Entiendeqmi kananchik, ichaqa manam llapanpichu

“Paykunata hinalla yuyarichiy [. . .] entiendeq kanankupaq.” (TITO 3:1, 2, NM.)

1, 2. ¿Imatam Biblia nin hukkunata entiendeq kananchikmanta, hinaspa imanasqam chayna kananchik?

KUYAKUQ Taytanchik Jehová Diosqa ancha yachayniyoqmi. Chaymi runakunaqa Payman asuykunchik pusawananchikpaq (Sal. 48:14). Santiagom kaynata nirqa: “Diosmanta yachayniyoq kaqkunaqa kawsanku Diosllapaqñam, hawkallam hinaspa llampu sonqollam [“entiendeqllam”, NM]. Paykunaqa kanku kasukuqkunam, llakipayakuqkunam, allin sonqokunam, pimanpas mana sayapakuqkunam hinaspa cheqap sonqokunam”, nispa (Sant. 3:17).

² Apostol Pablopas kaynatam nirqa: “Lliw runakunawanyá reqsichikuychik kuyakuq sonqo [“entiendeq”, NM] kasqaykichikta”, nispa (Fili. 4:5). * Kaypi yachasqanchikman hinaqa ancha allinmi entiendeq kayqa. Kaytam qawachisun señorninchik Jesucristota kasukuspa, paymi congregacionpa Uman (Efe. 5:23). Chaynallataqmi qawachisun runakunapa imayna kasqankuta entiendespapas.

3, 4. a) Ejemplokunata churaspa rimariy hukkunata entiendey allin kasqanmanta. b) ¿Imakunatam yachasunchik?

³ Llapallanchiktam yanapawanchik imapas allin kaptin entiendeq kasqanchikqa. Ejemplopaq: Gran Bretaña nacionpim, runakunata wañuchiy munaqkunapa huñunakurusqankuta yacharurqaku, chaymi avionpi illaqkunata kamachirqaku puntapi apanapaq kaqkunata manaña apanankupaq, hinaptinmi yaqa llapallanku kasukurqaku chay mosoq kamachikuyta. Chaynataqmi carro manejaqkunapas yachankum, mana imapas pasananpaq hinaspa carreterapi mana sasachakuy kananpaq hukkunata entiendespa pasarunankupaq saqeykuy allin kasqanmanta, astawanmi carrokunapa pasanakunanku callepiqa.

⁴ Chayna kaptinpas, manam facilchu hukkunata entiendeyqa. Chaymi qawasunchik kimsa yanapakuykunata: imataq yanapawachwan entiendeq kanapaq, imaynatam qawananchik imapipas punta apanankupaq Diospa churasqan runakunata, hinaspa maykamam entiendeq kananchik.

¿Imanasqataq entiendeq kananchik?

5. ¿Imanasqataq hebreo casta wakin sirvientekunaqa libre lloqsiyta mana munarqakuchu?

⁵ Qawasunchik Moisespa chaskisqan Leyman hina entiendeq kay imanasqa allin kasqanmanta. Leypa nisqanman hinaqa, hebreo casta sirvientekunaqa qanchis watamantam libre lloqsinanku karqa otaq Jubileo sutiyoq wata chayamuptinpas, chaynataq iskayninmanta mayqanpas puntata chayaramuptin. Ichaqa, sirviente mana munaspanqa manam libreqa lloqsinmanchu karqa (leey Exodo 21:5, 6). ¿Imanasqataq chaynata ruranman? Patronninta kuyaspa. Patronnin kuyakuq kaptinqa, paypas kuyasqanraykum munanman hinalla serviyta.

6. ¿Imaynatam tupan kuyakuywan entiendeq kayqa?

