1, 2. (1) ¿Imanasqam tayta-mamakunaqa sasachakunku churi-wawanku Diospi allin iñiyniyuq kanankupaq yachachiyta? (2) ¿Imaynatam tayta-mamakunaqa warmankuta yanapanmanku Jehova Diospi iñinankupaq? (3) ¿Ima yanapakuykunamantam kay yachachikuypi yachasunchik?

FRANCIA nacionmanta casarasqa iñiqmasinchikkunam nirqaku: “Ñuqaykuqa Jehova Diospim iñiniku, ichaqa manam chayraykuchu warmaykupas paypi iñinqa. Iñiytaqa manam tayta-mamanchikmantachu chaskinchik. Aswanqa pisi-pisimantam warmakunata yanapana”, nispa. Australia nacionmanta iñiqmasinchikpas kaynatam qillqarqa: “Warmakuna sunqumanta Diospi iñinankupaq yanapayqa yaqapaschá tayta-mamakunapaqqa ima ruwayninkumantapas aswan sasa”, nispan. Hinaspam nirqa: “Imamantapas churi-wawayki tapusuptikiqa, ichapas niwaq allinta kutichisqaykimanta. Ichaqa tiempopa risqanman hinam kaqllamanta chayta tapusunki. Wiñasqankuman hinam astawanraq yachayta munanku. Chaymi wakinpiqa hina kaqllamanta achka kutikama rimapayanayki”, nispa. Tayta-mamakunaqa  warmanku wiñasqanman hinam, hina chay tapukuykunallamanta aswan allinta kutichinanku. Chaymantapas Jehova Diosta kuyanankupaq warmankuta yachachispankum huk yanapakuykunata servichikunanku.

² Warmaykikuna kaptinqa ichapas tapukuchkanki: “¿Atisaqchu Jehova Diosta warmaykuna kuyanankupaq hinaspa tukuy sunqunkuwan yupaychanankupaq yachachiyta?”, nispa. Chay ruwaytaqa manam pipas kikillanmantaqa atinmanchu (Jer. 10:23). Chay ruwaytaqa Jehova Diospa yanapakuynillanwanmi tayta-mamakunaqa atinmanku. Diosqa achka yachachikuykunatam tayta-mamakunaman qurqa. ¿Imaynatam warmaykikunata yanapawaq? Kay yachachikuypim qawasunchik tawa yanapakuykunamanta. 1) Warmaykikunatam allinta riqsinayki. 2) Sunquykipi kaqkunatam warmaykiman yachachinayki. 3) Tupanachiykunawanmi yachachinayki. 4) Jehova Diospa chuya espirituntam mañakunayki warmaykikunawan pacienciakuq kanaykipaq.

3. ¿Imaynatam qatiqninkunaman Jesuspa yachachisqanta tayta-mamakunaqa qatipakunmanku?

³ Achka kutipim Jesusqa qatiqninkunata tapurqa: ¿Imatam qamkunaqa ninkichik?, nispan (Mat. 16:13-15). Qampas chaynatam ruwawaq. ¿Imaynata? Churi-wawaykiwan imamantapas rimaspaykiqa utaq imatapas ruwaspaykiqa, tapuy ima piensasqanta hinaspa uyariy ima nisusqaykita. Wakinpiqa ichapas imamantapas iskayrayanman. Australia nacionmanta 15 watanpi mozo iñiqmasinchikmi nirqa: “Taytaymi sapa kuti iñiyniymanta rimapayawaspan allinta yuyaymanachiwan. Kaynakunatam tapuwan: ‘¿Imatam biblia nin? ¿Allinpaqchu nisqanta hapinki? ¿Imanasqa?’, nispa. Kikiypa rimayllaywan kutichinaypaqmi niwan, manam kikinpa utaq mamaypa nisqankunallatachu. Wiñasqayman hinam, chay tapukuykunamanta aswan allintaña payman kutichinay karqa”, nispa.

4. Willarimuy imanasqam ancha allinpuni warmaykiwan pacienciakuyniki hinaspa imapas iskayrayasqankunamanta yachachiyniki.

