1. ¿Imawanmi kusisqa tarikurqaku Babiloniaman apasqa kaq Juda runakunaqa?

 JUDA runakuna Babiloniapi kachkaptinkum Jehova Dios ‘kamachiq Cirota sunqucharqa’ Juda runakunata Babiloniamanta kacharinanpaq, hinaspanmi kamachikuyta hurqurqa llapallan Juda runakuna llaqtankuman kutispanku ‘Diospaq templota ruwamunankupaq’ (Esd. 1:1, 3). Paykunaqa llaqtankuman kutispankum ñawpaqta hina Diosta servinanku karqa. ¡Chaywanqa anchatachá kusikurqaku!

2. ¿Ima ruwaytam qallaykurqaku Juda runakunaqa Jerusalenman chayaruspallanku?

² 537 watapim wakin Juda runakunaqa Jerusalenman chayarurqaku. Jerusalenqa tarikurqa Juda llaqtapim. Chayaruspallankum llamkaytaña qallaykurqaku, chaymi 536 watapaqqa Diospa wasinpa cimientonkunata churarurqakuña.

3. ¿Ima sasachakuypim Juda runakuna tarikurqaku?

³ Chayaruspanku Diospa wasinta ruwayta qallaykuptillankum muyuriqninkupi llaqtayuq runakuna harkakuyta qallaykurqaku. Paykunam Juda runakunata hukmanyachirqaku, chaynapi manaña llamkanankupaq (Esd. 4:4). Sasachakuypiñam kachkarqaku, ichaqa astawanraqmi yapakurqa. 522 watapim Persia nacionta kamachiqña Babiloniata kamachiyta qallaykurqa. Chaywanmi astawanraq chiqnikuq runakunaqa Juda runakuna llamkanankuta mana saqirqakuchu (Sal. 94:20). Chay chiqnikuq runakunaqa kamachiqmanmi nirqaku contranpi Juda runakuna hatarisqanta (Esd. 4:11-16). Chay nisqankuta allinpaq hapispanmi kamachiq Artajerjesqa * Diospa wasinta ruwanankuta harkarurqa (Esd. 4: 17-23). Harkakurusqanraykum manaña llamkarqakuñachu, hukmanyasqallañam karqaku (Esd. 4:24).

4. ¿Imatam Diosqa ruwarqa wasinta ruwanankupaq harkakuptinku? (Rimarimuytaq Isaias 55:11 nisqanmantapas).

⁴ Muyuriqnin llaqtapi Diosta mana yupaychaq runakunawan wakin autoridadkunam harkakurqaku Diospa wasita manaña ruwanankupaq. Jehova Diosmi ichaqa hinalla ruwanankuta munarqa. Paytaqa manam pipas harkanmanchu (leey Isaias 55:11). Chaynaqa, ¿imatataq ruwarqa? Zacariastam paymanta willakunanpaq churarqa, hinaspanmi musquypi hina pusaq kutikama qawachirqa. Paymi chay qawasqankunata Juda runakunaman willanan karqa, chaynapi kallpanchananpaq. Chay qawasqanmanta willasqanqa anchatam Juda runakunataqa kallpancharqa chiqnikuq runakunatapas mana manchakuspa hinalla Diospa nisqanta ruwanankupaq. Pichqa kaq qawasqanpiñataqmi Zacariasqa qawarqa candelerotawan iskay aceitunas sachakunata.

5. ¿Imakunapim yanapawachwan Zacariaspa qawasqanqa?

⁵ Zacariaspa pichqa kaq qawasqanmi Israel runakunata anchata kallpancharqa. Ñuqanchiktapas anchatam yanapawachwan. Yanapawachwanmi chiqniwaptinchikpas hinalla Jehova Diosta servinapaq, hukpiña yanapakunapaq niwaptinchikpas mana hukmanyanapaq, imapas niwasqanchikta mana entiendespapas kasukunapaq.

6. ¿Imaynatam yanaparqa Juda runakunata Zacarias 4:1-3 nisqan? (Qaway qaranpi kaq dibujota).

