¿Imatam Jesus yachachirqa infiernomanta?

Jesusmi nirqa: “Sichu ñawiki huchallichisunki hinaptinqa, allinnikipaqchá horqoruwaq, allinraqmi kanman chullan ñawillaña wiñaypaq kawsakuynikiqa chaynapi iskay ñawintin infiernoman mana wischusqa kanaykipaq. Chaypiqa manamá aycha urupas nitaq ninapas wañunchu”, nispa (MARCOS 9:47, 48).

Huk kutipipas kaynatam nirqa: “Yaw Diospa ñakasqankuna, qamkunaqa pasawaychik diablopaqwan angelninkunapaq alistasqa wiña-wiñaypaq rupaymanyá”, nispa (MATEO 25:41, 46).

JESUSPA kayna nisqanta pipas leespanqa piensanmanpaschá infiernoqa wiñaypaq rawrachkaq nina kasqanta. Bibliam ichaqa kaynata niwanchik: “Manam imatapas yachanchu wañuqkunaqa”, nispa. Jesusqa manachá yachachinmanchu karqa Bibliapa contranpiqa (Eclesiastes 9:5).

Hinaptinqa, ¿imamantataq rimachkarqa ‘infiernomanmi’ wischusqa kanqa nispanqa? Chaymantapas, ‘wiña-wiñaypaq rupaymanta’ nispanqa, ¿cheqap ninamantachu rimachkarqa icha rikchanachichkarqachu? ¿Imanasqataq ninku mana allin ruraq runakunaqa ‘wiña-wiñay castigomanmi rinqaku’, nispa? Chaynaqa kay tapukuykunatayá contestasunchik.

Jesusqa, ¿imamantataq rimachkarqa ‘infiernomanmi’ wischusqa kanqa nispanqa? Marcos 9:47 leesqanchikpi, “infierno” nisqa palabraqa griego rimaypi guéenna nisqamantam tikrasqa kachkan, guéenna palabraqa gueh hinnóm nisqa hebreo rimaymantam hamun, chayqa ‘Ben-hinom Qechwam’. Chay qechwapim isaraelita reykunapa tiemponpi wawa-churinkuta kañarqaku. Kayna rurasqankutam Diosqa cheqnirqa, chaymi nirqa pipas pantasqa religionkunapa chayna rurasqankuta qatikuqtaqa wañuchinanpaq. Kay sitiotaqa “Runakuna Nakananku Qechwa” nispañam sutichananku karqa, chaymanmi runakunapa ayanta wischurqaku (Jeremias 7:30-34). Chayna nisqanwanmi Jehová Diosqa qawachichkarqa Ben-hinom Qechwapiqa runakunata manaña ñakarichinankumanta aswanqa runakunapa ayan allpayananpaq montonankumantaña.

Jesuspa tiemponpiñataqmi basurata wischunankupaqña Ben-hinom Qechwataqa servichikuqku. Chaymanmi mana allin runakunapa ayanta chaynataq Jerusalen llaqtapi yachaq runakunapa basurankutapas wischuqku, chaypim ninaqa mana wañuspa rupaq karqa.

Aycha urupas nitaq ninapas wañunchu nispanqa Isaias 66:24 niqmantam Jesusqa rimachkarqa. Isaiasmi nirqa: ‘[Diospa] contranpi hoqarikuqkunapa aychankunata [. . .] mikuq urukunaqa manañam wañunqachu. Cuerponku rupaq ninaqa manañam wañunqachu’, nispa. Diospa contranpi churakuq runakunapa ayan imapi tukunanmantam Isaiasqa rimarqa chaytam Jesuspas uyariqninkunapas yacharqaku.

Ben-hinom qechwaman otaq Gehena nisqaman wischusqa kaqkunamanta Jesus rimaspanqa wiñaypaq wañuqkunamantam  rimachkarqa. Chaymanta allinta entiendenankupaqmi kaynata nirqa: ‘[Diosqa] wiñaypaqmi chinkachinman almatawan [otaq vidatawan] cuerpota [Gehena nisqapi]’, nispa (Mateo 10:28; Versión Hispano-Americana). Chaynaqa, Gehena nisqaqa wiñaypaq wañuymi manam wiñaypaq ñakariychu.

