1, 2. ¿Imapitaq kamachiq Acabwan Manasesqa mana chaynallachu karqaku? ¿Imamantam yachasun?

RIMARISUN iskay kamachiqkunamanta. Hukninmi karqa Israel nacionta kamachiq Acab, hukninñataqmi karqa Juda nacionta kamachiq Manases. Paykunaqa manam chay tiempollapichu kawsarqaku. Iskayninkum Jehova Diosta qipancharurqaku, hinaspam llaqtamasinkutapas mana allinta ruwachirqaku, taytacha mamachakunatapas yupaycharqakum, runakunatapas wañuchirqakum. Manasesqa tukuy chaykuna ruwasqanmantam sunqumanta wanakururqa, chaymi Jehova Dios pampachaykurqa. Kamachiq Acabñataqmi wañukunankama mana allinkunata ruwarqa.

² Paykunamanta yachaymi yanapawasun sunqumanta wanakuyqa imayna kasqanta yachanapaq (Hech. 17:30; Rom. 3:23). Wanakuymanta yachayqa ancha allinmi kanqa. Munanchikmi imapipas pantaruptinchik Diosninchik pampachaykuwananchikta. Chaymi chay iskay kamachiqkunamanta astawan yachasun. Yachasuntaqmi wanakuymanta Jesuspa ima nisqantapas.

3. ¿Kamachiq Acabqa ima mana allinkunatataq ruwarqa?

³ Kamachiq Acabqa Jezabelwanmi casarakururqa. Jezabelqa Sidon llaqtata kamachiqpa churinmi karqa. Sidon llaqtaqa apukunapa llaqtanmi karqa. Jezabelwan Acab casarakurusqanrayku ichapas Israel nacionqa apuyarurqa. Ichaqa Jezabelwan casarakurusqanraykutaqmi Diostapas saqirurqa. Jezabelqa Baal taytachatam yupaycharqa, chaymi kamachiq Acabpas warminrayku llaqtamasinkunata chay taytachata yupaychanankupaq kamachirqa. Chayta yupaychaqkunaqa millakuypaq kaqkunatam ruwaqku, huchapakuqkum,  wawakunatapas taytachankupaqmi wañuchiqku. Jezabelqa Diospa runankunatapas achkatam wañuchirqa (1 Rey. 18:13). Acabqa “ñawpaq tiempopi gobiernaqkunamantapas” aswan mana allinkunataraqmi ruwarqa (1 Rey. 16:30). Jehova Diosqa sumaqtam yacharqa paypa hinaspa warmin Jezabelpa tukuy mana allinkuna ruwasqantaqa. Diosqa chay llaqtapi runakunamanta llakikuspam paymanta willakuq Eliasta kacharqa mana allin ruwasqankuta ninanpaq. Chaynata willakuchkaptinpas Acabwan Jezabelqa manam uyarikurqakuchu.

4. ¿Imatam Eliasqa Acabman willaykurqa? ¿Imaynam Acabqa chayrayku tarikurqa?

⁴ Acabwan Jezabelqa mana kasukusqankuraykum aylluntin wañuchisqa kananku karqa. Chayta willananpaqmi Jehova Diosqa Eliasta kacharqa. Chaymi Eliaspa nisqanta uyariruspan Acabqa llumpayta llakikuspan humillakurqa (1 Rey. 21:19-29).

5, 6. ¿Imanasqataq nichwan Acabqa mana wanakusqanta?

⁵ Chay kutipi kamachiq Acab llumpay llakisqa tarikuspanpas manam sunqumantachu wanakurqa. Payqa manam imatapas ruwarqachu kaqmanta llaqtamasinkuna Diosman kutirikunankupaqqa, hinaspapas hinallam saqirqa Baal taytachata yupaychanankuta. Hinallataqmi mana allinkunatapas ruwarqa.

⁶ Huk kutipim kamachiq Acab Josafatta valekurqa Siria nacionpa contranpi peleaq riysinanpaq. Josafatqa manaraq richkaspanmi Diospa ima piensasqanta yachaykuyta munaspan Jehova Diospa serviqninwan rimayta munarqa. Kamachiq Acabmi ichaqa mana munaspan kaynata nirqa: ‘Tapunanchikpaqqa kachkanraqmi tayta Diosmanta willakuq, payqa Imlapa churin Micaiasmi, ichaqa chiqninim paytaqa, manam haykapipas allintaqa willawanchu aswanqa mana allinllatam’, nispa. Chaywanpas Diosmanta willakuq Micaiasta qayachimuspankum tapurqaku. Micaiasqa kamachiq Acabtam nirqa mana allinpi tarikunanmanta. Chaynata niykuptin Jehova Diosta pampachaykunanpaq mañakunanmantaqa Micaiastam carcelman churarachirqa (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Chaywanpas manam librakurqachu Jehova Diospa nisqanmantaqa. Chaymi peleaq risqankupi Acabtaqa wañurachirqaku (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Imatam Jehu kamachiq Acabmanta wañukusqan qipata nirqa?

