1. ¿Imakunamantam Diospa palabran willawanchik?

DIOSPA PALABRANMI willawanchik qipa punchawkunapi imakuna kananmanta. Willawanchiktaqmi Diospa runankunata imakuna pasananmantapas. Chaypaqqa qawachwanmi Daniel qillqapa 11 kaqninta. Chaypim Daniel willawanchik norte lawmanta hinaspa sur lawmanta rikurimuq nacionkunamanta. Willawanchiktaqmi chay nacionkuna llumpayta chiqninakusqankurayku tukuyta ruwanakusqankumantapas. Danielpa willakusqanmanta wakinqa ñam ruwakurunña. Chaymi mana iskayrayananchikchu qipa punchawkunapi wakin willakusqanpas ruwakunanmantaqa.

2. Genesis 3:15, Apocalipsis 11:7 hinaspa 12:17 nisqanman hinaqa, ¿imatam puntata yachananchik Danielpa willakusqanmanta sumaqta yachanapaq?

² Danielpa willakusqanmanta sumaqta yachananchikpaqqa puntatam yachananchik ima nacionkunamanta kamachikuqkuna Jehova Diospa yupaychaqninkunata chiqnisqankuta. Diosta yupaychaqkuna enteron allpa pachapi aslla kaptinchikpas chay nacionkunaqa munankum chinkachisqa kananchikta. ¿Imanasqa? Satanasqa munanmi chay nacionkunamanta kamachiqkuna llumpayta chiqniwananchikta (qaway Genesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Danielpa willakusqanmanta sumaqta yachananchikpaqqa qawananchiktaqmi chaykunamanta bibliapi willakuykunatapas.

3. ¿Imamantam kay yachachikuypi hinaspa qatiqnin yachachikuypi yachasun?

³ Chaynaqa, ¿imamantam kay yachachikuypi yachasunchik? Kaypim yachasunchik Daniel 11:25-39 imamanta willakusqanta. Yachasuntaqmi 1870 watamanta 1991 watakama norte hinaspa sur lawmanta ima nacionkuna kasqanmantapas. Qatiqnin yachachikuypiñataqmi yachasun Daniel 11:40–12:1 willakusqanmanta. Yachasuntaqmi 1991 watamanta Armagedon  utaq Diospa piñakuynin punchawkama norte lawmanta hinaspa sur lawmanta ima nacionkuna kasqanmanta. Chaynaqa yachaykusunyá Danielpa willakusqan iskay lawmanta kaq nacionkunamanta (qawaytaqyá “Norte hinaspa sur lawmanta nacionkuna chiqninakusqankumanta” niqtapas).

4. ¿Imaynatataq yachachwan norte hinaspa sur lawmanta ima nacionkuna kasqanta?

⁴ Ñawpaqtam nirqanchik Israel nacionpa hanay lawninpi kaq llaqtata norte lawmanta nacion kasqanta. Uray lawninpi kaq llaqtatañataqmi nirqanchik sur lawmanta nacion kasqanta. Chaynataqa nirqanchik Danielman huk angel kaynata nisqanrayku. Paymi nirqa: ‘Ñuqam hamurqani llaqtamasikikunata [utaq Jehova Diosta yupaychaqkunata] hamuq punchawkunapi ima pasananmanta willaqniki’, nispa (Dan. 10:14). Arí, Danielpa tiemponpiqa Diosta yupaychaqkunaqa karqaku Israel nacionpi kaqkunallam. Chayqa karqa 33 kaq watakamallam. Chaymanta qipamanmi ichaqa Diospa yupaychaqninkunaqa karqaku Jesuspa qatiqninkunaña. Chaymi Danielqa rimachkarqa Jesuspa qatiqninkunamantaña (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16). Chaymantapas watakuna risqanman hinam norte hinaspa sur lawmanta kaq nacionkunaqa manaña hina chay nacionkunañachu kanku. Chaynaqa, ¿imaynatataq yachachwan norte lawmanta hinaspa sur lawmanta ima nacionkuna kasqanta? Chaypaqqa yachananchikmi ima nacionkuna Jehova Diosta llumpayta chiqnisqankumanta hinaspa yupaychaqninkunatapas ñakarichisqankumanta, chaynataq kikinkupura pasaypaqta chiqninakusqankurayku chinkachinakuyta munasqankumantapas.

