1. ¿Llapallan runakunachu yachayta chaskikuyta munanku? (Rimarimuytaq Proverbios 1:20, 21 nisqanmantapas).

 ACHKA llaqtakunapim Diosta serviqkunaqa callekunapi kusisqallaña willakuqku. Qampas chayna willakuspaykiqa ichapas piensarqanki Proverbios libropi nisqan yachay qayaykachakusqanpi (leey Proverbios 1:20, 21). Bibliapiwan qillqanchikkunapim tarinchik ‘Diosmanta hamuq yachaytaqa’. Chay yachaytam runakunaqa necesitanku wiñay kawsayta haypanankupaq. Chaymi kusikunchik qillqanchikta pipas chaskiwaptinchikqa. Wakin runakunam ichaqa mana chaskiwanchikchu. Wakinñataqmi bibliaqa kay tiempopi manaña yanapawasqanchikta piensaspanku asikuwanchik. Wakin runakunañataqmi bibliapi kamachikuykuna sasa kasukunapaq kasqanta piensanku, chaymi mana kaqpaqpas hapinkuchu. Chaywanpas, Jehova Diosqa kuyakuq kasqanraykum munan lliw runakuna yachayta tarinankuta.

2. ¿Imapim yachayta tarichwan? Ichaqa, ¿imapim yaqa llapallan runakuna hapipakunku?

² Jehova Diosqa yachayniyuq kanapaqmi bibliawan yanapawanchik. Bibliaqariki yaqa llapallanchikpam kapuwanchik. Bibliamanta rimaq qillqanchikkunapas 1.000 masnin rimaykunapim kachkan. Bibliatawan chay qillqakunata leeyninkuqa runakunapaqqa allinninkupaqmi. Chaywanpas achka runakunam mana uyariyta munankuchu. Imata tantianankupaqpas kikinkupa yachayninkupiwan runakunapa yachayllanpim hapipakunku. Hinaspapas chiqniwanchikraqmi bibliapi nisqanta kasukusqanchikrayku. Chaymi kay yachachikuypi yachasun imaynanpi chayna kasqankumanta.  Chaypaqyá puntata yachaykusun Diosmanta hamuq yachayta imaynata tarinamanta.

3. ¿Imatam ruwananchik yachayniyuq kanapaqqa?

³ Yachayqa yanapawanchikmi imatapas allinta tantianapaq, ichaqa manam chayllapaqchu. Bibliapim nin: “Jehova Diosta manchakuyqa yachayniyuq kaypa qallariyninmi, chuyay-chuyay Diosmanta imam kaqta yachayqa allin yuyayniyuq kaymi”, nispa (Prov. 9:10). Chaynaqa imatapas tantianapaqqa ‘chuyay-chuyay Diospa’ piensasqanman hinam piensananchik. Chaypaqqa yanapawasun bibliatawan qillqanchikkunata estudiaymi. Chaynata ruwaspallam yachayniyuqqa kasun (Prov. 2:5-7).

4. ¿Imanasqataq Jehova Dioslla yachayta qukuqqa?

⁴ Jehova Diosllam yachaytaqa quwachwan (Rom. 16:27). Chaynataqa ninchik unanchawaqninchik kasqanraykum hinaspa yachaynin mana tukuq kasqanraykum (Sal. 104:24). Chaymantapas yachayniyuq kasqan tukuy imapi qawakusqanraykum (Rom. 11:33). Chaynataq imapas nisqankuna hukkunata yanapasqanraykum (Prov. 2:10-12). Chaykunamanta mana iskayrayaspaqa yachaytam chaskisun. Ichaqa ima tantiasqanchikpas hinaspa ruwasqanchikpas chayman hinam kanan.

5. ¿Imaynataq runakuna kachkanku yachayta mana maskasqankurayku?

⁵ Achka runakunam ninku kay allpapi tukuy imapas rikusqankuqa sumaqllaña kasqanta. Ichaqa manam Diospa unanchasqantachu ninku. Wakin runakunañataqmi bibliapi nisqankuna manaña yanapawasqanchikta piensaspanku munasqankuman hina kawsakunku. Chayraykum kay pachapi tukuy mana allinkunaqa astawan yapakuchkan. Manam kusisqachu kawsanku, manataqmi yachankuchu imapaq kawsasqankutapas. Chayraykum bibliapipas kaynata nin: “Jehova Diospa contranpi kaq ima yachachikuypas llullam, payta qipanchaspa yachaqtukuspa imatapas niyqa hinaspa pitapas rimapayayqa yanqapaqmi”, nispa (Prov. 21:30). Chayraykum ñuqanchikqa Jehova Diosta hinalla mañakunanchik yachayta quwananchikpaq.