‘Wiña-wiñaypaq rupaq’ ninamanta Jesus rimaspanqa, ¿rikchanachichkarqachu icha cheqap ninamantachu rimachkarqa? Mateo 25:41 nisqapim nin: ‘Wiña-wiñaypaq rupayqa’ alistasqa karqa ‘diablopaqwan angelninkunapaqmi’, nispa. Chaynaqa, ¿angelkunata nina rupanmanchu? ¿Manachu Jesusqa rikchanachichkarqa ninamanta rimaspanqa? Hina kay capitulopi ovejakunamanta hinaspa cabrakunamanta rimaspanqa manam cheqap ‘ovejakunamantachu’ nitaq ‘cabrakunamantachu’ rimachkarqa. Aswanqa iskay clase runakunamanmi rikchanachichkarqa  (Mateo 25:32, 33). ‘Wiña-wiñaypaq rupaq’ ninawanqa rikchanachichkarqam mana allin runakuna wiñaypaq puchukachisqa kanankumanta.

¿Imanasqataq ninku mana allin runakunaqa “wiña-wiñaypaq castigomanmi” rinqaku nispa? Yaqa llapan Bibliakunam Mateo 25:46 nisqapi castigomanta rimanku, ‘castigo’ palabraqa griego rimaypiqa kólasin ninanmi, chaytaqa niqku sachakunapa ramankunata kuchunankupaqmi. Ovejawan rikchanachisqa runakunam wiñay kawsayta chaskinqaku, cabrawan rikchanachisqa runakunañataqmi ‘wiñaypaq castigasqa’ otaq wiñaypaq wañuchisqa kanqaku.

Qamqa, ¿imaniwaqtaq?

Jesusqa manam haykapipas yachachirqachu runakunapa mana wañuq alman kasqanmantaqa. Ichaqa achka kutitam rimarqa wañuqkuna kawsarimunankumanta (Lucas 14:13, 14; Juan 5:25-29; 11:25). Sichum runapa alman mana wañuq kaptinqa ¿yachachinmanchu karqa wañuqkuna kawsarimunanmanta?

Manataqmi yachachirqachu mana allin runakunata wiñaypaq Dios ñakarichisqantaqa, aswanmi nirqa: ‘Diosqa ancha-anchatam kuyarqa runakunata, chaymi sapallan Churinta qomurqa pipas paypi iñiqqa manaña puchukaspa wiñaypaqña kawsananpaq”, nispa (Juan 3:16). Chaynata nispanqa Jesusqa nichkarqam paypi mana iñiqkunaqa wiñay kawsayta mana chaskinankumanta. Puchukachisqa nispanqa manam wiñaypaq rawrachkaq ninapi kanankumantachu rimachkarqa.

Yachamusqanchikman hina, infierno ñakarina sitio kasqanmanta yachachikuyqa  manam Bibiapiqa kanchu. Pantasqa religionkunapa yachachisqantam cheqap yachachikuyta hina yachachinku (qawariy, “infiernomanta yachachikuy imayna rikurimusqanmanta”, 6 kaq paginapi). Cheqaptamá yacharamunchik, Diosqa manam pitapas infiernopiqa ñakarichinchu. Kunanqa yacharunkiñam infierno ima kasqanmanta, hinaptinqa ¿kay yachasqayki imaynatam yanapasunkiman Dioswan amistadnikipi?

[6 kaq paginapi recuadro]

Infiernomanta Yachachikuy Imayna Rikurimusqanmanta

PANTASQA YACHACHIKUYKUNAMANTAM RIKURIRQA. Egipto nacionpi ñawpa runakunam nina rawraq infiernopi creerqaku. Cristianokunapa tiemponmanta ñawpaqtaraqmi 1375 watapi El libro del Amduat nisqa qellqa rimachkan ‘rawrachkaq ninapi kaqkunamanta’ kaynata nispa: “Ninamantaqa manam lluptiytaqa atinkichikchu”, nispa. Grecia nacionmanta Plutarco sutiyoq estudioso runam kaynata niq karqa huchasapa wañuqkunaqa “castigachikunkum, llumpa-llumpaytam ñakarinku hinaspam waqaspanku ñakakunku”, nispa.

JUDAISMO RELIGIONPI YACHACHISQANKUMANTA. Estudioso Flavio Josefo sutiyoq runam nirqa, esenio nisqa religioso judiokunaqa runapa “alman mana wañuq kasqanpim creenku”, nispa. Nirqataqmi, griegokunapa kayna yachachisqanman hina creesqankutapas, “mana allin ruraq runakunapa almanqa kachkanku llumpa-llumpay manchakuypaq tutayaypim hinaspa wiñaypaq ñakariypim”, nispa.

