1, 2. (1) ¿Ima kaptintaq sasa kanman pitapas pampachayqa? (2) ¿Imanasqam nichwan Denisqa pampachakuq kasqanta?

 PIPAS rimasqanwan utaq ruwasqanwan sunqunchikta nanarachiwaptinchikqa yaqa llapallanchikmi pampachaytaqa sasachakunchik. Chaywanpas pampachaytaqa atichwanmi. Chaypaqyá rimarisun 2017 watapi iñiqmasinchik Denista a ima pasarusqanmantam. Paywan familianmi Estados Unidospi chayllaraq qispichisqa betel wasita riqsiq rirqaku. Chaymanta wasinkuman kutichkaptinkum carronkuta huk carro chocaramurqa, chaymi Denisqa desmayarurqa. Yuyaynin kutiramuptinmi willaykurqaku wawankuna llumpay heridasqa kasqanta hinaspa qusan wañukusqanta. Denismi willakurqa chay rato mana ima ruwaytapas atispan muspaypi hina tarikusqanmanta. Chaymantam Denisqa yacharurqa chay chocaqninku runaqa mana sinka kasqanta chaynataq mana drogado kasqanta. Manataqmi manejastinqa celulartapas qawasqachu, chaymi Denisqa Diosta mañakurqa sunqunta tiyaykachinanpaq chaynapi choferpaq mana piñasqa kananpaq.

² Chay chofertam runa wañuchisqanrayku carcelman aparuyta munarqaku. Chaymi Denista qayachirqaku ima pasakusqanmanta willakunanpaq, chay willakusqanman hinam chay choferta carcelman apananku karqa utaq manapas. Chaymanta semanakuna pasayllatam juezqa Denista qayachirqa accidente imayna pasakusqanmanta chay choferpa qayllanpi declarakunanpaq. Denismi nin: “Tukuyta yuyarispa willakuyqa karqa heridayta kaqmanta kicharuspa achka kachita talliykuy hinam”, nispa. Chayna llumpay llakisqa kachkaspanpas Denisqa jueztam mañakurqa chay choferta llakipayakuywan juzgananpaq. b Denis rimayta tukuruptinmi juezqa waqaspan nirqa: “25 wataña juez kaspaypas manam haykapipas uyarirqanichu ayllunta wañuchiq runata llakipayakuywan juzganaypaq  pipas mañakuwasqantaqa. Wamaqmi kayna kuyakuq hinaspa pampachakuq runapa nisqantaqa uyarini”, nispa.

3. ¿Imanasqataq Denisqa chay runata pampachaykurqa?

³ ¿Imanasqataq Denisqa chay runata pampachaykurqa? Jehova Dios pampachawasqanchikpi yuyaymanasqanraykum (Miq. 7:18). Ñuqanchikpas Dios pampachawasqanchikmanta sunqumanta agradecekuspaqa hukkunatam pampachaykuyta munasun.

4. ¿Imayna kananchiktataq Dios munan? (Rimarimuytaq Efesios 4:32 nisqanmantapas).

⁴ Jehova Diosqa mana amispa pampachakuq kasqanraykum ñuqanchikpas chayna kananchikta munan (leey Efesios 4:32). Arí, payqa munanmi pipas sientirachiwaptinchik utaq llakirachiwaptinchik sunqumanta pampachaykunanchikta (Sal. 86:5; Luc. 17:4). Chaymi kay yachachikuypi yachasun pampachakuq kanapaq imakuna ruwanamanta.

AMAYÁ IMAYNA TARIKUSQAYKITA PAKAYCHU

5. ¿Imaynam tarikuchwan pipas sunqunchikta nanarachiwaptinchik? (Rimarimuytaq Proverbios 12:18 nisqanmantapas).

⁵ Yaqapaschá pipas rimasqanwan utaq ruwasqanwan sunqunchikta nanarachiwachwan. Astawanraqmi nanawachwan amistadninchik utaq familianchik kaptinqa (Sal. 55:​12-14). Chay nanawasqanchikqa sunqunchikta espada tuksiruchkanmanpas hinach kanman (leey Proverbios 12:18). Qallariypiqa tukuytam ruwachwan imayna tarikusqanchikta pakanapaq. Ichaqa manam chayqa yanapawasunchu, chayqa kanman pipas cuchillowan tuksiruwaspanchik mana hurquspan chayllapi saqiruynin hinam. Imayna tarikusqanchikta pakaspaqa manamá hawka kaytaqa atisunchu.

