Noville llaqtachapim nacerqani 1929 watapi 22 de diciembreta, chayqa kachkan Belgica nacionpi kaq Bastoña llaqtapa hichpanpim. Chay sitiotam sutichanku Ardenas nispanku. Kusikuywanmi yuyarini chay campopi tayta-mamaywan kuska warmallaraq kasqayta. Sullkay Raymondwanmi sapa punchaw vacata chawaq kaniku, cosecha tiempopiñataqmi tayta-mamayta chakrapi yanapaq kaniku. Chay llaqtachapiqa imapas kaptinqa llapaykum yanapanakuq kaniku.

Tayta-mamaypa sutinmi karqa Emile hinaspa Alice, paykunaqa sapa domingom misaman riqku. 1939 watamantam ichaqa vidayku cambiarurqa. Chay watapim Inglaterramanta precursorkuna chayaramurqaku hinaspankum papayta nirqaku Consolación sutiyuq revistata chaskikunanpaq anotakunanpaq (chay revistapa kunan sutinmi ¡Despertad!). Papayqa chay revistapa nisqankuna cierto kasqanta cuentata qukuruspanmi biblia estudiayta qallaykurqa. Chaykamaqa manam imatapas vecinoykuqa niwarqakuchu. Ichaqa iglesiata papay manaña riptinmi chiqniyta qallaykuwarqaku. Tukuytam ruwarqaku papay iglesiaman riyta mana saqinanpaq, chaymi achka kutipi paywan tukuyta ninakurqaku.

Papayta tukuyta nisqankum llumpayta llakichiwaq, chaymi qallariypi nisqayman hina Diosta tukuy sunquywan mañakurqani yanapaykuwananpaq. Anchatam kusikurqani vecinoykuna papayta manaña tukuyta nisqankuwan. Chaywanmi manapuni iskayrayarqanichu Jehova Diosninchikqa ‘mañakusqanchikta uyariykuq’ kasqanmanta.

1940 watapa 10 de mayo punchawnintam Alemania soldadokuna yaykuramurqaku Belgica nacionman, hinaptinmi achka runakuna huklaw nacionman ayqikurqaku. Ñuqaykuñataqmi ayqikurqaniku  Franciapa sur lawninman. Viajasqaykupim wakinpiqa rikurqaniku Alemania soldadokunawan Francia soldadokuna peleasqankuta.

Wasiykuman kutiruspa qawaykuptiykum tukuy imaykuta apakusqaku, Bobi sutiyuq allquchallaykuñam kachkasqa. Tukuy ima pasasqanta qawaspaymi nikurqani: “¿Imanasqataq kay guerrakunaqa hinaspa tukuy mana allinkunaqa pasan?”, nispay.

Chay tiempopim Emile Schrantz a sutiyuq iñiqmasinchik watukamuwaspanku anchata kallpanchawarqaku. Payqa karqa precursormi hinaspa punta apaqmi. Paymi allinta bibliawan yachachiwarqaku imanasqa ñakarisqanchikmanta, contestawarqataqmi wakin tapukuyniykunatapas. Chaykuna yachasqaymi yanapawarqa Diosta astawan kuyanaypaq. Manataqmi iskayrayarqanichu Diospas ancha kuyakuq kasqanmantaqa.

Manaraq guerra tukuchkaptinpas lliw familiam achka iñiqmasinchikkunawan kuska kaq kaniku hinaspa qayanakuq kaniku. 1943 watapa agosto killanpim iñiqmasinchik Jose-Nicolas Minet chay yachasqayku llaqtachata watukamurqaku discursota qunanpaq. Yachachiyta tukuruspanmi tapuwarqaku: “¿Pitaq bautizakuyta munan?”, nispa. Chaymi makiykuta huqarirqaniku ñuqawan papay. Chaymi yachasqaykupa hichpan mayuchapi bautizakurqaniku.

