1, 2. (1) ¿Imaynataq kawsakuyninchik kanman biblia mana kaptinqa? (2) ¿Imatam ruwananchik Diospa palabranwan yanapachikunanchikpaqqa?

¿IMAYNATAQ kawsakuyninchik kanman biblia mana kaptinqa? Manachá kanmanchu sapa punchaw kawsakuyninchikpi imapas yanapawaqninchik. Manach yachachwanchu Diosmanta, kawsakuyninchikmanta hinaspa hamuq punchawkunamanta nitaq runakunapaq Jehova Dios tukuy imata ruwasqanmantapas.

² Ichaqa manamá chaynapichu kunanqa tarikunchik. Jehova Diosmi palabranta quwarqanchik hinaspam nirqa palabran wiñaypaq kananmanta. Chaytam apostol Pedro nirqa Isaias 40:8 nisqanman hina. Kay versiculopiqa rimachkan Diospa palabranpi yachachikuykuna wiñaypaq kananmantam (qaway 1 Pedro 1:24, 25). Diospa palabran yanapawananchikpaqqa, allin entiendesqanchik rimaypim ñawinchananchik. Chayna kasqantam ninku Diospa palabranta kuyaqkuna. Watakuna risqanman hinam, wakin runakuna kallpanchakurqaku bibliata huk rimaykunaman ruwanankupaq  hinaspa sasa kaptinpas runakunaman chayachinankupaq. “Diosninchikqa munachkanmi tukuy rikchaq runakuna salvakunankuta hinaspa chiqap kaq yachachikuyta imam kaqta yachanankuta” (1 Tim. 2:3, 4).

3. ¿Imakunamantam kay yachachikuypi yachasunchik? (Qaway 15 kaq paginapi dibujota).

³ Kay yachachikuypim yachasunchik Diospa palabranta chinkachiyta mana atisqankumanta: 1) Rimaykuna manaña ñawpaqpi hina kaptin, 2) musuq rimaytaña rimaptinku hinaspa 3) huk rimaykunaman bibliata ruwanankupaq harkakuptinku. Kay yachachikuymi yanapawasun bibliata astawan chaninchananchikpaq hinaspa Diostapas astawan kuyananchikpaq (Miq. 4:2; Rom. 15:4).

4. (1) ¿Imaynataq rimaykunaqa tiempopa risqanman hinaqa? (2) ¿Imanasqam nichwan Diosqa mana sayapakuq kasqanta hinaspa imaynam chayrayku tarikunchik?

⁴ Rimaykunaqa manam hina kaqllachu tiempopa risqanman hinaqa. Ichapas rimayninchikpi wakin palabrakunapa ima ninanqa manaña ñawpaqpi hinañachu entiendekun. Chaynam karqa hebreo hinaspa griego rimaykunapas, chay rimaykunapim bibliaqa yaqa llapan qillqasqa karqa. Kay tiempopi hebreo hinaspa griego rimaykunapi runakunapa rimasqanqa manañam ñawpaqpi rimasqankuman hinañachu, chaymi paykunapas bibliapa ima nisqanta entiendenankupaqqa kay tiempopi imayna rimakusqanman hina bibliata ñawinchananku. Wakinkum piensanku ñawpaq hebreo hinaspa griego rimaykunata yachaspankuqa bibliata aswan allinta entiendenankumanta, ichaqa manam chaynachu. * Anchatam agradecekunchik biblia llapan utaq partellanpas 3.200 masnin rimaykunapi kasqanmanta. Jehova Diosqa munanmi ‘llapallan nacionkunamanta, castakunamanta, tukuy rikchaq rimayniyuqkunamanta’ runakuna palabranwan yanapachikunankuta (qaway Apocalipsis 14:6). Jehova Diosninchik kuyakuq hinaspa mana sayapakuq kasqanta qawasqanchikmi, astawan yanapawanchik payman asuykunanchikpaq (Hech. 10:34).