⁷ Kamachiq Josafatqa Jehova Diosta kasukusqanraykum allinlla wasinman kutikurqa. Chaymantam Josafatta Jehu nirqa kamachiq Acabwan hukllawakurusqanqa mana allin kasqanta. Kaynatam nirqa: ‘¿Imanasqataq mana allin runakunata yanapanki hinaspa tayta Dios chiqniqkunata kuyanki?’, nispa (2 Cron. 19:1, 2). Kamachiq Acab manaraq wañukuchkaspan wanakuptinqa Diosmanta willakuq Jehuqa manachá ninmanchu karqa Acabqa ‘Diosta chiqniq’ runa kasqantaqa. Arí, Acabqa ima mana allinkuna ruwasqanmanta llakikuspanpas manam sunqumantachu wanakurqa.

8. ¿Imanasqataq nichwan Acabqa sunqumanta mana wanakusqanta?

⁸ ¿Imatam yachachwan Acabpa mana wanakusqanmanta? Acabqa mana allin ruwasqanraykum ayllun chinkachisqa kananmanta Elias niykuptin llumpayta llakikuspa humillakurqa. Chayqa allinmi karqa, ichaqa chaymanta qipakunaman imakuna ruwasqanwanmi sutilla karqa sunqumanta mana wanakusqan. Arí, sunqumanta wanakuyqa manam ima mana allintapas ruwaruspa llakikuyllachu. Sunqumanta wanakuy ima kasqanmantayá yachaykusun.

9. ¿Ima mana allinkunatataq kamachiq Manases ruwarqa?

⁹ Manasesqa Juda naciontam kamachirqa. Payqa kamachiq Acabmantapas aswan mana allinkunataraqmi ruwarqa. Bibliam nin: ‘Achka mana allinkunata tayta Diospa qayllanpi ruwaspanmi payta piñachirqa’, nispa (2 Cron. 33:1-9). Manasesqa taytacha-mamachakunapaqmi altarkunata ruwachirqa. Diospa templonmanpas taytachata ruwarachispanmi churarachirqa. Chaymantapas layqa ruwaymanmi qukururqa, demoniokunawanpas rimaqmi, mana huchayuq runakunatapas achkallatañam wañuchirqa. Churinkunatapas taytachakunapaqmi kañapurqa (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. ¿Ima pasaruptintaq Manasesqa wanakurqa?

¹⁰ Kamachiq Acab hinam Manasespas Diospa rimapayasqanta mana uyarikurqachu. Chaymi Jehova Diosqa saqiykurqa Asiria nacionpa tropankuna ‘Manasesta hapiruspanku cadenakunawan wataruspa Babilonia llaqtaman presochaspanku pusanankuta’. Yaqachusmi Manasesqa carcelpi kachkaspan tukuy mana allinkuna ruwasqanmanta pesakurqa. Bibliam nin: “Abuelonkunapa Diosninpa qayllanpim pasaypaqta humillakuykurqa”, nispa. Ichaqa manam pesayllachu-pesapakurqa, aswanqa Jehova Diostam kuti-kutirispa mañakurqa. Payqa sunqumanta wanakuspanmi kaqmanta Jehova Diospi hapipakurqa (2 Cron. 33:10-13).

11. ¿Imaynatam yachanchik Manasesqa sunqumanta wanakusqanta? (Rimarimuytaq 2 Cronicas 33:15, 16 nisqanmantapas)

¹¹ Tiempopa risqanman hinam Manasespa wanakusqanta qawaspan Jehova Diosqa mañakusqanta uyariykurqa, hinaspam kaqmanta kamachiq kananpaq churaykurqa. Manasesqa tukuytam ruwarqa Jehova Dios pampachaykunanpaq. Payqa manam Acab hinachu karqa. Mana allinkuna ruwasqanta saqispanmi taytacha-mamachakunatapas ñutupachirqa. Llaqtamasinkunatapas Jehova Diosllataña yupaychanankupaqmi kamachirqa (qaway 2 Cronicas 33:15, 16). Mayna sasachá Manasespaqqa karqa tukuy chaykunata ruwayqa. Kikinmiriki ayllunpas, serviqninkunapas hinaspa llaqtamasinkunapas mana allinkunata ruwanankupaq huchayuq karqa. Ichaqa chay tukuy mana allinkuna ruwasqanta allichananpaqmi kallpanchakurqa. Manasesqa willkachan Josiastapas allintachá yachachirqa, chaychá Josiasqa allin kamachiq karqa (2 Rey. 22:1, 2).

12. ¿Imatam yachachwan Manasespa wanakusqanmanta?

