Kay sasa tiempokunapi warmaykikunata uyway

¿RIKURQANKICHU huk warma juguetenta maman mana rantiyta munaptinpas rantipunanpaq hikutasqanta? Otaq, ¿rikurqankichu qasilla kananpaq nichkaptinpas mana kasukuspan pukllastin pawakachasqanta? Yachanchikmá churinkupaq allinta munaspankum tayta-mamakunaqa chayna rurasqankuta. Ichaqa sapa kuti waqaspa mañakuptinmi taytankuqa churinpa munasqantaña ruran.

Kay tiempopiqa achka runakunam piensanku churikunata allinta uywanapaqqa tukuy ima munasqankutam qona nispa. Ejemplopaq, Estados Unidos nacionpim tapurqaku 12 watankumanta 17 watayoqkamata 750 mosokunata. Yaqa 450 mosokunata tapuptinkum nirqaku, munasqankuta taytanku mana qoptinqa hinalla hikutaspa mañakusqankuta. Chayna hikutaspa taytankuta mañakuqkunam yaqa 412 nirqaku allinmi chayna rurayqa nispa. Warmankupa ima munasqanta ruraspapaschá taytakunaqa kuyasqanku qawachisqankuta piensanku, ¿allinchu chay rurasqanku?

Qawasunchik Bibliapi kayna nisqanta: “Warma kayninmanta kuyapayasqayki sirvienteqa wiñaruspanmi manaña kasukuq rikurirunqa” (Proverbios 29:21). Warmaqa manamá sirvientechu, ichaqa, ¿manachu ñoqanchikpas piensanchik chay nisqanqa warma uywanapaq allin kasqanta? Warmata kuyapayaspa ima munasqantapas qospa uywaptinchikqa wiñaruspanmi yuyayniyoq kayninpi “manaña kasukuq otaq ingrato runa”, mana kuyapayakuq, munaysapa rikurirunqa.

Bibliaqa manam chaynatachu consejan aswanqa: “Imaynam kawsananpaqyá yachachiy warmataqa” ninmi (Proverbios 22:6). Allin piensaq taytakunaqa kayna nisqantam kasukunku, chaymi churinkuna kasukunankupaq hina sutilla kamachikuykunata qonku hinaspam kasuchikunkupuni. Manam pantankuchu kuyakuywan uywaytaqa manataqmi alabankuchu warmanku ima munasqanta waqastinña, rabiastinña mañakuptinkupas qospaqa. Aswanqa Jesuspa kayna nisqanman hinam kallpanchakunku: ‘Cheqap kaptinqa rimankichik Arí nispa, mana cheqap kaptintaq ninkichik Manam nispa’ (Mateo 5:37). Chaynaqa ¿Imaynatataq warmakunataqa uywana? Qawasunchikyá kay allin yachachikuymanta.

“Flechankuna hinaraqmi kanqa”

Taytankuwan churikuna kawsanankumantam Bibliaqa qawachin, churikunaqa taytankupa consejontam necesitanku. Salmo 127:4, 5 nin: “Kallpallanchikpiraq naceq churinchikkunaqa valeroso soldadokunapa flechankuna hinaraqmi kanqa. Ancha kusisqam achka flechayoq runaqa. Chayna kusisqataqmi achka churiyoq runaqa”. Churikunatam tupachin  flechakunawan taytatañataqmi valeroso soldadowam. Flechaq runaqa yachanmi mana apuntaspa flechaspanqa mana hapichinanta, chaynataqmi kuyakuq taytakunapas yachanku churinku allinta wiñanankupaqqa yanapaspa uywanankuta. Munankupunimá churinku “allin ruraq” kanankuta: yuyayniyoq kaspa kusisqa hinaspa cumplido runa kanankutapas. Munankutaqmi allinta piensaspa imatapas ruranankuta, sasachakuykunapi mana kanankuta hinaspa kallpanchakuspa allin piensasqankuta haypanankutapas. Ichaqa manamá tayta-mamakunaqa munayllachu-munananku chaypaqqa kallpanchakunankupunim.