5. ¿Imaynataq karqa Versión del Rey Jacobo (King James Version) bibliaqa?

⁵ Yachamusqanchikman hinam, rimaykunaqa tiempopa risqanman hina mana hina kaqllachu. Chaynam karqa bibliawanpas. Huk rimayman chayllaraq ruwaptinkuqa chaylla entiendenapaqmi karqa, ichaqa tiempopa risqanman hinaqa manaña chaynañachu karqa. Rimarisun ingles rimaypi ancha riqsisqa bibliamanta, sutinmi Versión del Rey Jacobo (King James Version). Chay biblia ruwaytam tukurqaku 1611 watapi. Kay bibliam ingles rimaypi ancha riqsisqa rikurirurqa, chayraykum runakunaqa servichikurqaku hinaspa wakin palabrakunatapas rimarqaku. Ichaqa manam llapanpichu Jehova sutiqa rikurirqa, aswanqa wakillanpim. Genesismanta Malaquiaskama Diospa sutinta mana churaspankum, chaypa rantinpi hatun letrakunawan churarqaku “SEÑOR” nispa. Chaynatam ruwarqaku Mateomanta Apocalipsis qillqakamapas. Chaynata ruwaspankum,  qawachirqaku Mateomanta Apocalipsiskama Diospa sutin maymi kananpi rikurinanmanta.

6. ¿Imanasqataq kusikunchik Musuq pachapi kawsaqkunapaq Diospa palabran sutiyuq biblia kapuwasqanchikmanta?

⁶ Unay watakuna pasasqanman hinam Versión del Rey Jacobo (King James Version) bibliapi wakin palabrakunataqa manaña entienderqakuñachu. Chaynallataqmi karqa ñawpaqta ruwasqanku bibliakunapas, hukkaqninmi karqa castellano rimaypi Casiodoro de Reina sutiyuq biblia, kayqa 1569 kaq watapim lluqsimurqa. Chayraykum anchata kusikunchik Musuq pachapi kawsaqkunapaq Diospa palabran sutiyuq biblia kapuwasqanchikmanta. Kay bibliaqa kay punchawkunapi runakunapa rimasqanman hinam qillqasqa kachkan, chaymi llapan utaq wakillanpas 150 rimaykunapi ruwasqa kachkan. Chaynaqa llapallan runakunam ñawinchayta atinmanku, hinaspapas sunqunkuman chayananpaq hinam qillqasqa kachkan (Sal. 119:97). Ichaqa aswan allinraqmi Diospa sutinta maymi kasqanpi churasqankuqa.

7, 8. (1) ¿Imanasqataq 300 wata Jesus manaraq hamuchkaptin, achka judiokunaqa qunqachkarqakuña hebreo rimayta? (2) ¿Imatataq sutichanku Septuaginta nispa?

⁷ Wakinpiqa, gobiernokuna munaychakusqanman hinam runakunaqa ima rimaytapas rimarqaku. Chayna kaptinpas, ¿imatataq Jehova Diosqa ruwarqa palabranta hinalla entiendenankupaq? Kaypi yuyaymanasun, bibliapi Genesismanta Malaquias qillqakamaqa Israel llaqtayuq utaq judio casta runakunam qillqarqaku. Paykunam puntata chaskirqaku Diospa willakuyninkunata (Rom. 3:1, 2). Ichaqa 300 wata Jesus manaraq hamuchkaptinmi, judiokunaqa qunqachkarqakuña hebreo rimaytaqa. ¿Imanasqa? Grecia nacionpi Alejandro Magno kamachisqanraykum, paymi llaqtakunata munaychakuyta qallaykurqa (Dan. 8:5-7, 20, 21). Chaymi munaychakusqan llaqtakunapi runakunaqa griego rimaytaña rimarqaku, judiokunapas tukuy chay llaqtakunapi kasqankuraykum griego rimaytaña yacharurqaku. Chaymi yaqa llapallan judiokunapaqqa sasaña karqa Diospa palabranta entiendeyqa. ¿Imatam ruwananku karqa?