1944 watapa diciembre killanpim Alemania soldadokuna Europa occidental lawpi nacionkunaman yaykuruspanku runakunata wañuchiyta qallaykurqaku, chaytam sutichanku “batalla de las Ardenas” nispa. Chay pasakusqanpa hichpallanpi yachasqaykuraykum pampamanta ukupiña kaq cuartopi huk killa pakakurqaniku. Huk punchawmi animalkunaman qaraq lluqsirqani, hinaptinmi soldadokuna wasita baleapamuspanku techonta qalatururqaku. Chaypa hichpanpim animalkunapa sayanan wasipi huk soldado kachkasqa. Paymi niwarqa: “¡Laqakuy!”, nispa. Hinaptinmi paypa ladonman kallpaykuspay laqakururqani, payñataqmi casconwan chukuykachiwarqa mana balearamuwanankupaq.

Guerra pasaytam Lieja llaqtapi iñiqmasinchikkunawan astawan kuska kaq kaniku hinaspa parlaq kaniku. Paykunaqa karqaku yachasqaykumanta yaqa iskay hora carrowan riypim. Tiempopa pasasqanman hinam Bastoña llaqtapipas grupoña  rikurirurqa. Ñuqaqa impuestokunata pagananku oficinapim llamkayta qallaykurqani, hinaspapas abogado kanaypaqmi estudiarqani. Chaymantam notariopa secretarionña karqani. 1951 watapim llaqtan-llaqtan watukuqwan asamblea apakurqa Bastoña llaqtapi. Chaymanmi rirqaniku yaqa pachak runakuna. Chaypitaqmi karqa Elly Reuter sutiyuq precursorapas, payqa 50 kilometrotam bicicletallawan hamusqa. Riqsinakuruspaykum casarakunaykupaq parlarqaniku. Ichaqa Ellym cartata chaskirusqa Estados Unidospi apakuq galaad escuelaman rinanpaq. Chaymi imanasqa mana riyta atinanmanta cartata apachirqa. Chay tiempopim Diospa llaqtanpi punta apaq karqa iñiqmasinchik Natan Knorr, paymi kuyakuywan contestamurqa galaad escuelaman qipakunataña ichapas ñuqapiwan rinanpaq. 1953 watapa febrero killanpim casarakurqaniku.

Chay watallapim Ellywan rirqaniku “Sociedad del Nuevo Mundo” sutiyuq asambleaman, chaymi apakurqa Nueva York llaqtapi Yankees estadiopi. Chay asambleapim huk iñiqmasinchik allin pagasqa llamkayta munachiwaspan niwarqa Estados Unidosman ripukunaypaq. Chaymi Diosta mañakuykuspa tantiarurqaniku Belgicaman kutikuspayku Bastoña llaqtapi grupochata yanapanaykupaq, chaypiqa huñunakurqaniku yaqa 10 testigokunallam. Chay qatiqnin watallatam warmachayku Serge nacerurqa, ichaqa unquruspanmi qanchis killa pasayllata wañukurqa. Llakisqa tarikusqaykumantam Diosman willakurqaniku, hinaptinmi payqa wañuqkuna kawsarimunanwan sunquykuta tiyaykachirqa.

1961 watapa octubre killanpim precursor kanaypaq llamkayta tarirurqani. Ichaqa chay punchawllam Belgica betelmanta qayaramuwaspan tapuwarqa llaqtan-llaqtan watukuq kanaypaq. Ñuqañataqmi nirqani: “¿Manachu precursor kaykuspaykuña llaqtan-llaqtan watukuq kaymanku?”, nispay. Hinaptinmi paykunaqa “arí” niykuwarqa. Pusaq killa precursor karuspaykuñam 1962 watapa septiembre killanmanta llaqtan-llaqtan watukuq karqaniku.