6. ¿Imaynam kachwan pipas llakirachiwaptinchikqa utaq sientirachiwaptinchikqa?

⁶ Pipas llakirachiwaptinchikqa utaq sientirachiwaptinchikqa wakinpiqa chayllam piñakurunchik. Bibliam ichaqa niwanchik piñakuruspapas hinalla mana chayna kanapaq (Sal. 4:4; Efes. 4:26). Hinalla piñasqa kaspaqa mana allintam ruwaruchwan, manataqmi imapaqpas allintachu tantiachwan (Sant. 1:20). Llapallanchikmi piñakuruchwan, hinalla piñasqa kaymi ichaqa kikinchikmanta.

7. Kay parrafopi iñiqmasinchikkuna hina, ¿imaynam ñuqanchikpas tarikuchwan pipas ruwasqanwan sunqunchikta llumpayta nanarachiwaptinchikqa?

⁷ Pipas sunqunchikta llumpayta nanarachiwaptinchikqa wakinpiqa manam piñayllachu-piñakunchik. Iñiqmasinchik Anam nin: “Papaymi taksachallaraq kachkaptiy mamayta saqiruspan uywawaqniy warmiwan ripukurqa. Chaymi mana taytayuq rikurirurqani. Chay warmipim papaypaqa huk churinkunapas karurqa, chaymi piensarqani paykunallata papayqa kuyasqanta. Piensarqanitaqmi ñuqataqa mana pipas qawariwasqanta”, nispa. Kunanñataq rimaykusun iñiqmasinchik Georginamanta. Paypa qusanmi hukwan pierdekururqa. Paymi willakun: “Chayta yacharuspaymi yaqaña wañuruytapas munarqani. Paywanqa taksachaykumantam amistad karqaniku. Precursor kaspaykupas kuskam maymanpas riq kaniku”, nispa. Iñiqmasinchik Naomiñataqmi nin: “Qusaymi willaykuwarqa qalalla kaqkunata pakallapi qawasqanmanta. Chaymanta willaykuwaptinmi huk warmiwan traicionawachkanmanpas hina tarikurqani. Manamá piensayllapas-piensarqanichu chayta ruwawanantaqa”, nispa.

8. (1) ¿Imanasqataq hukkunata pampachananchik? (2) ¿Imanasqataq chayqa allinninchikpaq? (Qaway “ ¿Imatam ruwachwan unay wataña pasaruptinpas mana qunqayta atispaqa?” niqta).

⁸ Manam pitapas controlayta atichwanchu mana allinta rimananmantaqa utaq ruwananmantaqa. Ichaqa pipas mana allinta niruwaptinchikqa utaq ruwaruwaptinchikqa atichwanmi  imakuna ruwananchikpaq tantiakuyta. Chaynaqa, ¿ima ruwayninchikmi aswan allin kanman? Chay runata pampachaykuyninchikmi. ¿Imanasqa? Jehova Diosta kuyasqanchikraykum. Paymi munan chayna pampachakuq kananchikta. Chaymantapas hinalla piñasqa kaspanchikqa chaynataq mana pampachaspanchikqa imatapas mana tantiarispam ruwaruchwan, manataqmi saludninchikpipas allinchu kachwan (Prov. 14:​17, 29, 30). Cristinam nin: “Hukmanyasqallaña hinaspa piñasqallaña kaspayqa manam allillaqa asirinipaschu, manataqmi allintaqa mikunipaschu nitaq allintaqa puñunipaschu. Genioytapas mana controlayta atisqayraykum qusaywanpas chaynataq amistadniykunawanpas manaña allintachu apanakuni”, nispa.

9. ¿Imanasqam pipas mana allinta ruwaruwaptinchikqa chayta qunqanapaq tukuyta ruwananchik?

⁹ Ichaqa, ¿imatam ruwachwan mana allinta ruwawaqninchik pampachaykunanchikpaq mana haykapipas niwaptinchikqa? Chaypaq rimarisun qanchis parrafopi rimasqanchik iñiqmasinchik Georginapa ima ruwasqanmanta. Paymi nin: “Qusaymanta divorciakuruspaypas pisi-pisimantam paypaqqa manaña piñasqañachu karqani. Aswanqa hawkañam tarikurqani”, nispa. Arí, pipas mana allinta ruwaruwaptinchikqa chayta qunqanapaqyá tukuyta ruwasun. Qunqaruspaqa manam piñasqallañachu kasun, hinaspapas hukkunawanmi allinta apanakusun. Chaymantapas, gustasqanchik kaqkunata kaqmanta ruwaspam kusisqa kawsakusun. Arí, pitapas pampachaspaqa allintam ruwakuchkanchik (Prov. 11:17). Ichaqa, ¿imatam ruwawaq manaraq pampachayta munaspaykiqa? Chaymantayá qatiqninpi yachaykusun.