⁶ Chaynallataqmi ñoqanchiktapas, Jehová Dios kuyasqanchikmi tanqawanchik payman qokunanchikpaq hinaspa qokusqanchikman hina kawsanapaqpas (Rom. 14:7, 8). Apostol Juanmi kaynata qellqarqa: “Diosta kuyaspanchikqa kamachikuyninkunatapas kasukunchikmi,  kamachikuyninkunaqa manam llumpay sasachu”, nispa (1 Juan 5:3). Chayna kuyakuq runaqa manam kikillanpaq munaqchu (1 Cor. 13:4, 5). Hukkunawan imayna kasqanchikpiqa, kuyakuymi yanapawanchik entiendeq kanapaq hinaspa munasqankuta puntapi churanapaq. Chaynaqa, ñoqallanchikpaq imatapas munaymantaqa paykunapa munasqankupim interesakunchik (Fili. 2:2, 3).

7. ¿Imanasqataq predicasqanchik lawpi entiendeq kananchik?

⁷ Cuidakunanchikmi rimasqanchik hinaspa rurasqanchik pitapas mana urmachinanpaq (Efe. 4:29). Runamasinchikta kuyaspaqa, costumbren mana ñoqanchikpa hina kaptinpas manam imatapas rurasunchu espiritualpi puntarinanta harkaqtaqa. Chaypaqqa entiendeqmi kananchik. Ejemplopaq, misionerakunaqa llaqtankupi hinam wakinkuqa pachakunku otaq pintakunkupas, ichaqa predicasqanku sitiokunapi chaykunawan runakuna mana allinta piensaptinkuqa manañam chaynataqa allichakunkuchu (1 Cor. 10:31-33).

8. ¿Imaynatam Diosta kuyasqanchik yanapawanchik ‘humilde’ kananchikpaq?

⁸ Jehová Diosta kuyasqanchikpas yanapawanchikmi mana hatunchakuq kanapaq. Apostolkuna mayqanninku aswan reqsisqa kasqankumanta atipanakuptinkum, Jesusqa paykunapa chawpinpi warmachata churaykuspan kaynata nirqa: “Kay warmachata ñoqapa sutiypi pipas chaskiqqa ñoqatam chaskiwan, pipas ñoqata chaskiwaqniyñataqmi kachamuwaqniy Taytayta chaskin. Qamkunamanta mayqannikichikpas aswan humillakuqmi aswan reqsisqaqa kanqa”, nispa (Luc. 9:48; Mar. 9:36). Ichapas wakinninchikpaqqa sasa kanman ‘humilde’ kayqa, pantaq kaspanchik hinaspa hatunchakuy munaq kaspanchik imapipas aswan allin kayta munasqanchikrayku. Humilde kaymi ichaqa yanapawanchik entiendeq kanapaq hinaspa hukkunata respetanapaqpas (Rom. 12:10).

9. ¿Ima yachasqanchiktaq yanapawasun entiendeq kanapaq?

⁹ Chaynallataqmi, imapipas runakuna punta apanankupaq Diospa churasqan kasqankumanta yachasqanchikmi yanapawasun entiendeq kanapaq. Cheqap cristianokunaqa respetanchikmi punta apanankupaq Diospa churasqan kaqkunata. Apostol Pablom Corinto llaqtapi cristianokunaman kaynata nirqa: “Munanim kay yachanaykichikta: Cristoqa llapa qaripa umanmi, qariñataqmi warminpa uman chaynataqmi Diospas Cristopa uman”, nispa (1 Cor. 11:3).

10. ¿Imatam qawachinchik Jehová Diospa kamachisqanta kasukuspa?

¹⁰ Unanchaqninchikpa kamachisqanta kasukuspam qawachisun kuyakuq Taytanchik Jehová Diospi confiasqanchikta. Payqa yachanmi imakuna pasasqanchikta hinaspa rurasqanchikman hinam imatapas qowasun. Chayna kasqantam yuyarinanchik pipas mana respetawaspanchik imatapas niruwaptinchik otaq ñoqanchikwan piñakuptinkupas. Apostol Pablom qellqarqa: “Atisqaykichikman hinayá imatapas ruraychik llapallanwan hawkalla kawsanaykichikpaq”, nispa. Kay nisqanta allinta qawachinanpaqmi, kaynata kamachirqa: “Kuyasqay wawqe-panillaykuna, amayá pitapas vengakuychikchu  aswanqa Señorpa [Jehová Diospa] makinman churaychik pay castigananpaq. Paymi Bibliapi nin: Mana allin ruraqkunataqa kikiypunim castigasaq. Mana allin rurasqanman hinam pagapusaq”, nispa (Rom. 12:18, 19).