5. Jesuspa qatiqninkuna wañukusqanmanta 1870 watakama, ¿karqachu norte lawmanta hinaspa sur lawmanta Danielpa willakusqan nacionkunaqa? ¿Imanasqa?

⁵ Jesuspa qatiqninkuna wañukusqan qipallatam pantay religionkuna rikuriramurqa. Paykunam Diosmanta llullakunata yachachiyta qallaykurqaku. Chaymi 1870 watakama Jehova Diosta yupaychaqkunaqa mana karqakuchu. Chaymi pantay religionkunaqa mana allin qura hina achka-achkaman mirarurqaku (Mat. 13:36-43). Arí, Jesuspa qatiqninkuna wañukusqanmanta 1870 watakamam Jehova Diosmanta imam kaqta yachachiqkunaqa mana karqakuchu. Chay watakamataqmi mana karqachu norte lawmanta hinaspa sur lawmanta nacionkunapas. * Chaynaqa, ¿ima watamantam rikuriramurqa norte hinaspa sur lawmanta Danielpa willakusqan nacionkunaqa? Chay nacionkunaqa rikuriramurqaku 1870 watamantapacham. ¿Imanasqataq chaynataqa ninchik? Qatiqninpiyá chaymanta yachaykusun.

6. ¿Ima watapim Jehova Diosta yupaychaqkunaqa rikurimurqaku, hinaspa imatam ruwarqaku?

⁶ Jehova Diosta yupaychaqkunaqa rikuriramurqaku 1870 watamantapacham. Chay watapim iñiqmasinchik Charles Russellwan yanapaqninkuna bibliamanta imam kaqta yachayta qallaykuspanku Jesus kamachimunanmanta willakuyta qallaykurqaku. Chayqa karqa bibliapa nisqanman hina ñanta allichachkaq hinam (Mal. 3:1). Kay iñiqmasinchikkunapa ruwasqankuwanmi sutilla qawakurqa paykuna Jehova Dios yupaychaqkuna kasqanku. Chay watapitaqmi sutilla  qawakurqa Danielpa willakusqan norte lawmanta hinaspa sur lawmanta ima nacionkuna kasqanpas. Chaynaqa qatiqninpiyá yachaykusun ima nacionkuna kasqanmanta.

7. ¿Ima naciontaq karqa 1870 watamanta 1914 watakama sur lawmanta nacion?

⁷ Gran Bretaña nacionmi 1870 watamanta 1914 watakama wakin nacionkunamantapas aswan atiyniyuq rikurirurqa. Chay naciontam Daniel tupachirqa manchakuypaq animalpa taksa waqrachanwan. Chay manchakuypaq animalpam chunka waqrankuna karqa, chaymantam huk taksa waqracha rikuriramurqa. Chay waqracha hatunyananpaqmi kimsa waqrakunata pakinan karqa. Chayqa sutillam qawakurqa Gran Bretaña nacion Franciata, Españata hinaspa Paises bajos nisqanku nacionkunata munaychakurusqanwan (Dan. 7:7, 8). Arí, Gran Bretaña nacionmi 1914 watakama Danielpa willakusqan sur lawmanta nacion karqa. Hinaspam chay watapi Estados Unidos nacionwan hukllawakururqa.

8. 1914 watamanta kunankama, ¿ima nacionkunataq kanku Danielpa willakusqan sur lawmanta nacion?