¿Imatam rurana rikusqanchikta flechasqanchik hapirunanpaqqa? Cuidadowanmi flechataqa preparana, allintam waqaychana hinaspam kallpawan chutaspa allinta apuntaspam flechana. Chaynallataqmi warmachakuna yuyayniyoq runa kayman wiñanankupaqqa preparananchik, amparananchik hinaspa allinta dirigenanchik. Yachasunchikyá huk-hukmanta kay kimsan yachachikuyta.

Flechata cuidadowan preparay

Ñawpa tiempopi flechaqkunapa flechantaqa ancha cuidadowanmi ruraqku. Flechapa varillantaqa mana llasaq kaspimanta llaqllaspankum sunita ruraqku. Puntanpas ñawchiy-ñawchiymi kanan karqa. Flechasqanku derechochalla rinanpaqpas wataqkum flechapa qepanpi purukunata.

Taytakunaqa munankumá churinkupas flecha hina: allin ruraqlla suni kanankuta. Chaymi allin piensaq taytakunaqa manach churinkunapa pantasqankuta qawayllachu qawanqaku, aswanqa kuyakuywanchá kallpanchanqaku allin ruraqlla kanankupaq. Allin ruraq churiña kaptinpas, uywayqa manam facilchu, “yanqakunallapim piensan warmaqa” (Proverbios 22:15). Chaymi Bibliaqa taytakunata anyan churinkunata correginanpaq (Efesios 6:4). Chaynamá churikunata corregispa uywayqa ancha allinmi wiñasqanpi allin yuyayniyoq hina kawsananpaq.

Chayraykum Proverbios 13:24 nin: “Mana kasukuq churinta mana latigay munaq runaqa churintam cheqnin. Churin kuyaq runam ichaqa chaylla corregin” nispa. Kayna nisqanpi latigaywan corregiyqa, allin wiñanankupaq uywanamantam nichkan, imaynataña corregina kaptinpas. Kuyakuywan corregispaqa, warmankupa mana allin rurasqankutam corregichkanku yuyayniyoq runaña kaspa mana sufrenankupaq. Chaynamá proverbios qellqapi nisqanman hina churintam “cheqnin” mana corregiq taytaqa corregiqñataqmi kuyasqanta qawachichkan.

Churinkuna kuyaq taytakunaqa allintam churinkuta entiendechinku kamachisqankuta kasukunankupaq. Corregiyqa manam kamachiyllachu nitaq castigayllachu, aswanqa kamachisqankuta imanasqa kasukunankupaqmi entiendechinanku. Bibliam nin: “Diospa yachachikuynin kasukuq [churiqa] allin entiendeq[mi]” nispa (Proverbios 28:7).

Flechankuna derecholla rinanpaqmi flechaq runaqa flechankunapa qepanpi purukunata wataspa churaq. Chaynataqmi familiakunata rikurichiq Unanchaqpa nisqankunapas churikunatam yanapanqa derecholla otaq allin ruraqlla tukuy tiempo kawsanankupaq tayta-mamanpa ladonmanta ripuptinkupas (Efesios 3:14, 15). Hinaptin, ¿imata ruraspataq tayta-mamakunaqa churinkupa sonqonpi watachkaq hina ‘churanmanku’ Diospa nisqankunata?

Piensarisum Moisespa tiemponpi Israel casta taytakunaman Dios kayna nisqanpi: “Kay kamachisqay palabrakunaqa sonqoykipim kanqa. Churikikunamanmi sapa kutilla yachachinki” nispa (Deuteronomio 6:6, 7). Chaymi taytakunaqa iskay rurayta rurananku. Puntataqa, Diospa Palabranmanta yachaspankum kikinkupuni kasukunanku, Chaynata ruraspam Diospa leyninkuna kuyasqankuta qawachichkanku (Salmo 119:97). Chaymantataqmi, churiykikunaman: “yachachinki” nispa nisqanta atinqaku rurayta. Chaypaqmi taytakunaqa churikunapa sonqonkupi churananku Diospa nisqankunata sapa kuti rimapayaspanku.