⁴ Bibliapa yachachisqanmanta warmayki iskayrayaptinqa pacienciakuspam yanapanayki. Huk taytam nirqa: “Warmaykipa imapas tapususqaykitaqa uyarinaykim. Imallamantapas utaq pinqakunapaq hina tapusuptikipas kutichinaykim”, nispa. Warmayki imamantapas tapusuptikiqa, yachay munasqantam qawachichkan, chayqa allinpunim. Jesuspas warma kachkaspanmi tapukuykunata ruwarqa (leey Lucas 2:46). Dinamarca nacionmanta huk mozo iñiqmasinchikmi nirqa: “Tayta-mamayta chiqap religionpi kasqaykumanta iskayrayasqayta niptiymi, ñuqamanta llakisqa tarikuspankupas hawkalla ñuqawan rimaqku. Lliw tapukuyniykunatam bibliawan kutichiwaq”, nispa.

5. ¿Imatam tayta-mamakuna ruwananku warmanku Jehova Diospi iñinankupaq?

⁵ Warmaykikunataqa allintam riqsinayki. Chaymi Diosmanta willakusqankuwan hinaspa huñunakuykunaman risqankuraykullaqa, manam ninaykichu Jehova Diospi iñiyniyuqña kasqankutaqa. Chaymi tapukunayki: “¿Imatam warmaykuna Jehova Diosmantawan bibliamanta ninku?”, nispa. Kallpanchakuy Jehova Diosman sunqu kanankupaq imapas sasachasqanmanta yachanaykipaq. Sapa punchaw kuska imatapas ruwaspaykichik, paykunawan Diosmanta rimaychik. Paykunapaq Diosta mañakuy sapallayki utaq warmaykikunawan kachkaspaykipas.

6. ¿Imanasqam ancha allin Jehova Diosmantawan bibliamanta tayta-mamakunapa yachayninkuqa?

⁶ Jesusqa runakunatawan Jehova Diostam kuyarqa hinaspapas Diospa palabrantam allinta riqsirqa, chaytam runakunaqa musyakurqaku. Chayraykum allinta uyarirqaku (Luc. 24:32; Juan 7:46). Yaqa chaynam warmaykikunapas Jehova Dios kuyasqaykita qawaspanku qatipakusunki hinaspam paykunapas Diosta kuyanqaku (leey Deuteronomio 6:5-8; Lucas 6:45). Chaynaqa hinalla bibliata allinta estudiay hinaspa qillqanchikkunatapas ñawinchay. Hinallataq Jehova Diospa unanchasqankunamantapas yachay (Mat. 6:26, 28). Jehova Diosmanta astawan yachaspaykiqa, warmaykikunamanpas astawanraqmi paymanta yachachinki (Luc. 6:40).

7, 8. (1) Imatapas Jehova Diosmanta chayllaraq yacharuspaykiqa, ¿imatam ruwawaq? (2) ¿Imaynatam wakin tayta-mamakuna chayta ruwarqaku?

⁷ Imatapas Jehova Diosmanta chayllaraq yacharuspaykiqa warmaykikunaman willay. Chayta willanaykipaqqa manam suyanaykiraqchu huñunakuypaq preparakunaykitaraqchu nitaq aylluykiwan bibliata estudianaykitaraqchu, aswanqa haykapipas willawaqmi. Chaytam ruwanku Estados Unidos nacionniyuq casarasqa iñiqmasinchikkuna. Diospa sumaq unanchasqankunata qawaspankum utaq imatapas miskita mikuspankum, Jehova Diosmanta warmankuwan rimanku. Paykunam ninku: “Warmaykutam yuyarichiniku Jehova Dios kuyawasqanchikrayku hinaspa kusisqa kananchikta munasqanrayku tukuy imata quwasqanchikmanta”, nispa. Sudáfrica nacionpipas casarasqa iñiqmasinchikkunam iskay warmi churinkunawan Diospa unanchasqankunamanta rimanku huertankupi llamkaspanku. Ichapas ninku huk muhullamanta hatun sacha kanankama wiñasqan ancha admirakuypaq kasqanmanta. Paykunam ninku: “Kallpanchakunikum kawsakuyta hinaspa imayna ruwasqa kasqantapas anchata respetanankupaq”, nispa.