¹² ¿Imatam yachachwan Manasesmanta? Payqa manam imapas mana allinkuna ruwasqanmantaqa pesayllachu-pesakurqa, aswanqa Jehova Diosta mañakuspanmi pampachaykunanpaq  ruegakurqa. Mana allin ruwasqankunatapas saqirqam. Tukuy sunqunwan Jehova Diosta servinanpaqtaqmi kallpanchakurqa, llaqtamasinkunatapas yanaparqam Diosman kutirikunankupaq. Chaymi Jehova Diosqa Manasestaqa pampachaykurqa. Chaywanmi yachanchik Diosqa maynaña huchayuq runatapas sunqumanta wanakuptinqa “pampachaykuq” kasqanta (Sal. 86:5).

13. ¿Ima rikchanachiywantaq yachanchik sunqumanta wanakuyqa mana pesapakuylla kasqanta?

¹³ Manasesqa manam pesayllachu-pesakurqa. Chaywanmi yachanchik sunqumanta wanakuyqa mana pesapakuylla kasqanta. Chaymanta astawan yachaykunapaq kaypi yuyaymanasun. Picota rantiptiki quykusunkiman fierrollanta “kayqa allinmi kanqa” nispa. ¿Chayllawanchu kusisqa kawaq? Manam. Fierron allin kaptinpas qamqa munachkanki cabontawanmi. Chaynallataqmi sunqumanta wanakuypas. Pesapakuy allin kaptinpas, Diosninchikqa manam chayraykullachu pampachaykuwasun. Qatiqninpiyá yachaykusun sunqumanta wanakunapaq imatawanraq ruwanamanta.

14. ¿Imayna tarikuspanñam mana allin tantiakuq musuqa wanakuyta qallarirqa?

¹⁴ Huk kutipim señorninchik Jesucristo willakurqa mana allinta tantiaq musumanta (Luc. 15:11-32). Chay musum taytanmanta tupaqninta mañakuruspan ‘huklaw karu nacionman ripukurqa’. Chaypim munasqanpi purispan tukuy imanta tukururqa. Sasachakuypi tarikuspanñam chayraq mana allin ruwasqanmanta cuentata qukururqa, hinaspam yuyarirqa taytanpa wasinpi allin kawsakusqanta. Chaymi tantiakururqa taytanpa wasinman kutinanpaq, chaynapi taytan pampachaykunanpaq. Chay musuqa mana allin ruwasqankunamanta pesapakuspanmi mana allin ruwasqankunata saqirqa.

15. ¿Imakunatam mana allin tantiakuq musu ruwarqa sunqumanta wanakusqanrayku?

¹⁵ Mana allin tantiakuq musuqa sunqumantam wanakurqa. Chaymi taytanpa wasinman kutispan pampachaykunanpaq kaynata mañakurqa: “Taytáy, huchallikurunim hanaq pacha Diospa contranpi hinaspa qampa contraykipi. Manañam ‘churilláy’ niwanaykipaq hinañachu kallani”, nispa (Luc. 15:21). Payqa Diospa contranpi huchallikurusqantam riqsikurqa. Hinaspapas Diospa kamachisqanman hinaña kawsakuytam munarqa. Riqsikurqataqmi mana allin ruwasqankunawan taytanta waqachisqantapas. Chaymi pampachaykunanta munaspan nirqa: “Huknin llamkapakusuqniki runata hinallatañayá chaskiykuway”, nispa (Luc. 15:19). Kay willakuyqa punta apaqkunatapas yanapanmanmi pipas sunqumanta wanakusqanta utaq mana wanakusqanta yachanankupaq.

16. ¿Imanasqataq punta apaqkunapaqqa sasa pipapas sunqumanta wanakusqanta yachayqa?

 ¹⁶ Punta apaqkunapaqqa sasam pipapas wanakusqanta utaq mana wanakusqanta yachayqa. Sasaqa runapa sunqunpi ima kasqanta mana yachasqankuraykum. Chaymi paykunaqa pipas huchallikuruspan sunqumanta wanakusqantaqa yachanku imaynaña kawsakusqanwan. Sunqumanta wanakuqqa mana allin ruwasqankunatam saqinan, hinaspapas mana allin ruwasqankunata chiqnisqanmi sutilla kanan. Wakinpiqa pipas hatun huchata ruwarusqanraykum punta apaqkunapaqqa sunqumanta wanakusqanta yachayqa aswan sasaraq kanman. Imanasqa chayna kasqanmanta yachaykusun.

17. (1) ¿Pipas huchanta riqsikuspan waqaq tukuptinchu nichwan sunqumanta wanakusqanta? (2) ¿Imaynatam yachachwan pipapas sunqumanta wanakusqanta? (Rimarimuytaq 2 Corintios 7:11 nisqanmantapas).

