempupiqa runakunaqa llullakuytaqa manañam manchakunkuñachu. Runakuna imanasqa llullakusqankumanta rimaspanmi huk qillqa nirqa: “Runakunaqa llullakunku allinpaq hapisqankuraykum”, nispa. Runakunaqa imapas mana allin ruwasqankuta pakanankuraykum llullakunku, wakinkuñataqmi llullakunku allin llamkaypi llamkanankupaq hinaspa qullqita astawan chaskikunankupaq. Chay qillqaqa nirqataqmi wakinkuqa mana riqsisqanku runakunata, llamkaqmasinkunata, amistadninkunata hinaspa ayllunkuta mana manchakuspanku llullakusqankumantapas.

¹⁰ ¿Imayna qawasqataq kanku llullakuqllaña runakunaqa? Paykunataqa manam pipas kasunkuchu hinaspapas mana allinpaqmi qawanku. Kaypi piensarisun: ¿Imaynam pi qusapas tarikunman warmin huchapakuruspan llullakuptin? Chaymantapas, ¿imaynataq kanman sichu pipas runapa qayllanpi allin tayta utaq allin qusa tukunman, ichaqa wasinpiñataq warminta hinaspa churinkunata qaqchaspan maqaptinqa? Chayna mana allin ruwasqankutaqa manam Diosmantaqa pakanmankuchu, ‘tukuy imapas  paypaqqa qawasqallanmi kachkan’ (Heb. 4:13).

11. Ananiaspa hinaspa Safirapa mana allin ruwasqankumanta yachayqa, ¿imata mana ruwananchikpaqtaq yachachiwanchik? (Qaway 3 kaq paginapi dibujuta).

¹¹ Bibliaqa willawanchikmi Ananiasmantawan Safiramanta, paykunatam satanasqa intururqa llullakunankupaq. Paykunam chakrankuta rantikururqaku. Iñiqmasinkunapa allin qawasqa kayta munasqankuraykum apostulkunaman nirqaku rantikusqanku llapallan qullqita qusqankuta, ichaqa paykunaqa wakillantam qurqaku. Jehova Diosqa paykunapa llullakusqantaqa yacharqam, chaymi llullakusqankurayku paykunaqa wañururqaku (Hech. 5:1-10).

12. ¿Imapim tukunqaku llullakuspa ñakarichiqkunaqa, hinaspa imanasqa?

¹² ¿Imaynam Jehova Diospaqqa llullakuqkunaqa kanku? Satanasqa hinaspa llullakuspa ñakarichiqkunaqa ‘ninapa rupasqan quchapim’ tukunqaku, huk rimaypiqa wiña-wiñaypaqmi chinkachisqa kanqaku (Apoc. 20:10; 21:8; Sal. 5:6). ¿Imanasqa? Jehova Diospaq llullakuqkuna paypa qayllanpi millakuypaq kaqkunata ruwaq runakuna hina kasqankurayku (Apoc. 22:15).

13. ¿Imaynam Jehova Diosqa, hinaspa imatam ruwananchik paypa runan kananchikpaq?

¹³ Jehova Diosqa manam runachu llullakunanpaqqa, chaymantapas payqa ‘manam haykapipas llullakunchu’ (Num. 23:19; Heb. 6:18). Bibliaqa ninmi “llullakuyta” Jehova Dios chiqnisqanmanta (Prov. 6:16, 17). Paypa runan kananchikpaqqa kamachikuyninkunatam kasukunanchik hinaspapas imam kaqtam haykapipas rimananchik. Kay kamachikuytam kasukunanchik: “Amataqyá llullanakuychikchu” niqta (Col. 3:9).

14. (1) ¿Imapim mana chaynallachu kanchik pantay religionkunapi kaq runakunawanqa? (2) ¿Imatam yachachiwanchik Lucas 6:45?

¹⁴ Diosta yupaychaqkunaqa, ¿imapim mana chaynallachu kanchik pantay religionkunapi kaq runakunawanqa? Diosta yupaychaqkunaqa imam kaqtam haykapipas rimanchik (qaway Efesios 4:25). Pablopa nisqanman hinaqa chaynatam Dios serviq kasqanchiktaqa riqsichikunchik (2 Cor. 6:4, 7). Jesuspas nirqam: “Allin runaqa sunqunmantam allin kaqkunata hurqumun”, nispa (Luc. 6:45). Chaynaqa, sunqunchikpi allin kaqkuna kaptinqa manam haykapipas llullakusunchu. Mana llullakuspam imam kaqta rimasunchik mana riqsisqanchik runakunawan, llamkaqmasinchikkunawan, amistadninchikkunawan hinaspa ayllunchikkunawan. Yachasunyá imakuna kaptin imam kaqta willakunanchikmanta.

