1, 2. (1) ¿Imakunawanmi kunan tiempopi sasachakunchik hinaspa imataq tiempopa risqanman hina pasakunman? (2) ¿Imatam Isaias 41:10, 13 niwanchik?

IÑIQKUNAPI punta apaqwan casarasqa precursora iñiqmasinchikmi kaynata nin: “Iñiyniypi allin takyasqa kaspaypas, hinallam llumpay llakisqa kayniyta atipanaypaq unayña kallpanchakuchkani. Chayraykum puñuytapas atinichu, unqusqallataqmi tarikuni hinaspapas wakinpiqa nanay simiywanmi hukkunata sienterachini. Chaykunawanmi wakinpiqa hinalla kallpanchakuytapas saqiruytaña munani”, nispa.

² ¿Entiendechwanchu iñiqmasinchikpa imayna tarikusqanta? Satanaspa munaychakusqan pachapi kawsasqanchikraykum, sasachakuykunapa intusqan kachkanchik. Imaynam uywakunata wataruptinchik manaña purinkuñachu, yaqa chaynallataqmi llumpay llakikuypas manaña saqiwachwanñachu kallpanchakunanchikpaq (Prov. 12:25). ¿Imakunataq llumpayta hukmanyarachiwachwan? Ichapas kuyasqanchik ayllunchikpa wañukusqan, unqusqanchik utaq qatikachasqa kasqanchikpas. Ichapas qullqichanchik aslla kaptin, anchata kallpanchakuchkanchik ayllunchik allin kawsakunanpaq. Tiempopa risqanman hina llakikuywan inturachikuspanchikqa mana kallpayuqñam utaq  llakisqallañam tarikuchwan. Ichaqa Diospa palabranmi niwanchik Jehova Dios yanapawananchikpaq listolla kasqanmanta (leey Isaias 41:10, 13).

3, 4. (1) Makimanta rimaspanqa, ¿imakunawanmi bibliaqa tupachin? (2) ¿Imakunaraykum makinchikta kachakuykuchwan?

³ Achka kutitam bibliaqa runapa imayna kayninkunata utaq ruwasqankunata cuerpopa partenkunawan tupachin. Hebreo hinaspa griego rimaykunapim bibliaqa pachaknintin kutikama makinchikkunamanta rimachkan. Pipa makintapas kallpanchaymanta nispanqa nichkanmi chay runa kallpanchakuyta hinaspa kallpata chaskisqanmanta, chaynapi imatapas ruwananpaq listolla kananpaq. Nichkantaqmi chay runa hamuq tiempota kusikuywan suyasqanmantapas. “Kallpancharqa” hinaspa “yanaparqaku” niq palabrakunatam hebreo rimaypiqa, “makinkunatam kallpancharqaku” nispa qillqarqaku (1 Sam. 23:16; Esd. 1:6).

⁴ Wakin kutipiñataqmi bibliaqa nin huk runa makinta kachakuykusqanmanta. Kaywanqa nichkanmi chay runa hukmanyasqallaña utaq mana suyakuyniyuqña kasqanmanta (2 Cron. 15:7; Heb. 12:12). Llumpay llakisqallaña hinaspa pisipasqallaña tarikuspanchikqa utaq Jehova Dioswan amistadninchik manaña ñawpaqpi hina kaptinqa, chaykunaraykum makinchikta kachakuykuchwan. ¿Imataq kallpanchawachwan chaynataq kallpata quwachwan sasachakuyninchikkunata atipaspa hinalla kusisqa kananchikpaq?