¹⁷ Ichapas huk iñiqmasinchik huchallikuyman wichiykunman. Ichaqa warminmanpas, amistadninmanpas utaq punta apaqkunamanpas mana willakuspan hinalla chayna huchapi unay wata purikunman. Chayta punta apaqkuna yacharuspanku rimapayaptinkuñataq huchanta riqsikuspan waqaq tukunmanraq. ¿Chayraykuchu nichwan sunqumanta wanakusqanta? Manam. Payqa manam huk kutillatachu huchapakurqa, unay watam chayna karqa. Chaymantapas, huchapakusqanmanta punta apaqkuna mana imatapas niptinqa manachá willakunmanpaschu karqa. Punta apaqkunaqa sunqumanta wanakusqantaqa yachanqaku mana allin ruwasqankunata saqispan Diospa kamachisqanman hinaña kawsakuptinmi. Huchallikuruq runaqa riqsikunantaqmi imapas ruwarusqanqa mana allin kasqanta, hinaspapas manañam sunqunpipas mana allinkunataqa piensananñachu (qaway 2 Corintios 7:11). Ichaqa manam ratullaqa cambianmanchu. Chayraykupaschá punta apaqkunaqa tantianqaku manaña Jehova Diospa testigon kananpaq. Chaynapi imapas ruwasqanwan sunqumanta wanakusqan sutilla kananpaq (1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿Imatam qarquchikuqqa ruwanqa sunqumanta wanakuspanqa? ¿Imapaqtaq chayqa yanapanqa?

¹⁸ Huchanmanta qarquchikuqqa sunqumanta wanakuspanqa sapa huñunakuykunamanmi hamunan. Hinaspapas sapa punchaw bibliata leenanpaqwan Diosta mañakunanpaq punta apaqkunapa nisqantam kasukunan. Chaymantapas, kaqlla huchaman mana wichiykunanpaqmi kallpanchakunan. Mana allin ruwasqanmanta Jehova Dios pampachaykunanpaq kallpanchakuptinqa pampachaykunqam. Punta apaqkunapas yanapanqam kaqmanta Diosta servinanpaq. Llapallanchik mana chaynalla kasqanchikraykum punta apaqkunaqa sapa huchallikuqta yanapaspanku  puntata sumaqta yachaykunanku ima pasarusqanmanta, chaynapi huchallikuqta allinta yanapanankupaq.

19. ¿Imakunaraykutaq pipapas wanakusqanqa sutilla kanqa? (Rimarimuytaq Ezequiel 33:14-16 nisqanmantapas).

¹⁹ Kaypi yachasqanchikman hinam pipas sunqumanta wanakuspanqa mana pesayllachu-pesapakunan, aswanqa mana allin ruwasqankunatam saqinan, Diospa kamachisqanman hinam kaqmanta kawsakunan, manañataqmi sunqunpipas mana allinkunataqa piensananñachu (qaway Ezequiel 33:14-16). Huchallikuruq runaqa kallpanchakunantaqmi Jehova Dioswan amistadnin allin kananpaqpas.

20, 21. Amistadninchik huchallikuruptinqa, ¿imaynatam yanapachwan Diosmanta mana karunchakurunanpaq?

²⁰ Jesusqa kay allpa pachamanqa hamurqa taytanman kutirikunankupaq huchasapakunata yanapaqmi. Paymi nirqa: “Ñuqaqa hamurqani manam, mana huchayuq runakunata qayaqchu, aswanqa wanakunankupaq huchasapakunata qayaqmi”, nispa (Luc. 5:32). Ñuqanchikpas huchallikuruqkunatam yanapananchik Diosman kutirikunankupaq. Chaynaqa, ¿imatam ruwachwan amistadninchik huchallikurusqanta yacharuspaqa?

²¹ Huchallikurusqanta yachachkaspa mana imatapas ruwaspaqa manam yanapachkachwanchu. Jehova Diosninchikqa tukuy imatam rikumuchkan, paymantaqa manam imatapas pakayta atichwanchu (Prov. 5:21, 22; 28:13). Amistadninchikta yanapayta munaspaqa punta apaqkunaman willakunanpaqmi ninanchik. Mana willaptinñataqmi kikinchikña willananchik. Chaynatam amistadninchikta yanapasun Diosmanta mana karunchakurunanpaq.

22. ¿Imakunamantam qatiqnin yachachikuypi yachasun?

²² Huchallikurusqanrayku pitapas punta apaqkuna qarquruptinqa, ¿mana kuyapayakuq kasqankurayku qarqurusqankutachu nichwan? Qatiqnin yachachikuypim yachasun Jehova Diosqa huchallikuruqkunata kuyakuywan wanakunankupaq yanapasqanmanta. Yachasuntaqmi Jehova Dios hina llakipayakuq kanamantapas.