CRISTIANA NISQA RELIGIONPI YACHACHISQANKUMANTA. Cristianokunapa tiemponmanta iskay pachak wata qepatam chuya espiritupa mana guiasqan Apocalipsis de Pedro nisqa libropi willachkan mana allin ruraq runakunata imam suyasqanmanta: “Mana amachay atina ninam suyachkan”, nispa. Hina chay librotaqmi nirqa: “Castigota apamuq Ezreel sutichasqa angelmi parten cuerponku ninawan ratachkaq qarikunatawan warmikunata apamuspan tutayaqman wischuykun hinaptinmi huk espiritu ñakarichin”, nispa. Chay tiempopitaqmi Antioquia llaqtayoq Teófilo qellqarqa Sibila nisqa adivinaq warmipa nisqanmanta, paymi nirqa mana allin ruraq runakuna imayna castigasqa kasqankumanta: “Mana amachay atina ratachkaq ninapim tukuy punchaw rupanqaku”, nispa. Teofiloqa chay warmipa nisqantam “cheqappaq, allinpaq hinaspa lliw runakuna respetanankupaq hina hapirqa”.

ÑAWPA TIEMPOPI RUNAKUNATA NINAPI ÑAKARICHISQANKUMANTA. 1553-1558 watakunapim Inglaterra nacionpi kamachiq María I Tudor yaqa 300 runakunata ninapi wañuchirqa sapaq religionniyoq kasqankurayku, chaymi sutichasqa karqa runa Wañuchiq María nispa. Willakusqankuman hinaqa chay warmim nirqa: “Sichum contranchikpi kaqkuna infiernopi wiñaypaq ñakarinanku kaptinqa, ñoqapas Diospa rurasqanman hinam rawrachkaq ninapi wañuchisaq”, nispa.

KAY TIEMPONCHIKPI IMA NISQANKUMANTA. Kay qepa watakunapim wakin religioso runakuna infierno ima kasqanta mosoqmanta estudiarqaku. Iglesia Anglicana nisqapa punta apaqninkunam 1995 watapi kaynata nirqaku: ‘Infiernoqa manam rawrachkaq ninachu, aswanqa Diospa contranpi rurasqanchikmanta winaypaq wañuymi’, nispa.

[7 kaq paginapi dibujo hinaspa recuadro]

¿IMATAQ ‘AZUFREYOQ RUPACHKAQ QOCHAQA’?

Apocalipsis 20:10 nichkan “rupachkaq qochaman” Diablo wischusqa kananmanta hinaspa chaypi tuta punchaw wiña-wiñaypaq ñakarinanmantapas. Diablota wiñaypaq ñakarichinan kaptinqa Diosqa manachiki wañuchinmanchu. Bibliam ichaqa nin Diablota Jesus ‘chinkachinanmanta’ (Hebreos 2:14). Bibliaqa nintaqmi chay asufreyoq rupachkaq qochaqa ‘iskay kaq wañuy’ kasqanta (Apocalipsis 21:8). ¿Ima ninantaq kayqa? Manam Adanpa huchanmanta wañuychu, kay huchamanta wañuspaqa kawsarichwanraqmi (1 Corintios 15:21, 22). Bibliaqa manam yachachinchu ‘azufreyoq rupachkaq qochamanta’ pipas kawsarinanmantaqa, chay ‘iskay kaq wañuyqa’ wiña-wiñaypaq wañuymi.

Hinaptinqa, ¿ima ninantaq rupachkaq qochapi kaqkuna ñakarinqaku wiña-wiñaypaq ninanqa? Wakin kutikunapiqa ñakarinqa niq palabrataqa servichikunku pipas preso kasqanmanta rimanankupaqmi. Ejemplopaq, demoniopa ñakarichisqan runawan tuparuptinmi Jesusta demoniokuna kaynata nirqaku: “¿Manaraq tiempopichu hamurqanki ñakarichiqniyku?”, nispa (Mateo 8:29). Chayna nisqankum sutillata qawakun Lucas 8:30, 31 nisqanpipas: “Amayá uku pachamanqa wischuykuwaykuchu”, nispa. Chaynaqa “rupachkaq azufreyoq qochaman” wischusqa kaqkunaqa wiñaypaqmi wañunqaku, chaymi ‘iskay kaq wañuyqa’.