1, 2. ¿Imanasqam nichwan Lot hina ñuqanchikpas tarikusqanchikta?

 KAY TIEMPOPI runakunaqa huchapakuytam allinpaqña qawanku. Chay pasakusqanwanmi Diosman sunqu Lot hina llakisqa tarikunchik. “Payqa anchatam llakikurqa mana kasukuq runakunapa mana pinqakuspa mana allinkuna ruwasqankuwan”, payqariki yacharqam tukuy chay mana allin ruwaykunata hanaq pachapi kaq taytanchik chiqnisqanta (2 Ped. 2:7, 8). Lotqa Jehova Diosta kuyasqanraykum hinaspa respetasqanraykum chay tiempopi runakunapa huchapakusqankuta mana allinpaq qawarqa. Chaynallataqmi kunan tiempopipas runakunaqa Diospa kamachikuyninkunataqa manaña kasukuyta munankuchu, hinaspam huchapakuyllapiña purinku. Chayna kaptinpas Diosta kuyaspaqa hinaspa manchakuspaqa manam huchapakuymanqa ñuqanchikqa wichisunchu (Prov. 14:2).

² Huchapakuyman mana wichiykunapaqmi Jehova Diosqa Proverbios libropa nisqanwan yanapawanchik. Qari kaspapas, warmi kaspapas, warma kaspapas, yuyaqña kaspapas llapallanchikmi yanapachikuchwan Proverbios qillqapi kaq sumaq yachachikuykunawanqa.

3. Proverbios 17:3 nisqanman hinaqa, ¿imanasqam sunqunchikman ima yaykusqanta allinta qawarinanchik? (Qaway fotokunatapas).

³ Bibliapi nisqanman hinaqa llapa runapa sunquntam Jehova Diosqa qawachkan. Payqa manam runa hinachu hawallanta qawan, aswanqa runapa sunqunpi ima kasqantam yachan. Chaymi sunqunchikman ima yaykusqanta allinta qawarikunanchik (leey Proverbios 17:3). Niwasqanchikkunata sunqumanta kasukuptinchikqa Diosqa anchatam kuyawasun. Kawsachiwaqninchik Diospa yachachikuyninkunata sunqumanta kuyaspaqa manam satanaspa llulla yachachisqankunataqa creesunchu, nitaq munaychakusqan runakuna hinaqa piensasunchu (Juan 4:14; 1 Juan 5:18, 19). Chaymantapas Jehova Diosta astawan riqsispaqa astawanmi kuyasun hinaspa respetasun. Manamá munachwanchu  ima ruwasqanchikwanpas taytanchik llakichiytaqa, nitaq huchapakuytaqa piensayllapas-piensasunchu. Huchapakunapaq pipas hikutawaptinchikqa nikunanchikmi: “¿Imaynataq llullaytaqa ancha kuyawaqniy hinaspa ñuqapaq tukuy ima ruwapuwaqniy Jehova Diostaqa llakichiyman?”, nispa (1 Juan 4:9, 10).

4. ¿Imaynatam Diosta manchakuyqa iñiqmasinchik Martata yanaparqa?

⁴ Croacia nacionpi iñiqmasinchik Martam b yaqachalla huchapakuyman wichiykurqa. Chayna tarikusqanmantam pay qillqarqa: “Manam allin piensaytapas atirqanichu. Sunquyqa munarqam huk ratullapas huchapakuyta. Piensarqanim chayta ruwaspay kusisqa kanaymanta. Ichaqa Diosta manchakuymi yanapawarqa mana chayman wichinaypaq”, nispa. ¿Imaynatam yanaparqa? Chaypunillas payqa yuyaymanayta qallaykusqa huchapakuruspan mana allin tarikunanpi. Chaypim ñuqanchikpas yuyaymanananchik huchapakunapaq pipas engañawaptinchikqa. Imamantapas aswan llakikuypaqqariki Jehova Diosta llakichiymi chaynataq manaña wiñaypaq yupaychayta atiymi (Gen. 6:5, 6).

5. ¿Imatam yachawaq iñiqmasinchik Leota ima pasasqanmanta?