⁸ Australia nacionpi huk taytam 10 watayuq churinta ñawpaq tiempopi animalkunamanta yachanapaq wasiman pusaq. Chaypi animalkunata qawachispanmi Jehova Dios tukuy imata unanchaq kasqanmanta mana iskayrayananpaq yanaparqa. Chay ñawpaq tiempopi animalkuna kunan manaña kaptinpas, sumaqllaña hinaspa imayna ruwasqa kasqanqa ancha admirakuypaqmi kunan tiempopi animalkuna hina. Chay taytam nin: “Uchuychalla animalkuna tiempopa risqanman hina aswan hatunman tikrakusqan yachachikuy chiqap kaptinqa, ¿imanasqataq chay ñawpaq tiempopi animalkunaqa hatunña hinaspa admirakuypaqña karqaku? Kayta yachasqaymi anchata admirachiwarqa, chaymi churiyman willarqani”, nispa.

9. (1) ¿Imanasqam tupanachiykunawan warmaykikunaman yachachiyqa ancha allin? (2) ¿Ima tupanachiywanmi huk iñiqmasinchik yachachirqa?

⁹ Achka kutipim Jesusqa tupanachiykunawan hinaspa rikchanachiykunawan yachachirqa (Mat. 13:34, 35). Qampas warmaykikunaman chaynata yachachispaykiqa, allintam yuyaymanachinki. Chay ruwaymi warmaykikunata yanapanqa allinta piensananpaq, entiendenanpaq hinaspa yachasqankunata mana qunqananpaq. Chaymantapas kusisqam chayta ruwanqaku. Japón nacionmanta wawayuq iñiqmasinchikmi warmankunaman yachachiyta munarqa kawsananchikpaq wayrata Jehova Dios unanchaspan kuyawasqanchikta qawachiwasqanchikmanta. Huknin wawanmi 8 watayuq karqa, hukninñataqmi 10  watayuq, chayraykum chaylla entiendenankupaq hina tupanachiywan yachachirqa. Paykunamanmi qurqa lecheta, azucarta hinaspa cafeyta. Hinaspam nirqa pay tomananpaq sapakama cafeyta ruwapunankupaq. Mamanmi nirqa: “Anchatam kallpanchakurqaku munasqayman hina cafeyta ruwapuwananpaq. Chay ruwayta tukuruptinkum yachachirqani, Diospas wayrawan yaqa chaynata ruwasqanmanta, chaynapi kawsakuy kananpaq”, nispay. Warmankunaqa kusisqam chay yachachikuyta yacharqaku hinaspapas manam haykapipas qunqarqakuchu.

10, 11. (1) ¿Ima tupanachiywanmi unanchaqninchik kasqanmanta warmaykikunaman yachachiwaq? (Qaway 26 kaq paginapi fotota). (2) ¿Ima tupanachiykunawanmi warmaykiman yachachirqanki?

¹⁰ ¿Ima tupanachiywanmi warmaykikunata yachachiwaq unanchawaqninchik kasqanmanta musyakunankupaq? Allinmi kanman tortata kuska ruwaynikichik. Chay torta miski lluqsinanpaqqa, chay ruwayta yachaq runapa qillqasqanman hinam ruwananchik. Chaymantañataq manzanata utaq huk frutata hapiykuspa tapuy: “¿Yacharqankichu kay manzana imayna ruwasqa kananpaq qillqasqaña kasqanmanta?”, nispa. Manzanata iskayman parteykuspa muhuchanta qawachiy. Hinaspa niy manzana imayna ruwasqa kananpaq chay muhuchapa ukunpi qillqasqa hina kasqanmanta. Ichaqa chayqa uchuychalla kasqanraykum mana rikuy atina. Hinaspa tapuy: “Tortata ruwanapaq huk runa qillqaptinqa, ¿pitaq manzanata ruwanapaqqa qillqarqa?”, nispa. Warmaykikuna mozo-sipasña kaptinkuqa, yachachiwaqmi manzanapa muhunpa ukunpi ADN kasqanmanta, chaypim qillqasqa hina kachkan sacha imayna wiñananpaq hinaspa rurun imayna kananpaqpas. Qawachiwaqtaqmi El origen de la vida niq qillqapi dibujokunata hinaspa huk rikchanachiykunatapas 10 paginamanta 20 paginakama.