⁶ (Leey Zacarias 4:1-3). Candeleromantawan iskay aceitunas sachakunamanta Zacariaspa willasqanmi Juda runakunata yanaparqa chiqnisqa kaspankupas hinalla ñawpaqman rinankupaq. ¿Imaynanpi? Zacariaspa qawasqanpiqa iskay aceitunas sachakunamantam huk tazonman aceite paqchachkan. Chay tazonmantañataqmi candeleropa qanchis kallmankunaman pasachkan. Chayraykum candeleropi rataq qanchis achkikunaqa mana haykaqpas wañunchu. Chay qawasqanmantam angelta Zacariasqa nirqa: “Taytáy ¿ima ninantaq kaykunaqa?”, nispa. Angelñataqmi Jehova Diospa willasqanta nirqa: “Manam tropakunawanchu nitaq kallpawanchu aswanqa espirituywanmi [utaq atiyniywanmi]”, nispa (Zac. 4:4, 6). Aceitunas sachakunamanta paqchaq aceiteqa Diospa atiyninwanmi tupan. Paypa atiyninqariki manam haykaqpas tukunchu. Diospa atiyninwan tupachiptinchikqa Persia tropakunaqa manam imanpipas karqachu. Diospa wasinta ruwaqkunataqa kikin Jehova Dios yanapasqanraykum mana imapas harkananchu karqa tukunankukama. Chayqa kusikunapaqmá karqa. Paykunaqa Diosllapi hapipakuspam hinalla llamkananku karqa. Harkakuchkaptinkupas chaytamá ruwarqaku.

7. ¿Imam pasarurqa qunqayllamanta?

⁷ Juda runakuna chayna sasachakuypi kachkaptinkum qunqayllamanta tukuy imapas allichakururqa. 520 watapim Jesuspa tiemponmanta ñawpaqta musuq kamachiqña Persia nacionta kamachiyta qallaykurqa. Payqa karqa Dariom. Paymi iskay watamanña kamachichkaspan Diospa wasin ruwanankuta harkakusqankuqa yanqa kasqanta yacharurqa, hinaspanmi kamachirqa Diospa wasinta ruwayta tukunankupaq (Esd. 6:1-3). Chayqa kusikunapaqmi karqa. Ichaqa chaymantapas, ¿imaraqtaq karqa? Kamachiqmi nirqa muyuriqnin llaqtapi  yachaq runakuna amaña harkakunankupaq, aswanqa qullqinkuwan chaynataq tukuy imawan yanapanankupaq (Esd. 6:7-12). Chayna yanapasqankuraykum Juda runakunaqa 515 watapaqqa Diospa wasin ruwayta tukururqaku. Awriki, tawa wata masnillanpimá tukururqaku (Esd. 6:15).

8. ¿Imaynanpitaq imatapas mana manchakunanchikchu?

⁸ Kunanpas Diosta serviqkunaqa chiqnisqam kanchik. Wakiqninchikqa willakusqanchikta harkakusqanku lawkunapim yachanchik, chaymi wakiqninchikqa carcelkunaman, autoridadkunaman hinaspa kamachiqkunaman apasqa kanchik. Ichaqa chayqa allinmi paykunapas Diosmanta yachanankupaq (Mat. 10:17, 18). Wakinpiqa gobiernokunawan juezkunam imatapas allinninchikpaq ruwanku. Wakinpiñataqmi autoridadkuna mana harkakuwaptinchikpas sasachakunchik ayllunchikkuna harkakuwaptinchik (Mat. 10:32-36). Wakiqninchiktaqa ayllunchikkuna manaña imatapas ruwayta atispankum saqiwanchikña. Paykunamanta wakinqa testigoñam kankupas. Chaynaqa, harkakuwaptinchikpas qarinchakuspayá hinalla ñawpaqman risun. Ñuqanchikqa Jehova Dioswanmi kachkanchik. Payqa atiyninwanmi yanapawasun. Chaynaqa, ¡amayá imatapas manchakusunchu!

9. ¿Imaynanpitaq waqayta qallaykurqaku yuyaq Juda runakuna?

⁹ Diospa wasinpa cimientonta churaruptinkum yuyaq Juda runakuna waqayta qallaykurqaku (Esd. 3:12). Waqaytaqa qallaykurqaku ruwasqanku Diospa wasin Salomonpa ruwasqan hina mana kasqanraykum (Hag. 2:2, 3). ¿Imaynatam paykunata yanapanman karqa Diospa qawachisqanmanta Zacariaspa willasqan?

10. ¿Imaynatam Juda runakunata yanaparqa Zacarias 4:8-10 nisqanpi angelpa nisqan kaqmanta kusisqa kanankupaq?