⁸ Yaqa 250 wata Jesus manaraq nacechkaptinmi, Genesismanta Deuteronomio qillqakama hebreo rimaymanta griego rimayman ruwarqaku. Chaymanta 100 wata qipatañam hebreo rimaypi wakin qillqakunata griego rimayman ruwayta tukurqaku. Chaynaqa, Genesismanta Malaquias qillqakama hebreo rimaymanta griego rimayman ruwasqanku Diospa palabrantam suticharqaku Septuaginta nispa.

9. (1) ¿Imaynatam runakunata yanaparqa Septuaginta hinaspa huk bibliakunapas? (2) Genesismanta Malaquias qillqakama, ¿mayqantaq astawan gustasunki?

⁹ Septuaginta sutiyuq bibliaqa griego rimayniyuq runakunatam yanaparqa Diospa palabranmanta yachanankupaq. ¡Anchatachá kusikurqaku Diospa palabranta kikinkupa rimayninkupi ñawinchaspankuqa utaq uyarispankuqa! Chaymi tiempopa risqanman hina Diospa palabrantaqa llapanta utaq wakillantapas riqsisqa rimaykunaman ruwarqaku, chaykunam karqa: Siriaco, gotico hinaspa latin rimaykuna.  Chaymi kikinkumanta Diospa palabranta ñawinchasqanku hinaspa yachasqanku, kay runakunata yanaparqa Diospa palabranta kuyanankupaq. Chaymantapas yaqapaschá ñuqanchik hina bibliapa mayqan yachachikuyninwanpas kusikuqku (qaway Salmo 119:162-165). Yachasqanchikman hinaqa, yaqa llapallan runakuna huk rimayniyuqña kaptinkupas Diospa palabranqa manam chinkarqachu.

10. ¿Imanasqataq John Wyclef runapa tiemponpiqa mana pipapas biblianqa karqachu?

¹⁰ Ñawpaq watakunapim atiyniyuq runakunaqa harkakurqaku, wakin runakuna bibliata ñawinchanankuta hinaspa wasinkupi waqaychanankutapas. Ichaqa Diosman sunqu runakunam tukuyta ruwarqaku llapallan runakuna Diosmanta yachanankupaq. Huk kaqninmi karqa John Wyclef Inglaterra nacionniyuq runa. Payqa yaqa 1400 kaq watapim kawsarqa hinaspapas munarqam Diospa palabranta llapan runakuna yachanankuta. Ichaqa paypa kawsasqan punchawkunapiqa manam pipapas biblianqa karqachu Inglaterra nacionpiqa. ¿Imanasqa? Makillawan ruwasqankuraykum achka qullqipaq karqa, chayraykum mana rantiyta atirqakuchu. Hinaspapas yaqa llapallankum mana ñawinchayta yacharqakuchu. Wakinkum iglesiaman riqku biblia ñawinchasqankuta uyarinankupaq. Ichaqa manam entienderqakuchu latin rimaypi bibliata ñawinchasqankurayku, chay rimaytaqa manañam pipas yacharqañachu. ¿Imaynatam wakin runakunaqa Diospa palabranmanta yachayta atinmanku karqa? (Prov. 2:1-5).

11. ¿Imanasqataq ancha allin karqa John Wyclefpa ingles rimaypi biblia ruwasqanqa?

¹¹ John Wyclef runa hinaspa yanapaqninkunam 1382 watapi ingles rimaypi bibliata ruwayta tukurqaku. Chayllam kay bibliataqa lolardos nisqa runakuna servichikurqaku, paykunaqa Wyclefpa qatiqninkunam karqaku hinaspapas bibliapa yachachikuyninkunatam anchata kuyarqaku. Paykunaqa Inglaterra nacionpi lliw llaqtachankunamanmi chakillawan rirqaku bibliata runakunaman ñawinchapunankupaq, chaymantapas makillawan qillqaspankum  bibliapa wakin versiculonkunata runakunaman saqiqku. Chayna kallpanchakusqankuqa ancha allinmi karqa, chay ruwasqankuwanmi runakunaqa bibliamanta astawan yachayta munarqaku.