6. ¿Pikunataq yachayta mana chaskikuyta munankuchu Proverbios 1:22-25 nisqanman hinaqa?

⁶ Yachay callekunapi qayakuptinpas achka runakunam mana uyariqpastukunkuchu. Chaymi bibliapipas nin “mana yuyayniyuqkuna”, “burlakuqkuna” hinaspa “ruqru uma runakuna” yachayta mana maskasqankumanta (leey Proverbios 1:22-25). Yachaykusun chayna runakuna yachayta imanasqa wischupakusqankumanta hinaspa paykuna hina mana kanapaq imata ruwananchikmanta.

7. ¿Imanasqataq wakinkuqa hinalla ‘mana yuyayniyuq’ kayta munanku?

⁷ ‘Mana yuyayniyuqkunaqa’ imatapas chaylla creeruqkunam utaq imawanpas chaylla engañarachikuqkunam (Prov. 14:15). Diosmanta willakusqanchikpim chayna runakunata tarinchik. Arí, millonnintin runamasinchikkunam religionpi punta apaqkunawan hinaspa politicokunawan engañasqa kanku. Wakinkuqa chayta yacharuspankum ninku: “¡Imaynamá kaynataqa engañawarqaqa!”, nispanku. Proverbios 1:22 nisqanman hinam mana yuyayniyuqkunaqa engañasqankuta  yacharuspankupas mana imatapas ruwankuchu (Jer. 5:31). Paykunaqa manam munankuchu bibliamanta yachaytapas nitaq kamachikuykunata kasukuytapas, aswanqa munasqankuman hina kawsakuytam munanku. Achkam ninku Canada nacionniyuq warmi hina, paymi testigokuna wasinta visitaruptinku nirqa: “Sacerdotechiki huchayuq pay engañawaspankuqa, manam ñuqaykuchu”, nispa. ¡Manamá munanchikchu engañawasqanchikta yachachkaspañapas hinallapi kaytaqa! (Prov. 1:32; 27:12).

8. ¿Imata ruwaspam yachayniyuq kasun?

⁸ Bibliapim ichaqa kallpanchawanchik yachayninchikpi ‘yuyayniyuq runakuna hina’ kanapaq (1 Cor. 14:20). Yachayniyuqqa kasunchik bibliapi nisqankunata kasukuspam. Kasukuspanchikqa pisi-pisimantam yachasun imapas tantiasqanchik allin kasqanta. Manataqmi sasachakuykunapipas kasunchu. Chaymi allin kanman imayna kasqanchikta qawakuyninchik. Sichu qam bibliata estudiachkanki hinaspa huñunakuykunamanpas richkanki, ichaqa manaraq bautizakunkiraqchu, hinaspaqa piensarinaykim imanasqa manaraq bautizakusqaykipi. Utaq bautizasqaña kaspaykipas, ¿aswan allintañachu Diosmanta willakuchkanki hinaspa yachachichkanki? ¿Bibliapi nisqanman hinachu imatapas tantiachkanki? ¿Jesus hinachu runamasikikunata kuyakuyllawan rimapayachkanki? Manaraq chayna kasqanchikta cuentata qukuspaqa yuyarisun Jehova Diosqa ‘mana yachayniyuqkunaman yachay quq’ kasqanta (Sal. 19:7).

9. ¿Imayna kasqankuwanmi burlakuq runakunaqa yachayta wischupakunku?

⁹ ‘Burlakuq’ utaq asipayakuq runakunapas manam yachaytaqa chaskikuyta munankuchu. Chayna runakunatam Diosmanta willakuspanchik tarinchik. Paykunaqa hukkunamanta burlakuytam gustanku (Sal. 123:4). Bibliapiqa nirqañam kay tukupay punchawkunapi burlakuq runakuna kananmanta (2 Ped. 3:3, 4). Lotpa masankuna hinam kunan tiempopi wakin runakunapas Diospa nisqankunataqa mana kaqpaqpas hapinkuchu (Gen. 19:14). Achkam asikunkuraq bibliapi nisqanman hina kawsakuqkunata qawaspanku. Chayna runakunaqa ‘mana allin ruway munasqallankuwanmi aysachikunku’ (Jud. 7, 17, 18). Burlakuq runakunamanta bibliapi rimasqanqa rimantaqmi Diosta qipancharuqkunamantapas chaynataq contranpi hatariq runakunamantapas.