⁵ Jehova Diosta manchakuq runaqa manam imaraykupas mana allintaqa ruwanchu, nitaqmi ninchu: “Mana allin ruwaq amistadkunawan hukllawakuyqa manam imananchu paykuna hina mana ruwanay kaptinqa”, nispaqa. Chaynam pasarurqa Republica Democratica del Congo nacionpi yachaq iñiqmasinchik Leota. Payqa tawa wataña bautizasqa kachkaspanmi mana allin ruwaq amistadkunawan hukllawakuyta qallaykurqa. Payqa nikurqam: “Amistadniykunallachiki mana allintaqa ruwanqa, manachiki ñuqaqa, hinaspaqa manam Diospa contranpiqa huchallikusaqchu”, nispa. Ichaqa, amistadninkuna hikutasqanraykum pisi-pisimanta paypas mana allin ruwaytaña qallaykurqa: Tomakuypiñam kakurqa chaynataq huchapakuypiñam purikurqa. Chaymantam Leoqa yuyarirurqa testigo kaq tayta-mamanpa yachachisqanta hinaspa chayrayku ñawpaqtaqa kusisqa kawsakusqanta. Tukuy chaykunapi  yuyaymanaspanmi payqa punta apaqkunapa yanapakuyninta maskarqa chaynapi Jehova Diosman kutirikunanpaq. Kunanqa kusisqam Jehova Diosta servichkan punta apaq kaspa hinaspa precursor especial kaspa.

6. ¿Pikunamantam riman Proverbios qillqapa 9 capitulonpi?

⁶ Kunanmi yachasunchik Proverbios qillqapa 9 capitulonmanta. Llapanchikmi qaripas warmipas chay capitulomantaqa allinta yachachwan. Chaypim rimachkan iskay warmimanta. Hukninmi tupan yachaywan, hukninñataqmi mana yuyayniyuq kaywan. c Qatiqnin parrafokunata leespam qawasunchik satanaspa munaychakusqan runakunaqa huchapakuyllataña hinaspa qalalla kaqkunallataña qawayta munasqankuta (Efes. 4:19). Chayraykum ñuqanchikqa hinalla kallpanchakunanchik Jehova Diosta manchakuyta yachanapaq hinaspa mana allin ruwaykunamanta karunchakunapaq (Prov. 16:6). Chay iskay warmikunaqa sapakamam llapallan ‘mana yuyayniyuqkunata’ qayanku, wasinpi yanukusqankuta mikunankupaq qayachkanmanpas hina (Prov. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17). Huknin warmipa wasinman yaykuqkunam allin kanku, huknin warmipa wasinman yaykuqkunañataqmi mana allinpi tukunku. Chaymantayá qatiqninpi yachaykusun.

7. Proverbios 9:13-18 nisqanman hinaqa, ¿imapim tukunku ‘mana yuyayniyuq warmipa’ wasinman yaykuqkunaqa? (Qaway dibujotapas).

⁷ Puntatayá yachaykusun ‘mana yuyayniyuq warmiqa’ ima nispa qayakusqanmanta (leey Proverbios 9:13-18). Mana pinqakuspanmi kallpawan qayakun: ‘¡Llapallan mana yuyayniyuqkunayá kayman hamuychik!’, nispa. Chaynata nispanmi miski mikuyta wasinpi mikunankupaq mana yuyayniyuqkunata qayan. ¿Imapim tukunku wasinman yaykuqkunaqa? Paykunaqa ‘manam yachankuchu chay wasiman riyqa wañuyta maskakuy kasqanta’. Manam Proverbios qillqapa 9 capitulollanpichu chayna warmimantaqa riman. Huk capitulokunapipas rimarqañam ‘hukwan-hukwan kakuq warmimanta’ hinaspa ‘huchapakuq warmimanta’. Ninmi chayna warmipa ‘wasinman riyqa wañuyman riy hina’ kasqanta (Prov. 2:11-19). Proverbios 5:3-10 nisqanpipas niwanchikmi “hukwan-hukwan kakuq” warmimanta karunchakunapaq. Paymantam nin: “Chay warmiqa wañuymanmi richkan”, nispa.

8. ¿Imapaqmi tantiakunanku ‘mana yuyayniyuq warmipa’ qayakusqanta uyariqkunaqa?