12. (1) ¿Imaynataq tarikurqaku iglesiapi punta apaqkuna Wyclefpa ruwasqanwan? (2) Chayrayku, ¿imakunatam ruwarqaku?

¹² ¿Imaynam tarikurqaku iglesiapi punta apaqkunaqa? Paykunaqa anchatam piñakurqaku John Wyclef runawan, biblianwan hinaspa qatiqninkunawanpas. Chaymi iglesiapi punta apaqkunaqa lolardos runakunata qatikacharqaku hinaspa tarisqanku lliw bibliakunata kañarurqaku. Chaymantapas Wyclefpa wañukusqan qipatam, payta suticharurqaku: “Iglesiapa contranpi hatariq runa”, nispa. Hinaspapas, pampasqaña kasqanmanta hurquramuspankum tullunkunata kañarurqaku hinaspa uchpantapas mayuman wischuykurqaku. Chaywanpas, runakunaqa hinallam bibliataqa ñawinchayta hinaspa astawan yachayta munarqaku. Chaymanta achka wata qipatam chay lawpi hinaspa enteron allpa pachapi, astawanraq bibliata huk rimaykunapi ruwarqaku hinaspa aypurqaku lliw runakuna Diosmanta yachanankupaq.

13. (1) ¿Imamantataq sutillata musyakunchik? (2) ¿Imapaqmi chayta yachayqa yanapawanchik?

¹³ Bibliaqa Diospa yuyay qusqanwanmi qillqasqa kachkan, ichaqa manam chayraykuchu nichwan Septuaginta, Wyclefpa ruwasqan biblia, Versión del Rey Jacobo (King James Version) utaq wakin bibliakuna Diospa yuyay qusqanwan qillqasqa kasqantaqa. Ichaqa kay bibliakuna imayna ruwasqa kasqanmanta yachasqanchikwanmi, sutillata musyakunchik Jehova Diospa nisqanman hina palabranqa mana chinkachisqa kananmanta. Chayta yachayqa yanapawanchikmi hamuq tiempopi Jehova Diospa tukuy ima ruwananmanta mana iskayrayananchikpaq (Jos. 23:14).

14. ¿Imapaqmi bibliamanta yachayqa yanapawanchik?

¹⁴ Palabranta mana chinkachinankupaq Jehova Diospa tukuy ima ruwasqanmanta yachaymi, yanapawanchik astawan paypi iñinanchikpaq hinaspa astawan kuyananchikpaqpas. * Kaypi yuyaymanasun: ¿Imanasqataq Jehova Diosqa palabranta quwarqanchik hinaspa niwarqanchik mana chinkachisqa kananmanta? Kuyawasqanchikrayku hinaspa allinninchikta munasqanraykum (qaway Isaias 48:17, 18). Chayta yachaspam Jehova Diosta kuyanchik hinaspa kamachikuyninkunatapas kasukunchik (1 Juan 4:19; 5:3).

15. ¿Imamantam qatiqnin yachachikuypi yachasunchik?

¹⁵ Llapallanchikmi Diospa palabrantaqa kuyanchik, ichaqa ¿imakunatam ruwananchik bibliata ñawinchasqanchik umanchikman yaykunanpaq hinaspa kawsakuyninchikpi yanapawananchikpaqpas? ¿Imaynatam runamasinchikta yanapasun bibliamanta astawan yachayta munanankupaq? Hinaspa ¿imaynatam qari iñiqmasinchikkuna musyakunmanku yachachisqanku bibliapa nisqaman hina kasqanta? Kaykunamantam qatiqnin yachachikuypi yachachkasunchik.