10. ¿Imatam ruwananchik Salmos 1:1 nisqanman hinaqa burlakuq runakuna hina mana kanapaq?

¹⁰ ¿Imaynatam cuidakuchwan burlakuq runakuna hina mana kanapaq? Manam hukllawakunanchikchu imamantapas rimapakuqkunawanqa (leey Salmos 1:1). Arí, manam uyarinanchikchu nitaq leenanchikchu Diosta qipancharuqkunapa imapas nisqantaqa. Mana cuidakuspanchikqa paykuna hinam kayta qallaykuchwan, hinaspapas Jehova Diosmantawan kamachikuyninkunamantam iskayrayayta qallaykuchwan. Chaymi nikunanchik: “¿Chayllachu kasukuni imapas niwasqankuta utaq kamachiwasqankuta icha rimapakunichu? ¿Punta apaqkunapa pantasqallankutachu qawani?”, nispa. Mana chayna kanapaq kallpanchakuptinchikqa Jehova Diosmi anchata kusikunqa (Prov. 3:34, 35).

11. ¿Imaynam Diospa kamachikuyninkuna ‘ruqru uma runakunapaq’?

¹¹ “Ruqru uma” utaq sonso runakunapas manam munankuchu yachayta chaskikuytaqa. Chaynaqa kanku Diospa kamachikuyninkunaman  hina mana kawsakusqankuraykum. Paykunapaqqa imaña ruwasqankupas allinmi (Prov. 12:15). Hinaspapas yachay qukuq Jehova Diosmantaqa manam yachayta munankuchu (Sal. 53:1). Chayna runakunaqa willakusqanchikpi tuparuptinchikpas Diospa kamachikuyninkunata kasukusqanchikraykum asikuwanchik. Paykunamantam bibliapi nin: “Ruqru uma runapaqqa yachayniyuq kaypas mana haypay atinam, payqa llaqtapa punkunpiqa manam imallatapas rimariyta atinchu”, nispa (Prov. 24:7). Sonso runakunaqa manam yachaywanchu imatapas rimanku. Chayraykuchá Jehova Diosqa niwanchik: “Amayá hukllawakuychu mana yuyayniyuq ruqru uma runawanqa”, nispa (Prov. 14:7).

12. ¿Imataq yanapawasun ruqru runakuna hina mana kanapaq?

¹² Ñuqanchikqa manam Jehova Diospa consejonkunata chiqniqkuna hinachu kanchik, aswanqa kamachikuyninkunatam kasukunchik hinaspapas paypa piensasqanman hina piensanapaqmi kallpanchakunchik. Chaytaqa yachanchik kasukuy hinaspa mana kasukuy imapi tukusqanwanmi. Jehova Diospa consejonkunata mana kasukuq runakunaqa sasachakuykunallapim kanku. Diosta kasukuqkunam ichaqa kusisqa kawsakunku (Sal. 32:8, 10).

13. ¿Jehova Diosqa obligawanchikchu consejonkunata chaskikunapaq?

¹³ Jehova Diosqa munan llapallan runakuna yachayniyuq kanankutam. Ichaqa manam pitapas obliganchu yachayta chaskikunankupaqqa. Chaywanpas yachayta wischupakuqkunata ima pasananmantam willawanchik (Prov. 1:29-32). Jehova Diosta mana kasukuqkunaqa mana allinkunata ruwasqankuraykum sasachakuykunapi tarikunqaku, hinaspapas chinkanqakum. Jehova Diospa consejonkunata kasukuqkunam ichaqa “hawka kawsakunqa, sasachakuyta manchakusqanpas manam hukmanyachinqachu” (Prov. 1:33).

14, 15. ¿Imatam yachanchik Proverbios 4:23 nisqanmanta?

¹⁴ Diospa yachachiwasqanchikman hina kawsakuspaqa allinmi kasun. Yachamusqanchikman hinam paypa consejonkunaqa makillanchikpi kachkan. Chaymi Proverbios libropi consejokunaqa lliw runakunapaq kachkan. Chayta kasukuspaqa kusisqam kawsakusun. Chay consejokunamantayá yachaykusun.