⁸ ‘Mana yuyayniyuq warmipa’ qayakusqanta llapallan uyariqkunam tantiakunanku chay wasinman rinankupaq utaq mana rinankupaqpas. ¿Imaynataq chayqa kanman? Mana yuyayniyuq warmipa qayakusqanta kasukuy hinam kanman huchapakuyman wichiykuyqa utaq qalalla kaqkunata qawayqa. Chaynaqa, ¿imatam ruwachwan pipas huchapakunapaq niwaptinchikqa, utaq qalalla kaqkuna aparatonchikpi qunqayllamanta rikuriramuptinqa?

9, 10. ¿Imanasqataq huchapakuyqa mana allinninchikpaq?

 ⁹ ¿Imanasqataq huchapakuyqa mana allinninchikpaq? Proverbios qillqapa 9 capitulonpim ‘mana yuyayniyuq warmi’ nin: “Mana ruwana kaqta ñuqawan ruwayqa miskillaña yakuta tomay hinam”, nispa. ¿Ima ninantaq chayqa? Bibliapim casarasqa warmi-qari puñuymanta rimaspan nin chayqa yakunayawachkaptinchik yakuchata tomaykuy hina kasqanta (Prov. 5:15-18). Casarasqakunaqa puñuspankum kusirikunmanku allinllata. “Mana ruwana kaqta” ruwaqkunam ichaqa mana chiqaptachu kusirikunku. Chay ‘mana ruwana kaqqa’ yaqachusmi huchapakuy. Huchapakuq runakunaqariki suwakuna hinam mana pipa yachasqallanta huchapakunku, Diospa leyninpa contranpi kasqanta yachaspanku. Huchapakusqankuqa paykunapaqqa ‘miskillaña yaku’ hinam rikchakun mana musyachikusqankuta piensaptinku. Ichaqa manam chaynachu, Jehova Diosqa tukuy imatam qawamuchkan, paymantaqa manam pakayta atinmankuchu. Huchapakuqkunaqa manañam Diospa kuyasqanñachu kanku, chayqa manam miski yaku tomay hinachu aswanqa qatqillaña yakuta tomay hinam (1 Cor. 6:9, 10). Manamá chayllachu.

¹⁰ Huchapakuqkunaqa runapa qayllanpi kaytapas wakinqa pinqakunkum, mana valeqpaqñam hapikunku, wiksayakurunkum, churinkum karun utaqmi ima familiatapas rakinachinku. Chaymi huchapakuyqa mana allinchu. Huchapakuyman wichiqkunaqa manañam Diospa kuyasqanñachu kanku. Chaymantapas yaqa llapankum unquyta tarikunku hinaspam wañunku (Prov. 7:23, 26). Proverbios qillqapa 9 capitulonpa 18 versiculonmi kaynata nispa tukun: “Chayman riqkunaqa manam yachankuchu wañuqkunapa kasqanman uraykunankutaqa”, nispa. Chaynaqa, ¿imanasqataq achka runakuna huchapakuyman wichinku mana allinpi tukunankuta yachachkaspankupas? (Prov. 9:13-18).

11. ¿Imanasqataq qalalla kaqkunata qawayqa llumpay mana allin?

¹¹ Qalalla kaqkunaqa tukuy imapim rikurichkan. Chaymi wakinqa ninku: “Qawayllaqa manam imananchu”, nispa. Ichaqa manam chaynachu, chayqa llumpay mana allinmi. ¿Imanasqa? Chaykunata qawaq runakunaqa kikinkutapas, hukkunatapas mana valeqpaqñam qawanku. Hinallam qawayta munanku. Ninkutaqmi qalalla kaqkunata qawaqkunaqa chay qawasqankuta sasata qunqasqankuta. Chaymantapas, qalalla kaqkunata qawaqkunaqa mana allin munapayayninkutaqa manam chinkachinkuchu, astawanmi chay ruwayta munanku (Col. 3:5; Sant. 1:14, 15). Chaymi qalalla kaqkunata qawaqkunaqa yaqa llapanku huchapakuyman wichinku.

12. ¿Imatam ruwana imapas qawasqanchik huchapakuypi piensachiwaptinchikqa?