⁸ Nisqanchikman hinam 1914 watapi Gran Bretaña nacionwan Estados Unidos nacion hukllawakururqaku. Chaymi chay watapi enteron pachapi punta kaq hatun guerrapi kananpaq nana-nanaq kallpasapa soldadokunata huñururqaku, hinaspam wakin nacionkunamantapas aswan atiyniyuq rikurirurqaku (Dan. 11:25). Chaymi chay watamanta kunankama Gran Bretañawan Estados Unidos nacion Danielpa willakusqan sur lawmanta nacion kanku. * Kunanñataqyá yachaykusun norte lawmanta ima nacion kasqanmanta.

9. (1) ¿Ima watapim Danielpa willakusqan norte lawmanta kaq nacion rikuriramurqa? (2) ¿Imaynatam Daniel 11:25 nisqanqa qawakurqa?

⁹ Iñiqmasinchik Russellwan yanapaqninkunam 1870 watapi Diosmanta imam kaqta yachachiyta qallaykurqaku. Chaymanta watallanmanmi 1871 watapi Danielpa willakusqan norte lawmanta nacionpas rikuriramurqa. Chay nacionqa karqa Alemania nacionmi. Alemania nacionqa 1871 watamanta 1914 watakamam achka nacionkunata munaychakururqa, chaymi atiyniyuq kasqanpaq hapikuspan Gran Bretaña nacionwan wañuchinakunankupaq tantiarurqa (qaway Daniel 11:25). Arí, Alemania nacionmi sisi hinaña achkallay-achka soldadonkunata huñuruspan 1914 watapi punta kaq hatun guerra Gran Bretaña nacionwan hinaspa huk law nacionkunawanpas wañuchinakurqaku.

10. ¿Imaynatam qawakurqa Daniel 11:25 tukuynin hinaspa 26 nisqanqa?

¹⁰ Chaymantam Danielqa willakurqa Alemania nacionwan hinaspa soldadonkunawan ima pasananmanta. Paymi nirqa: ‘Runankuna qipancharuptinmi enemigonkuna venceyta mana atinqachu. Paytaqa mesanpi mikuqmasinkunallam wañurachinqaku’, nispa (Dan. 11:25 tukupaynin, 26 qallariynin). Danielpa kawsakusqan punchawkunapiqa kamachiqwan kuskaqa mikuqku kamachiqpa yanapaqninkunallam (Dan. 1:5). Arí, chaynam karqa. Alemania nacionta kamachiqpa contranpim runankunalla hatarikururqaku. * Danielqa willakurqataqmi: ‘Nana-nanaq soldadonkunapas lluqllapa apasqan hinam rikurirunqaku, chaynapim achkallaña soldadonkuna wañurunqaku’, nispa (Dan. 11:26 tukupaynin). Danielpa willakusqanqa chaynam karqa. Enteron pachapi punta kaq hatun guerrapim Alemania nacionpa soldadonkunata sur law nacionpa soldadonkuna achkallay-achkata wañuparachirqaku. Chayna wañuchinakuyqa manam haykaqpas karqachu.

11. Daniel 11:27-30 nisqanman hinaqa, ¿imakunatam ruwarqaku norte lawmanta hinaspa sur lawmanta nacionkunaqa?

¹¹ Danielqa willakurqataqmi punta kaq hatun guerra manaraq kachkaptin imakuna kananmanta. Nirqam: “Chay iskay [kamachiqkunam] mana allin ruwanakuyllapi piensaspanku huk mesallapi tiyaykuspanku llullakunallata ninakunqaku, ichaqa yanqapaqmi chaykunata rimanakunqaku”, nispa (Dan 11:27, 28). Chaynamá karqa. Norte lawmanta Alemania nacionmi sur lawmanta Gran Bretaña nacionwan rimanakurqaku hawkalla kawsakunankupaq. Ichaqa manam chaynachu karqa. 1914 watapim enteron pachapi punta kaq hatun guerrapi iskayninku sipinakurqaku. Chaymantapas Danielqa willakurqataqmi chay norte lawmanta kaq nacionqa achka quri-qullqikunata huñukunanmanta. Chaypas chaynam karqa. Chaymantapas Alemania nacionqa manaraq punta kaq guerra kachkaptinmi tukuy imata huñukururqa, chaymi qari-qarillaña karqa. Chayraykum punta kaq hatun guerrapi sur lawmanta Gran Bretaña nacionwan wañuchinakunankupaq rirqaku. Ichaqa qalaypaqmi vencerachikurqa (Daniel 11:29, 30 qallariynin).