¹⁵ Yuyayninchiktayá utaq sunqunchiktayá waqaychasun. Bibliapim nin: “Imamantapas astawanqa sunquykitayá waqaychay, sunquykipi ima kasqanman hinam imayna kawsakuynikiqa kanqa”, nispa (Prov. 4:23). Imaynam cuerponchikta  cuidanapaqpas allinta mikunchik, rakta pachawan churakunchik hinaspa allinta puñunchik, chaynam yuyayninchikta cuidanapaqpas bibliata sapa punchaw estudiananchik, huñunakuykunaman rinanchik hinaspa chaypi rimarinapaq preparakunanchik. Diosmantapas mana saqispam willakunanchik. Hinaspapas mana allin ruwaykunamantawan mana allin amistadkunamantam karunchakunanchik.

16. ¿Imanasqataq allin kasun Proverbios 23:4, 5 nisqanta kasukuspaqa?

¹⁶ Imapas kapuqllanchikwanyá hawka kawsakusun. Bibliapim niwanchik: “Amayá apuyayllataqa maskaychu […]. Chayqa ancha-anchata maskachkaptikim qunqayllamanta chinkarun, ankapa hina rapran rikuriruptinmi altoman pawachkaq hina chinkarun”, nispa (Prov. 23:4, 5). Imapas kapuwaqninchiktaqa suwapas aparunmanmi. Chayna kaptinpas kunan tiempopiqa apupas wakchapas qullqi ganayllapim piensanku. Chayllapiña afanakusqankuraykum mana allin qawasqaña kanku, hukkunawanpas manam allintañachu kawsakunku utaqmi wakinpiqa unqunku (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). Yachayniyuq kasqanchikraykum ñuqanchikqa mana qullqi ganayllapichu kanchik. Chaymi kapuwaqllanchikwan kusisqa kawsakunchik (Ecl. 7:12).

17. ¿Imaynatam yachayniyuq kachwan Proverbios 12:18 nisqanman hinaqa?

¹⁷ Allinta piensaspayá rimasun. Llutanpi rimaspaqa pitapas sientirachisunmi. Bibliapim nin: “Nanay simiwan rimaq runapa rimayninqa espada hina kuchukuqllañam, yachayniyuq runapa rimasqanmi ichaqa hampi hina sunqu tiyaykachiq”, nispa (Prov. 12:18). Mana cuento qipi kaspanchikqa hukkunawanmi hawkalla kawsakusun (Prov. 20:19). Rimasqanchikwan hukkunata mana sientichinapaqqa bibliapi nisqankunatam allinta yachananchik (Luc. 6:45). Bibliapi kaq consejokunapi yuyaymanaspaqa rimasqanchikwanmi hukkunata kallpanchasun (Prov. 18:4).

18. ¿Imaynatam Proverbios 24:6 nisqan yanapawanchik Diosmanta allinta willakunapaq?

¹⁸ Diospa llaqtanpi kamachikuykunatayá kasukusun. Bibliapim kaynata niwanchik: “Chiqnisuqniki runakunawan peleaq rinaykipaqqa allinta tantianaykipaqmi yachayniyuqkuna yanapasunayki, achka runakunata tapurikuspa imatapas ruwayqa allinpim tukunqa”, nispa (Prov. 24:6). ¿Imaynatam kaypi nisqankuna yanapawachwan Diosmanta willakusqanchikpi hinaspa yachachisqanchikpi? Tantiasqanchikman hinalla willakunamantaqa imaynata willakunapaq niwasqanchiktam kasukunchik. Chaykunatam uyarinchik huñunakuykunapi. Kachkantaqmi qillqanchikkunapas chaynataq videonchikkunapas runamasinchikkuna bibliapi ima nisqanta entiendenankupaq. ¿Yaqachu chaykunata servichikunapaq kallpanchakuchkanchik?

19. ¿Imatam qam niwaq yachaymanta? (Rimarimuytaq Proverbios 3:13-18 nisqanmantapas).

¹⁹ (Leey Proverbios 3:13-18). ¡Anchatamá agradecekunchik bibliapi consejokunamantaqa! Imaynaya kachwan chay consejokuna mana kaptinqa. Kay yachachikuypim yacharunchik Proverbios libropi Diospa consejonkunamanta. Ichaqa bibliapi kaq wakin librokunapipas kachkanmi consejokunaqa. Chaymi runakuna imataña niptinkupas yachayta tarinapaq hinalla kallpanchakunanchik. Manamá iskayrayanchikchu yachayniyuq kayqa kusisqa kawsakunapaq yanapawananchikmantaqa.