¹⁰ (Leey Zacarias 4:8-10). ¿Imamantataq angelqa rimachkarqa Juda runakuna kusisqallaña gobernador Zorobabelpa hapisqan plomadata qawanankumanta rimaspanqa? Plomadaqa imapas allin pirqasqa kasqanta yachanapaqmi. Chaynaqa, angelqa nichkarqa chay ruwasqanku Diospa wasin Salomonpa ruwasqan wasiman mana rikchakuspanpas Jehova Diospaqqa allin kasqantam. Chaynaqa Jehova Dios kusisqa kachkaptinqa, ¿imanasqamá paykunaqa manaqa kusikunmankuchu  karqa? Diospaqqa imamantapas aswan allinqa karqa kay musuq wasinpiña paypa munasqanman hina serviyninkum. Chaynaqa paykunaqa kallpanchakunanku karqa paypa munasqanman hina servinankupaqmi, paypa chaskisqan kanankupaqmi. Chaypaq kallpanchakuspankuqa kusisqañam kananku karqa.

11. ¿Imakunam wakiqninchiktaqa sasachawanchik?

¹¹ Wakiqninchiktaqa anchatam sasachawanchik hukpiña yanapakunapaq niwasqanchik. Wakiqninchiktaqa achka wataña Diospaq tukuy imata ruwachkaptinchikmi hukpiña yanapakunapaq niykuwarqanchik. Wakiqninchikñataqmi yuyaqña kasqanchikrayku imapas gustasqanchik kaq ruwayta saqirqanchik. Chaykunawanmi wakinpiqa llakisqa tarikunchik. Ichapas qallariyllanpiqa mana entiendesunchu imaynapi chayta niwasqanchiktaqa utaq manapas kasukusunchu. Wakinpiqa ichapas ñawpaq ruwasqanchikkunata yuyarispa hukmanyasun. Ichapas nichwan: “Manañachusmi ñawpaqta hinañachu Jehova Diospaqqa ruwasaq”, nispa (Prov. 24:10). Ichaqa, ¿imaynatam yanapawachwan Zacariaspa qawasqan atisqanchikman hina hinalla Diospaq ruwanapaq?

12. ¿Imaynatam Zacariaspa qawasqanqa yanapawanchik hukpiña yanapakunapaq niwaptinchik mana hukmanyarunapaq?

¹² Hukpiña yanapakunapaq niykuwaptinchikqa amayá hukmanyasunchu. Kikin Jehova Diosmi hukpiña yanapakunanchikta munan. Payqa tukuy imatam ruwachkan, chaymi ñuqanchikqa kusikuywan yanapakunanchik (1 Cor. 3:9). Imapas ruwasqanchikqa tukuruqllam. Diospa kuyakuyninmi ichaqa mana tukuq. Chaynaqa, hukpiña yanapakunapaq niwaptinchikqa amayá hukmanyasunchu, ñawpaq tiempokunata yuyarayanamantaqa Diostayá mañakusunchik musuq ruwayninchikpi yanapawananchikpaq (Ecl. 7:10). Amayá mana atisqanchik kaqkunapiqa piensasunchu, aswanqa atisqanchik kaqkunapiyá. Chaypaqmi yanapawanchik Zacariaspa qawasqanpas imaña-haykaña kaptinpas kusisqa hinalla ñawpaqman rinapaq, hinalla Diosman sunqu kanapaq.

13. ¿Imaynanpitaq wakin Juda runakunapaqqa mana allin rikchakapurqa kaqmanta Diospa wasinta ruwayqa?

¹³ Diospa wasinta ruwanankupaq harkakuchkaptinkupas sacerdote Josueywan gobernador Zorobabelqa kaqmantam Diospa  wasinta ruwayta qallaykurqaku (Esd. 5:1, 2). Wakin Juda runakunapaqqa ichapas chayqa mana allinchu rikchakapurqa. Chaynaqa karqa imapas ruwasqankuta qawaspanku chiqniqninkuna harkakusqanraykum. Chay llamkaytaqa Josueywan Zorobabelmi puntaman apachkarqaku, chayraykum yachayta munarqaku Jehova Dios yanapasqanta utaq mana yanapasqanta. Ichaqa Jehova Diosqa yanapaykurqam. ¿Imaynatataq yanapaykurqa?

14. ¿Imaynatam yanapaykurqa Josueytawan Zorobabelta Zacarias 4:12, 14 nisqan?

¹⁴ (Leey Zacarias 4:12, 14). Kay qawasqanpim Diosmanta willakuq Zacariasta angel nirqa kay iskay aceitunas sachakunaqa Diospa akllasqan Josueywan Zorobabel kasqanta. Angelqa nirqataqmi chay iskay qarikunaqa tukuy atiyniyuq Jehova Diospa qayllanpi kasqanta. Qayllanpi kasqankumanta nisqanwanqa nichkan paykunata Jehova Dios akllaykusqantam. Chaymi Juda runakunaqa paykunapa tantiasqankumantaqa mana iskayrayanankuchu karqa. Jehova Diosmiriki paykunawan kachkarqa.