PAMPACHANAYKIPAQYÁ TUKUYTA RUWAY

10. ¿Imanasqataq pitapas pampachanapaqqa tiempo pasananta suyananchik? (Qawaytaq dibujokunatapas).

¹⁰ Pitapas pampachanapaqqa hinaspa mana allin ruwawasqanchikmanta manaña resentisqa kanapaqqa tiempom pasanan. Pipas llumpayta accidentakuruspanqa doctorwan hampirachikuspanmi unay tiempo suyanan allinyananpaq. Yaqa chaynam pipas mana allinta ruwaruwaptinchikqa mana chayllachu sunqunchikqa pampachaykuyta munanqa, aswanqa tiempo pasasqanman hina ima ruwawasqanchikta qunqaruspam chayraq pampachaykuyta atisun (Ecl. 3:3; 1 Ped. 1:22).

11. (1) ¿Imaynatam Diosta mañakuy yanapawachwan pitapas pampachanapaq? (2) ¿Imatam yachachisunki pampachakuymanta videokuna?

 ¹¹ ¿Imataraqtaq ruwachwan? Jehova Diostam mañakuchwan pampachaykunapaq. c Qanchis parrafopi rimamusqanchik Anam Diosta mañakusqan imayna yanapasqanmanta nin: “Diostam mañakurqani imapas mana allin ruwasqaykumanta lliw familiayta pampachaykuwanankupaq. Chaymantam papaymanwan qipa kaq señoranman cartata apachirqani, chaypim nirqani paykunata pampachaykusqayta”, nispa. Anapaqqa chay ruwayqa manam facilchu karqa. Payqa ninraqmi: “Dios pampachakuq kasqanta qatipakusqayraykum hinalla suyachkani papaywan qipa kaq señoran paymanta yachay munanankuta”, nispa.

12. ¿Imanasqam kikillanchikpi hapipakunamantaqa Jehova Diospi hapipakunanchik? (Rimarimuytaq Proverbios 3:​5, 6 nisqanmantapas).

¹² Chaymantapas, kikillanchikpi hapipakunamantaqa Jehova Diospim hapipakunanchik (leey Proverbios 3:​5, 6). Payqariki yachanmi imam ñuqanchikpaq aswan allin kasqantaqa (Is. 55:​8, 9). Payqa manamá mañawanchikchu imapas mana allinninchikpaq kaqtaqa. Chayraykum pitapas pampachanapaq kallpanchawaptinchikqa yachanchik allinninchikpaq kasqanta (Sal. 40:4; Is. 48:​17, 18). Kikillanchikpi hapipakuspam ichaqa mana haykapipas pampachaytaqa munasunchu (Prov. 14:12; Jer. 17:9). Qanchis parrafopi rimamusqanchik Naomim nin: “Qallariypim piensarqani: ‘¡Imaynamá kay qalalla kaqkunata qawasqanmantaqa qusaytaqa pampachayman!’, nispay. Manchakurqanim pampachaykuptiyqa ñakarisqayta qunqaruspan chay huchaman kaqmanta wichiykunanmanta. Mana pampachayta munaspaymi nikuq kani: ‘Jehova Diosqa entiendenmi imayna tarikusqaytaqa’, nispay. Punchawkuna pasasqanman hinam ichaqa cuentata qukururqani imayna tarikusqayta Dios entiendespanpas imayna piensasqay paypaq mana allin kasqanta. Payqa yachanmi llakisqa tarikusqayta hinaspa allinña kanaypaq tiempo pasananta. Chaywanpas payqa munan qusayta pampachaykunaytam”, nispa. d

 HUKKUNAPA ALLIN RUWASQANKUTA QAWANAYKIPAQYÁ KALLPANCHAKUY

13. Romanos 12:​18-21 nisqanman hinaqa, ¿imata ruwanapaqmi tantiakunanchik?

¹³ Mana allin ruwawaqninchikta pampachanapaqqa manam chaymanta manaña rimanallapaqchu tantiananchik. Iñiqmasinchik kaptinqa allinyanakunapaqmi kallpanchakunanchik (Mat. 5:​23, 24). Iñiqmasinchikpaq piñakurunamantaqa llakipayakuywan rimapayanapaqmi tantiakunanchik, hinaspapas hinalla resentisqa kanamantaqa pampachaykunapaqmi tantiakunanchik (leey Romanos 12:​18-21; 1 Ped. 3:9). ¿Imam chaypaq yanapawasun?