¹¹ Achka tayta-mamakunam warmankuwan ñawinchanku ¡Rikchariy! qillqapi “¿Kikillanmantachu rikurirqa?” niq yachachikuyta. Warmakuna llumpay uchuychallaraq kaptinkuqa, tayta-mamakunam chaylla entiendenapaq hina yachachinmanku. Dinamarca nacionmanta casarasqa iñiqmasinchikkunam nirqaku: “Avionkunaqa alton pawaq animalchakuna hinam kanku, ichaqa ¿atinmankuchu avionkuna runtu churayta musuq avionchakuna lluqsinankupaq? Alton pawaq animalchakuna tiyananpaqqa, ¿kananraqchu allichasqa hatun pampakuna? ¿Mayqintaq astawan kusichisunki, avionkunapa waqasqanchu ichaqa urpichakunapa waqasqanchu? Pitaq aswan yachayniyuqqa, ¿avionkuna ruwaqchu icha alton pawaqkunata unanchaqchu?”, nispa. Warmaykikunata  tapukuykunawan yuyaymanachispaykiqa, yanapachkankim yuyayninkuta servichikunankupaq hinaspa Jehova Diospi iñiyninku wiñananpaqpas (Prov. 2:10-12).

12. ¿Imaynatam warmaykikunaman yachachiwaq bibliapa nisqankuna chiqap kasqanmanta?

¹² Bibliapa nisqan chiqap kasqanta warmaykikunaman yachachinaykipaqqa rikchanachiykunatam servichikuwaq. Ichapas ñawinchapuwaq Job 26:7 (leey) nisqanta. Ichaqa manam Jehova Dios chayta Jobman willakusqallanmantachu ninaykiqa. Yuyaymananankupaq yanapay. Niwaqmi Jobpa tiemponpi runakunaqa manapaschá creerqakuchu kay allpa pacha mana imapa hawanpi warkusqa kasqantaqa. Paykunaqa piensarqakum tukuy ima imapapas hawanpi kasqanmanta. Chay tiempopi alto-altopi lucerokunata qawanapaq hinaspa hanaq pachaman qispiq aparatokuna manaraq kasqanraykum, mana yacharqakuraqchu allpa pacha imapapas hawanpi mana kasqanmantaqa. ¿Imatam yachanchik? Pachaknintin watakuna ñawpaqpi biblia qillqasqa kaptinpas, nisqankunaqa chiqapmi. ¿Imanasqa? Kikin Jehova Dios ruwachisqanraykum (Neh. 9:6).

13, 14. ¿Imaynatam tayta-mamakuna warmankuman yachachinmanku bibliapa nisqanta kasukunankupaq?

¹³ Warmaykikunamanqa yachachiytaq bibliapa nisqankunata kasukuspanku kusisqa kawsakunankumanta (leey Salmo 1:1-3). Yuyaymanachiwaqmi huk llaqtapi paykunalla yachaspanku pikunawan yachanankupaq akllakuy munasqankumanta. Hinaspam tapuwaq: “¿Imayna runakunatataq akllakuwaq llapaykichik allinlla hinaspa hawkalla kawsakunaykichikpaq?”, nispa. Chaymantam ñawinchapuwaq Galatas 5:19-23 nisqanta, chaynapim yachanqaku imayna runakuna musuq pachapi kawsakunankuta Jehova Dios munasqanmanta.

¹⁴ Chaynata ruwaspaykim kay iskay yachachikuykunata warmaykikunaman yachachiwaq. Puntatam, Jehova Diosqa yachachiwachkanchik hukkunawan hawkalla hinaspa kusisqa kawsakunanchikpaq. Chaymantapas qawachiwachkanchikñam musuq pachapi imayna kawsakunanchikpaq (Is. 54:13; Juan 17:3). Warmaykikunamanqa yachachiwaqtaqmi iñiqmasinchikkunata biblia imayna yanapasqanmanta. ¿Imaynata? Willakuq qillqapim maskawaq “Bibliam imayna kawsasqanta cambiarqa” niq yachachikuyta. Utaq huk kaqnin iñiqmasinchiktam niwaq kawsakuyninpi biblia imayna yanapasqanmanta willasunaykichikpaq (Heb. 4:12).

15. ¿Imam yanapasunki warmaykikunaman yachachinaykipaq?