11. ¿Imaynatam qawachinchik Jesucristopa kamachisqan kasukusqanchikta?

¹¹ Chaymantapas congregacionpi punta apanankupaq Diospa churasqan kaqkunatam kasukunanchik. Apocalipsis libropa qallariynin capitulopim qawachin Jesucristopa alleq makinpi “lucerokuna” kasqanta (Apo. 1:16, 20). Kay ‘lucerokunaqa’ congregacionpi ancianokunam. Paykunaqa Jesucristopa kamachisqantam kasukunku hinaspa kuyakuq kasqantapas qatipakunku. Jesucristom churarqa ‘allin yuyayniyoq confianza sirvienteta’ tiempollanpi espiritualpi mikuyta qowananchikpaq, chaymi llapallanchik cristianokuna paykunata kasukunchik (Mat. 24:45-47). Paykunapa qowasqanchikta estudiaspa hinaspa yachasqanchikman hina ruraspam qawachisun Jesucristopa kamachisqanta kasukusqanchikta. Chaymantapas, kaynata ruraspam congregacionpi yanapasun hawkalla hinaspa huñulla kananchikpaq (Rom. 14:13, 19).

¿Maykamam entiendeq kananchik?

12. ¿Imanasqataq wakin kutipiqa autoridadkunata mana kasukunanchikchu?

¹² Sapaqmi runakunata entiendeyqa, sapaqtaqmi iñiyninchiktawan Diospa kamachisqankunata qepanchayqa. ¿Imatam rurarqaku punta cristianokuna, chay tiempopi religionkunapi kamachiqkuna Jesusmanta manaña yachachinankupaq kamachiptinku? Pedrowan wakin apostolkunam mana manchakuspa nirqaku: “Runakunamanta puntataqa Diostam kasukuna”, nispa (Hech. 4:18-20; 5:28, 29). Kunanpas chaynallataqmi: manaña predicanapaq ‘autoridadkuna’ kamachiptinpas, manam predicaytaqa saqenchikchu, ichaqa cuidakuspam chaytaqa ruranchik. Sichu sasachakuykunata churanqaku manaña wasin-wasin predicanapaq, hinaptinqa kallpanchakunchikmi imaynatapas hinalla predicanapaq chaynapi Diospa kamachisqanta cumplinapaq. Huñunakunanchikta manaña munaptinkupas, as-asllañam huñunakunchik paykuna mana musyanankupaq (Rom. 13:1; Heb. 10:24, 25).

13. ¿Imatam Jesucristo nirqa kamachiqkunata entiendeq kanamanta?

¹³ Chayna kaptinpas, Jesuspa yachachisqanman hinaqa allinmi kamachiqkunata entiendeyqa: “Pipas quejakususpayki camisayki qechuyta munasuptikiqa qoykuyá punchuykitapas. Pipas huk hora puriyta carganta qepichisuptikiqa iskay hora puriytayá aparapuy” (Mat. 5:40, 41). * Runamasinchikpi piensasqanchikmi hinaspa yanapay munasqanchikmi kallpanchawasun ‘iskay hora puriytawan aparapunapaq’ otaq imapas mañawasqanchikmanta astawanraq ruranapaq (1 Cor. 13:5; Tito 3:1, 2).

14. ¿Imanasqataq mana uyarinanchikchu Diospa llaqtanta saqeruspan contranpi churakuqkunata?

¹⁴ Allinmi runakunata entiendeyqa, ichaqa manam chaynachu kananchik Diospa llaqtanta saqeruspan contranpi churakuqkunawanqa. Allintapunim kaypiqa sayananchik, Bibliapa  cheqap yachachikuyninkuna mana yanqachasqa kananpaq, hinaspa congregacionpas huñulla kananpaq. ‘Iñiqmasinchikman tukuqkunamantam’ Pablo kaynata nirqa: ‘Chaywanpas ñoqaykuqa manamá imaraykupas kasukurqanikuchu, chaynataqa rurarqaniku cheqap noticia qamkunapaqpas mana tikrakunanpaqmi’, nispa (Gal. 2:4, 5). Diosta qepanchaspa contranpi churakuqkunaqa manam sapa kutichu rikurin, chay pasaptinqa Diosman hapipakuqkunaqa allin ruraypa favorninpim kananchik.