14. ¿Imapaqmi kallpanchakunanchik hinaspa imanasqa?

¹⁴ Jehova Diosqa sunqunchikpi allin kaqkunatam qawamun, chaynam ñuqanchikpas llakichiwaqninchik runata pay hina qawanapaq kallpanchakunanchik (2 Cron. 16:9; Sal. 130:3). Kaytam yuyarinanchik, mana allin runa kasqanta piensaspaqa pantasqankunallatam qawasun. Allin runa kasqanta piensaspam ichaqa allin ruwasqankunata qawasun.  Iñiqmasinchikkunapa allin ruwasqankuta qawaptinchikqa manam sasachu kanqa pampachayninchikpas. Jarodmi nin: “Mayqin iñiqmasinchikpas sientirachiwaptinqa paypa allin ruwasqankunata astawan qawasqaymi yanapawan chaylla pampachaykunaypaq”, nispa.

15. ¿Imapaqmi yanapawasun llakirachiwaqninchik runata “pampachaykuykiñam” niyqa?

¹⁵ Sunqumanta pampachanapaqqa yanapawasuntaqmi llakirachiwaqninchik runata “pampachaykuykiñam” niypas. Chaytam Naomi ruwarqa. Paymi nin: “Qusaymi tapuwarqa: ‘¿Pampachaykuwankiñachu?’, nispan. Ñuqañataqmi ‘pampachaykim’ niyta mana atirqanichu. Chaywanmi cuentata qukurqani sunqumanta manaraq pampachasqayta. Chaymanta qipatañam ‘pampachaykim’ niyta atirqani. Chaymi qusaytaqa wiqinpas atiparurqaraq, ñuqapas sunquypim hawkaña tarikurqani. Chaymantapacham qusaymantaqa manaña iskayrayanichu, hinaspapas kaqmantam allin amistad kaniku”, nispa.

16. ¿Imatam kaykama yacharunchik?

¹⁶ Jehova Diosqa munan sunqumanta pampachanakunanchiktam (Col. 3:13). Wakinpi sasa kaptinpas sunqumanta pampachaytam atisun imayna tarikusqanchikta mana pakaspaqa, pampachanapaq tukuyta ruwaspaqa hinaspa hukkunapa allin ruwasqankuta qawanapaq kallpanchakuspaqa (qaway “ ¿Imakunam yanapasunki pitapas pampachanaykipaq?” niqta).

AMAYÁ QUNQAYCHU PAMPACHAKUQ KAY ALLINNIKIPAQ KASQANTA

17. ¿Imanasqam runamasinchikkunata pampachananchik?

¹⁷ ¿Imanasqam runamasinchikkunata pampachananchik? Jehova Diosta qatipakusqanchikraykum hinaspa payta kusichisqanchikraykum. Payqariki llapallan runakunatam llakipayan (Luc. 6:36). Runamasinchikta pampachaptinchikqa Dios mana amispa pampachaykuwasqanchikmanta agradecekuq kasqanchikmi sutilla kanqa (Mat. 6:12). Chaymantapas saludninchikpim allin kasun, hinaspapas allin amistadniyuqkunam kasun.

18, 19. ¿Imapitaq tukunman pitapas pampachayqa?

¹⁸ Pitapas pampachaspanchikqa mana haykapipas piensasqanchik bendicionkunatam chaskisun. Kay yachachikuypa qallariyninpi rimamusqanchik Denismanta kaqmanta rimarisun. Chocaqninku runawan juiciopi kachkaspanqa Denisqa manam yacharqachu chay runa wañurachikuyta piensasqantaqa. Juezpa qayllanpi pampachaykusqanmanta Denispa nisqanta uyariruspanmi ichaqa anchata admirakurqa. Hinaspanmi testigokunawan biblia estudiayta qallaykurqa.

¹⁹ Wakinpiqa ñuqanchikpaqpas sasam kanman pitapas pampachaykuyqa. Chaywanpas pampachaykusqanchikraykum mana piensasqanchik bendicionkunata chaskisun (Mat. 5:7). Chaynaqa, tukuytayá ruwasun Jehova Diosta qatipakuspa sunqumanta pampachakuq kanapaq.