Iskay wata pasaytañataqmi Bruselas betelpi llamkanaykupaq invitaruwarqaku. 1964 watapa octubre killanmantam chaypi yanapakuyta qallaykurqaniku. Chayna yanapakuspaykum achka bendicionkunata chaskirqaniku. 1965 watapim iñiqmasinchik Knorr hamurqa. Chay pasayllatam betel wasimanta cuentallikuq kanaypaq churaykuwarqaku. Chaymanta qipatam iskayniykuta invitaruwarqaku galaad escuelaman rinaykupaq. 13 wata ñawpaqtaraq iñiqmasinchik Knorrpa nisqanman hinamá karqa. Escuelayku tukuruptinmi Belgica betelman kutirqaniku.

Abogado kasqayraykum Europa lawpi hinaspa huklawkunapi Diosmanta willakusqanchikta harkakuptinku defienderqani (Filip. 1:7). Chaypi yanapakusqayraykum Diosmanta willakusqanchikta harkakusqanku 55 nacionkunapi autoridadkunawan parlarqani. Autoridadkunawan parlaspayqa manam  abogado kasqaywanchu riqsichikuq kani, aswanqa Diosta serviq kasqaywanmi. Bibliam nin ‘kamachiqpa [utaq juezpa] imapas tantiasqankuna yarqanta riq yaku hina Jehova Diospa makinpi kasqanta hinaspa munasqanman maymanpas pusasqanta’. Chaymi Diosta mañakuytaqa mana saqirqanichu (Prov. 21:1).

Yuyachkaniraqmi Parlamento Europeo nisqanpi huknin autoridadwan parlasqayta. Paywan parlanaypaqqa achka kutitam solicitudtapas apachirqani. Parlanaykupaq chaskiruwaspanmi niwarqa: “Manam tiempoy kanchu, pichqa minutollapi willaway ima niy munawasqaykita”, nispa. Chaynata niwaptinmi kurkuykuspay Diosta mañakurqani. Chay autoridadñataqmi mancharisqallaña niwarqa: “¿Imatataq ruwachkanki?”, nispan. Chaymi nirqani: “Diostam agradecekuchkarqani paypa runan kasqaykimanta”, nispay. Payñataqmi niwarqa: “¿Ima ninkim?”, nispa. Chaymi Romanos 13:4 nisqanta qawachirqani. Payqa protestante religionniyuq kasqanraykum leechisqayta entienderqa, chaymi 30 minuto allinta rimarqaniku. Payqa niwarqataqmi Diosmanta willakuyninchikta anchata respetasqantapas.

Europa lawpi testigokunaqa unay watam militar kayta mana munasqanchikmanta, impuestota pagaymanta hinaspa hukkunamanta juiciopi ganarqanchik. Chaykunapi yanapakusqayraykum ñuqaqa astawanraq qawarqani juiciokunapi Jehova Dios imayna yanapawasqanchikta. Kunankamaqa Tribunal Europeo de Derechos Humanos nisqanpiqa 140 juiciokunapiñam ganarunchik.

Chaymanta watakuna pasaytam Philip Brumley, Valter Farneti hinaspa ñuqa tukuyta ruwarqaniku Cuba nacionpi iñiqmasinchikkunata manaña ancha harkakunankupaq. Belgica nacionpi Cuba nacionpaq llamkaq autoridadmanmi cartata apachirqani. Chaymantam parlarqani carta apachisqaymanta pi atiendewananpaq encargakuq autoridadwan. Chay nacionpim ñuqanchikmanta yanqakunata rimaspanku Diosmanta willakusqanchikta harkakuqku. Tukuy chaykunata allichayta munaspaykupas qallariypi parlaspaykuqa manam atirqanikuchu.

Chaywanpas hinallam Diosta mañakurqaniku. Chaymi Cuba nacionman 5.000 bibliata apachinaykupaq aceptaykuwarqaku. Iñiqmasinchikpa makinman apachisqayku biblia allinlla chayarusqanraykum yacharqaniku kallpanchakusqaykupi Jehova Dios bendeciwasqankuta. Chaymi 27.500 bibliataña apachinaykupaq permisota mañakurqaniku. Hinaptinmi chaytapas aceptaykuwarqaku. ¡Ancha kusisqam tarikurqani iñiqmasinchikkuna sapakama bibliayuq kanankupaq yanapakusqaywan!