15. (1) ¿Imanasqataq mana allinchu pakallapi mana allinkunata ruwayqa? (2) ¿Imatam ruwawaq warmamasikikunawan mana allinkunata ruwanaykipaq hikutasqa kaspaykiqa? (Qaway uray patanpi kaq willakuyta).

¹⁵ Warmallaraq kaspaykiqa, munankichá warmamasikikuna allinpaq hapisunaykita. Ichaqa ama wakinkuna hinaqa ruwaychu. Wakinkum ayllunkuwan hinaspa iñiqmasinkuwan kaspa allin kaqkunata ruwanku, Diosta mana yupaychaq warmamasinkunawan kaspankuñataq utaq internetman yaykuruspankuñataq mana allinkunata ruwanku. Hinaspam qacha rimaykunata rimanku, hukmanta pachakunku, mana allin takikunata uyarinku, sinkakunku, drogakunku, pakallapi qariwan utaq warmiwan riqsinakunku utaq millakuypaq ruwaykunata ruwanku. Chayna ruwasqankuwanmi Diosta, tayta-mamankuta hinaspa iñiqmasinkunata llullakuchkanku (Sal. 26:4, 5). Ichaqa Jehova Diosqa yachanmi hawa sunqulla payta yupaychasqanchiktaqa (Mar. 7:6). Aswan allinmi bibliapa kayna nisqanta kasukuyniki: “Huchallikuq runataqa amayá envidiakuychu, aswanyá [Jehova] Diosta tukuy tiempo kasukuy”, niqta (Prov. 23:17). *

16. ¿Imaynatam tukuy tiempunchikwan Diospaq llamkayta munaspaqa papelta huntachinanchik?

¹⁶ Ichapas precursor regular kayta munanki utaq tukuy tiempuykiwan Diospaq llamkayta munanki, betelpi yanapakuspa utaq hukkunapipas. Chaypaq papelta huntachispaykiqa lliw tapuykunapa nisqanman hinam imam kaqta qanmanta qillqanayki (Heb. 13:18). Chaymantapas sichu mana allinta ruwarunki hinaspa punta apaqkunaman manaraq willakunkichu, chaynaqa paykunawanmi rimanayki, chaynapi Diosta hawka yupaychanaykipaq (Rom. 9:1; Gal. 6:1).

17. ¿Imatam ruwananchik iñiqmasinchikkunamanta tapupayawaptinchikqa?

¹⁷ ¿Imatam ruwachwan autoridadkuna Diosmanta willakusqanchikta harkakuspanku iñiqmasinchikkunamanta tapupayawaptinchikqa? Chaymantapas, ¿willakunanchikchu tukuy ima yachasqanchikkunata? Yuyaymanasun Jesuspa ruwasqanpi. Pilato tapupayaptinmi Jesusqa mana imatapas rimarqachu, bibliapa kayna  nisqanta yachasqanrayku: “Kanmi tiempo upallanapaq kantaqmi rimanapaqpas”, niqta (Ecl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14). Chaynapi tarikuspanchikqa yuyaywanmi imatapas ruwananchik, chaynapi iñiqmasinchikkunata mana sasachananchikpaq (Prov. 10:19; 11:12).

18. ¿Imatam ruwananchik punta apaqkuna iñiqmasinchikkunamanta tapuwaptinchikqa?

¹⁸ ¿Imatam ruwachwan pipas huchallikurusqanta yachaspanchikqa? ¿Imatam nisun punta apaqkuna chaymanta tapuwaptinchikqa? Huchallikuq amistadninchik utaq ayllunchik kaptinqa, ¿imam kaqtachu punta apaqkunaman willakusun? Bibliaqa ninmi Jehova Diosman sunqu runaqa ‘chiqap kaqta willakunanmanta’ (Prov. 12:17; 21:28). Chaynaqa, imam kaqtam punta apaqkunamanqa willakunanchik, manam imatapas pakananchikchu. Paykunaqa imam kaqtam yachananku, chaynapi huchallikuqta allinta yanapanankupaq (Sant. 5:14, 15).

19. ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik?

¹⁹ Davidmi Jehova Diosta mañakuspan nirqa: ‘Qamqa chiqap sunquyuq runatam kuyanki’, nispa (Sal. 51:6). Davidqa yacharqam chiqap sunquyuq kayqa imamantapas aswan allin kasqanmanta. Jehova Diosta yupaychaqkunaqa tukuy imapim imam kaqta willakunanchik. Pantaq religionkunapi kaq runakuna hina mana kasqanchiktaqa, qawachinchiktaqmi bibliamanta imam kaqta runakunaman yachachispanchikpas. Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik chayta imaynata ruwanamanta.