5. (1) Sasachakuypi tarikuspanchikqa, ¿imaynam tarikuchwan, ichaqa imatam yuyarinanchik? (2) ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

⁵ (Leey Sofonias 3:16, 17). Sasachakuykunapi tarikuspanchikqa, manam manchakunanchikchu nitaq hukmanyananchikchu. Mana chayqa makinchikta kachakuykuchwanpas hinam kachwan. Chaymi yuyarinanchik taytanchik Jehova Dios anchata kuyawasqanchikmanta. Payqa niwanchikmi llakinchikkunata paypa makinpi saqinanchikpaq (1 Ped. 5:7). Israel nacionta hinam ñuqanchiktapas waqaychawanchik. Bibliam nin: “Diospa atiyninqa manam pisiyarunchu manaña salvananpaq hinaqa”, nispa. Kaywanqa nichkanmi payman sunqu yupaychaqninkunata librananpaq listolla kasqanmanta (Is. 59:1). Kay yachachikuypim yachasunchik Diospa kimsa yupaychaqninkunamanta, paykunamantam biblia willawanchik. Jehova Diosqa munanmi hinaspapas atinmi yupaychaqninkuna sasachakuypi tarikuptinku kallpanchayta, chaymantam kaypi yachasunchik. Yachasuntaqmi ñuqanchiktapas imayna kallpanchawananchikmanta.

6, 7. ¿Imatam yachachwan Amalec runakunata Israel runakuna atiparusqankumanta?

⁶ Chayllaraq Egipto nacionmanta Israel nacion librasqa kaptinmi, Amalec nacionmanta runakuna paykunawan peleanankupaq rirqaku. Moisesqa mana manchakuq Josuey sutiyuq runatam nirqa Israel soldadokunata umallinanpaq. Chaymantam Moisesqa urquman qispirurqa wawqin Aaronwan hinaspa Hur sutiyuq runawan. Chay urqumantam peleasqankuta qawamurqaku. ¿Manchakuspankuchu ayqikurqaku? Manam.

⁷ Moisesqa chay urqumanmi rirqa Israel runakuna Amalec nacionta atipanankupaq. Chaypim Moisesqa Diospa tawnanta altoman huqarirqa. Chayta ruwaptinmi Jehova Diosqa Israel runakunata atiyninwan yanapamurqa, pisiparuspan makinta Moises  uraykachiptinqa Amalec runakunam atipayta qallaykurqaku. Chaymi Aaronwan Hurqa payta yanaparqaku. Bibliam nin: ‘Paykunam churarqaku huk rumita hinaptinmi Moises tiyaykurqa chaypa hawanpi. Aaronpiwan Hurñataqmi takyachirqaku brazonkunata, Aaronmi kaylawninmanta takyachirqa Hurñataq waklawninmanta chaynapim brazonkuna takyarqa inti siqaykunankama’, nispa. Jehova Dios atiyniyuq makinwan Israel runakunata yanapasqanraykum paykunaqa Amalec runakunata atiparurqaku (Ex. 17:8-13).

8. (1) ¿Imatam rey Asaqa ruwarqa Etiopia nacion Juda nacionpa contranpi peleananpaq riptin? (2) ¿Imaynatam rey Asapa ruwasqanta qatipakuchwan?

⁸ Jehova Diosqa atiyniyuq makinwantaqmi Asa sutiyuq reypa tiemponpipas llaqtanta yanaparqa. Kay reyqa Etiopia nacionmanta Zera sutiyuq reypa contranpim peleanan karqa. Bibliapa nisqanman hinaqa, kay reypa soldadonkunaqa 1.000.000 karqaku hinaspapas allin peleaqkunam karqaku. Asa sutiyuq reypam ichaqa 580.000 soldadonkunalla karqa. ¿Imatam payqa ruwarqa? ¿Llakisqachu, hukmanyasqachu utaq mancharisqallañachu karqa? ¿Makintachu kachakuykurqa? Manam. Chayllam Jehova Diospa yanapakuyninta mañakurqa. Mayqan soldadopas ninmanmi karqa Etiopia nacionta Diospa llaqtan mana atipayta atinanmanta. Ichaqa bibliam nin: ‘Diospaqqa tukuy imapas atinallanmi’, nispa (Mat. 19:26). Diosmi hatun atiyninwan Etiopia utaq ‘Cus nacionniyuq runakunata vencerurqa Asapa qayllanpi’. Chaymi rey Asaqa wañukunankama tukuy sunqunwan Jehova Diosllata yupaycharqa (2 Cron. 14:8-13; 1 Rey. 15:14).