 Achkakamam Cuba naciontaqa kutirqani chaypi autoridadkuna Diosmanta willakusqanchikta mana harkakunankupaq parlaq. Chayraykum achka autoridadkunawan allinta apanakurqani.

1994 watapim Ruanda nacionpi tutsi kastamanta 1.000.000 masnin runakunata wañurachirqaku. Chaypiqa wakin iñiqmasinchikkunapas wañuchisqam karqaku. Chaymi wakin iñiqmasinchikkunata mandarqaku sasachakuypi tarikuq iñiqmasinchikkunata yanapanankupaq.

Ruanda nacionpa capitalnin Kigali llaqtaman chayaruspa traduccion wasita hinaspa qillqakuna churana wasita qawaykuptiykum harnerota hinaña balawan uchkuparusqaku. Chaypi kaqkunam willawarqaku wakin iñiqmasinchikkunata machetekunawan wañurachisqankumanta. Willawarqakutaqmi iñiqpura yanapanakusqankumantapas. Tutsi kasta iñiqmasinchikmi kikin willawarqaku hutus kasta iñiqmasinchikpa wasinpi uchkuta ruwaruspa 28 punchaw pakarayasqanmanta. Kigali llaqtapipas huñunakuytam ruwarqaniku, chaypim 900 masnin iñiqmasinchikkunata kallpancharqaniku hinalla Diosman sunqu kanankupaq.

Ruanda nacionniyuq achka iñiqmasinchikkunam ayqikuspanku ripukusqaku Goma llaqtapa hichpanman. Paykunata maskaspaykum chayarurqaniku Zaire nacionman (Republica Democratica del Congo). Mana tarispaykum Diosta mañakurqaniku paykunata tarinaykupaq. Mañakuruptillaykum huk runa asuykamuwarqaku, hinaptinmi tapurqaniku: “¿Riqsinkichu pi testigotapas kaypi?”, nispa. Payñataqmi niwarqaku: “Ñuqapas Jehova Diospa testigonmi kani, sasachakuypi tarikuq iñiqkunata yanapaqkunamanyá pusarusqaykichik”, nispa. Chaypi iñiqmasinchikkunawanmi parlarqaniku. Chaymantañataqmi ayqikamuq yaqa 1.600 iñiqmasinchikkunawan huñunakurqaniku, hinaspam bibliawan kallpancharqaniku. Leepurqanikutaqmi punta apaqpa cartantapas. Chay cartapim nirqa: “Llapallaykichikpaqmi Diosta mañakuniku, manapunim payqa saqisunkichikchu”, nispa. Chayta uyariykuspankum anchata kusikurqaku. Paykunataqa manamá Diosqa saqirurqachu, chaymi kunanqa 30.000 iñiqmasinchikkunaña Diosta kusisqa servichkanku.

2011 watapim kuyasqay señoray Elly wañukullarqa, paywanqa 58 watam casarasqa karqaniku. Llakisqa tarikusqaymantam Diosman willakurqani, hinaptinmi payqa sunquyta tiyaykachirqa. Sunquytaqa tiyaykachintaqmi Diospa gobiernomanta willasqaypas.

90 wata masniypiña kaspaypas hinallam Jehova Diosmantaqa sapa semana willakuni. Kusikuywantaqmi kay Belgica betelpi hinalla yanapakuchkani imamantapas juiciopi kaptinchik. Chaymantapas kay betelpi musu-sipaskunatam experienciayuq kasqayrayku yanapani hinaspa kallpanchani.

84 watañam pasarun chayllaraq Jehova Diosta mañakusqaymantaqa, chaymantapacha payman asuykuspaymi kunanqa aswan allin amistad kani. ¡Jehova Diostamá anchata agradecekuni sapa kuti mañakusqayta uyariykuwasqanmanta! (Sal. 66:19). b