12. ¿Imatam ruwarqaku norte hinaspa sur lawmanta nacionkuna Jehova Diospa yupaychaqninkunata?

¹² Norte lawmanta Alemania nacionwan sur lawmanta Gran Bretaña nacionmi 1914 watamanta Jehova Diospa yupaychaqninkunata  chinkachiyta munarqaku. Chaymi punta kaq hatun guerra kaptin, guerraman mana riy munaq iñiqmasinchikkunata llumpayta ñakarichirqaku. Estados Unidos nacionpi autoridadkunapas punta apaq iñiqmasinchikkunatam presocharurqaku. Chayna kananmantam apostol Juan Apocalipsis qillqapi willakurqaña (Apoc. 11:7-10).

13. Iskay kaq hatun guerra kaptin, ¿imatam ruwarqa norte lawmanta Alemania nacionqa iñiqmasinchikkunata?

¹³ Enteron pachapi iskay kaq hatun guerra kaptinpas norte lawmanta Alemania nacionqa astawanraqmi iñiqmasinchikkunataqa mana llakipayaspanku llumpayta ñakarichirqaku. Chayqa karqa 1933 watamanta qipamanmi. Chay watakunapim Alemania nacionta kamachiq Hitler hinaspa yanapaqninkuna nirqaku chay nacionpi manaña Jehova Diosmanta willakunankupaq. Chayraykum achka iñiqmasinchikkunata sipirurqaku, wakinkunatañataqmi ñakarichinankupaq karu-karu lawman aparuspanku chaypi llumpayta llamkachirqaku. Chayna kananmantapas Danielqa willakurqañam. Paymi nirqa: “Soldadonkunapas Diospa santuarionpim chaynataq amparakuna wasipim millakuypaq kaqkunata ruwanqaku, Diospaq sapa punchaw animalkuna wañuchinankutapas [utaq Diosmanta willakuyninkutapas] harkakunqakum”, nispa (Dan. 11:30 tukupaynin, 31 qallariynin). Hitlerqa nirqaraqmi chay nacionpi Jehova Diosta yupaychaqkunata qalaypaq chinkachinanmantapas.

14. Iskay kaq hatun guerra tukurusqan qipallanman, ¿ima nacionñataq karqa Danielpa willakusqan norte lawmanta kaq nacionqa?

¹⁴ Iskay kaq hatun guerra tukurusqan qipallanmanmi Union Sovietica nisqanku nacion Alemania nacionmantapas aswan atiyniyuq rikurirurqa. Hinaspam Alemania naciontapas munaychakururqa. Chayraykum Union Sovietica nisqanku nacionña Danielpa willakusqan norte lawmanta kaq nacionqa karqa. Kay nacionpas Alemania nacion hinam mana munarqachu Jehova Diosta iñiqmasinchikkuna yupaychanankuta. Paykunaqa munarqaku chay nacionllankuta hatunchanankutam.