9. (1) Jerusalen llaqtaman Nehemias chayaruspanqa, ¿imatam qawarqa hinaspa imatam ruwarqa? (2) ¿Imaynatam Jehova Diosqa Nehemiaspa mañakusqanta uyariykuspan yanaparqa?

⁹ Kunanñataq Nehemiasmanta rimasun. Jerusalen llaqtaman rispanmi qawarqa huk nacionniyuq runakuna llaqtanpa murallanta perqanankupaq mana saqisqankumanta. Chay llaqtaqa mana murallasqam karqa hinaspapas judiokunam hukmanyasqallaña tarikurqaku. ¿Imaynam Nehemiasqa tarikurqa? ¿Hukmanyaruspanchu makinta kachakuykurqa? Manam. Payqa sapa kutim Jehova Diosta mañakuq Diosman sunqu Moises, Asa hinaspa wakin runakuna hina. Chaymi chay punchawpipas, Nehemiasqa Jehova Diospa yanapakuyninta maskarqa. Jehova Diosñataqmi uyariykuspan yanaparqa. ¿Imaynata? ‘Hatun atiyninwan’ chaynataq atiyniyuq makinwan judiokunata kallpanchaspanmi (leey Nehemias 1:10; 2:17-20; 6:9). Kunanpas ‘hatun atiyninwan’ chaynataq atiyniyuq makinwanmi Jehova Diosqa kallpanchawanchik.

10, 11. (1) ¿Imatam satanasqa ruwachkan? (2) ¿Imaynatam Jehova Diosqa kallpanchawanchik? (3) Willarimuy Jehova Diospa yachachikuyninwan imayna yanapachikusqaykimanta.

¹⁰ Manam iskayrayanchikchu satanas llullakunawan, kamachiqkunawan, religionpi umalliqkunawan utaq Diospa llaqtanta qipanchaqkunawan contranchikpi tukuy imata ruwasqanmantaqa. ¿Imatam munachkan? Diospa munaychakuyninmanta willakuyninchikta saqirunanchiktam. Ichaqa Jehova Diosqa atinmi hinaspapas munanmi yanapawayninchikta. Payqa chuya espiritunwanmi kallpanchawasun (1 Cron. 29:12). Satanaswan hinaspa kay pachapi kaqkunawan  atipachikuyta mana munaspanchikqa, Jehova Diostam mañakunanchik chuya espiritunwan yanapawananchikpaq (Sal. 18:39; 1 Cor. 10:13). Palabranwanpas Jehova Diosqa kallpanchawanchikmi, chayraykum anchata agradecekunchik. Yuyaymanarisun sapa killa qillqanchikkunapi yachasqanchikmanta. Yuyarisuntaq Zacarias 8:9, 13 (leey) nisqantapas. Kaynatam Jehova Diosqa nirqa Jerusalenpi templonta hatarichiptinku, ichaqa kunankamapas hinallam kallpanchawanchik.

¹¹ Jehova Diosninchikqa kallpanchawanchiktaqmi huñunakuykunawan, llaqtanpi escuelakunawan chaynataq hatun huñunakuykunawanpas. Chaykunapi yachasqanchikmi yanapawanchik kuyakuywan Diosta yupaychananchikpaq, Diospa llaqtanpi astawan yanapakunanchikpaq hinaspa Diospa kamachikuyninkunata kasukunanchikpaq (Sal. 119:32). ¿Munanchikchu Jehova Dios kallpata quwananchikta? Chayna kaptinqa, yachachiwasqanchikkunatam chaninchananchik.

12. ¿Imatam ruwananchik sasachakuykunawan mana atipachikunapaq?