Manamá yanqapaqchu Diospa nisqankunawan yachachiyqa hinaspa kuyakuywan mana allin rurasqankunata corregiypas. Chayna rurayqa ancha allin ruraypunim churikuna “flecha hina” allin ruraqlla kaspa, yuyayniyoq runa kayninkupi allinta kawsanankupaq.

 Flechataqa allintam cuidana

Kaqmanta Salmos 127:4, 5 nisqanpi piensasun. Flechaq runaqa ‘achka flechankunatam, flecha waqaychananpi churaq’. Flechankuna listoña kaptinñataqmi allinta cuidaq mana paquikunanpaq, chaymi flechankunataqa flecha waqaychananpi apaq. Admirakuypaqmi Bibliaqa Mesiasmanta willamuspan nirqa, ñawchi puntayoq flechata hinam Taytanqa flecha ‘waqaychananpim [Mesiasta] waqaycharqa’ (Isaias 49:2). Kuyakuq Tayta hina kaspanmi Jehová Diosqa Mesias —kuyasqan Churinta— ampararqa tukuy mana allinmanta wañunanpaq willakusqanku tiempo chayamunankama. Chayna kaptinpas wañuywan chinkarunanmantam Churinta cuidarqa hinaspam hanaq pachaman kutichirqa wiñaypaq kawsananpaq.

Chaynataqmi kuyakuq taytakunapas interesakunku churinku kay pachapi mana allin ruraykunamanta amparasqa kanankupaq. Ichapas ima ruray munasqankuta mana dejaspa chaynapi mana allin amistadkunawanpas mana hukllawakunankupaq. Chaymi, allin piensaq taytakunaqa allinpaq hapinku kay yachachikuyta: “Mana allin amistadkunaqa urmachinmi allin kawsaqkunatapas” (1 Corintios 15:33). Diospa nisqankunata yanqachaq mana allin amistadkunamanta churinkuta cuidaspankuqa allin ruraqlla kananpaqmi yanapanqaku ima peligromantapas libraspa.

Churikunaqa manam siemprechu agradecekunku taytankupa cuidasqankutaqa. Wakin kutikunapiqa sientekurunkum imayna cuidasqa kasqankumanta, chaymi churikunataqa manam ima munasqanta qospachu uywana. Churikunata imayna uywanapaq librota qellqaq warmim nin: “Taytankupaq agradecido kasqankuta chaylla mana qawachispankupas, wawakunaqa tayta-mamakunapa amparasqan allin kawsaytam munanku. Hinaptinqa sichum nisqanchikta kasuchikuspa chaynataq comportamientonta controlaspanchikqa atichwanmi yanapayta”.

Churinchikkuna ima peligrokunamanta Diospa qayllanpi allinta kawsanankupaq chaynataq hawkalla wiñanankupaq cuidaspanchikmi kuyasqanchikta qawachichkanchik. Tiempo pasaptinchá entiendenqaku imanasqam chayna cuidasqanchikmanta hinaspam agradecekunqaku chayna kuyaspa uywasqanchikmanta.

 Flechata allinta apuntay

Salmo 127:4, 5 nisqanpipas taytatam tupachin ‘valeroso soldadowan’. Hinaptinqa ¿taytakunallachu allintaqa churinkuta uywanmanku? Manamá chaynachu. Kay Salmospi consejoqa lliw tayta-mamakunapaqmi chaynataq churi-wawankuta sapallanku uywaqkunapaqpas (Proverbios 1:8). “Valeroso soldado” nispanqa flechanan arcota kallpawan chutananmantam qawachichkan. Ñawpa tiempopiqa flechananku arcokuna fuerte kananpaqmi cobrewan yapaqku, chaymi soldadokunapas flechanankupaqqa ‘flechankuta [chakinkuwan]’ saruykuspankuraqmi chutaqku (Jeremias 50:14, 29). Flechananku arcota chutaspa flechanankupaqqa kallpayoqmi kananku karqa rikusqankuta hapichinankupaq.