15. ¿Imatam ruwananchik Jehova Dios palabranwan yanapawananchikpaqqa?

¹⁵ Kunanpas Jehova Diosqa serviqninkunataqa yanapawachkanchikmi. Chaytaqa ruwachkan palabranwanmi. Payqa palabranpim niwanchik imaynata yupaychananchikpaq. Ichaqa Jehova Dios palabranwan yanapawananchikpaqqa, tiempota hurquspam palabranta leenanchik hinaspa entiendenanchik. Nikunanchikmi: “¿Yuyaymananichu bibliatawan wakin qillqakunata leespay? ¿Astawanchu sapinchani mana yachasqay kaqkunata? ¿Icha leeyllachu-leeni?”, nispa (2 Ped. 3:16). Jehova Diospa yachachiwasqanchikpi yuyaymanaptinchikqa paymi yanapawasun. Yanapawasuntaqmi paypaq kaqta ruwanapaqpas (1 Tim. 4:15, 16).

16. ¿Imam yanapawasun ‘allin ruwaq yuyayniyuq sirvientepa’ imapas niwasqanchik llumpayña rikchakapuwaptinchikqa?

¹⁶ Jehova Diosqa, yanapawachkanchiktaqmi allin ruwaq yuyayniyuq serviqninwanpas (Mat. 24:45). Wakinpiqa, ichapas mana entiendesunchu Diospa llaqtanpi punta apaqkunapa imapas niwasqanchiktaqa. Ichapas wakinpiqa niwachwan yachasqanchik lawmanta lluqsinanchikpaq, chaynapi imapas karuptin mana wañurunanchikpaq. Utaq wakinpiqa unquypi imaynata cuidakunapaq niwasqanchik llumpayña rikchakapuwachwan.  ¿Imatam ruwananchik chayna rikchakapuwaptinchikqa? Chayna rikchakapuwaptinchikqa ichapas yuyarichwan Josueypawan Zorobabelpa nisqan Juda runakunata imaynata yanapasqanta. Yuyaymanachwantaqmi bibliapi wakin runakunamanta leesqanchikkunapipas. Ñawpaq tiempopi Diosta serviq runakunapaqpas Diospa nisqanqa mana allin hinam rikchakapurqa. Ichaqa kasukurqakum mana allin rikchakuptinpas, chayraykum mana wañurqakuchu (Juec. 7:7; 8:10).

17. ¿Imaynatam Zacariaspa willasqan Juda runakunata yanaparqa?

¹⁷ Zacariaspa pichqa kaq qawasqanqa ichapas mana unaychu karqa. Ichaqa Juda runakunatam yanaparqa hinalla Diospa wasinta ruwaspanku Diosta yupaychanankupaq. Zacariaspa nisqanta ruwayman churaspankum paykunaqa yacharurqaku Jehova Diosqa paykunawan kasqanta hinaspa kuyakuywan yanapasqanta. Paykunataqa Diosmi atiyninwan yanapaykurqa hinalla wasinta ruwanankupaq hinaspa kusisqa kanankupaq (Esd. 6:16).

18. ¿Imakunapim yanapawasun Zacariaspa qawasqanqa?

¹⁸ Candeleromantawan iskay aceitunas sachakunamanta Zacariaspa qawasqanqa anchatam yanapawachwan. Yanapawasunmi chiqnisqa kaspapas hinalla kallpata hapinapaq, hukpiña yanapakunapaq niwaptinchikpas mana hukmanyanapaq, imapas niwasqanchikta mana entiendespapas mana iskayrayaspa kasukunapaq. Chaynaqa, ¿imatam ruwananchik sasachakuypi kaspapas? Puntataqa Zacariaspa qawasqanpim yuyaymanananchik. Chaypi yuyaymanaspaqa yachasunmi Jehova Dios runankunamanta nanachikusqanta. Chaymantañataqmi yachasqanchikman hina ruwananchik. Chayqa Jehova Diosllapi hapipakuspa tukuy sunqumanta payta serviymi (Mat. 22:37). Chaypaq kallpanchakuptinchikqa Jehova Diosmi yanapawasunchik kusisqa payta yupaychanapaq (Col. 1:10, 11).