¹² Yachamusqanchikman hinam Jehova Diosqa llaqtanta yanaparqa Amalec runakunatawan Etiopia runakunata atipanankupaq. Hinaspapas Nehemiasmanwan judiokunamanmi kallpata qurqa Jerusalenpa murallanta kaqmanta hatarichinankupaq. Chaynallataqmi ñuqanchikmanpas Jehova Diosqa llakinchikkuna kaptinpas, qatikachasqa kaptinchikpas utaq runakuna mana uyariwaptinchikpas, paymanta hinalla willakunanchikpaq kallpata quwasun (1 Ped. 5:10). Ichaqa, Diosninchikqa manam chayllachu sasachakuyninchikkunataqa chinkarachinqa. Aswanqa sapakamam kallpanchakunanchik chaykunata atipananchikpaq. ¿Imakunatam ruwananchik? Sapa punchawmi bibliata ñawinchananchik, Jehova Diospa yanapakuyninta mañakunanchik, huñunakuykunapaq preparakunanchik hinaspapas manam saqinanchikchu huñunakuyman riyta nitaq sapanchikpi utaq ayllunchikwan kuska Diosta yupaychaytapas. Kallpanchawananchikpaq Jehova Diospa tukuy ima quwasqanchikkunataqa chaninchananchikmi. Diospaq ima ruwayninchikpipas hukmanyasqanchikta musyakuspanchikqa, Jehova Diostam yanapaykuwananchikpaq mañakunanchik. Payqa chuya espiritunwanmi kallpanchawasun hinaspapas atiynintam quwasun paypa munayninta astawan ruwayta munananchikpaq (Filip. 2:13). ¿Atichwanchu ñuqanchikpas hukkuna kallpanchayta?

13, 14. (1) ¿Imakunataq huk iñiqmasinchikta kallpancharqa warmin wañukuptin? (2) ¿Imatam ruwachwan iñiqmasinchikkunata kallpanchananchikpaq?

¹³ Jehova Diospa llaqtanpiqa achka wawqi-paninchikkunatam utaq achka turi-ñañanchikkunatam tarinchik. Paykunam allin kananchikta munaspanku kallpanchawanchik. Apostol Pablom nirqa: “Utisqa makikichikyá kallpata hapichun, mana kallpayuq muquykichiktapas kallpanchaychikyá. Purinaykichikpaq ñannikichiktapas hinallayá allichaychik”, nispa (Heb. 12:12, 13). Chayna kallpanchasqam tarikurqaku Jesuspa tiemponpi Diosta yupaychaqkunaqa. Kunanpas chaynam tarikunchik. Rimarisunchik huk iñiqmasinchikpa warmin wañukusqanmanta hinaspa huk sasachakuypi tarikusqanmantapas. Paymi nirqa: “Manam akllachwanchu ima sasachakuypi tarikunanchiktaqa,  haykapi chaykuna kanantaqa nitaq hayka kutikama kananmantapas. Llumpay llakikuywan mana intuchikunaypaqmi anchata yanapawarqa Diosta mañakuyniy hinaspa sapallaypi bibliata estudiayniypas. Chaymantapas iñiqmasinchikkunapa yanapawasqanmi anchata kallpanchawarqa. Musyakururqanim manaraq sasachakuykuna chayamuchkaptin, Jehova Dioswan amistad kay ancha allin kasqanmanta”, nispa.

¹⁴ Aaronwan Hurmi Moisespa makinta allinta takyachirqaku Amalec runakunawan Diospa llaqtan atipanakuptinku. Ñuqanchikpas iñiqmasinchikkuna yanapaytaqa hinaspa kallpanchaytaqa atichwanmi. Kallpanchachwanmi yuyaqkunata, unquqkunata, ayllunpi sapallan testigo kasqanrayku qatikachasqa kaqkunata hinaspa ayllun wañukuptin llakisqa kaqkunatapas. Kallpanchachwantaqmi mozo-sipaskunatapas, paykunaqa sapa kutim hikutasqa kanku Diospa kamachikuyninkunata mana kasukunankupaq utaq ancha riqsisqa kanankupaqpas (1 Tes. 3:1-3; 5:11, 14). Kallpanchakunanchikmi huñunakuyninchikpi, Diosmanta willakuyninchikpi, kuska mikuspanchik utaq telefonowan qayaspanchikpas iñiqmasinchikkunata tukuy sunquwan yanapananchikpaq.