Ancianokunapas entiendeqmi kananku

15. ¿Imaynatam ancianokuna huñunakusqankupi entiendeq kanmanku?

¹⁵ Congregacionpi anciano kaqkunaqa entiendeqmi kananku. Apostol Pablopa qellqasqanman hinaqa; ‘iñiqkunamanta nanachikunanpaqqa [. . .] pacienciakuqmi [“entiendeqmi”, NM]’ kananku (1 Tim. 3:2, 3). Kayqa allinpunim congregacionpi imatapas qawanankupaq huñunakuptinku. Imatapas manaraq tanteachkaspankum, sapakama mana manchakuspa rimanmanku, ichaqa manam llapallankuraqchu rimananku. Chay huñunakusqankupi Bibliamanta uyarispan ichapas mayqan ancianopas imayna piensasqanta cambiarunman. Chayna kaptinpas, ancianoqa kikinpa piensasqallanpi hapipakunantaqa wakin ancianokunapa tanteasqanku rurasqa kananpaqmi saqen. Qallariypiqa yaqachá mana chaynallatachu piensanqaku, ichaqa orakusqanku, yuyaymanasqanku, chaynataq imayna kasqanta reqsikusqankuwan entiendeq kasqankum ancianokunata yanapanqa huñulla kanankupaq (1 Cor. 1:10; leey Efesios 4:1-3).

16. ¿Imaynataq kanan congregacionpi anciano?

¹⁶ Ancianoqa kallpanchakunanmi Diospa kamachisqankunata ima rurasqanpipas respetananpaq. Chayna kasqanqa allintaqmi iñiqmasinkunata yachachiptin, chaynapim respetowan hinaspa kuyakuywan yanapanqa. Apostol Pedrom nirqa: “Diospa ovejankunatayá michiychik. Chaytaqa ruraychik Diospa munasqanman hinayá, amayá obligasqa hinachu nitaq qollqellaraykuchu. Llamkaychikqa tukuy sonqoykichikwanyá”, nispa (1 Ped. 5:2).

17. ¿Imaynatam llapallan cristianokuna entiendeq kasqankuta qawachinmanku?

¹⁷ Congregacionpi yuyaqña wawqe-paninchikkunaqa anchatam agradecenku mozo-sipaskunapa yanapasqankuta hinaspam respetanku. Chaynataq, mozo-sipaskunapas paykunata respetanku achka wataña Diosta servisqankumanta (1 Tim. 5:1, 2). Ancianokunaqa allin yanapaqkunatam maskanku, congregacionpi kaq ruraykunata encargananpaq hinaspam yachachinku congregacion cuidaypi yanapanankupaq (2 Tim. 2:1, 2). Llapallan cristianokunam kasukunanku apostol Pablopa kayna nisqanta: “Pusasuqnikichik runakunata kasukuspayá paykunaman sujetakuychik. Paykunaqa almaykichikmantam cuentallikuchkanku hinaspam Diosman cuentata qonqaku. Kasukuptikichikqa mana llakikuspam kusisqalla pusasunkichik, mana chayqa manam allinnikichikpaqchu kanman” (Heb. 13:17).

Wasinchikpipas entiendeq kasunchik

18. ¿Imanasqam allin kanman familiapi entiendeq kayqa?

¹⁸ Familiapipas ancha allinmi entiendeq kayqa (leey Colosenses 3:18-21). Bibliam yachachiwanchik familiapi sapakama ima rurayniyoq kasqanchikmanta. Qosam warminpa uman hinaspa paymi churinkunatapas astawan yachachinan. Warmipas qosantam respetanan, wawa-churikunapas kallpanchakunankum kasukunankupaq chaynapi Diosta kusichinankupaq. Familiapi llapallanku entiendeq kaspankuqa yanapanakunqakum mana rakinasqa hinaspa hawkalla kawsakunankupaq. Ichaqa, mana allinkunata rurayta munaptinkuqa manam entiendeqchu kananku. Qawasunchik Bibliapi ejemplokunata.