¹² ¿Imatam ruwana aparatonchikpi qunqayllamanta qalalla kaqkuna rikuriramuptinqa? Manapunim imaniraqllatapas qawanachu. Chaypaqqa yanapawasun Jehova Dioswan amistad kasqanchik imamantapas aswan allin kasqanta yuyariymi. Ichaqa televisionpipas utaq imapipas rikurimuntaqmi qalalla kaqkunaman rikchakuqkuna. Chayta qawaspam wakinqa huchapakuypiña piensanku. ¿Qawanachu chaykunatapas? Manapunim. ¿Imanasqa? Chayta qawaptinchikqa sunqunchikmi huchapakuyta munanman. Manamá chaytaqa piensayllapas-piensanachu (Mat. 5:28, 29). Tailandia nacionmanta punta apaq iñiqmasinchik Davidmi nin: “Ñuqataqa kayna nikuyniymi yanapawan imatapas qawaptiyqa: ‘¿Kay qawasqaytaqa Jehova Diosqa allinpaqchu qawanman qalalla kaqkunaman mana rikchakuptinpas?’, nispa. Chayna piensayniymi yanapawan allinta tantiakunaypaq”, nispa.

13. ¿Imam yanapawasun imapipas allinta tantiakunapaq?

¹³ Jehova Diosta llakichiyta manchakuyqa yanapawasunmi imapipas allinta tantiakunapaq. Chaychá Proverbios 9:10 nisqanpipas nin: “Jehova Diosta manchakuyqa yachayniyuq kaypa qallariyninmi”, nispa. Proverbios qillqapa 9 capitulonpa qallariyninpim niwanchik Diosta manchakuspaqa imatapas yachaywan ruwanamanta, chay yachaytam tupachin huk warmiwan.

14. ¿Imamantam niwanchik Proverbios 9:1-6 nisqanqa?

¹⁴ (Leey Proverbios 9:1-6). Chaynatam Jehova Diosninchik niwanchik. Unanchawaqninchik  kasqanraykum paylla pimanpas yachay quqqa (Prov. 2:6; Rom. 16:27). Chay leesqanchikpa qallariyninpim niwanchik qanchis pilarniyuq hatun wasimanta. Chaywanmi niwachkanchik Jehova Diosqa yachayninta lliw uyariy munaqkunata hinaspa kasukuy munaqkunata kusisqa chaskisqanta.

15. ¿Imapaqmi Jehova Diosqa qayawanchik?

¹⁵ Jehova Diosqa qukuykuq Diosmi, chaymi allin kaqkunata achkanpi quwanchik. Chayna kasqantam yachanchik Proverbios qillqapa 9 capitulonpa nisqanwan. Chaypi yachaymanta rimaspanqa Jehova Diosmantam rimachkan. Paysi aychatapas nakarunña, vinotapas hukllawarunñas, mesatapas suma-sumaqtas alistarunña (Prov. 9:2). 4 hinaspa 5 versiculopipas “yachayqa” utaq Diosninchikqa llapallan mana yuyayniyuqkunatam qayan: ‘¡Hamuspayá yanusqayta mikuychik!’, nispa. ¿Imanasqataq yachaypa qayawasqanchikta kasukunanchik? Jehova Diosqariki munachkan llapallan churinkuna waqaychaytam hinaspa yachayniyuq kanankupaq yanapaytam. Payqa manamá munanchu mana allinta tantiakusqanchikrayku ñakarispa chayraq yachananchiktaqa, nitaq pantasqanchikmanta ñakapakunanchiktaqa. Chaymi ‘payqa allin ruwaq runakunapaq yachayta waqaychan quri-qullqita hina’ (Prov. 2:7). Jehova Diosta manchakuspaqa payta kusichinapaq hinaspa kamachikuyninkunata kasukunapaqmi kallpanchakusun. Chayta ruwaspaqa kusisqam kawsakusunchik (Sant. 1:25).

16. ¿Imatam iñiqmasinchik Alainqa ruwarqa Diosta manchakusqanrayku? ¿Imatam profesormasinkunapas ruwarqaku Alainta qawaspa?