Chaynataqmi churikunata uywanapaqpas anchatam kallpanchakunanku. Churikunallaqa manam atinmankuchu allin ruraq kaytaqa, imaynam flechapas manam kikillanmantachu pawan. Llakikuypaqmi kay tiempopi tayta-mamakunaqa manam lliwchu kallpanchakunku churinkuta allinta uywaypi. Aswanqa televisionpi, escuelapi otaq warmamasintakama yachanankutam munanku qarikaynin otaq warmikayninta haykapi servichikuyta hinaspa imayna portakuymantapas. Manam imatapas ninkuchu churinkuna ima munasqankuta ruraptinkupas. Churinkupa ima ruray munasqankuta mana harkakuyta atispankuñataqmi dejaykunku chay ruray munasqankuta ruranankupaq mana sentichinankurayku. Ichaqa ima rurananta dejaykuspa uywasqankum churinkutaqa ñakarichinqa tukuy tiempo kawsasqanpi.

Churikuna uywayqa manam facilchu, Diospa Palabranpi nisqankunawan uywanankupaqqa anchatam kallpanchakunanku. Ichaqa manam yanqapaqchu chayna kallpanchakusqankuqa. Parents sutiyoq revistapim nin: “Kuyakuywan churinkunata kamachiq taytakuna hinaspa churinkupa ima munasqankuta mana qospanku aswanqa necesitasqallanpi kallpanchakuspa uywasqa churikunallam allin estudiaq escuelapiqa kanku, piwanpas manam rimaytaqa manchakunkuchu, hawkallam tarikunku hinaspa ancha kusisqataq kawsankupas wakin warmakunata taytanku munasqankuman hina uywasqa warmakunamantaqa”.

Chaymantapas Proverbios 22:6 nisqanman hina ruraspaqa bendicionkunatam chaskisun, chaypim nin: “Imaynam kawsananpaqyá yachachiy warmataqa” nispa. Kay textopim kaynata kallpanchaspa tukun: “Yuyaqña kaspapas manam pantanqachu payqa” nispa. ¿Garantizanchu proverbios qellqapi chayna nisqan allinpi tukunanta? Manam chaynachu, churikunaqariki wiñasqankuman hinaqa kikinkupunim akllakunku imayna kawsanankupaqqa. Ichaqa chay textopim garantizan mana yanqapaq kallpanchakusqankuta. ¿Imanasqa?

Sichum Bibliapa nisqanman hina churinchikkunata uywaspanchikqa, tiempompichá allinninkupaq kasqanta qawasunchik: kusisqa cabal runa hinaspa responsable kasqankuta (Proverbios 23:24). Chaynaqa kallpanchakusunchikyá allinta preparaspa, amparaspa hinaspa allinta dirigispa “flecha” hina warmanchikkunata uywaypi. Manamá haykapipas ñakakusunchu.

[3 kaq paginapi dibujo]

¿Warmanchikkuna kuyasqanchiktachu qawachichwan ima munasqankunata qospanchik?

[5 kaq paginapi dibujo]

Kuyakuq taytakunaqa churinkutam yachachinku familiapi allin portakuymanta

[5 kaq paginapi dibujo]

Kuyakuq taytakunaqa churinkutam cuidanku kay pachapi tukuy mana allin kaqkunamanta

[6 kaq paginapi dibujo]

Manam facilchu churi-wawakuna uywayqa, ichaqa manam yanqapaqchu kallpanchakuspa uywasqankuqa