¹⁵ Yuyaynikita allinta servichikuptikiqa, warmaykikunam ganaswan hinaspa kusisqa yachanqaku. Huk yanapakuykunata maskay warmaykikuna kusisqa Jehova Diosmanta yachanankupaq hinaspa paypa amistadnin kanankupaqpas. Chayta hinalla ruway wiñasqankuman hina. Huk taytam nirqa: “Yachachisqayki kaqkunata ama amispayki kaqmanta yachachiy, ichaqa musuq yanapakuykunawanña”, nispa.

16. (1) Warmaykikunaman yachachispayki, ¿imanasqam ancha allin pacienciakuq kaynikiqa? (2) ¿Imaynatam wakin tayta-mamakuna pacienciakusqankuta qawachirqaku?

¹⁶ Jehova Diospa chuya espiritunpa yanapakuyninwanmi warmaykikunaqa iñiyninpi allin takyasqa kayta atinmanku (Gal. 5:22, 23).  Chaypaqqa pacienciawanmi suyanayki hinaspapas hinallam yachachinayki. Japón nacionpi iskay warmayuq taytam nirqa: “Warmichaywanmi paykunapaq anchata tiempochakurqaniku. Uchuychallaraq kaptinkum paykunawan 15 minuto sapa punchaw estudiaq kaniku, huñunakuyman rispallañam manaqa. 15 minutopiqa manam paykunapas nitaq ñuqaykupas pisipaqchu kaniku”, nispa. Llaqtan-llaqtan watukuq iñiqmasinchikpas kaynatam qillqarqa: “Mozoyasqayman hinam achka tapukuyniykuna karqa, ichaqa iskayrayaspaymi mana tapukuqchu kani. Yaqa llapan tapukuyniykunamantam yacharqani huñunakuyninchikkunapi, sapallay estudiasqaypi utaq aylluywan estudiasqaykupi. Chayraykum ancha allin mana amispanku warmankuman tayta-mamakunapa yachachiyninkuqa”, nispa.

17. (1) ¿Imanasqam tayta-mamakunaqa kikinkupa iñiyninkuta wiñachinanku? (2) ¿Imaynatam casarasqa iñiqmasinchikkuna warmi warmankunata yanapanku Jehova Diospi iñinankupaq?

¹⁷ Jehova Diospi allin iñiyniyuq kasqaykichikta qawaspankuqa, warmaykichikpas anchatam qamkunamanta yachanqaku. Paykunaqa qamkunapa ruwasqaykichiktam qawanqaku. Chaymi hinalla iñiynikichikta wiñachinaykichik hinaspapas warmaykichikmanmi qawachinaykichik Jehova Dios amistadnikichik hina kasqanta. Bermudas sutiyuq islakunamanta casarasqa iñiqmasinchikkunapi yuyaymanasun. Imamantapas llakisqa kaspankuqa Jehova Diostam warmi warmankunawan kuska yanapaykunanpaq mañakunku. Paykunaqa warmankutapas kallpanchankum kikinku Jehova Diosta mañakunankupaq. Ninkutaqmi mayor warmankuta tukuy sunqunwan Jehova Diospi hapipakunanpaq, astawan paymanta willakunanpaq hinaspa mana llumpayta llakikunanpaq. Tayta-mamankum nin: “Allinpi tukusqanta qawaspanmi warmaykuqa musyakun Jehova Dios yanapawasqankumanta. Chaymi Diospi hinaspa bibliapi iñiyninta anchata kallpancharun”, nispa.

18. ¿Imatam tayta-mamakuna mana qunqanankuchu?

¹⁸ Tayta-mamakuna ama qunqaychikchu, manam warmaykichiktaqa hikutawaqchikchu Diospi iñinankupaqqa. Qamkunaqa planta tarpuytawan parquyllatam atiwaqchik, ichaqa Jehova Diosllam wiñachinman (1 Cor. 3:6). Chaynaqa kallpanchakuychikyá kuyasqaykichik warmaykichikman Diosmanta yachachinaykichikpaq hinaspa Jehova Diosta mañakuychik iñiyniyuq kanaykichikpaq chuya espiritunwan yanapasunaykichikpaq. Amayá iskayrayaychikchu kallpanchakusqaykichikta Jehova Dios bendecinanmantaqa (Efes. 6:4).