¹⁶ Jehova Diosta manchakuyqa yanapawanchikmi imapipas allinta tantiakunapaq. Chayna kasqanmantam cuentata qukurqa iñiqmasinchik Alain. Payqa punta apaqmi hinaspapas profesormi. Paymi nin: “Profesormasiykunaqa piensanmi qalalla kaqkunamanta videota qawayqa warmi-qari puñuymanta astawan yachanapaq allin kasqanta”, nispa. Iñiqmasinchik Alainmi ichaqa yachan chayna piensayqa mana allin kasqanta. Paymi willakun imata ruwananpaq tantiakusqanmanta: “Jehova Diosta manchakusqayraykum mana munarqanichu chay videokuna qawaytaqa. Chaymantapas profesormasiykunamanmi willarqani chay videokuna qawayqa imanasqa ñuqapaqqa mana allin kasqanta”, nispa. Chaynata ruwasqanwanmi iñiqmasinchik Alainqa ‘yachaypa’ kayna nisqanta kasukurqa: “Maymanpas mana muyurispayá allin yuyaywan kawsakuychik” (Prov. 9:6). Iñiqmasinchik Alainpa chayna kasqanta qawaspankum wakin profesormasinkunapas bibliamanta yachayta qallaykurqaku, huñunakuymanpas riytam qallaykurqaku.

17, 18. ¿Imaynam kawsakunchik yachaypa qayakusqanta kasukuspanchik? ¿Imaynataq hamuq tiempopiqa kawsakusun? (Qaway dibujotapas).

¹⁷ Kay iskay warmikunawan tupanachispam Jehova Diosqa niwanchik kusisqa kawsakunapaq imata ruwanamanta. ‘Mana yuyayniyuq rimaysapa warmipa’ nisqanta uyariqkunaqa huchapakuspanku ratullapas kusirikuytam munanku. Chayqa paykunapaqqa miskillañam rikchakun. Paykunaqa manam  yuyaymanankuchu chay ruwasqankurayku qipakunata ñakarinankupiqa. Paykunaqa ‘wañuqkunapa kasqanmanmi uraykunqaku’ (Prov. 9:13, 17, 18).

¹⁸ Yachaypa nisqanta kasukuqkunam ichaqa allin kawsakunku. Paykunaqa kusikunkum sumaq yanusqa miskillaña mikuyta mikuspanku, chayqa Diosmanta sumaq yachachikuykunam (Is. 65:13). Jehova Diosmi profeta Isaiaswan willachiwanchik: “Sumaqtayá uyariwaychik, allin kaqtayá mikuychik, allinnin kaqkunatam qamkunaqa mikunkichik”, nispa (Is. 55:1, 2). Arí, sapa punchawmi yachachkanchik Jehova Diospa kuyasqan kaqkuna kuyayta, chiqnisqan ruwaykunatañataq chiqniyta (Sal. 97:10). Chaymantapas kusisqam tarikunchik runamasinchikkunatapas yachayniyuq kanankupaq yanapaspa. Ñuqanchikqa kanchik Proverbios 9 capitulopi ‘alto urqukunaman rispa qayakuq sirvientakuna’ hinam, paykuna hinam ninchik: ‘¡Llapallan mana yuyayniyuqkunayá kayman hamuychik!’, nispa. Chaymi llapallan Diosta serviqkunaqa yachaypa qayakusqanta kasukusqanchikrayku allin kawsakunchik, chaynallataqmi willakusqanchikta uyariq runakunapas. Astawanraqmi hamuq tiempopiqa aswan allin kawsakusun. Allin yuyaywan hinalla kawsakuspaqa wiña-wiñaypaqmi kawsakusun (Prov. 9:3, 4, 6).

19. Eclesiastes 12:13, 14 nisqanman hinaqa, ¿imatam ruwananchik? (Qaway “ Diosta manchakuyqa allinninchikpaqmi” niq yachachikuytapas).

¹⁹ (Leey Eclesiastes 12:13, 14). Tukupay punchawkunapim kawsachkanchik, chaymi achka runakuna mana allinllataña ruwanku. Ñuqanchikmi ichaqa Jehova Diosta hinalla manchakuyta munanchik. Chaynata ruwaspaqa sunqunchikman ima yaykusqantam cuidasunchik, manam huchapakusunchu, hinaspapas Jehova Diosmi hinalla kuyawasunchik. Diosninchikta kuyasqanchikraykum hinaspa payta anchata respetasqanchikraykum runamasinchikkunata hinalla nisunchik yachayta chaskikunankupaq hinaspa chayman hina kawsakunankupaq.