15. Iskay kaq hatun guerra tukurusqan qipallanman, ¿imatam norte lawmanta kaq nacionqa iñiqmasinchikkunata ruwarqa?

¹⁵ Norte lawmanta Union Sovietica nisqanku nacionwan yanapaqnin nacionkunapas nirqakum iñiqmasinchikkuna qalaypaq manaña Jehova Diosmanta willakunankupaq. Chaymantapas achka iñiqmasinchikkunatam karu-karu lawman apaspanku llumpayta llamkachispanku ñakarichirqaku. Chaytam Apocalipsis qillqapi tupachin ‘mayu hina achka-achka yakuwan’ (Apoc 12:15-17). Kunankamapas hinallam norte lawmanta kaq nacionqa tukuyta ruwachkan Jehova Diosmanta manaña willakunanchikpaq. Ichaqa imataña ruwaspankupas manam atinkuchu Diosmanta willakuyninchikta qalaypaq chinkachiytaqa. *

16. Daniel 11:37-39 nisqanqa, ¿imaynatam qawakurqa?

¹⁶ (Qaway Daniel 11:37-39). Kaypim Daniel willawanchik norte lawmanta nacionqa ñawpaq taytankunapa yupaychasqanku taytachankutapas mana kaqpaqpas hapinanmanta. Chaynamá karqa. Norte lawmanta Union Sovietica nisqanku nacionmi manaña munarqachu ima religionpas kananta. Chayraykum 1918 watamanta escuelakunapipas yachachiyta qallaykurqaku Dios mana kasqanmanta. Chaymantapas Danielpa willakusqanman hinam Union Sovietica nacionqa contranpi  hatariq nacionkunata chinkachinanpaq tukuy imata ruwarqa. Chaymi Union Sovietica nacionqa wakin nacionkunamantapas aswan atiyniyuq rikurirurqa. Chaynallataqmi sur lawmanta nacionpas atiyniyuq rikurirurqa.

17. ¿Imawantaq tupan Danielpa willakusqan ‘millakuypaq kaqqa’?

¹⁷ Norte lawmanta hinaspa sur lawmanta kaq nacionkunam yanapakurqaku Danielpa willakusqanman hina ‘millakuypaq kaq’ rikurimunanpaq (Dan. 11:31). Chay millakuypaq kaqqa tupan Organizacion de las Naciones Unidas nisqankuwanmi (ONU) utaq huk qawaqllapi achka nacionkunamanta kamachikuqkuna huñunakusqankuwanmi.

18. ¿Imanasqataq bibliaqa Organizacion de las Naciones Unidas nisqanta tupachin ‘millakuypaq kaqwan’?

¹⁸ ¿Imanasqataq bibliaqa Organizacion de las Naciones Unidas nisqanta tupachin ‘millakuypaq kaqwan’? Qalaypaq llulla kasqankurayku hinaspa mana allinkunata ruwasqankuraykum. Arí, chay kamachikuqkunam ninku paykunalla enteron allpa pachapi hawkayay hinaspa kusisqa kawsakunanchikpaq yanapawananchikmanta. Chay nisqankuqa llullam, taytanchik Jehova Diosllam hamuq punchawpi kusisqa kawsakunanchikpaqqa yanapawasun. Chaymantapas Danielqa willakurqam chay kamachikuqkuna llapallan pantay religionkunata qalaypaq chinkachinanmanta (qaway “Norte hinaspa sur lawmanta nacionkuna chiqninakusqankumanta” niqta).

19, 20. (1) ¿Imanasqataq Danielpa willakusqanmanta allinta yachananchik? (2) ¿Imamantam qatiqninpi yachasun?

¹⁹ Iskay law nacionkunamanta Danielpa willakusqanpa wakinqa ñam ruwakurunña. Chayqa qawakurqa 1870 watamanta 1991 watakamam. Kaymanta allinta yachayninchikmi yanapawanchik qipa punchawkunapipas Danielpa wakin willakusqanpas ruwakunanmanta.

²⁰ Union Sovietica nisqanku nacionqa 1991 watakamallam Danielpa willakusqanman hina norte lawmanta nacionqa karqa. Chaynaqa, chay watamanta kunankamaqa, ¿ima nacionñataq norte lawmanta nacionqa kachkan? Qatiqninpim kaymanta yachasunchik.