15. ¿Imaynatam allin rimasqanchikkuna iñiqmasinchikkunata yanapan?

¹⁵ Etiopia nacionmanta soldadokunata rey Asa atiparuptinmi, Diosmanta willakuq Azarias paytawan runankunata kaynata nispan kallpancharqa: “Kallpanchakuspayá ama  hukmanyaychikchu, pagoykichiktaqa chaskinkichikmi llamkasqaykichikmanta”, nispa (2 Cron. 15:7). Kallpanchasqa tarikusqanraykum rey Asaqa llaqtamasinkunatapas kallpancharqa Jehova Diosta sunqumanta yupaychanankupaq. Yaqa chaynam allin rimasqanchikkunapas hukkunata kallpanchanman hinaspa yanapanman Jehova Diosta hinalla yupaychanankupaq (Prov. 15:23). Manataqmi haykapipas qunqananchikchu huñunakuyninchikkunapi rimarisqanchik iñiqmasinchikkunata kallpanchasqanmantaqa.

16. (1) ¿Imaynatam iñiqkunapi punta apaqkunaqa Nehemiasta qatipakunmanku? (2) Willarimuy wakin iñiqmasinchikkuna imaynata yanapasusqaykimanta.

¹⁶ Jehova Diospa yanapakuyninwanmi Nehemiaswan judiokunaqa kallpanchasqa tarikurqaku, chayraykum Jerusalen llaqtapa murallanta 52 punchawllapi hatarirachirqaku (Neh. 2:18; 6:15, 16). Nehemiasqa manam qawayllachu-qawakurqa hukkuna llamkaptinkuqa, paypas llamkarqam (Neh. 5:16). Kunanpas iñiqkunapi punta apaqkunam Nehemiasta qatipakuspanku yanapakunku huñunakuna wasikuna hatarichiypi, pichaypi hinaspa allichaypipas. Iñiqmasinkuta kuyasqankuraykum, iñiqkunapi punta apaqkunaqa sasachakuypi tarikuqkunata watukuspanku utaq paykunawan kuska Diosmanta willakuspanku kallpanchanku (leey Isaias 35:3, 4).

17, 18. Sasachakuypi hinaspa llakisqa tarikuspanchikqa, ¿imamantam mana iskayrayananchikchu?

¹⁷ Iñiqmasinchikkunawan kuska Diosta yupaychayqa yanapawanchikmi huk sunqulla hinaspa allin amistadkuna kananchikpaq. Yanapawanchiktaqmi Diospa munaychakuyninpi tukuy imata chaskinanchikmanta mana iskayrayananchikpaq. Hukkunata kallpanchaspanchikqa, sasachakuyninkuta atipanankupaq hinaspa suyakuyniyuq kanankupaqmi yanapachkanchik. Ñuqanchikpas kallpanchasqam tarikunchik hinaspapas yanapawanchikmi sumaq suyakuyninchikpi piensanapaq.

¹⁸ Ñawpaq tiempopi yupaychaqninkunata Jehova Dios yanapasqanmanta hinaspa waqaychasqanmanta yuyaymanaspanchikqa, astawanmi paypi hapipakusun. Chaymi sasachakuypi hinaspa llakisqa tarikuspanchikqa, mana hukmanyasunchu. Jehova Diosta yanapawananchikpaq mañakuspanchikqa manam iskayrayananchikchu atiyniyuq makinwan kallpanchawananchikmantaqa hinaspa munaychakuyninpi tukuy imata chaskinanchikmantaqa (Sal. 73:23, 24).