19, 20. a) ¿Imanasqataq mana chaynallachu karqa Eliypa hinaspa Jehová Diospa rurasqanku? b) ¿Imatam tayta-mamakuna yachanmanku kay ejemplokunamanta?

 ¹⁹ Samuel warmachallaraq kachkaptinmi, Eliyqa sacerdotekunapa jefen karqa. Ichaqa, “Eliypa churinkunam [Fineeswan Ofniy] karqaku mana allinlla ruraqkuna. Paykunaqa Tayta Diostam mana respetarqakuchu”. Eliyqa yacharurqam churinkunapa mana allin rurasqankumanta, paykunam huchapakurqaku Diosman asuykuna karpapa punkunpi serviq warmikunawan. ¿Imatam Eliy rurarqa? Paymi nirqa, Jehová Diospa contranpi huchallikuruptinkuqa paykunapaq pipas mana orananta, ichaqa manam huchallikusqankumanta corregirqachu nitaq castigarqachu. Chayraykum paykunaqa hinalla huchallikurqaku hinaptinmi Jehová Diosqa tantearurqa wañuchisqa kanankupaq. Churinkunapa wañurusqanta Eliy yacharuspanmi, paypas wañururqa. ¡Mayna llakipimá tukururqa! Manamá allinchu karqa churinkuna mana allinkunata rurachkaptin Eliypa mana imatapas rurasqanqa (1 Sam. 2:12-17, 22-25, 34, 35; 4:17, 18).

²⁰ Kunanñataq qawasun Jehová Dios angelninkunawan imayna kasqanmanta. Micaias sutiyoq profetam mosqoyninpi Jehová Diosta rikurqa angelninkunawan huñunakuypi kachkaqta. Chaypim paykunata Dios tapurqa, Israelpi Acab sutiyoq mana allin ruraq reyta mayqanninku engañarunanta. Hinaspam angelkunapa ima nisqankuta uyarirqa. Huknin angel rurayta munaptinmi, Jehová Dios tapurqa imayna rurananmanta. Angelpa nisqan allin kaptinmi, kamachirqa rurananpaq (1 Rey. 22:19-23). ¿Imatam kay willakuymanta lliw ayllukuna yachanmanku? Entiendeqmi kananku. Allinmi kanman Señoranpa hinaspa churinkunapa piensasqankuta qosapa uyariyninqa. Ichaqa, señoran hinaspa churinkuna piensasqankuta rimaruspankuqa entiendenankutaqmi qosanpa otaq taytanpa nisqanta kasukunankuta, familiapi uma kananpaq Diospa churasqanrayku.

21. ¿Imamantam qatiqnin estudiopi yachasunchik?

²¹ ¡Mayna kusisqamá kachkanchik kuyakuq hinaspa ancha yachayniyoq Taytanchik entiendeq kananchikpaq yuyachiwasqanchikmanta! (Sal. 119:99.) Qatiqnin estudiopim qawasunchik imaynatam entiendeq kayqa yanapan casado vidapi kusisqa kanapaq.

[Willakuykuna]

¿Imatam niwaq?

• ¿Imaynam kasun entiendeq kaspanchik?

• ¿Imaynatam ancianokuna qawachinku entiendeq kasqankuta?

• ¿Imanasqataq allin kanman familia ukupi entiendeq kayqa?

[Kay yachachikuypa tapukuyninkuna]

[9 kaq paginapi dibujo]

Runakunata Jesucristo imayna kuyasqantam ancianokunapas qatipakunku

[10 kaq paginapi dibujo]

Ancianokuna huñunakusqankupi hawkalla kanankupaqmi yanapan orakusqanku, yuyaymanasqanku hinaspa hukkunapa nisqanta uyarisqankupas